Χορευτές με κρουστά μουσικά όργανα 5.000 χρόνων από την Νάξο! Από το ιστορικό σημείωμα για την μουσική παράδοση της Νάξου - του Αχ. Τίγκα


Χορευτές με κρουστά
μουσικά όργανα
5.000 χρόνων
από την Νάξο!

Από το ιστορικό σημείωμα
για την μουσική παράδοση
της Νάξου

Του Αχιλλέα Τίγκα

Επίκρουστη παράσταση από την κορυφή τ' Αρωνιού,
από την Απείρανθο Νάξου.
Χρονολογείται στο β΄ μισό της 3ης χιλιετίας π.Χ.

Η μουσική παράδοση της Νάξου αποτελείται από ένα πλούσιο μουσικό αμάλγαμα, που από τη μία πατάει σταθερά σε αρχέγονα διονυσιακά μονοπάτια, και από την άλλη μπολιάζεται από σκοπούς και χρώματα βυζαντινά και ανατολίτικα.
Οι ζυγιές στη Νάξο είναι δύο: τσαμπούνα - τουμπάκι και βιολί - λαούτο.
Η τσαμπούνα, όργανο ποιμενικό, είναι ο κοινός άσκαυλος με μονή γλωττίδα, που συναντάται από την αρχαιότητα σε όλο το αρχιπέλαγος του Αιγαίου και φαίνεται να κατέχει εξέχοντα ρόλο στα γλέντια και στις χαρές των κατοίκων των νησιών.
Ο τσαμπουνιέρης κατασκευάζει μόνος του την τσαμπούνα, είναι στην ουσία ένας τύπος αυλού με γλωττίδα, που για την ευκολία του οργανοπαίχτη προσαρμόζεται σε έναν ασκό από δέρμα ζώου, τον οποίο ο οργανοπαίχτης φουσκώνει με το στόμα. Το όργανο έχει περιορισμένη έκταση, κι έτσι οι σκοποί που παίζονται στην τσαμπούνα είναι λιτοί, δωρικοί, αλλά συνάμα ξεκάθαροι και περιεκτικοί.
Συχνά ο τσαμπουνιέρης παίζει και σουράβλι ή σουβλιάρι, όπως λέγεται στο νησί, δηλ. μια μικρή καλαμένια ή ξύλινη φλογέρα με σφυρίχτρα - επιστόμιο στο πάνω μέρος της.
Η τσαμπούνα συνοδεύεται από το τουμπάκι, ένα μικρό νταουλάκι φτιαγμένο από τεντωμένο δέρμα αίγας πάνω σε ένα ξύλινο στεφάνι που παίζεται με μικρές μπαγκέτες. Το πάντρεμα των δύο οργάνων οδηγεί στον διονυσιασμό και στην έκσταση, καθώς το ηχόχρωμά τους ταξιδεύει τον ακροατή πίσω στο χρόνο, στα πρώτα βασικά μουσικά χνάρια του ανθρώπου.
Ο τσαμπουνιέρης, ή αυτός που παίζει το τουμπάκι, είναι ταυτόχρονα και τραγουδιστής μα και στιχοπλόκος, που διακρίνεται για την ευρηματικότητά του ή και την αθυροστομία του στο πλέξιμο των στίχων. Τα στιχάκια αυτά στη Νάξο λέγονται «κοτσάκια» και είναι δίστιχα. Σήμερα, η ζυγιά τσαμπούνα - τουμπάκι έχει σίγουρα την «τιμητική» της στα γλέντια κατά την περίοδο της Αποκριάς όπου το στοιχείο του διονυσιασμού είναι έντονο. Επιβιώνει, όμως, και στις παρέες των μερακλήδων, στα ορεινά κυρίως του νησιού.
Οι Φιλωτίτες και οι Απεραθίτες είναι οι καλύτεροι τσαμπουνιέρηδες. Πολλά είναι τα αυτοσχέδια γλέντια που στήνονται «στσι μιτάτοι» ή στα σπίτια τους, όπου γλεντάνε με τσαμπουνιέρικους σκοπούς και «κοτσάκια» που πλέκονται επιτόπου.
Το βιολί ήρθε στη Νάξο τον 19ο αιώνα και, συνοδευόμενο από το λαούτο, δίνει το χαρακτηριστικό χρώμα της σύγχρονης νησιώτικης μουσικής με τους ανάλαφρους σκοπούς και το «μακαμίσιο» παίξιμο, με έντονο το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Ο «βιολάτορας» πρέπει να είναι ικανός να παίζει από μνήμης όλους αυτούς τους περίτεχνους σκοπούς, που είτε έχουν δημιουργηθεί στο νησί, είτε ήρθαν από άλλα μέρη και προσαρμόστηκαν με βάση την αισθητική και τις ανάγκες του τόπου.
Παράλληλα, πρέπει να είναι σε θέση να αυτοσχεδιάζει πάνω σε αυτούς, αλλά και να παραλλάσσει τις «πάρτες» ανάλογα πάντα με τη δεξιοτεχνία του.
Κυρίαρχο στη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα του νησιού είναι το βιολί, και ο καλός «βιολάτορας» είναι ο «άρχων» του γλεντιού στα πλούσια και πολυπληθή πανηγύρια του νησιού. Ο «βιολάτορας» αποθεώνεται κάθε φορά που πετυχαίνει ένα καλό γύρισμα και πιάνει τα γούστα του πρωτοχορευτή. Η επιτυχία του στην αλλαγή και το «μερακλίδικο» παίξιμό του τιμάται πολύ συχνά με χρηματική αμοιβή, την οποία οι χορευτές πετούν στο «πατάρι» της ορχήστρας.
Όσον αφορά στο λαούτο, φαίνεται από τις πηγές πως έφτασε στο νησί γύρω στο 1850 από την ηπειρωτική Ελλάδα Δεν διαφέρει στο μέγεθος και στο κούρδισμα από το «στεριανό», λαούτο. Αναδείχθηκε σε εξαιρετικό «συνοδό» για το βιολί, και πολλοί καλοί δεξιοτέχνες του οργάνου ανέπτυξαν την τέχνη τους πάνω στη συνοδεία της μελωδίας των σκοπών και των τραγουδιών.
Μαζί με το λαούτο φαίνεται πως ήρθε και το κλαρίνο από την ηπειρωτική Ελλάδα, το οποίο εμφανίζεται σε κάποιες προπολεμικές κομπανίες. Δεν επιβίωσε, όμως, ως όργανο της κομπανίας, και σήμερα δεν παρατηρείται η χρήση του στο νησί.
Το τραγούδι και ο τραγουδιστής διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη ζυγιά βιολί - λαούτο. Παλιότερα οι μουσικοί ήταν και τραγουδιστές, όμως τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα, παρουσιάστηκε έντονα η ανάγκη ο τραγουδιστής να ξεχωρίσει από την ορχήστρα και να αναδείξει έτσι τη φωνή ως ένα επιπλέον όργανο μέσα στη ζυγιά.
Οι ικανοί τραγουδιστές, ανάλογα με τη διάθεση και τις φωνητικές ικανότητές τους, συχνά αυτοσχεδιάζουν στα μοτίβα των τραγουδιών. Παρατηρούνται, δε, σχηματοποιημένοι «αμανέδες» σε κάποια τραγούδια, που αποδίδονται ανάλογα με τη διάθεση της στιγμής. Οι επιρροές είναι εμφανείς από τα μικρασιάτικα μοτίβα πάνω στα οποία «πατάνε» τα τραγούδια, και από τους ήχους της βυζαντινής, αλλά και τους ανατολίτικους δρόμους. Οι ιδιαίτερες ερμηνείες σε κάποια τραγούδια, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αποδίδεται ο «αμανές» από τον τραγουδιστή, διαμορφώνουν ένα συγκεκριμένο «ύφος».
Η οικογένεια των Κονιτόπουλων έχει ένα ξεχωριστό, αναγνωρίσιμο ερμηνευτικό «ύφος», που συνεχίζει εδώ και πολλές γενιές να συγκινεί και να διασκεδάζει τους λάτρεις της ναξιώτικης μουσικής παράδοσης!!!



ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ:

ΛΕΞΕΙΣΧορευτης, χορος, κρουστο, μουσικα οργανα, Ναξος, μουσικη παραδοση, Τιγκας, Κονιτοπουλος, Επικρουστη παρασταση, Αρωνι, Απειρανθος, Ναξος, μουσικη
Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ