ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ, ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ - του Γ. Καραμαδούκη

ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ,

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Γιώργου Καραμαδούκη

 

O φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός Αριστοτέλης,
σε γραμματόσημο του 1996 της Ουρουγουάης.

Η ΑΡΕΤΗ

 

Η αρετή ως ιδιότητα του ανθρώπου ανήκει στο ψυχικό του κόσμο. Ο Αριστοτέλης αναφέρει πως η ψυχή χαρακτηρίζεται για τρία πράγματα, τα πάθη, τις δυνάμεις και τις έξεις και πως ένα από αυτά συνιστά την αρετή[1]. Στην συνέχεια ορίζει τα πάθη ως τα συναισθήματα του ανθρώπου (οργή, μίσος, φθόνο, χαρά, κλπ), τις δυνάμεις ως τα μέσα, με τα οποία μετέχει των συναισθημάτων αυτών ο άνθρωπος και ως έξεις τις καλές ή κακές σχέσεις που έχουμε με τα συναισθήματα[2]. 

Ο φιλόσοφος δίνει στην έννοια της αρετής το να πράττει κανείς το καλό, καθώς αναφέρει πως αυτή δεν είναι πάθος, αφού κανένας δεν αποκαλεί κάποιον καλό η κακό σύμφωνα με τα πάθη, αλλά σύμφωνα με τις αρετές και τις κακίες[3]. Η αρετή συνιστά αποτέλεσμα της επιλογής μας σε αντίθεση με τα πάθη, καθώς το να οργιζόμαστε ή να φοβόμαστε για παράδειγμα δεν προέρχεται από επιλογή, αλλά από την κατάσταση που βιώνουμε, η οποία προκαλεί τα συναισθήματα αυτά[4].

Οι ηθικές αρετές δεν είναι όμως ούτε δυνάμεις, διότι και πάλι δεν μας αποκαλεί κάποιος καλό ή κακό άνθρωπο αν μετέχουμε στα πάθη. Πέραν αυτού όμως οι αρετές σύμφωνα με τον φιλόσοφο δεν προέρχονται εκ της φύσεως όπως οι δυνάμεις, αλλά είναι επίκτητες, δηλαδή αποκτούνται στο πέρασμα του χρόνου[5].

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, ΕΔΩ.

Με την συλλογιστική λοιπόν μέθοδο της εις ατόπου απαγωγής ο Αριστοτέλης, ο οποίος υπήρξε ο κατεξοχήν φιλόσοφος, που ασχολήθηκε με την ανάλυση της λογικής, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι αφού η αρετή δεν είναι ούτε πάθος ούτε δύναμη τότε είναι έξη[6]. Ως λογικό επακόλουθο οφείλει να ορίσει τι είδους έξη είναι η αρετή. Καταλήγει να υποστηρίζει πως η αρετή είναι εκείνη η έξη που κάνει τον άνθρωπο καλό, αλλά και ικανό να εκτελέσει καλό έργο[7].

Το αγαθό όμως, στον χαρακτήρα του ανθρώπου, όπως και οι πράξεις του πραγματοποιούνται συμφώνως προς την μεσότητα. Για τον φιλόσοφο η αρετή είναι η μεσότητα μεταξύ δυο ακραίων καταστάσεων, δηλαδή της υπερβολής και της έλλειψης[8]. Έτσι για παράδειγμα η ανδρεία ορίζεται ως η αρετή που βρίσκεται στο μέσο του θράσους (υπερβολή) και του φόβου (έλλειψη)[9].

Ο φιλόσοφος όμως, διευκρινίζει ότι η μεσότητα δεν έχει να κάνει με τον αριθμητικό μέσο όρο[10]. Η μεσότητα συνιστά στην ουσία το άριστο και δεν σχετίζεται με το μέτριο, καθώς η αρετή δεν θα μπορούσε ως ιδιότητα να εκφράζει μέσο όρο, αλλά κάτι το ύψιστο. Για να διακρίνει μάλιστα την ηθική αρετή από τα πάθη και τις πράξεις αναφέρει πως η πρώτη ταυτίζεται με την μεσότητα, ενώ στα δεύτερα μπορούμε να συναντήσουμε τις υπερβολές και τις ελλείψεις[11].

Ο Αριστοτέλης καταλήγει πως η ηθική αρετή είναι μια έξη που επιλέγεται ελεύθερα από τον άνθρωπο, βρίσκεται στο μέσο, και καθορίζεται από την λογική που διαθέτει ο φρόνιμος άνθρωπος[12]. Διευκρινίζει όμως ότι η μεσότητα δεν απαντάται σε όλα τα πάθη και τις πράξεις καθώς υπάρχουν τέτοια που εξ ορισμού ταυτίζονται με αρνητικές έννοιες  (φθόνος, επιχαιρεκακία, μοιχεία, κλεψιά κλπ.) [13].

H επίτευξη του ηθικού μέσου είναι εφικτή όταν ο άνθρωπος όπως αναφέραμε λειτουργεί με φρόνηση, δηλαδή όταν υπάρχει η προϋπόθεση ότι κάποιος γνωρίζει τι είναι ηθικό αγαθό[14]. Η φρόνηση ταυτίζεται με την συνειδητή ηθική απόφαση και πράξη, δηλαδή την βασισμένη σε αντίστοιχη κρίση και διάθεση του πράττοντος[15]. Εκείνος λοιπόν που δεν είναι αγαθός, δηλαδή που έχει διαφθαρεί ηθικά δεν μπορεί να είναι φρόνιμος[16].

Ο ηθικά ενάρετος άνθρωπος δεν αρκεί να κατέχει την ηθική αρετή, αλλά και να ενεργεί συμφώνως προς αυτήν. Οι πράξεις των ενάρετων ανθρώπων οφείλουν να αποσκοπούν κατά τον Αριστοτέλη στην απόκτηση της ευδαιμονίας. Ως ευδαιμονία ο φιλόσοφος ορίζει την απόκτηση εκείνου του αγαθού, που δεν αποτελεί μέσο προς αποκόμιση άλλων αγαθών, αλλά το ίδιο συνιστά τέλος, δηλαδή σκοπό αυτό καθ’ αυτό, και είναι αυτάρκες[17].

 

 

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ

 

Τα βασικά είδη της φιλίας που διακρίνει ο Αριστοτέλης είναι τρία και σχετίζονται με τα αντικείμενα της αγάπης που γεννούν την φιλία. Κατά τον φιλόσοφο αυτό που είναι άξιο να αγαπηθεί και να προκαλέσει την φιλία είναι το αγαθό, το χρήσιμο και το ευχάριστο[18].

Οι φιλίες όμως αυτές δεν βρίσκονται στα ίδια επίπεδα. Στο κατώτερο επίπεδο ο άνθρωπος έχει ανάγκη από φιλίες του χρήσιμου, επειδή δεν είναι οικονομικά αυτάρκης. Σε ένα ανώτερο επίπεδο κατατάσσονται οι φιλίες από ηδονή, από τις οποίες λαμβάνει ευχαρίστηση και στο ανώτερο επίπεδο συναντούμε τις φιλίες του αγαθού, όπου ο φίλος βοηθά τον φίλο του να ζήσει την καλύτερη δυνατή ζωή[19]. 

Στις φιλίες που γίνονται από χρησιμότητα και ηδονή οι φίλοι δεν αγαπούν ο ένας τον άλλον για αυτό που είναι, αλλά για αυτό που λαμβάνουν μεταξύ τους. Στην πρώτη περίπτωση λαμβάνεται κάτι το ωφέλιμο και στην δεύτερη κάτι το ευχάριστο[20]. Για αυτό μάλιστα αναφέρει ο φιλόσοφος πως αυτές οι φιλίες απαντώνται στους ηλικιωμένους που έχουν ανάγκη στήριξης, στους ακμαίους που κοιτάζουν πως θα επωφεληθούν και στους νέους που έχουν ανάγκη ευχαρίστησης[21].

Η τρίτη και ανώτερη φιλία είναι η λεγομένη κατά τον Αριστοτέλη τέλεια φιλία, η οποία σχηματίζεται μεταξύ ανθρώπων που είναι αγαθοί και όμοιοι στην αρετή[22]. Στην φιλία αυτή ο καθένας είναι καθ’ αυτός αγαθός άνθρωπος και αγαθός για τον φίλο του. Επιθυμεί το καλό για τον φίλο του χάρη του φίλου του και όχι του εαυτού του, όπως συμβαίνει στις δευτερεύουσες φιλίες[23].

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΦΙΛΙΑΣ, ΕΔΩ.

Στο είδος αυτό της φιλίας ο αγαθός φίλος είναι ο ενάρετος φίλος, αλλά το αγαθό δεν είναι ούτε αποτέλεσμα της φιλίας ούτε αίτιο και προϋποθεσή της, όπως συμβαίνει στις δευτερεύουσες φιλίες[24]. Ο ενάρετος λοιπόν άνδρας είναι αγαθός για τον φίλο του βάσει της φύσης του και όχι της χρησιμότητας η ευχαρίστησης που προσφέρει[25].

Υπάρχουν όμως και άλλες διαφορές μεταξύ τέλειας φιλίας και των δευτερευουσών. Η τέλεια φιλία έχει το χαρακτηριστικό της μονιμότητας, καθώς μεταξύ των αγαθών ανθρώπων συνυπάρχουν όλες οι ιδιότητες που πρέπει να έχουν οι φίλοι. Αυτό που είναι αγαθό, είναι και ευχάριστο και για τους δυο[26]. Επίσης οι τέλειες φιλίες είναι σπάνιες, γιατί οι ενάρετοι άνθρωποι είναι πραγματικά λίγοι[27].

Σε αντίθεση με τα παραπάνω οι δυο άλλες φιλίες είναι συνήθως σύντομες, καθώς συνάπτονται για λόγους συμπτωματικούς. Το χρήσιμο ή το ευχάριστο δεν μένουν σταθερά το ίδιο, αλλά συνεχώς αλλάζουν. Αν λοιπόν λείψουν αυτοί οι δυο λόγοι για τους οποίους δύο άτομα συγκρότησαν την φιλία τους, τότε αυτή διαλύεται αφού δημιουργήθηκε μόνο για αυτούς[28].  

Πέραν των διαφορών όμως, ο φιλόσοφος υποστηρίζει πως υπάρχει και κάποιος κοινός τόπος μεταξύ της τέλειας φιλίας και των κατώτερών της. Και στην τέλεια φιλία συναντούμε εντός της το  χρήσιμο και το ωφέλιμο. Ωστόσο αυτή βασίζεται στο αγαθό αυτό καθ’ αυτό και όχι στο χρήσιμο και ωφέλιμο, τα οποία όπως αναφέραμε αν πάψουν να υπάρχουν στις δευτερεύουσες φιλίες τότε αυτές διαλύονται[29].

ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ

Η φιλία στην αρχαιότητα δεν είχε  σχέση με την χριστιανική αγάπη, η οποία προβάλλει το δόγμα «αγαπάτε αλλήλους» αλλά με το ρητό του Σιμωνίδη  «Τούς μέν φίλους ὠφελεῖν, τούς δ' ἐχθρούς  βλάπτειν» [30].   Η φιλία ένωνε οικογένειες, ζευγάρια, πολιτικές παρατάξεις, κοινωνικές και θρησκευτικές οργανώσεις, φυλές, ακόμα και ολόκληρες πόλεις[31]. Πέραν λοιπόν των βασικών ειδών φιλίας συναντάμε και άλλες δευτερεύουσες μορφές της, όπως η πολιτική φιλία, η ερωτική φιλία και η φιλία μεταξύ συγγενικών μελών, καθώς αυτές δεν αναπτύσσονται για αυτό καθ΄αυτό το αγαθό, αλλά για το ωφέλιμο και το ευχάριστο.

Φιλίες μπορούν να αναπτύσσονται μεταξύ περισσότερο ενάρετων και λιγότερο ενάρετων ανθρώπων, μορφωμένων και αμόρφωτων, αρχόντων και αρχομένων, καθώς και μεταξύ κακών ανθρώπων. Στις πρώτες όμως η απόσταση της αρετής δεν μπορεί να είναι χαοτική διότι τότε διαλύεται η φιλία[32]. Οι δεύτερες ανήκουν στις φιλίες της υπεροχής και του συμφέροντος και όχι της ισότητας που αναπτύσσονται μεταξύ των αγαθών ανθρώπων[33].

Κατά τον Αριστοτέλη η φιλία είναι αρετή ή προϋποθέτει την αρετή και μάλιστα είναι κοινωνική αρετή, γιατί αναφέρεται προς τον «έτερον» άλλον[34]. Η σπουδαιότητα της ενάρετης φιλίας είναι τέτοια που ο φιλόσοφος φτάνει στο σημείο να αποκαλέσει τον φίλο του ενάρετου ανθρώπου ως τον άλλο του εαυτό[35]. Το μεγάλο μέγεθος της σημασίας της φιλίας φανερώνεται και από την άποψη του Αριστοτέλη, πως κανείς από εμάς δεν θα ήθελε να ζήσει χωρίς φίλους ακόμα και αν είχαμε όλα τα αγαθά του κόσμου [36].

Ο φιλόσοφος υποστηρίζει πως σε όλες τις ηλικίες έχουμε ανάγκη της φιλίας. Για τους νέους η φιλία βοηθά να αποφεύγουν τα λάθη, για τους ακμαίους να πράττουν καλά και ωραία πράγματα και για τους ηλικιωμένους σχετίζεται με την φροντίδα και την περιποίηση[37].

Απαραίτητο στοιχείο όσο αφορά την σημασία της φιλίας και απαντάται σε όλες τις μορφές της είναι αυτό της ανταπόδοσης. Ο Αριστοτέλης αναφέρει πως το να είναι κάποιος ευνοϊκά διακείμενος προς κάποιον δεν συνιστά φιλία. Φιλία συγκροτείται όταν πέραν του να θέλουμε το καλό του άλλου οφείλουμε να ενεργούμε για αυτό και να υπάρχει ανταπόδοση από αυτόν που το δέχεται[38].

Επίσης σημαντικό στοιχείο είναι αυτό της κοινής συμβίωσης. Καμία μορφή φιλίας δεν μπορεί να αντέξει στον χρόνο δίχως την συνύπαρξη. Οι φίλοι  επιθυμούν να περνούν χρόνο μεταξύ τους, διότι αποκομίζουν αυτό το οποίο τους ωφελεί, τους ευχαριστεί ή τους κάνει καλύτερους ανθρώπους[39].

 

ΣΥΝΔΕΣΗ ΦΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗΣ ΑΡΕΤΗΣ

 

Από τα τρία βασικά είδη της φιλίας αυτό που συνδέεται με την ηθική αρετή  του Αριστοτέλη είναι η τέλεια φιλία. Η αρετή όπως αναφέραμε συνιστά μια μεσότητα που αναδεικνύει ως άριστο το μέσο ανάμεσα σε δυο ακραίες καταστάσεις. Οι ενάρετοι άνθρωποι όπως αναφέρει ο φιλόσοφος είναι ενάρετοι αυτοί καθ’ αυτοί και συνεπώς μόνο αυτοί θα μπορούσαν να συνάψουν την τέλεια φιλία, καθώς αυτή βασίζεται στις άριστες ιδιότητες των ενάρετων ανθρώπων.

Η ηθική αρετή σχετίζεται με το να κάνεις το καλό και όχι το χρήσιμο ή αυτό που θα σε ευχαριστήσει. Έτσι οι φίλοι που η φιλία τους βασίζεται στην αρετή κοιτάζουν πως θα κάνουν καλό ο ένας στον άλλον[40]. Τουναντίον η φιλία από όφελος επειδή δεν βασίζεται στην αρετή, αλλά στο τι θα αποκομίσει ο ένας από τον άλλον, οδηγεί σε συγκρούσεις και παράπονα. Αυτό συμβαίνει, διότι ο καθείς πιστεύει ότι δεν παίρνει αυτό που του αξίζει από τον άλλον[41]. Η στάση αυτή ασφαλώς δεν μπορεί να έχει σχέση με την μεσότητα, αλλά είτε με την έλλειψη (πράγματι δεν παίρνει όσα πρέπει) ή με την υπερβολή (ζητάει παραπάνω μερτικό από ό,τι του αξίζει).

Σύμφωνα με την αριστοτελική ηθική ο άνθρωπος οφείλει να επιδιώκει την ευδαιμονία. Αυτή σχετίζεται με την κατάκτηση ενός αγαθού που χαρακτηρίζεται από αυτάρκεια και δεν συνιστά μέσο προς επίτευξη άλλου αγαθού. Οι άνθρωποι λοιπόν που συνάπτουν φιλίες για αυτό καθ΄ αυτό το αγαθό της φιλίας είναι ευδαίμονες άνθρωποι. Οι άνθρωποι όμως που συνάπτουν φιλίες για ευχαρίστηση ή για το συμφέρον, τις συνάπτουν χρησιμοποιώντας τες ως μέσο και όχι ως τελικό σκοπό, μόνο και μόνο για να λάβουν ευχαρίστηση ή κάποια ωφέλεια[42].

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι επειδή ο ευδαίμων άνθρωπος, που είναι κάτοχος της ηθικής αρετής,  είναι αυτάρκης και ως εκ τούτου δεν έχει ανάγκη την φιλία. Όμως ο φιλόσοφος αναφέρει πως δεν φτάνει κάποιος να είναι αγαθός άνθρωπος, αλλά να πράττει και το καλό[43]. Αυτό είναι συνυφασμένο με την φρόνηση, δηλαδή με την συνειδητή ηθική απόφαση και πράξη, καθώς ο ενάρετος άνθρωπος οφείλει να ενεργεί, ώστε να φανερώνει την ηθική του ποιότητα[44].

Στοιχείο της ηθικής αρετής επίσης είναι η ανιδιοτέλεια. Οι ενάρετοι άνθρωποι προσφέρουν το καλό όχι διότι περιμένουν κάποια ανταπόδοση για αυτό, αλλά διότι η φύση τους οδηγεί στο να πράττουν το καλό. Οι ευδαίμονες λοιπόν άνθρωποι συναναστρέφονται όμοιούς τους, ώστε να μελετούν τις πράξεις τους, που προσομοιάζουν με τις δικές τους και να γίνονται καλύτεροι και όχι για να απαιτήσουν να λάβουν κάτι συγκεκριμένο ως αντιπαροχή[45].

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η ηθική αρετή συνιστά έξη, η οποία σχετίζεται με το να είναι κάποιος αγαθός άνθρωπος και να πράττει το αγαθό. Οδηγός για την απόκτησή της είναι η μεσότητα ανάμεσα σε δυο ακραίες ιδιότητες, που φανερώνουν την έλλειψη και την υπερβολή. Ο ενάρετος άνθρωπος διέπεται από φρόνηση και επιδιώκει την ευδαιμονία, δηλαδή ένα τέλος που είναι αυτάρκες και όχι μέσο προς επίτευξη άλλου τέλους.

Τα βασικά είδη της φιλίας σχετίζονται με το αγαθό, την χρησιμότητα και την ηδονή. Η τέλεια φιλία διαφέρει από τις υπόλοιπες κυρίως διότι συνάπτεται για αυτήν καθ’ αυτήν την ηθική αξία των μετεχόντων σε αυτήν και όχι μόνο για το όφελος ή την ευχαρίστηση. Ωστόσο υπάρχουν πολλές μορφές φιλίας που σχετίζονται τόσο με κριτήρια υπεροχής, όσο και με κριτήρια ηλικιακά. Τέλος η ηθική αρετή είναι συνυφασμένη με την τέλεια φιλία, καθώς σε αυτήν βρίσκουν εφαρμογή τα χαρακτηριστικά του αγαθού, της ευδαιμονίας και της ανιδιοτέλειας.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1) Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, μτφρ. Β., Λυμπουρλής, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012, Βιβλία Θ και Ι.

2) Κόντος, Π. «Ηθική και πολιτική φιλοσοφία» στο Κόντος, Π., κ.ά, Η ελληνική φιλοσοφία από την αρχαιότητα έως τον 20ο αιώνα, Τόμος Α΄, ΕΑΠ, 2000/2002, σσ. 206-215.

3) Λεοντσίνη, Ε. «Μορφές φιλίας στον Αριστοτέλη», Εκήβολος.              

4) Μπενετάτος, Σ. «Τι είδους αγαθό αποτελεί ο αγαθός φίλος για τον φίλο του;» Στου ιδίου, Η φιλία στον Αριστοτέλη (ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, 2007), αποσπάσματα από τις σελίδες 300 – 348.

5) Νεχαμάς, Α. «Περί φιλίας», μτφρ. Θ. Τάσης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2019, σσ. 33-49.

 

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.12.2020.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1]Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, μτφρ. Β., Λυμπουρλής, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012, Βιβλίο Β 1105b1-3.

[2] Στο ίδιο, 1105b4-11.

[3] Στο ίδιο, 1105b12-13.

[4] Στο ίδιο, 1106a3-4.

[5] Στο ίδιο, 1106a6-10.

[6] Στο ίδιο, 1106a11.

[7] Στο ίδιο, 1106a20-22.

[8] Κόντος, Π., «Ηθική και πολιτική φιλοσοφία» στο Κόντος, Π., κ.ά, Η ελληνική φιλοσοφία από την αρχαιότητα έως τον 20ο αιώνα, Τόμος Α΄, ΕΑΠ, 2000/2002, σσ. 206-215, σ. 208-209.

[9] Στο ίδιο, σ. 209.

[10] Αριστοτέλης, ό.π., 1106a33-34.

[11] Στο ίδιο, 1106b8-27.

[12] Στο ίδιο, 1107a1-3.

[13] Στο ίδιο, 1107a10-15.

[14] Κόντος, Π., ό,π., σ. 209.

[15] Στο ίδιο, σ. 207.

[16] Στο ίδιο, σ. 208.

[17] Στο ίδιο, σ. 206-207.

[18] Αριστοτέλης, ό.π., 1155b19-23.

[19] Λεοντσίνη, Ε., «Μορφές φιλίας στον Αριστοτέλη», Εκήβολος, διαθέσιμο στο: http://www.ekivolos.gr/Morfes%20filias%20kata%20ton%20Aristotelh.htm .

[20] Στο ίδιο.

[21] Αριστοτέλης, ό.π., 1155b24-52.

[22] Στο ίδιο, 1155b6.

[23] Στο ίδιο, 1155b7-19.

[24] Μπενετάτος, Σ., «Τι είδους αγαθό αποτελεί ο αγαθός φίλος για τον φίλο του;» Στου ιδίου, Η φιλία στον Αριστοτέλη (ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, 2007), αποσπάσματα από τις σελίδες 300 – 348, σ. 2-3.

[25] Στο ίδιο, σ. 8.

[26] Αριστοτέλης, ό.π., 1156b20-28.

[27] Στο ίδιο, 1156b29-30.

[28] Λεοντσίνη, Ε., ό.π.

[29] Στο ίδιο, 1157a1-21.

[30] Λεοντσίνη, Ε., ό.π.

[31] Νεχαμάς, Α., «Περί φιλίας», μτφρ. Θ. Τάσης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2019, σσ. 33-49, σ.37-38. Διαθέσιμο στο: https://media.public.gr/Books-PDF/9786180313154-1360443.pdf.

[32] Αριστοτέλης ό.π., Βιβλίο Ι 1165b 35-37.

[33] Αριστοτέλης, ό.π., Βιβλίο Θ 1162a42-44.

[34] Λεοντσίνη, Ε., ο.π.

[35] Στο ίδιο.

[36] Αριστοτέλης, ό.π., 1156a 10-15.

[37] Στο ίδιο, 1156a 4-5.

[38] Στο ίδιο, 1156a1-5.

[39] Αριστοτέλης, ό.π., Βιβλίο Ι, 11726a1-15.

[40] Αριστοτέλης, ό.π., Βιβλίο Θ, 1162b10-12.

[41] Στο ίδιο, 1162b25-30.

[42] Νεχαμάς, Α., ό.π., 41-43.

[43] Αριστοτέλης, ό.π., 1157b6-9.

[44] Κόντος, Π., ό,π., σ. 207.

[45] Αριστοτέλης, ό.π. Βιβλίο Ι, 11706a1-6.

ΛΕΞΕΙΣ: ΦΙΛΙΑ, ΗΘΙΚΗ, ΑΡΕΤΗ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Καραμαδουκης, φιλοσοφος, αστρονομος, μαθηματικος Αριστοτελης, γραμματοσημο, 1996, Ουρουγουαη

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ