Το «Δούναι και λαβείν»
στα τεφτέρια
των
Σαρακατσάνων
Του
Αναστασίου Ι. Κυριακίδη
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από
το βιβλίου του Αναστασίου Ι. Κυριακίδη με θέμα: «Δούναι και λαβείν». Το οποίο
πόνημα αφιερώνεται στην μνήμη του νομαδικού πληθυσμού των Σαρακατσάνων που
κατοίκησαν μόνιμα τον 19ο αι., στους Φιλίππους Καβάλας.
Οι Σαρακατσάνοι αποτελούν μια κτηνοτροφική
νομαδική κοινότητα με αρχική κοιτίδα τον ορεινό όγκο της Πίνδου που μετά την
κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς Τούρκους διασκορπίστηκαν σε
όλη την Ελλάδα.
Οργανώνονται οικιστικά και κοινωνικά σύμφωνα
με τις ανάγκες των κοπαδιών τους και με βάση τις κλιματολογικές συνθήκες και τη
διαμόρφωση του εδάφους. Το καλοκαίρι που αναζητούσαν βοσκοτόπια εγκαθίσταντο σε
ορεινά σημεία, ενώ το χειμώνα κατέβαιναν χαμηλότερα σε περιοχές προστατευμένες
από τα φυσικά φαινόμενα και πολύ κοντά στα μαντριά τους, για να υπάρχει άμεση
πρόσβαση σε αυτά.
Υπήρχε, δηλαδή μια προσωρινότητα στην
κατασκευή των καταλυμάτων τους που υπαγορευόταν από την παραγωγική ενασχόληση
των Σαρακατσάνων και τις κλιματολογικές συνθήκες.
Κέντρο του κοινωνικού ιστού ήταν ο
τσέλιγκας, που ήταν και ο αρχηγός της ομάδας με την μεγαλύτερη και την καλύτερη
καλύβα. Τον τσέλιγκα ακολουθούσαν οι καλύβες των στενών συγγενών και στην
συνέχεια της εκτεταμένης οικογένειας. Το στοιχείο που ένωνε τις καλύβες αυτές
και δημιουργούσε συνεταιρισμούς δεν ήταν η εντοπιότητα, αλλά η συγγένεια.
Αναπόσπαστο
στοιχείο της οικονομικής δραστηριότητας των Σαρακατσάνων ήταν το τεφτέρι. Ένα
τετράδιο μέσα στο οποίο οι κτηνοτρόφοι σημείωναν τις δοσοληψίες της χρονιάς.
Κάθε φύλλο ήταν χωρισμένο σε δυο μέρη, όπου η μία σελίδα περιελάβανε το
«δόσιμο», τι είχε δώσει, δηλαδή ο κτηνοτρόφος, και η άλλη το «πάρσιμο».
Το τεφτέρι αυτό ήταν γεμάτο αριθμούς,
πράξεις και γράμματα, ενώ σπανιότερα περιελάβανε και λέξεις, καθώς οι
περισσότεροι δεν ήξεραν γραφή και ανάγνωση. Τις περισσότερες φορές το τεφτέρι
αυτό λειτουργούσε επικουρικά, ως επαλήθευση, καθώς οι Σαρακατσάνοι κτηνοτρόφοι
γνώριζαν πολύ καλά τις συναλλαγές τους.
Δύο φορές τον χρόνο, συνήθως τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο (περίοδοι που
συνέπιπταν με τις θρησκευτικές εορτές του αγίου Γεωργίου και του αγίου
Δημητρίου αντίστοιχα, καθώς η θρησκεία έπαιζε βασικό ρόλο στην οργάνωση της
ζωής στην παραδοσιακή κοινωνία) έκαναν απολογισμό των εσόδων και των εξόδων και
μια εκκαθάριση των λογαριασμών τους. Αναλόγως με την οικονομική κατάσταση που
παρουσίαζε το τεφτέρι, ο κτηνοτρόφος κανόνιζε την τακτοποίηση των αναγκών της
οικογένειας και του τσελιγκάτου.
Η μελέτη αυτών των τεφτεριών δίνει πολύτιμες
πληροφορίες στους ερευνητές για τις οικονομικές δραστηριότητες, την αξία των
αγαθών και την δομή οργάνωσης της κοινότητας των Σαρακατσάνων. Αποτελούν,
δηλαδή, όχι απλά ένα οικονομικό κατάστιχο, αλλά κυρίως ένα εργαλείο γνώσης του
κοινωνικού γίγνεσθαι. Ωστόσο, στις μελέτες που έχουν γραφτεί για την ζωή και
την οργάνωση των Σαρακατσάνων οι αναφορές σε αυτά τα τεφτέρια είναι από
ελάχιστη έως ανύπαρκτη.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τους ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΥΣ, ΕΔΩ.
ΛΕΞΕΙΣ: σαρακατσανοι, τεφτερι, εμποριο, Φιλιπποι, Καβαλα, νομαδες, κτηνοτροφια, οικονομια
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook