Εξ Ατρεψίας[1] άρχεσθαι
και
Μεταβουλίας[2] παύεσθαι
Του Πέτρου Ιωαννίδη,
καθηγητή
φιλόλογου
«Ὀρθόν οὖν
εἶναι χρή, οὐχί
ὀρθούμενον»
(Μάρκος
Αυρήλιος, 121-180, “ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ”, βιβλίο Γ΄, 5)
(= Είναι αναγκαίο/οφείλεις να
στηρίζεσαι μόνος σου / στις δικές σου δυνάμεις και δυνατότητες και να μη σε
στηρίζουν άλλοι / να μην εξαρτάσαι από άλλους / να μη στηρίζεσαι σε ξένες
πλάτες/δυνάμεις).
ΒΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΑΠΩΤΕΡΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ
ΕΙΝΑΙ
Η ΕΞΑΚΡΙΒΩΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
«Εἴ τις με ἐλέγξαι
καί παραστῆσαί μοι, ὅτι
οὐκ
ὀρθῶς ὑπολαμβάνω ἤ πράσσω, δύναται, χαίρων μεταθήσομαι· ζητῶ γάρ τήν ἀλήθειαν,
ὑφ᾽ἧ
ς οὐδείς πώποτε ἐβλάβη,
βλάπτεται δέ ὁ ἐπιμένων ἐπί
τῆς ἑαυτοῦ ἀπάτης καί ἀγνοίας».
(Μάρκος Αυρήλιος, 121-180, “ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ”, βιβλίο ΣΤ΄, 21)
(= Αν κάποιος μπορεί να με ελέγξει
και να μου υποδείξει ότι δεν κρίνω ή δεν ενεργώ σωστά, μετά χαράς θα αλλάξω
γνώμη· διότι αναζητώ/ψάχνω την αλήθεια, από την οποία κανείς ποτέ δεν
ζημιώθηκε, ζημιώνεται όμως εκείνος που επιμένει στην απάτη και στην άγνοιά
του).
Ο ΕΝΑΡΕΤΟΣ ΒΙΟΣ ΤΕΛΕΙΟΣ ΕΣΤΙ
«Δεῖ γάρ καί ἀρετῆς τελείας καί βίου τελείου»
(Αριστοτέλης, 384-322, “ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ”, 1100α, 4-5)
«Μηδένα
πρό τοῦ τέλους μακάριζε»
"TΕΛΟΣ ΚΑΛΟ, ΟΛΑ ΚΑΛΑ"
Η περίφημη, παροιμιώδης, αποστομωτική, στοχαστική, ιστορική φράση
του σοφού Σόλωνα προς τον Κροίσο, τον ζάπλουτο βασιλιά της Λυδίας, που
καθιερώθηκε ως απόφθεγμα με την παραπάνω διατύπωση, δεν αναφέρεται σε καμμία
ιστορική πηγή του θησαυρού της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, αλλά αποτελεί
συμπίλημα του παρακάτω αποσπάσματος που παραθέτουμε αυτούσιο από το διάλογο του
Σόλωνα με τον Κροίσο περί ευτυχίας.
«οὕτω ὦν, ὦ Κροῖσε, πᾶν ἐστι ἄνθρωπος
συμφορή. ἐμοὶ δὲ σὺ καὶ πλουτέειν μέγα φαίνεαι καὶ βασιλεὺς πολλῶν εἶναι ἀνθρώπων·
ἐκεῖνο δὲ τὸ εἴρεό με οὔ κώ σε ἐγὼ λέγω, πρὶν τελευτήσαντα καλῶς τὸν αἰῶνα
πύθωμαι».
(Ηρόδοτος. 484-425," ΙΣΤΟΡΙΑΙ", βιβλίο Α',
κεφ.32, 8-12)
Αφού λοιπόν Κροίσε έχουν έτσι τα πράγματα, η ζωή του ανθρώπου
μοιάζει με μια αλυσίδα από αβεβαιότητες. Σ' εμένα βέβαια εσύ φανερώνεσαι να
έχεις πολλά πλούτη και να είσαι βασιλιάς πολλών ανθρώπων, αλλά αδυνατώ να σου
δώσω απάντηση σ' εκείνο που με ρώτησες («εἴ
τινα ἤδη πάντων εἶδες ὀλβιώτατον» δηλαδή «αν
είδες κάποιον άνθρωπο που να είναι ο πιο ευτυχισμένος από όλους»), προτού μάθω αν θα
έχεις καλό τέλος.
«Πολλαί γάρ μεταβολαί γίνονται καί
παντοῖαι τύχαι κατά τόν βίον, καί ἐνδέχεται τόν μάλιστ᾽εὐθηνοῦντα μεγάλαις συμφοραῖς
περιπεσεῖν ἐπί γήρως, καθάπερ ἐν
τοῖς ἡρωικοῖς περί Πριάμου μυθεύεται·
τόν δέ τοιαύταις χρησάμενον τύχαις καί τελευτήσαντα ἀθλίως οὐδείς
εὐδαιμονίζει».
(Αριστοτέλης,
384-322, “ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ”, 1100α, 5-11)
(= Γιατί συμβαίνουν πολλές
μεταβολές και παντός είδους συμπτώσεις στη ζωή, και είναι ενδεχόμενο εκείνος ο
οποίος πάρα πολύ ευημερεί να περιπέσει σε μεγάλες συμφορές στα γηρατειά του,
καθώς αναφέρουν οι ηρωικοί μύθοι για τον Πρίαμο. Και βέβαια εκείνον ο οποίος
υφίσταται τέτοιες κακοτυχίες και τερματίζει άθλια τη ζωή του, κανείς δεν τον
μακαρίζει).
ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΘΕΩΡΟΥΝ ΜΕΓΑΛYΤΕΡΗ ΣΥΜΦΟΡΑ
ΤΗΝ ΑΠΡΑΓΜΟΝΑ ΗΣΥΧΙΑ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΕΠΙΠΟΝΗ ΑΣΧΟΛΙΑ
«Πολυπραγμόνως ἤ ἀπραγμόνως ζῆν».
«Πολυπραγμονητέον ἤ ἀπρακτέον».
«Ὥστε εἴ τις αὐτούς
ξυνελών φαίη πεφυκέναι ἐπί τῷ μήτε αὐτούς ἔχειν ἡσυχίαν μήτε τούς ἄλλους ἀνθρώπους
ἐᾶν, ὀρθῶς ἄν εἴποι».
(Θουκυδίδης,
460-399/5, ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄, 70, 9)
(= Επομένως θα έλεγε κανείς την
αλήθεια, αν συγκεφαλαιώνοντας ήθελε πει γι’ αυτούς - τους Αθηναίους - ότι γεννήθηκαν για να μη μένουν ούτε οι
ίδιοι ήσυχοι/αδρανείς, ούτε τους άλλους να αφήνουν ήσυχους).
ΣΧΟΛΙΟ:
Το παραπάνω απόσπασμα είναι από τη δημηγορία/
αγόρευση των Κορινθίων (κεφ. 68-71) από το Α´ βιβλίο του Θουκυδίδη, ενώπιον του Συλλόγου, ήτοι της Αλίας, της Εκκλησίας του
Δήμου των Λακεδαιμονίων. Αποτελεί τον επίλογο των κατηγόρων των Αθηναίων.
Οι Κορίνθιοι ήταν οι σπουδαιότεροι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων, γιατί είχαν
δωρική καταγωγή. Ήταν οι τελευταίοι που μίλησαν απ᾽ όλους τους συμμάχους. Έλεγξαν την
αναισθησία / αδράνεια
των Λακεδαιμονίων, ανέφεραν τα αδικήματα των Αθηναίων εις βάρος τους και τους
υποκίνησαν να κηρύξουν πόλεμο, χωρίς καθυστέρηση, κατά των Αθηναίων.
Εμείς
πιστεύουμε πως ό, τι διατύπωσαν οι Κορίνθιοι περιγράφοντας τον δραστήριο/πολυάσχολο χαρακτήρα των Αθηναίων,
ισχύει απόλυτα για τον πολυπράγμονα πολύεργο, υπερδραστήριο Αλκιβιάδη.
Αντικαθιστώντας τις λέξεις “αυτούς”
(δις) με τη λέξη “Αλκιβιάδην” (δις)
περιγράφουμε το ψυχολογικό προφίλ (=
το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών) του, που ταυτίζεται με
αυτό των Αθηναίων.
«Ἐξ
οὗ γε χοροῖσιν τρυγικοῖς ὁ διδάσκαλος ἡμῶν, / οὔπω παρέβη πρός τό θέατρον λέξων
ὡς δεξιός ἐστιν· / διαβαλλόμενος δ᾽ ὑπό τῶν ἐχθρῶν ἐν Ἀθηναίοις ταχυβούλοις, / ὡς
κωμῳδεῖ τήν πόλιν ἡμῶν καί τόν δῆμον καθυβρίζει, / ἀποκρίνασθαι δεῖται νυνί
πρός Ἀθηναίους μεταβούλους. / Φησίν δ᾽εἶναι πολλῶν ἀγαθῶν ἄξιος ὑμῖν ὁ ποιητής,
παύσας ὑμᾶς ξενικοῖσι λόγοις μή λίαν ἐξαπατᾶσθαι, μήθ᾽ ἥδεσθαι θωπευομένους,
μήτ᾽εἶναι χαυνοπολίτας.
(Αριστοφάνης,
445-385, “ΑΧΑΡΝΗΣ”, στίχ. 628-635)
(= Αφότου άρχισε χορούς να στήνει
κωμικούς ο δάσκαλός μας / ποτέ μπροστά δεν βγήκε στους θεατές του για να πει
πως είναι άξιος· / ωστόσο αφού μπροστά στους γοργοαποφάσιστους Αθηναίους
εχθροί του τον κακολογούν πως τάχα διακωμωδεί την πόλη μας και υβρίζει το λαό
μας / τώρα δα χρειάζεται απάντηση στους αλλαξόγνωμους
Αθηναίους. Πολλά καλά σας έκανε ως τώρα, τονίζει ο ποιητής μας / καθώς
σταμάτησε τη μεγάλη εξαπάτησή σας, απ’ όσα ξένοι έλεγαν εδώ / να χαίρεστε με
ψευτοπαινέματα / κολακείες και να είστε χαζοπολίτες).
ΣΧΟΛΙΟ:
Το παραπάνω απόσπασμα είναι από την “παράβαση"
του Χορού, στ. 626-718. Ο Χορός “παραβαίνει”,
ήτοι πηγαίνει πιο κοντά στους θεατές, στρέφεται προς αυτούς και αρχίζει να
απαγγέλλει μια πολύστιχη μελωδική ωδή που έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της το
ορμητικό αναπαιστικό μέτρο της (μετρικός πους υυ-). Κάθε “παράβαση” χωρίζεται κατά κανόνα σε επτά μέρη. Ο Αριστοφάνης χρησιμοποιεί αυτό το σχήμα
της “παράβασης” στις περισσότερες κωμωδίες του, μόνο στον “Πλούτο” την έχει καταργήσει εντελώς.
Χαρακτηρίζει τους Αθηναίους ταχυβούλους από το ταχύς + βουλεύομαι =
αυτός που γρήγορα σκέπτεται, αποφασίζει και ενεργεί, αποφασιστικούς και μεταβούλους
από την πρόθεση μετά+βουλεύομαι =
αυτός που αλλάζει γρήγορα γνώμη, ευμετάβουλους,
ευμετάπειστους. Αλλά και χαυνο-πολίτας
από το επίθετο χαῦνος
= επιπόλαιος, κούφιος + πολίτης =
πολίτες ευεξαπάτητους, εύπιστους (ευκολόπιστους) και πάντα προδομένους. Σημείο των καιρών!
Σήμερα,
δυστυχώς, η εποχή μας διαθέτει πολλούς κουφόμυαλους, ελαφρόμυαλους,
κουφιοκέφαλους και γι’ αυτό έχει φροντίσει εσκεμμένως και επιμελώς το
εκπαιδευτικό μας σύστημα, που παράγει "κατ’ αποκοπήν" ανεγκέφαλους /
λοβοτομημένους, για να τους χρησιμοποιεί "κατά το δοκούν" (αυθαίρετα)
και "κατά το αναγκαίον" (όποτε τους χρειάζεται).
ΓΙΑΤΙ Ο ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ; (450-404)
ΑΘΗΝΑ = ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ & ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ = ΑΘΗΝΑ
Γιατί ήταν ο μοναδικός άνθρωπος
που ξεπέρασε τα συνηθισμένα ανθρώπινα μέτρα της εποχής του. Ένα τυπικό
παράδειγμα που μπορεί να χρησιμεύει σε κάθε στιγμή ως ζωντανό και διαρκές
μάθημα. Σύμπτωση ορισμένων ομοιοτήτων του με την επικαιρότητα της εποχής μας.
ΓΙΑΤΙ
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΔΕΣ συναντάμε και θα συναντάμε πάντοτε στη ζωή μας. Δεν θα εκλείψουν
ποτέ όσο δεν αλλάζει η φύση των ανθρώπων (νοοτροπία).
Ο άνθρωπος που του ήταν αδύνατον
να μείνει αδρανής/άπραγος. Ο άνθρωπος
που ήταν γεννημένος να μη μένει ήσυχος, αλλά ούτε και τους άλλους να αφήνει
ήσυχους.
Ο άνθρωπος που υπερκέρασε τις
παραδόσεις της πόλης του και αποτέλεσε ο ίδιος παράδοση γι’ αυτήν.
Εκπρόσωπος / υπέρμαχος του άκρατου
επεκτατισμού / ηγεμονισμού και της υπέρμετρης φιλοδοξίας, επιδιώξεις που εκπροσωπούσε
και η ίδια η πόλη του.
ΤΟ ΕΥΜΕΤΑΒΟΛΟΝ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ, ΤΗΣ ΖΩΗΣ
ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ ( ΧΑΜΑΙΛΕΟΝΤΙΣΜΟΣ)
ΤΟΥ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ
«Τὸ δ᾽ ἦθος αὐτοῦ πολλὰς μὲν ὕστερον, ὡς εἰκὸς
ἐν πράγμασι μεγάλοις καὶ τύχαις πολυτρόποις, ἀνομοιότητας πρὸς αὑτὸ καὶ μεταβολὰς
ἐπεδείξατο. φύσει δὲ πολλῶν ὄντων καὶ μεγάλων παθῶν ἐν αὐτῷ, τὸ φιλόνεικον ἰσχυρότατον
ἦν καὶ τὸ φιλόπρωτον, ὡς δῆλόν ἐστι τοῖς παιδικοῖς ἀπομνημονεύμασιν».
(Πλούταρχος,
50-120, “ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ”, Αλκιβιάδης, § 2)
(= Και ο χαρακτήρας του αργότερα
παρουσίασε πολλές αντιφάσεις και αστάθεια, όπως άλλωστε συμβαίνει συνήθως μέσα
σε μεγάλα γεγονότα και σκαμπανεβάσματα της τύχης. Από φυσικού του είχε πολλά
πάθη, μα το πιο μεγάλο του ήταν η φιλοδοξία και η αγάπη του για τα
πρωτεία/φιλαρχία, όπως φαίνεται καθαρά και απ’ αυτά που διηγούνται για την
παιδική του ηλικία).
«ἦν γάρ, ὥς φασι, μία δεινότης αὕτη τῶν πολλῶν
ἐν αὐτῷ καὶ μηχανὴ θήρας ἀνθρώπων, συνεξομοιοῦσθαι καὶ συνομοπαθεῖν τοῖς ἐπιτηδεύμασι
καὶ ταῖς διαίταις, ὀξυτέρας τρεπομένῳ τροπὰς τοῦ χαμαιλέοντος. πλὴν ἐκεῖνος
μέν, ὡς λέγεται, πρὸς ἓν ἐξαδυνατεῖ χρῶμα τὸ λευκὸν ἀφομοιοῦν ἑαυτόν· Ἀλκιβιάδῃ
δὲ διὰ χρηστῶν ἰόντι καὶ πονηρῶν ὁμοίως οὐδὲν ἦν ἀμίμητον οὐδ᾽ ἀνεπιτήδευτον».
(Πλούταρχος,
50-120, “ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ”, Αλκιβιάδης, § 23)
(= Ήταν δηλαδή ένας τρόπος να κατακτά
τους ανθρώπους, το να εξομοιώνεται και να προσαρμόζεται με τα έθιμα και τον
τρόπο ζωής αυτών που συναντούσε, αλλάζοντας
μορφή πιο γρήγορα και από το χαμαιλέοντα. Πρέπει μάλιστα να προσθέσουμε
ότι, ενώ όπως λένε, ο χαμαιλέοντας αδυνατεί να εξομοιωθεί με ένα χρώμα, το
άσπρο, ο Αλκιβιάδης με την ίδια ευκολία και μέσα στους καλούς και μέσα στους
κακούς, μπορούσε να προσποιηθεί και να προσαρμοστεί...).
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ:
O άνθρωπος
που στιγματίστηκε με βαρείς, αλλά - κατά την ταπεινή, μα πάντα επίμονη γνώμη μας
- επιπόλαιους χαρακτηρισμούς, ως προδότης, τυχοδιώκτης, ανήθικος, ιερόσυλος,
ασεβής, ακόλαστος κ.ά.
Μένει όμως αυτοί να αποδειχθούν
και να επαληθευθούν.
ΠΗΓΗ: εφημερίδα «ΕΒΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ», 31.5.2019, και την στήλη του
«ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧ - ἄπιτε!».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[2] Μεταβουλία = αλλαγή γνώμης, ιδέας, σκέψης,
βούλησης και φρονήματος, αστάθεια, επιπολαιότητα.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook