Ηλιόδωρος, ο εθνικός ηλιολάτρης συγγραφέας ερωτικού έργου, που έγινε επίσκοπος και παραιτήθηκε μόλις του είπαν να γίνει χριστιανός...

Ηλιόδωρος,
ο εθνικός ηλιολάτρης
συγγραφέας ερωτικού έργου,
που έγινε επίσκοπος
και παραιτήθηκε μόλις του είπαν
να γίνει χριστιανός...

Τα «Αιθιοπικά» του Ηλιοδώρου

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Ηλιόδωρος (επίσκοπος Τρίκκης - Τρικκάλων) έγραψε τα «Αιθιοπικά» / Historiae Aethiopicae libri decem.

Μια από τις σπουδαιότερες εκδόσεις του έργου έγιναν στην Βασιλεία της Ελβετίας, από τους «Heirs / κληρονόμους of Johann Hervagius», το 1534. Ο τίτλος είναι στα ελληνικά και λατινικά. Το κείμενο στην ελληνική γλώσσα. Με αρχιτεκτονικά ξύλινα στοιχεία. Σχήμα 4ο (189 x 139 χλστ.).

Ο Ηλιόδωρος θεωρείται από τους Ευρωπαίους ως ένας από τους «πρίγκηπες του πρώτου ελληνικού ρομαντισμού». Ηλιόδωρος, Χαρίτων (από την Αφροδισιάδα), Ξενοφών, Αχιλλεύς Τάτιος και Λόγγος θεωρούνται οι "πατέρες του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος".
Τα «Αιθιοπικά» πρωτοεμφανίσθηκαν κατά την διάρκεια της Αναγέννησης, σε ένα χειρόγραφο από τη βιβλιοθήκη του Matthias Corvinus, το οποίο βρέθηκε στην Βούδα, το 1526.

Ο Ρακίνας, κ.ά.

Ο Γάλλος δραματουργός Ρακίνας (Jean Racine, 1639-1699) το περιέγραψε ως ένα από τα αγαπημένα του βιβλία και όταν το αντίγραφό του «χάθηκε», είπε ότι δεν τον νοιάζει, γιατί το είχε ήδη απομνημονεύσει…
Αλλά και ο Θερβάντες το αναφέρει ως πρότυπο έργο. Απόσπασμά του αναφέρεται από τον Σαίξπηρ στην ("Δωδεκάτη νύχτα"), από τον Ραμπελαί (στον "Γαργαντούα"), κ.ά. Δραματοποιήθηκε ολόκληρο ή ανά επεισόδια. Τον 17ο αι. μόνο στην Γερμανία ανέβηκαν 6 "Αιθιοπικά δράματα", θεατρικές διασκευές στην Γαλλία και την Αγγλία,  ενώ στην Ισπανία έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές ένα τρίπρακτο δράμα, βασισμένο στα "Αιθιοπικά". Συνθέτες της όπερας (όπως ο Βέρντι), πεζογράφοι, και εικαστικοί επίσης εμπνεύστηκαν από τα "Αιθιοπικά".

Ηλιόδωρος Θεοδοσίου Εμεσηνός

Ο Ηλιόδωρος ο Εμεσηνός ήταν συγγραφεύς του μυθιστορήματος, «Σύνταγμα των περί Θεαγένην και Χαρίκλειαν Αιθιοπικών» (10 βιβλία).

Εν περιλήψει, η ηρωίδα του έργου Χαρίκλεια, κόρη του βασιλέως των Αιθιόπων Υδάσπη, καί της Περσινής, γεννήθηκε… λευκόχρους (λευκή)! Γι’ αυτό εξετέθη υπό της μητρός της, φοβηθείσης μη διεγείρη τις υπόνοιες του συζύγου της. Το βρέφος, παραλήφθηκε από έναν γυμνοσοφιστή, τον Σισίμιθρο, και παραδόθηκε στην Αίγυπτο, στον παρεπιδημούντα ιερέα του Απόλλωνα στους Δελφούς, Χαρικλέα, ο οποίος το παρέλαβε επιστρέψας στους Δελφούς. Εκεί μεγάλωσε η Χαρίκλεια. Εγνώρισε κατά τους Πυθικούς αγώνες τον ωραίο Θεσσαλό άρχοντα, Θεαγένη, εδραπέτευσε εκ Δελφών, μαζί του και μετά πολλά και φοβερά παθήματα, όταν συνελήφθη ως αιχμάλωτος στην Μερόη της Αιθιοπίας από τον πατέρα της, οδηγείτο στην θυσία, κατά κάποιο πατροπαράδοτο έθιμο. Αναγνωρίσθηκε όμως ότι είναι βασιλοκόρη και εν τέλει υπανδρεύεται τον Θεαγένη…

Ο συγγραφεύς ήταν από την πόλη Έμεσα / Εμέσα (νυν Χομς) της Συρίας / Φοινίκης. Μαρτυρεί ο ίδιος στο τέλος του έργου : «συνέταξεν ανήρ Φοίνιξ Εμεσηνός, του αφ’ Ηλίου γένους, Θεοδοσίου παις Ηλιόδωρος».

Ήταν χριστιανός και έγινε επίσκοπος Τρίκκης Θεσσαλία (βλ. νομικό-ιστορικό Σωκράτη Σχολαστικού: «Ηλιόδωρος, Τρίκκης γενόμενος, ού λέγεται πονήματα ερωτικά βιβλία, α νέος ων συνέταξε και Αιθιοπικά προσηγόρευσε». Επαναλαμβάνει και ο Φώτιος: «και επισκοπικού τυχείν αξιώματος ύστερόν φασι». Ο δε Νικηφόρος Κάλλιστος εξηγών το παράδοξο, ότι ερωτικός συγγραφεύς ανήλθε σε επισκοπικό θρόνο, λέγει ότι το μυθιστόρημα το έγραψε «νέος ων, κατόπιν δε επίσκοπος Τρίκκης γενόμενος, προεκλήθη υπό συνόδου Θεσσαλών επισκόπων ή ν’ αποκηρύξει το έργο του η να παρατήσει τον θρόνο και προτίμησε το δεύτερον»!..
Ο Ηλιόδωρος, ως επίσκοπος είχε εισηγηθεί την αγαμία των κληρικών, η οποία την εποχή εκείνη δεν ίσχυε...

Ο Κοραής έγραψε «…και αν μας έλειπον αι μαρτυρίαι του Σωκράτους, του Φωτίου και του Νικηφόρου, η μετά προσοχής ανάγνωσις του βιβλίου αρκεί να μας πείση περί της θρησκείας του γράψαντος».

Ο Rohde δεν ασπάζεται την γνώμη του Κοραή. Πήρε εκ της εκδόσεως των «Αιθιοπικών» του Κοραή όλα τα χωρία, όσα περιέχουν χριστιανικές νύξεις και τα παρέβαλε προς πολλά άλλα χωρία, εκ των οποίων ο Ηλιόδωρος λέει, αποδεικνύεται αναμφισβήτητα όχι χριστιανός, αλλά, καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι το θεολογούν σύστημα του Ηλιοδώρου είναι ωχρά επανάληψις νεοπυθαγορικών θεολογικών αρχών, η θρησκεία δ’ αύτου είναι πίστις εις μίαν υπερτάτην και υπερκόσμιον θεότητα και εις πολλούς ορατούς θεούς (του Ηλίου προεξάρχοντος) και πλήθος δαιμόνων, καλώς ή κακώς, επί τους ανθρώπους επιδρώντων.

Σήμερα επικρατεί η γνώμη, ότι ο Ηλιόδωρος ούτε χριστιανός ήταν, ούτε επίσκοπος έγινε. Αλλά εθνικός γεννηθείς, εθνικός απέθανε. Άκμασε κατά τα τέλη του 3^ου αι., πιθανώς επί Αυρηλιανού (270-275), όταν η ηλιολατρεία ήταν σφόδρα διαδεδομένη.

Ο Θερειανός έγραψε ότι (ο Ηλιόδωρος) «είναι ενιαχού μονότονος και σχοινοτενής! Ατέχνως πολλάκις παρωδεί τον Όμηρο και τον Ευριπίδη. Ελέγχεται ουχί σπανίως μέχρι κόρου φιλοπαρωδός και σφόδρα εραστής των παρηχητικών επαναλήψεων, επιτηδεύει δε συχνά-πυκνά ψυχράς μεταφοράς, καινάς συντάξεις και κακοζήλους αττικισμούς, αλλά παρά πάντα ταύτα τα ελαττώματα τα “Αιθιοπικά” είναι η καλλίστη εικών της σοφιστικής του έρωτος μυθιστοριογραφίας. Η μεν φράσις είναι πολλαχού κομψή, σαφής και γοργή, η δε αφήγησις έντεχνος και ενίοτε τοσούτον γραφικώς διατετυπωμένη, ώστε τα λεγόμενα παρίστανται ως ορώμενα».

Βιβλιογραφία

- Σωκράτους «Εκκλησιαστική Ιστορία» Ε,κβ,5.

- Chasseing «Histoire du Roman et de ses rapports avec l'liistoire dans l’antiquitce grecque, Παρίσι, 1862.

- Nicolai «Ueber Entstehung und Wesen des griechischen Romans», Βερολίνο, 1867.

- Rohde «Der griechische Roman und seine Vorlauser», Λειψία, 1876.

«Αιθιοπικά»

- «Σημειώσεις εις Ηλιόδωρο» υπό Φραγκ. Λάσκρι[1], Βασιλεία, 1534.

- Κοραή, η αρίστη έκδοση, δίτομος, Παρίσι, 1824. Είχε προηγηθεί η έκδοσις του ιδίου «Ἡλιοδώρου Αἰθιοπικῶν βιβλία δέκα, ἅ χάριν Ἑλλήνων ἐξέδωκε μετά σημειώσεων, προσθείς καί τάς ὑπό τοῦ Ἀμιότου συλλεγείσας, τέως δέ ἀνεκδότους, διαφόρους γραφάς, προτροπῇ καί δαπάνῃ Ἀλεξάνδρου Βασιλείου, ὁ Δ. Κοραῆς», Παρίσι, J.-M. Eberhart, το 1804. Ήταν δύο τόμοι, σχήμα 8^ο, πη΄ + 446 καί 418 σελ. Ηλιού 1804.32-3, Λαγανᾶς 534. (2).

- Becker, Λειψία, 1855.

- Hirschig, στα «Erotici scriptores», Παρίσι 1856 και 1885.

- Hercher, Λειψία, 1858.

- «Αιθιοπικά ή Θεαγένης και Χαρίκλεια», εισαγ. Αδαμ. Κοραής και Christ, λογοτ. μτφρ. Φ. Γιοφύλλης, στην σειρά «Βιβλιοθήκη Παπύρου», αρ. 4, έκδ. «Πάπυρος-Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός»[2], εν Αθήναις, 1937.

- «Αιθιοπικά Α΄», εισαγ. Γ. Μηλιάδης και Christ, μτφρ. – σημ. Στ. Χιλιαδάκης, στην σειρά «Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Πεζογράφων και Ποιητών», έκδ. Ιωάννου & Π. Ζαχαρόπουλου[3], 1939.

- «Αιθιοπικά ή Θεαγένης και Χαρίκλεια», τ. β΄, εισαγ. Αδαμ. Κοραής, λογοτ. μτφρ. Φ. Γιοφύλλης, στην σειρά «Βιβλιοθήκη Παπύρου», αρ. 50, έκδ. Επιστημ. Εταιρεία των Ελληνικών Γραμμάτων «Πάπυρος», εν Αθήναις, 1939.

- «Αιθιοπικά ή Θεαγένης και Χαρίκλεια», τ. γ΄, εισαγ. Αδαμ. Κοραής, λογοτ. μτφρ. Φ. Γιοφύλλης, στην σειρά «Βιβλιοθήκη Παπύρου», αρ. 112, έκδ. Επιστημ. Εταιρεία των Ελληνικών Γραμμάτων «Πάπυρος», εν Αθήναις, 1941.

- «Αιθιοπικά ή Τα περί Θεαγένην και Χαρίκλειαν», εισαγ. Γ. Γιατρομανωλάκης, μτφρ. Αλ. Σιδέρη, εκδ. Άγρα, 1997.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] λόγιος, νεώτερος υιός ή εγγονός του Ιω. Ρυνδακηνού Λάσκαρι.

[2] Ήταν στην Λεωφόρο Πανεπιστημίου 36 – τηλ. 30.232.

[3] Ήταν Στοά Αρσακείου εν Αθήναις.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ, ΘΕΑΓΕΝΗΣ, ΧΑΡΙΚΛΕΑΣ, ΥΔΑΣΠΗΣ, ΠΕΡΣΙΝΗ, ΣΙΣΙΜΙΘΡΟΣ, ΑΠΟΛΛΩΝ, ΝΑΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΔΕΛΦΩΝ, ΔΕΛΦΟΙ, ΠΥΘΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ, ΠΥΘΙΑ, ΗΛΙΟΔΩΡΟΣ, ΑΙΘΙΟΠΙΚΑ, ΑΙΘΙΟΠΙΑ, ΤΡΙΚΚΗ, ΤΡΙΚΑΛΑ, ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΣ, ΦΩΤΙΟΣ, ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ΚΟΡΑΗΣ, ΕΜΕΣΑ, ΣΥΡΙΑ, ΦΟΙΝΙΚΗ, ΜΕΡΟΗ, ΗΛΙΟΛΑΤΡΕΙΑ, ΝΕΟΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ, ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ, ΑΥΡΗΛΙΑΝΟΣ, ΘΕΡΕΙΑΝΟΣ, ΑΓΑΜΙΑ, ΟΜΗΡΟΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, ΡΑΚΙΝΑΣ, ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ, ΣΑΙΞΠΗΡ, ΒΕΡΝΤΙ, ΡΑΜΠΕΛΕ, ΡΑΜΠΕΛΑΙ, ΒΑΣΙΛΕΙΑ, ΕΛΒΕΤΙΑ, ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ, ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ, ΒΟΥΔΑ, ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ, ΟΥΓΓΑΡΙΑ, ΡΑΚΙΝΑΣ, ΡΥΝΔΑΚΗΝΟΣ, ΛΑΣΚΑΡΙΣ, ΛΑΣΚΑΡΗΣ, 1526, 1534, Χαριτων, Αφροδισιαδα, Αφροδισιας, Καρια, Ξενοφων, Τατιος, Λογγος, μυθιστορημα, ΚΟΡΑΗΣ Κοραη, αριστη εκδοση, διτομος, Παρισι, 1824 εκδοσις ηλιοδωρου Αιθιοπικων βιβλια δεκα, α χαριν ελληνων εξεδωκε μετα σημειωσεων, προσθεις και τας υπο του Αμιοτου συλλεγεισας, τεως δε ανεκδοτους, διαφορους γραφας, προτροπη και δαπανη Αλεξανδρου Βασιλειου, ο Δ. Κοραης, Παρισιοι, εμπερχαντ Eberhart, 1804 Αμιοτος ανεκδοτο ανεκδοτη γραφη

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ