Η ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΠΩΝΥΜΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ - του Ν. Π. Ανδριώτη


Η ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ
ΤΟΥ ΕΠΩΝΥΜΟΥ
ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ

Του Ν. Π. ΑΝΔΡΙΩΤΗ
καθηγητού του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Η ανάγλυφος εικών του ήρωος Γ. Καραΐσκάκη, στο Κερατσίνι.

Η ετυμολογική έρευνα ενός οποιουδήποτε οικογενειακού ονόματος δεν θα μπορούσε να παρουσίαση ενδιαφέρον σε ευρύτερο κοινό, έξω από τους στενούς κύκλους των γλωσσολόγων, και ακόμα ειδικώτερα εκείνων που ασχολούνται με τις «Ονομαστικές Επιστήμες» (SCIENCES ONOMASTIQUES), όπως λέγονται σήμερα οι κλάδοι της Ονοματολογίας και Τοπωνυμιολογίας. Νομίζω όμως ότι διαφέρουν τα πράγματα όταν πρόκειται για το οικογενειακό όνομα ενός από τους μεγαλύτερους ήρωες του εθνικού αγώνα του 1821, για το όνομα του ένδοξου στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη, που κάθε σχετικό με τη ζωή του ενδιαφέρει όχι μόνο την επιστήμη, αλλά και το πλατύτερο αναγνωστικό κοινό.
Το όνομα Καραϊσκάκης ήταν, καθώς ξέρουμε, χαϊδευτικός υποκορισμός του ονόματος Καραΐσκος, που έφερε ο πατέρας του ήρωα Γεώργιος Καραΐσκος[1], επίσημος αρματολός. Η συμπάθεια των συγχρόνων του προς το φτωχό, απροστάτευτο και καταφρονεμένο παιδί της καλογριάς, που ποτέ δε θέλησαν να το αναγνωρίσουν για δικό τους αίμα ούτε ο ίδιος ο πατέρας του, όσο ζούσε, ούτε κατόπι τ’ αδέρφια του, του έδωσε στην παιδική ηλικία του την προσωνυμία το Καραϊσκάκι, σαν να πούμε «το άτυχο Καραϊσκόπουλο»[2]. Επίσημα όμως και ο ίδιος ο ήρωας γράφονταν και υπόγραφε Καραΐσκος, όπως φαίνεται και στην σφραγίδα του τού 1816, και η γυναίκα του σ’ αυτό το όνομα του έγραφε. Καραΐσκο τον ονομάζει και ο Pouqueville.
Το Καραΐσκος είναι ολοφάνερο σύνθετο από το τουρκικό kara (= μαύρος) και το παλαιότερο οικογενειακό όνομα Ίσκος, που αναφέρεται και σε δημοτικά τραγούδια (Ντελή-Ίσκος), και που το διέσωσαν δυο οπλαρχηγοί του εθνικού αγώνα του 1821, ο Ανδρέας Ίσκος και ο Γιαννάκης Ίσκος.
Ώστε η ετυμολογία του Καραϊσκάκης κατ’ ουσίαν περιορίζεται στην ετυμολογία του Ίσκος. Τi σημαίνει Ίσκος; Επειδή το ήσκιος (= σκιά) αποκλείεται για λόγους φωνητικούς, η πρώτη σκέψη πάει στο ουσιαστικό ήσκα (από το λατιν. ESCA), είδος μύκητος που ανάβει από σπίθα και χρησιμοποιούνταν ως έναυσμα στο τσακμάκι. Το πράγμα φαίνεται πολύ απλό, και όμως για τον γλωσσολόγο δεν είναι καθόλου απλό, γιατί, όπως αποκλείεται το ήσκιος για λόγους φωνητικών δυσκολιών, έτσι αποκλείεται και το ήσκα από τους κανόνες της γραμματικής μορφολογίας: Στην νεοελληνική γλώσσα τα επώνυμα που σχηματίζονται από ουσιαστικά διατηρούν, κατά κανόνα σχεδόν ανεξαίρετον, το τελικό φωνήεν του ουσιαστικού από το οποίο σχηματίστηκαν. Όταν λ.χ. το ουσιαστικό λήγει σε -α, το επώνυμο λήγει πάντοτε σε -ας: η γαρίδα - ο Γαρίδας, η γλάστρα - ο Γλάστρας. Όταν το ουσιαστικό λήγει σε -ι, το επώνυμο λήγει σε -ης: το απίδι - ο Απίδης, το αγγούρι - ο Αγγούρης, το ατλάζι - ο Ατλάζης, το καρπούζι - ο Καρπούζης, το καρύδι - ο Καρύδης.
Όταν το ουσιαστικό λήγει σε -ο το επώνυμο λήγει πάντοτε σε -ος: το κάστρο - ο Κάστρος, το σκόρδο - ο Σκόρδος κ.ο.κ.[3]. Εξαιρέσεις από τον κανόνα αυτόν δεν υπάρχουν, αλλά και αν υποτεθή ότι υπάρχουν, ο γλωσσολόγος στον κανόνα θα στηριχτή και όχι στις εξαιρέσεις.
Σύμφωνα με αυτά, από το ουσ. ήσκα μόνο Ήσκας μπορούσε να παραχθή και ποτέ Ίσκος. Η αρχή λοιπόν του επωνύμου μας πρέπει να αναζητηθή αλλού, και είναι, κατά τη γνώμη μου, η εξής :
Σε πολλά μέρη της Στερεάς Ελλάδος και στη Σκύρο[4] ο ευνουχισμένος τράγος λέγεται ήσκος, και η λέξη αυτή χωρίς αμφιβολία προέρχεται από το κοινό επίθετο ήσυχος, με αποβολή του άτονου υ, που είναι κανονική σε όλα τα βόρεια ιδιώματα της νέας Ελληνικής, και με τροπή του συμφωνικού συμπλέγματος σχ σε σκ, που είναι κι αυτή κανονική σε ολόκληρη τη νέα Ελληνική πβ. άσχημοςάσκημος, εσχάρασκάρα πασχαλιά πασκαλιά, πασχίζω πασκίζω, σχολείοσκολειό κ.τ.λ.). Και δεν ήταν παράξενο να ονομαστή «ήσυχος» ο τράγος ή το κριάρι που στερήθηκε από τη γενετήσια ικανότητά του, γιατί αν έχει κάποιο γνώρισμα που τον κάνει να διαφέρη από τους κανονικούς είναι το ότι, όταν οι άλλοι χαλάνε τον κόσμο μέσα στο κοπάδι, αυτός ο ταλαίπωρος «κάθεται ήσυχος». Σημειώσετε ότι ρουμελιώτικη είναι η λέξη με την παραπάνω σημασία, Ρουμελιώτες είναι και οι Ίσκιοι και οι Καραΐσκοι.
Μπορούμε λοιπόν, έχοντας εξασφαλισμένα τα νώτα και τα πλευρά μας από τα πυρά της γλωσσικής επιστήμης, να δεχτούμε ότι στον γενάρχη των Ίσκων, που θα ήταν τι άλλο παρά κάποιος τσοπάνης, δόθηκε από άλλους ομοτέχνους του, πειραχτικά ή χαρακτηριστικά, το όνομα αυτό, αρχικά ως παρατσούκλι, και ότι κατόπι στους απογόνους του, όπως τόσο συχνά συμβαίνει, έγινε σταθερό οικογενειακό επώνυμο.
Την εικασία μου αυτή την είχα δημοσιέψει προς ετών[5] και την είχα ανακοινώσει προφορικά στον μακαρίτη ιστοριοδίφη Γιάννη Βλαχογιάννη, που με συμβουλεύτηκε όταν έγραφε το μεγάλο ιστορικό έργο του για την ζωή του στρατηγού του 1821 Γ. Καραϊσκάκη. Ο σοφός γέρος όμως όχι μόνο δεν πολυκαταλάβαινε από γλωσσικές «μικρολογίες», αλλά και δεν ήταν απ’ εκείνους που αλλάζουν εύκολα γνώμη. Γι’ αυτό στο παραπάνω σύγγραμμά του, μιλώντας δια μακρών για την ετυμολογική προέλευση του επωνύμου Ίσκος, τα γυρίζει απ’ εδώ, τα γυρίζει απ’ εκεί, αναφέρει όλες τις δυνατές εκδοχές, δίνει την προτίμησή του στο ήσκα και καταλήγει με τα λόγια αυτά: «Και πάλι δεν επιμένω· αφορμή δίνω για μελέτη και μάλιστα στους γλωσσολόγους»[6]. Όμως ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο «τελευταίος αρματολός», όπως τον είπαν, η ζωντανή στα χρόνια μας ενσάρκωση της μνήμης του εθνικού σηκωμού τού 1821, ο λογοτεχνικός απολογητής των Μεγάλων Χρόνων, ο σοφός ιστορικός ερευνητής της ζωής των ηρώων της Εθνεγερσίας, δεν έχει ανάγκη και από ετυμολογικές δάφνες. Ιδού ότι και στα δεκάχρονα του θανάτου του, που τιμούμε εφέτος, μας δίνει, όπως το ήθελε, «αφορμή για μελέτη». 
Ήρως χρηστέ, χαίρε!

ΠΗΓΗ: «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ», 1956.


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:


[1] Δημ. Μπολγούρα «Το όνομα του Καραϊσκάκη», εφημ. Ελεύθ. Βήμα, 3.3.1937.
[2] Γ. Βλαχογιάννη «Καραϊσκάκης», στην Ν. Εστία, 42 (1947), σελ. 808.
[3] Ν. Π. Ανδριώτη «Συμβολή στη μορφολογία των νεοελληνικών επωνύμων», Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 6 (1950), σελ. 205 κέξ.
[4] Ν. Πέρδικα. Σκύρος 2, 273.
[5] Ν. Π. Ανδριώτη. Λαογραφία της Σκύρου. Ελληνική Σημαία, τεύχ. 8 (1945), σελ. 12, και Επετηρίς Φιλοσ. Σχολής Θεσσαλονίκης 6, 205, σημ. 3.
[6] Γ. Βλαχογιάννη. όπου παραπ., σελ. 811.


ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ, ΕΔΩ.

ΛΕΞΕΙΣετυμολογια, οικογενεια, ονομα, γλωσσολογια, Ονομαστικες Επιστημες, Ονοματολογια, Τοπωνυμιολογια, ηρωας, 1821, στρατηγος Καραισκακης, Καραισκος, αρματολος, καλογρια, αιμα, Καραισκακι, Καραισκοπουλο, Πουκεβιλ, καρα, μαυρος, Ισκος, δημοτικα τραγουδια Ντελη Ισκος, οπλαρχηγος, ησκιος, σκια, ησκα, ισκα, μυκητας, σπιθα, τσακμακι, γραμματικη, γαριδα, Γαριδας, γλαστρα, Γλαστρας, απιδι, Απιδης, αγγουρι, Αγγουρης, ατλαζι, Ατλαζης, καρπουζι, Καρπουζης, καρυδι, Καρυδης, καστρο, Καστρος, σκορδο, Σκορδος, Ησκας, Στερεα Ελλαδα, Σκυρος, ευνουχισμενος τραγος, ευνουχος, ησυχος, γενετησια ικανοτητα, Ρουμελιωτης, Ρουμελη, τσοπανης, παρατσουκλι, επωνυμο, Βλαχογιαννης, Εθνεγερσια, Μπολγουρας, Ανδριωτης, Περδικας
Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ