ΠΑΝΟΠΕΥΣ: Μύθος-Ιστορία-Παράδοση

Πανοπεύς:
Μύθος-Ιστορία-Παράδοση

Του Γιάννη Σ. Γκανάσου (*), epeiospanopeus@gmail.com

Η πατρίδα του Επειού,
κατασκευαστή του Δουρείου Ίππου της Τροίας

Τα αρχαία τείχη του Πανοπέως (φωτ. Γ. Γκανάσου).

Πριν 1850 περίπου χρόνια και μέσα από μια ρωμαιοκρατούμενη Ελλάδα, ο ευσυνείδητος περιηγητής και καταγραφέας της, Παυσανίας, κάνει μια πικρή διαπίστωση:
Οι Έλληνες είναι τρομεροί στο να θαυμάζουν περισσότερο από τα δικά τους τα ξένα πράγματα.
Η γνώση όλου του κόσμου μένει μετέωρη χωρίς την γνωριμία του τόπου μας, χάνοντας κάθε αξία και δύναμη, σαν τον Ανταίο που αποδυναμώνεται όταν τον αποσπά ο Ηρακλής από το έδαφος. Απεναντίας όταν, η γνώσις, συνοδεύεται από στοιχεία του τόπου μας τα οποία αποκτήθηκαν με την προσωπική μας συμμετοχή και θυσία, συγκινεί βαθειά την ψυχή μας και χαράσσεται ανεξίτηλα στο νου μας.

Τα αρχαία τείχη του Πανοπέα (φωτ. Γ. Γκανάσου).

Η ΠΟΛΗ

Ο Πανοπεύς, για τους μη γνωρίζοντας, βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της Κωπαΐδας, εκεί που συναντώνται ο δίκορφος Παρνασσός, ο Πανάγιος Ελικών, η Κίρφη και πηγάζει μέρος του βοιωτικού Κηφισσού που ξεδιψά, εν μέρει, και την Αθήνα.
Διανύοντας 18 χιλιόμετρα από την Λιβαδειά ή τον Ορχομενό, επί της παλαιάς Εθνικής Οδού προς Λαμία και έχοντας αφήσει μόλις 5 χιλιόμετρα πίσω μας την γενέτειρα του Πλουτάρχου, με τον πασίγνωστο λέοντα της Χαιρωνείας, συναντούμε την αρχαία βρύση και το πηγάδι με τις «κουρήτες», του σημερινού χωριού Άγιος Βλάσιος, στις παρυφές ενός μικρού λόφου, πολύ βατού στην ανάβαση.
Ανηφορίζοντας τον ελαφρώς τραχύ και πετρώδη λόφο, που τον στολίζουν, θυμάρια, σφάκες, ασφόδελοι, ρίγανη και μύρια αγριολούλουδα και περπατώντας στα ερείπια της αρχαίας ζωής, περπατάει μαζί μας ο μύθος και η ιστορία.
Μας καταλαμβάνει μια μυστηριακή χαρμόσυνη αίσθηση, ότι μας παρακολουθούν αρχαίες μορφές και ενώ στις ατραπούς του ενδόξου Παρνασσού σβήνουν οι τελευταίες δάδες από τους χορούς των Βακχίδων Κωρυκείων Νυμφών, μας καταυγάζει το ανέσπερο φως του Απόλλωνος, ανοίγοντας ορίζοντες στην σκέψη μας και ο θρύλος μας καλεί να επιστρέψουμε στις αρχέγονες ρίζες μας, ακούγοντας τις Ελικωνιάδες Μούσες να τραγουδούν γλυκά, μύθους, ιστορίες και παραδόσεις, θεών, ημιθέων και ανθρώπων που προβάλλουν μέσα από την αχλύ του χρόνου.
Στην κορυφή του λόφου, μας περιμένει η έκπληξη του παναρχαίου, μυκηναϊκής εποχής, κυκλωπείου τείχους με τις τετράγωνες επάλξεις του, το οποίο σφιχταγκαλιάζει την ακρόπολη και σιωπηλώς, μέσα από το αρχαίο του μεγαλείο, προσπαθεί να μας μεταδώσει παλαίφατα μυστικά που δεσμεύτηκαν στα μόριά του. Αποτελεί την αδιάψευστη μαρτυρία για την αίγλη και την στρατηγική σπουδαιότητα της αρχαίας πόλεως του Πανοπέως.
Το επιμελημένο και καλοδουλεμένο ισοδομικό χτίσιμο και η πολυγωνική τειχοποιία του αποτελείται από μεγάλους και μικρούς λίθους με εξαιρετική λαξευτική τέχνη και ακρίβεια τοποθετήσεως, οι οποίοι σχηματίζουν αρμούς οριζοντίους, καθέτους, λοξούς, χωρίς να λείπει και καταπληκτικός συνδυασμός όλων αυτών και το σπουδαιότερο χωρίς το παραμικρό ίχνος συνδετικής ύλης.
Επειδή το τείχος, στην πολυχιλιετή ιστορία της πόλεως, καταστράφηκε από λυσσώδεις επιδρομές και ξανακτίστηκε επανειλημμένως, δεν του λείπουν, ιδίως στις βάσεις του κάποια τμήματα, με πολυγωνικές λαξευμένες πέτρες, αρχαιοτάτων πελασγικών κυκλωπείων ή μεγαλιθικών τειχών.
Στον προσεκτικό επισκέπτη είναι ευδιάκριτη η διπλή και η τριπλή τειχοποιία καθώς και ο μεγάλος αριθμός των καταπληκτικών τετραγώνων επάλξεων, ιδιαιτέρως αυτών που έχουν ανυψωθεί επάνω σε φυσικούς βράχους.
Παρατηρώντας την ακρόπολη από την πλευρά του Ελικώνος και βαδίζοντας από τα ανατολικά προς τα δυτικά, ο χρωματισμός της τειχοποιίας μετατοπίζεται από το συνηθισμένο φαιό των λίθων για να πάρει σαφείς αποχρώσεις, ανοιχτόχρωμες του φαιού, με ανάμικτες ραβδώσεις μαρμαρίνης υφής χρώματος αλίκου του οίνου.
Ο χρωματισμός της τειχοποιίας ακολουθεί πιστώς τις αποχρώσεις των φυσικών χρωμάτων των υπερκειμένων βράχων του λόφου με ένα καταπληκτικό μιμητισμό, αν μπορούσα να χρησιμοποιήσω δοκίμως τον όρο, του αρχιτέκτονα και καλλιτέχνη κατασκευαστή, που συναρπάζει τον σύγχρονο παρατηρητή για την πιστότητα και τον σεβασμό στην αισθητική του περιβάλλοντος χώρου, μη διαταράσσοντας την οπτική του τοπίου, κι ας πρόκειται για αμυντικό κυρίως κατασκεύασμα.
Το μεγαλιθικό αυτό φωκικό φρούριο, σε εποχές ακμής της πόλεως, περιέκλειε σε όλη την κορυφή του λόφου, την ακρόπολη, και κατεβαίνοντας από την δυτική πλαγιά, συμπεριλάμβανε εντός του και μέρος της ίδιας της πόλεως. Αυτό φαίνεται καθαρά και σε σωζομένη απεικόνιση, λιθογραφία, περιηγητή ζωγράφου του 1819 η οποία επιβεβαιώνει τον Παυσανία.

Ο αρχαίος Πανοπέας, σε σχέδιο του Ed. Dodwell, 1834
(αρχείο Γ. Λεκάκη).

Ο Πανοπεύς, ήταν η πρώτη πόλη και ο προμαχώνας της Φωκίδος στα σύνορα με την Βοιωτία καθώς και η έδρα των φωκικών στρατευμάτων. Οι κάτοικοί του αν και επί αιώνες πολιτογραφημένοι Φωκείς, έλκουν την καταγωγή τους από τον Ορχομενό και ανήκουν στην πασίγνωστη αρχαιοτάτη φυλή των Μινυών.
Συμμετέχουν στα σπουδαιότερα γεγονότα που σημάδεψαν την προϊστορική και ιστορική περίοδο και ως Μινύες στις περίφημες αργοναυτικές εκστρατείες με τα ταξείδια σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο.

ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ και ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ

Προμηθέας δημιουργεί άνθρωπο (Μουσείο Λούβρο).

Στον παρακείμενο χείμαρρο της πόλεως και από την λάσπη αυτού, της οποίας, ο Παυσανίας στην εποχή του, αισθάνθηκε την οσμή ανθρωπίνης σαρκός, ο Τιτάν Προμηθεύς, πατέρας του Δευκαλίωνος, έπλασε, σύμφωνα με τον μύθο, τους πρώτους ανθρώπους. Και αυτή είναι η πρώτη Ελληνογέννεσις, η οποία λαμβάνει χώραν στην ευρύτερη περιοχή της Βοιωτίας.
Ο γιος του Προμηθέως, Δευκαλίων, βασιλεύς στην περιοχή της Φθίας, η οποία εκτεινόταν από την Θεσσαλία έως την Βοιωτία, νυμφεύεται την Πύρρα, θυγατέρα του Επιμηθέως και της Πανδώρας, ήτοι της πρώτης γυναίκας που έπλασαν οι θεοί.
Όταν ο Ζεύς αποφάσισε να αφανίσει το «χαλκούν γένος», ο Δευκαλίων κατόπιν συμβουλής του πατέρα του Προμηθέως, κατασκεύασε μια λάρνακα και βάζοντας μέσα όλα τα χρειώδη, ανέβηκε και ο ίδιος με την γυναίκα του Πύρρα. Στην ευρύτερη περιοχή του πανοπίου πεδίου και της κοιλάδος της Βοιωτίας αναγεννάται το Ελληνικό Έθνος μετά τον κατακλυσμό, από τα οστά της μητέρας γης. Πραγματοποιείται δηλαδή η δεύτερη Ελληνογέννεσις και πάλι στην ίδια περιοχή.
Η ανθρωπογονία του Προμηθέως, αλλά και η μετέπειτα του Δευκαλίωνος και της Πύρρας, καθιστούν την περιοχή, κοιτίδα του Έλληνος, τουλάχιστον, ανθρώπου.
Από την πασίγνωστη στην αρχαιότητα χαράδρα του Πανοπέως ξεκινά εκπολιτίζοντας τους ανθρώπους, ο χρυσοτοξότης θεός του φωτός και της αρμονίας, Απόλλων (Στράβ. θ,422.12).
Και ενθυμούμεθα τον Πλάτωνα να λέει ότι κι αν ακόμη ο Προμηθεύς δεν έπλασε τον άνθρωπο, σίγουρα όμως του έδωσε την δυνατότητα να ζει, χαρίζοντάς του κάθε τέχνη και επιστήμη.
Η παρουσία προϊστορικού ανθρώπου προ 6.000 ετών έχει αποδειχθεί σε ανασκαφές των γειτονικών περιοχών Ελάτειας και Ορχομενού, αναγόμενες στην ίδια εποχή του Σέσκλου και Διμηνίου Μαγνηίας.

Ο ήρωας ΠΑΝΟΠΕΥΣ και η κόρη του ΑΙΓΛΗ

Λεπτομέρεια από τα αρχαία τείχη του Πανοπέα (φωτ. Γ. Γκανάσου).

Ο ήρωας Πανοπεύς συμμετέχει στο περίφημο κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου που είχε σταλεί από την Άρτεμη στην πόλη αυτή ως τιμωρία.
Την πανέμορφη Αίγλη, κόρη του βασιλέως Πανοπέως, την ερωτεύεται σφόδρα, κατά τον Ησίοδο, το βασιλόπουλο των περί την Οίτη Δωριέων, Αιγίμιος, αλλά την νυμφεύεται ο Αθηναίος Θησεύς μετά την εγκατάλειψη της Αριάδνης στην Νάξο.

Από την αρχαία Ακρόπολι του Πανοπέως (φωτ. Γ. Γκανάσου).

Ο γίγας ΤΙΤΥΟΣ

Στον Πανοπέα καταγράφεται και η παρουσία μιας πολύ σπουδαίας προσωπικότητος τους απώτερης αρχαιότητος. Πρόκειται για τον γίγαντα Τιτυό, γεννημένο από τον Δία και την κόρη του βασιλέως Ορχομενού, Ελάρης. Αποκαλείται και γιος τους γης. Δηλαδή αυτόχθων, ντόπιος.
Ο Τιτυός είναι ο γενάρχης βασιλικού οίκου 24 γενεών του οποίου μέλη δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την Μεσόγειο. Οι Πανοπείς τον τίμησαν με μεγαλοπρεπή τύμβο (9 πλέθρων).
Στα Αργοναυτικά γίνεται σαφής αναφορά στον απόγονό του, Εύφημο, μέλους του πληρώματος της Αργούς κατά την πιο γνωστή Αργοναυτική Εκστρατεία με αρχηγό τον Ιάσονα.
Ο Εύφημος κατά τον Απολλόδωρο ήταν γιος του Τιτυού και τους Ευρώπης, γεννήθηκε κοντά στον βοιωτικό Κηφισσό και βασίλευσε στο Ταίναρο.
Γιος του Ευφήμου και εγγονός κατά συνέπεια του ήρωά τους Τιτυού, είναι ο Βάττος, ο οποίος έκτισε την πόλη Κυρήνη της Λιβύης. Στο 4.155 ο Ηρόδοτος, αναφέρει: "Οι Λίβυες τον εκάστοτε, πλέον, βασιλέα τους ονομάζουν Βάττον". Το όνομα βάττος καθιερώνεται ως τίτλος των βασιλέων τους Κυρήνης, τους, οι αντίστοιχοι, μίνως για τους Κρήτες, φαραώ για τους Αιγυπτίους, κλπ.

Τα τείχη του Πανοπέως (φωτ. Γ. Γκανάσου).
         
ΣΤΡΟΦΙΟΣ, ΑΝΑΞΙΒΙΑ και ΠΥΛΑΔΗΣ

Στην πόλη του Πανοπέως ο βασιλεύς Στρόφιος νυμφεύεται την αδελφή του Αγαμέμνονος, Αναξιβία και αποκτούν τον Πυλάδη. Χρόνια αργότερα η Ηλέκτρα θα φυγαδεύσει τον μικρό αδελφό της Ορέστη στην φιλική και σύμμαχο πόλη των Μυκηνών, Πανοπέα. Θα ενηλικιωθει μαζί με τον πρώτο εξάδελφό του Πυλάδη με τις φροντίδες της θείας του Αναξιβίας. Μετά το τέλος των γνωστών τραγικών περιπετειών των δύο αδελφικών φίλων, ο Πυλάδης θα νυμφευθεί την Ηλέκτρα και θα ζήσουν στον Πανοπέα με τους δυο γιους τους Στρόφιο και Μέδοντα.

Λεπτομέρεια των τειχών του αρχαίου Πανοπέως.

Η καλλίχορος πόλη

Την πόλη, ο Όμηρος την αποκαλεί καλλίχορον, δηλαδή, τόπος καλός για χορό ή τόπος όπου τελούνται σπουδαίοι χοροί παραπέμποντάς μας στις πασίγνωστες Θυιάδες, τις γυναίκες από την Αττική και την Βοιωτία, οι οποίες κατά την πορεία τους προς το Κωρύκειον Άντρον του Παρνασσού, κάθε δεύτερο έτος, και κατά τις ανοιξιάτικες εορτές του λικνίτη Διονύσου, έστηναν καλούς χορούς σε επιλέγμενα μέρη. Ένα από αυτά τα καλλίχορα μέρη, το γνωρίζει ο Όμηρος και είναι ο Πανοπεύς.
Η περιοχή στην αρχαιότητα ήταν καλυμμένη κατά το μεγαλύτερο μέρος της με βελανιδιές, κουμαριές, ρείκια, ευκαλύπτους, πλατάνια και όλα τα άλλα γνωστά και σήμερα, δυστυχώς, λίγα απομεινάρια δένδρων που συναντάμε.
Υπήρχε άφθονο κυνήγι αγριογούρουνων, ζαρκαδιών, ελαφιών, περδικών, λαγών, ορτυκιών και άλλων αγρίων ζώων.
Οι ποταμοί έσφυζαν ψαριών και τα έλη της Κωπαΐδος νοστιμότατων χελιών. Ο Αριστοφάνης αλλά και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν όχι μόνον την νοστιμιά τους αλλά ότι ήσαν περιζήτητα και πανάκριβα στην Αθήνα.
Η αναφορά σε άγρια και μεγάλα ζώα μας προτρέπει να φανταστούμε την πυκνή και εκτεταμένη βλάστηση της περιοχής, η οποία επιβεβαιώνεται ρητώς από τον Όμηρο όταν κάνει αναφορά για τον τραυματισμό του νεαρού ακόμη Οδυσσέως από αγριόχοιρο κατά την επίσκεψή του στον παππού του Αυτόλυκο, στον Παρνασσό κατά την διάρκεια διεξαγωγής μυητικού της εφηβείας κυνηγίου με τους θείους του.
Η μητέρα του Οδυσσέως, Αντίκλεια, ήταν κόρη του βασιλέως της περιοχής του Παρνασσού, Αυτόλυκου και ότι η πασίγνωστη εξυπνάδα του και πανουργία οφείλεται στον τετραπέρατο αυτόν διπλωμάτη, πολιτικό και βασιλέα.
Ο ίδιος ο Αυτόλυκος επισκέφθηκε την Ιθάκη όταν γέννησε η κόρη του Αντίκλεια και τηρώντας ένα πανάρχαιο έθιμο έδωσε ο ίδιος στον εγγονό του το όνομα. Μάλιστα, κατά την τελετή της ονοματοθεσίας, η οποία γινόταν την 7η ή 10η ημέρα από της γεννήσεως του παιδιού, κράτησε στα χέρια του το νεογέννητο που έμελλε να γίνει ο πιο φημισμένος ίσως άνθρωπος όλων των εποχών, προφέροντας με έμφαση τα εξής λόγια:

Στάθηκα η οργή των εχθρών μου, ως τα πέρατα της γης,
γι’ αυτό δίνω σ’ αυτόν το όνομα Οδυσσεύς.

          Ετυμολογικώς, οδύσσομαι σημαίνει οργίζομαι. Άρα Οδυσσεύς σημαίνει ο οργισμένος ή ο μισούμενος.

Αρχαία επιγραφή με νόμο σε πέτρα, από τον Πανοπέα.

 
Ο γεωγραφικός περίγυρος του ΠΑΝΟΠΕΩΣ

Για να αντιληφθεί κανείς τον γεωγραφικό, στρατηγικό, οικονομικό, πνευματικό και θρησκευτικό περίγυρο της πόλεως αναφέρω ότι πλησίον του Πανοπέως βρίσκονται οι Δελφοί με το πασίγνωστο μαντείο του Απόλλωνος που εναλλάσσεται εποχικώς με τον Διόνυσο. Η ομηρική Μίδεια ή Λεβάδεια με το μαντείο του Τροφωνείου, το οποίον ο Πλούταρχος και ο Παυσανίας το επισκέπτονται εν λειτουργεία, τον 2ο αιώνα μ.Χ. Ο Έξαρχος και η Κολάκα με τα αρχαία φωκικά μαντεία των Αβών και της Υαμπόλεως.

Μια των αρχαίων πυλών των Αβών (φωτ. Γ. Λεκάκης).

Η φωκική Αμφίκλεια με το μαντείο του Διονύσου. Ο πάμπλουτος βοιωτικός Ορχομενός της κωπαΐδος με τον θησαυρό του Μινύα, απ’ όπου ξεκινά ο Ιάσων με τους Αργοναύτες. Η Αυλίς όπου συγκεντρώνονται οι Αχαιοί με τα πλοία τους και εκστρατεύουν κατά της Τροίας. Στην Βοιωτία ο Οιδίπους και η Αντιγόνη. Στον Πανοπέα, ο γίγας Τιτυός, ο Ορέστης, ο Πυλάδης και η Ηλέκτρα.
Ένα μεγάλο μέρος από τους διασωθέντες θρύλους της λεγομένης προϊστορίας και ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, διαδραματίζονται στην εγγύς περιοχή της πόλεως του Πανοπέως, που όντας στο σταυροδρόμι των εξελίξεων της Νοτίου Ελλάδος καλείται και παίζει για αιώνες ένα πολύ σπουδαίο ρόλο και αυτός είναι της προστασίας της Φωκίδος και των Δελφών από βορειοδυτικά.

Πόλεμοι

Οι Πανοπείς θα διεξάγουν μαζί με τους άλλους Φωκαείς φοβερούς μακροχρονίους και αιματηρούς πολέμους με τους Θεσσαλούς και στο τέλος θα νικήσουν.
Αργότερα μαζί με τους Σπαρτιάτες του Λεωνίδα θα πολεμήσουν στις Θερμοπύλες τους πολυάριθμους Πέρσες και θα δουν την πόλη τους να καταστρέφεται.
Θα πολεμήσουν τους Μακεδόνες του Φιλίππου στην Χαιρώνεια (338 π.Χ. ) και πάλι η πόλη τους θα καταστραφεί.
Στην συνέχεια θα πολεμήσουν τους Κέλτες, τους Ρωμαίους και τον Γότθο Αλάριχο χωρίς ποτέ να μηδίσουν ή να συμμαχήσουν με αντιπάλους των Ελλήνων.

Τα τείχη του αρχαίου Πανοπέως (φωτ. Γ. Γκανάσου).

Η καταγωγή των ΠΑΝΟΠΕΩΝ

Οι Πανοπείς, όπως αναφέραμε, ανήκουν στο πελασγικό φύλο των Μινυών.
Κατοικούσαν κυρίως στον Ορχομενό της Βοιωτίας, στην Ασπληδώνα και την Ιωλκό της Θεσσαλίας. Ο γεννάρχης των, Μινύας, είναι εγγονός του Φλεγύα και πατέρας του ήρωα Ορχομενού, εκ του οποίου και η ονομασία της πόλεως. Οι Φλεγύες ή Μινύες είναι Πελασγοί αυτόχθονες και μάλλον παλιννοστήσαντες.
Λαός προοδευμένος και πολυταξειδευμένος. Άνθρωποι του μύθου και της θαλάσσης, αλλά και κάτοχοι υψηλών τεχνολογικών γνώσεων, προχωρημένων για την εποχή τους, οι οποίες γνώσεις σήμερα ξαφνιάζουν και γι’ αυτό προσπαθούμε να τις εξιχνιάσουμε.
Επειδή συμβαίνει, τουλάχιστον κάποια μακρά περίοδο, οι περισσότεροι των Αργοναυτών να κατάγονται από τις κόρες του βασιλέως του Ορχομενού, Μινύα, επικρατεί η συνήθεια στους αρχαίους συγγραφείς να αναφέρονται απλώς και μόνον με το όνομα της καταγωγής των, Μινύες.

Η συμμετοχή στον Τρωικό Πόλεμο


Σε μια από τις κορυφαίες και πιο λαμπρές στιγμές της πόλεως, κι ενώ ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Αχαιών και Τρώων βαίνει προς το τέλος του, στο ανάκτορο του Πανοπέως, πρόσωπα αδημονούντα και γεμάτα περιέργεια αναμένουν να ακούσουν νέα από την απέναντι πλευρά του Αιγαίου.
Ο αγγελιαφόρος των Φωκέων μόλις έχει αφιχθεί και εμείς παρακολουθούμε την ωραιότερη και αρχαιότερη γραπτή καταγραφή αθλητικών αγώνων που έλαβαν χώρα στην Τροία και τους κατέγραψε, ποιος άλλος, ο μέγας ποιητής μας, Όμηρος. Ο ποιητής που όπως αιώνες αργότερα απεφάνθη ο Πλάτων, "παίδευσε την Ελλάδα". Οι αγώνες διεξάγονται, κατά το έθιμον, στην μνήμη του Πατρόκλου και χορηγός τους, ο φίλος του Αχιλλεύς. Έπαθλα, μια ατίθασος ημίονος για τον νικητή και ένα διπλοπότηρο για τον ηττημένο.
Με μυώδη και σφριγηλά αλειμμένα με λάδι ελιάς σώματα που αστράφτουν στον ήλιο, σφιχτοδεμένη ζώνη στη μέση και καλοδουλεμένους ιμάντες από δέρμα βοδιού τυλιγμένους επιδέξια στα χέρια, προχωρούν μέσα στον χαραγμένο κύκλο.
Ο γέρο Νέστωρ δίνει το σύνθημα. Η πάλη είναι σκληρή και οι δύο πυγμάχοι καταφέρνουν αλλεπάλληλα κτυπήματα ο ένας στον άλλον. Τα γόνατα λυγίζουν, τα βογγητά και οι κραυγές πόνου συνοδεύονται από την βοή και τους αλαλαγμούς των συντρόφων. Χονδρές σταγόνες ιδρώτα ποτίζουν το σκονισμένο δέρμα και καίνε πάνω στις πληγές που ρέει το αίμα. Με μια γοργή εκτίναξη και στροφή ο Επειός κατεβάζει αστραπιαία τη γροθιά του στην παρειά του Ευρυάλου, ο οποίος πέφτει στη γη αιμόφυρτος και αναίσθητος. Ο μεγάθυμος Επειός, σκύβει, παίρνει στα χέρια του το άξιο παλληκάρι και το παραδίδει στους φίλους του για να το φροντίσουν.

Ο ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ

Ο Δούρειος Ίππος, μινιατούρα, από το χειρόγραφο του Vergilius Romanus
"Αινειάδα" (αρχές 5ου αι. μ.Χ.).
(αρχείο Γ. Λεκάκη).

Όλοι, από την νεαρή μας ακόμη ηλικία γνωρίζουμε τον περίφημο Δούρειο Ίππο της Τροίας, αλλά ελάχιστοι θυμούνται ότι ο πρωτοπυγμάχος Επειός, ήταν ο αρχιτέκτων κατασκευαστής του. Αυτός, δηλαδή, ο οποίος υλοποίησε την ιδέα που εμφύσησε στον Οδυσσέα η θεά Αθηνά.
Ο ήρωας Επειός είναι γιος του ήρωα και βασιλέως Πανοπέως. Ωραίος και γενναίος άνδρας, άριστος πυγμάχος και εξαίρετος αρχιτέκτων.
Στην σημερινή άχρωμη, άγευστη, αστικοποιημένη και μηχανιστική εποχή μας, η ηρωική μορφή και ανδρεία του αρχαίου Έλληνος πολεμιστού παραξενεύει και μας είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε την πολεμική συμπεριφορά των προγόνων μας χωρίς να απεκδυθούμε των παρωπίδων και της ασφυκτικής πανοπλίας που μας φόρεσαν αιώνες παρακμιακής παιδείας.
Η διεξαγωγή του πολέμου στην αρχαιότητα εθεάτο μέσω ενός αθλητικού πνεύματος συμπιλιμένου με ηθικούς και ημιθρησκευτικούς κώδικες και κανόνες.
Ο Επειός, χωρίς να αποτελεί εξαίρεση, διέθετε φοβερή δύναμη στα χέρια και ήταν ο πρωτοπυγμάχος μεταξύ των Αχαιών. Μαζί με την αρετή της ανδρείας στο πεδίον των μαχών ήταν προικισμένος με την αρετή της μεγαλοψυχίας που αναδεικνύεται στην ευγενή άμιλλα των αγώνων εμπρός των τειχών της Τροίας. Ένεκα της αρχιτεκτονικής του τέχνης θα κληθεί να υλοποιήσει τον περίφημο Δούρειο Ίππο, ο οποίος σημειωτέον υπήρξε ο βασικός παράγων για να υποκύψει και μόνον δι’ αυτού η επί μια δεκαετία απόρθητος πόλις.
Τον Δούρειο ή Δουρατέο Ίππο, εκ του δόρατος που ετυμολογείται, ξύλον, κατασκεύασε με δένδρα που έκοψε στην τρωική Ίδη. Τον έφτιαξε με κούφια την κοιλιά του και θύρες στα πλευρά του, περίτεχνα καλυμμένες ώστε να μην διακρίνονται οι αρμοί τους. Πρέπει να ήταν αρκετά ψηλός, αφού ο πρώτος από τους 50 επιλέκτους Αχαιούς που ήσαν κρυμμένοι εντός του, ο Εχίων του Πορθέως, πηδώντας έξω με τα άρματά του, σκοτώθηκε πέφτοντας στο έδαφος.
Στην εξωτερική του πλευρά ήταν γραμμένη η επιγραφή, ευχή:

«Τῆς εἰς οἶκον ἀνακομιδῆς Ἕλληνες Ἀθηνᾶ χαριστήριον»

Ευχαριστήριο ανάθημα των Ελλήνων στην Αθηνά
για την επιστροφή τους στην πατρίδα.

Αιώνες αργότερα ο Λατίνος Βιργίλιος θα πει:

«timeo Danaos et dona ferentis»
«Φοβοῦ τοὺς Δαναοὺς καὶ δῶρα φέροντες»

Ο Επειός, πάντα κατά τον Βιργίλιο, αποπλεύσας από την Τροία με τους συντρόφους του ή κατά διαταγήν του Νέστωρος, παρασύρθηκε από τα κύματα και αποβιβάσθηκε κατ’ αρχάς στην Νότιο Ιταλία, στον κόλπο του Τάραντος, όπου ίδρυσε την πόλη Μεταπόντιο. Ανήγειρε ναό της προστάτιδός του Αθηνάς, εντός του οποίου εναπέθεσε για να φυλάσσονται, τιμής ένεκεν, τα εργαλεία που χρησιμοποίησε για την κατασκευή του Δουρείου Ίππου.
Περιγράφοντας την προσωπικότητα του ανδρός θα κατέληγα στο συμπέρασμα ότι, ανάμεσα στο εύστροφο μυαλό του Οδυσσέως, τον γοργό διασκελισμό του Αχιλλέως, την μεγαλοφυΐα του Παλαμήδους, την ευφράδεια του Διομήδους, την γλαφυρότητα του Νέστωρος και την εκρηκτική ορμή του Αίαντος, ο Επειός, προβάλλει ως η νηφάλιος δύναμις του ήρωος με το σταθερό βήμα, την βαρειά, αλλά καλοζυγισμένη πυγμή, τους χαμηλούς τόνους, την καλοσχεδιασμένη και άριστα μελετημένη ενέργεια, την πράξη που έπεται βαθειάς σκέψεως και έρχεται στην ώρα της. Το αποτέλεσμα είναι πρόδηλον. Ο Δούρειος Ίππος, η ίδρυση του Μεταποντίου. Ο Επειός είναι ένας γνήσιος Μινύας όπως ο Τροφώνιος, ο Αγαμήδης και τόσοι άλλοι πρόγονοί του που γέμισαν την γη με τα έργα τους.
         
Κάποιες αναφορές

Ο Οδυσσεύς βρίσκεται στο ανάκτορο του βασιλέως Αλκινόου και της κόρης του Ναυσικάς μετά το τελευταίο του ναυάγιο. Ο αοιδός Δημόδοκος καλείται και ανταποκρίνεται, τραγουδώντας με χάρη, τα κατορθώματα και τις περιπέτειες των Αχαιών που ήδη έχουν κάνει τον γύρο του κόσμου:

«ἀλλ' ἄγε δὴ μετάβηθι καὶ ἵππου κόσμον ἄεισον
δουρατέου, τὸν Ἐπειὸς ἐποίησεν σὺν Ἀθήνῃ,
ὅν ποτ' ἐς ἀκρόπολιν δόλον ἤγαγε δῖος Ὀδυσσεὺς
ἀνδρῶν ἐμπλήσας, οἳ Ἴλιον ἐξαλάπαξαν.»

Συνέχισε λοιπόν και τραγούδησέ μας την ιστορία με τον Δούρειο Ίππο,
που τον έφτιαξε ο Επειός με την βοήθεια της Αθηνάς,
το απατηλό αυτό τέχνασμα, που έφερε κάποτε στην ακρόπολι ο θεϊκός Οδυσσεύς,
αφού πρώτα το γέμισε με γενναίους πολεμιστές, που κυρίεψαν το Ίλιον.

Οδύσσεια θ.492-495.

Όταν ο Οδυσσεύς έχει κατέβει στον Άδη αναζητώντας τον μάντη Τειρεσία να μάθει για το μέλλον του, μεταξύ των άλλων ψυχών συναντά και του Αχιλλέως.

«αὐτὰρ ὅτ' εἰς ἵππον κατεβαίνομεν, ὃν κάμ' Ἐπειός,
Ἀργείων οἱ ἄριστοι, ἐμοὶ δ' ἐπὶ πάντ' ἐτέταλτο,
[ἠμὲν ἀνακλῖναι πυκινὸν λόχον ἠδ' ἐπιθεῖναι,]
ἔνθ' ἄλλοι Δαναῶν ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες
δάκρυά τ' ὠμόργνυντο, τρέμον θ' ὑπὸ γυῖα ἑκάστου·»

Αλλά όταν μπήκαμε στον Δούρειο Ίππο, τον οποίο έφτιαξε ο Επειός,
οι γενναιότεροι από τους Αχαιούς, και σε μένα τα πάντα είχαν ανατεθεί,
και να ανοίγω το στερεό εκείνο μηχάνημα της παγίδος και να το κλείνω.
Τότε οι άλλοι αρχηγοί και ηγεμόνες των Δαναών τα δάκρυά τους σκούπιζαν
και έτρεμαν κρυφά τα μέλη του καθ' ενός.

Οδύσσεια λ.523-527.

          Ο Ευριπίδης στις Τρωάδες του, λέει:

«ὁ γὰρ Παρνάσιος Φωκεὺς Ἐπειὸς μηχαναῖσι Παλλάδος
ἐγκύμον' ἵππον τευχέων συναρμόσας»

Ο Φωκεύς Επειός, από τα μέρη του Παρνασσού, με την βοήθεια της Αθηνάς Παλλάδος κατασκεύασε τον γκαστρωμένο (με πολεμιστές) ξύλινο ίππο.

Η ισχυρή προσωπικότης του ήρωος και αρχιτέκτονος Επειού δεν πέρασε απαρατήρητη από τους μετέπειτα, των Τρωικών μεγάλους συγγραφείς. Στον Ελληνικό Θησαυρό αναφέρεται τουλάχιστον 80 φορές από ποικίλους συγγραφείς. Μέχρι και στην πολιτεία του Πλάτωνος.
Ο Λουκιανός, παρωδώντας, στην «Αληθινή ιστορία» του και θέλοντας να κλέψει λίγη δόξα από τον μεγάλο Όμηρο, λέει ότι κατέβηκε ο ίδιος στον Άδη, και μάλιστα περιγράφει από τις νήσους των Μακάρων, αθλητικούς αγώνες μεταξύ του Επειού και του Αιγυπτίου Αρείου, όπου καταλήγουν ισόπαλοι και βραβεύονται με στεφάνια από φτερά παγωνιού.

«πυγμὴ δὲ ἴση ἐγένετο Ἀρείου τοῦ Αἰγυπτίου, ὃς ἐν Κορίνθῳ
τέθαπται, καὶ Ἐπειοῦ ἀλλήλοις συνελθόντων...
.. τὰ δὲ ἆθλα ἦν ἅπασι στέφανος πλακεὶς ἐκ πτερῶν ταωνείων»

         
ΠΗΓΗ: Γιάννη Σ. Γκανάσου "ΠΑΝΟΠΕΥΣ. Μύθος-Ιστορία-Παράδοση", εκδ. Ελεύθερη Σκέψις.


(*) ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΓΙΑΝΝΗ Σ. ΓΚΑΝΑΣΟΥ:
Συγγραφέας και λογοτέχνης, γεννηθείς το 1949, στον Άγιο Βλάσιο Βοιωτίας (Πανοπεύς κατά τους ελληνικούς χρόνους). Οι γονείς του, γεωργοί και παντοπώλες.
Ευτύχησε, στο δημοτικό, να έχει καλούς και εμπνευσμένους δασκάλους, οι οποίοι, μπόρεσαν μέσα από την δική τους τραυματική εμπειρία του πολέμου, να μεταλαμπαδεύσουν σ’ αυτόν και τους συμμαθητές του, το όραμα της δημιουργίας, της ελπίδας, της αγάπης για την ζωή, τον άνθρωπο και την πατρίδα, μέσα από γνήσια πανάρχαια ελληνικά ιδεώδη.
Τελείωσε το Γυμνάσιο στην Λειβαδιά, και κλασικό λύκειο στην Αθήνα. Νέες εμπειρίες και νέες γνωριμίες, μεγαλύτερη δυνατότητα για μάθηση και γνώση. Η μεγάλη ευχέρεια στα μαθηματικά, την φυσική, την χημεία, και το πάθος του για τα κάθε είδους πειράματα προδιέγραψαν τις μετέπειτα σπουδές του. Φοίτησε στο Πολυτεχνείο στη πόλη Μπολώνια της Ιταλίας και πήρε το πτυχίο του Ηλεκτρολόγου Μηχανικού. Εργάσθηκε, ως μηχανικός, σε εργοστάσια υψηλής εφαρμοσμένης τεχνολογίας και ερεύνης, και ως ελεύθερος επαγγελματίας στην Αθήνα και στον Πειραιά. Από το 2016 είναι συνταξιούχος.
Ο κρυφός πόθος του και η λανθάνουσα αγάπη του για τα μυστήρια του κόσμου, τον έφεραν από ενωρίς στο κατώφλι της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Λεβαδείας καθώς και σε εκείνες των Αθηνών και της Μπολώνιας αργότερα. Την επιβεβλημένη μελέτη της Φυσικής, των Μαθηματικών, της Ηλεκτροτεχνίας, που το πανεπιστημιακό πρόγραμμα απαιτούσε, συνεπλήρωνε ο λαμπρός και θαυμάσιος κόσμος της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας, οι αποκαλύψεις της αρχαιολογίας, η αινιγματική ομορφιά και ο συμβολισμός της μυθολογίας. Παρακολούθησε, επί μακρόν, μαθήματα και σεμινάρια Φιλοσοφίας, Λογοτεχνίας, Αρχαιολογίας και γλώσσης. Έχει κάνει εκατοντάδες ομιλίες, κυρίως, φιλοσοφικού περιεχομένου ή σχετικές με την αρχαία ελληνική επιστήμη σε συνδυασμό με τα σύγχρονα επιτεύγματα των θετικών επιστημών, της φυσικής και της αστρονομίας.
Το 1995 εξέδωσε το βιβλίο: «ΠΑΝΟΠΕΥΣ, Μύθος - Ιστορία - Παράδοση» με πρώτη παρουσίαση στους κατοίκους του χωριού του, οι οποίοι, τον περιέβαλαν με ιδιαίτερη θέρμη. Το έτος 2.000 επανεκδόθηκε και κυκλοφορεί πανελληνίως με επαινετικές κριτικές. Έχει έτοιμα προς έκδοση δύο μεγάλα έργα: Το πρώτο είναι ποιητικό, γραμμένο σε 4.444 δεκαπεντασύλλαβους με τον τίτλο: «Το Έπος των Μινυών Αργοναυτών του Πανοπέως – ως Θεατρικό Δρώμενο» και το δεύτερο φιλοσοφικό με τον τίτλο: «Πλάτωνος Τίμαιος». Έργο υψηλού φιλοσοφικού στοχασμού και επιστημονικής ερεύνης, όπου πραγματεύεται την Κοσμογονία, την Ψυχογονία και την ανθρωπογονία του Πλάτωνος μέσω των μαθηματικών, της μουσικής, της φυσικής και της συγχρόνου φυσικής και αστρονομίας.
 Έλαβε την μεγάλη τιμή να αναφέρεται ο ίδιος και μέρος του έργου του στην εγκυκλοπαίδεια του ΧΑΡΗ ΠΑΤΣΗ "ΜΕΓΑΛΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ", τόμος 11ος, σελίδες 89-96, 2005.

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ