Χειρόγραφες και έντυπες εκδόσεις του Αριστοφάνους - του Γ. Λεκάκη

Χειρόγραφες και έντυπες εκδόσεις

του Αριστοφάνους!

...Και οι «Αρκαδίες» της Ιταλίας

Του Γιώργου Λεκάκη

Στην Βιβλιοθήκη Capitolare της Βερόνα υπάρχουν αρκετοί ελληνικοί κώδικες, οι οποίοι τον 18^ο αιώνα, δωρήθηκαν κυρίως από τον Σκιπίωνα Μαφέι (*). Μεταξύ αυτών είναι ο κώδικας CXXXI του 15^ου αιώνα, που διατηρεί μερικά από τα έργα του Αθηναίου θεατρικού συγγραφέα Αριστοφάνη, που έζησε τον 5^ο π.Χ. αιώνα.

Σε αυτό το χειρόγραφο, σε ένα κομψό ελληνικό minuscola, σώζονται τρεις από τις 11 κωμωδίες του, που μας έχουν φτάσει έως σήμερα: τον Πλούτο, τις Νεφέλες και τους Βατράχους.

Το χειρόγραφο επιλέχθηκε, μαζί με άλλα κειμήλια του Καπιτωλίου, για να μεταφερθεί στο Παρίσι, το 1797, από επιτροπή (με επί κεφαλής τον Έλληνα Αθανάσιο Σταγειρίτη) η οποία εστάλη από τον Μέγα Ναπολέοντα, τον Ελληνοκορσικανό, μανιάτικης καταγωγής.

Επεστράφη στη βιβλιοθήκη το 1816. Ακόμη και σήμερα, έχει την σφραγίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας / Bibliothèque nationale de France στο πρώτο και τελευταίο φύλλο - ένα ανεξίτηλο σημάδι αυτού του «ταξειδιού».

ΠΗΓΗ: Biblioteca Capitolare, Βερόνα Ιταλίας, 9.2.2021. Γ. Λεκάκης «Ελληνική Βιβλιογραφία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.2.2021.

cod. CXXXI, Aristophanis Comoediae, ff. 131, 230 x 162 mm, 15ος αιώνας.

(*) Ο Francesco Scipione Maffei (1675 - 1755) ήταν Βενετός συγγραφέας, κριτικός τέχνης, και αρθρογράφος, οι δημοσιεύσεις του οποίου για τις αρχαιότητες των ελληνικής καταγωγής Ετρούσκων - ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ - θεωρούνται αξεπέραστες!

Στην Ρώμη, έγινε μέλος της Ακαδημίας της Αρκαδίας / Accademia degli Arcadi και κατά την επιστροφή του στην Βερόνα ίδρυσε μια τοπική «Αρκαδία» / Arcadia.[1] Το 1709 στην Πάδοβα συνεργάστηκε με τον Απόστολο Ξένο, στην επιμέλεια και έκδοση λογοτεχνικών εντύπων. Αριστούργημά του, θεωρείται η τραγωδία «Μερόπη» / Merope (1714)[2], που του έφερε δημοτικότητα στην Ευρώπη. Μελέτησε τα χειρόγραφα της Βασιλικής Βιβλιοθήκης του Τορίνο. Στην Βερόνα έχτισε ένα μουσείο, στο οποίο κληροδότησε, μαζί με την πολύτιμη αρχαιολογική και καλλιτεχνική του συλλογή, και την συλλογή χειρογράφων του.

Ανάμεσα στα έργα του, εντύπωση προξενεί και ένα βιβλίο του που υποστηρίζει την ύπαρξη υπερφυσικής μαγείας και μαγισσών, που συνδυάζει την σκέψη του Διαφωτισμού, και τα θεολογικά επιχειρήματα που βασίζονται στην Γραφή.[3] Θεωρείται επίσης πως περιέγραψε μια εφεύρεση, πρόδρομο του πιάνου. Έγραψε επίσης «De fabula equestris ordis Constantiniani», για τις Σταυροφορίες (Ζυρίχη, 1712, Παρίσι, 1714), κ.ά.

Σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνους:

- Αχαρνής (425 π.Χ.)

- Ιππείς (424 π.Χ.)

- Νεφέλες (423 π.Χ.)

- Σφήκες (422 π.Χ.)

- Ειρήνη (421 π.Χ.)

- Όρνιθες (414 π.Χ.)

- Λυσιστράτη (411 π.Χ.)

- Θεσμοφοριάζουσες (411 π.Χ.)

- Βάτραχοι (405 π.Χ.)

- Εκκλησιάζουσες (392 π.Χ.)

- Πλούτος (388 π.Χ.).

 

Αποσπασματικά σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνους:

- Δαιταλής (427 π.Χ.)

- Βαβυλώνιοι (426 π.Χ.)

- Γεωργοί (424 π.Χ.)

- Ολκάδες (423 π.Χ.)

- Προάγων (422 π.Χ.)

- Αμφιάραος (414 π.Χ.)

- Πλούτος α' (408 π.Χ.)

- Γηρυτάδης (407 π.Χ.)

- Κώκαλος (387 π.Χ.)

- Αιολοσίκων β' (386 π.Χ.)

- Ταγηνισταί.

Χαμένες κωμωδίες του Αριστοφάνους:

- Ἀνάγυρος

- Δαίδαλος

- Δαναΐδες

- Κένταυρος

- Ἥρωες

- Λήμνιαι

- Γῆρας

- Ειρήνη β

- Φοίνισσαι

- Πολύιδος

- Ὧραι

- Πελαργοί

- Τελμησσείς

- Τριφάλης

- Θεσμοφοριάζουσαι β

- Σκηνὰς Καταλαμβάνουσαι.

Έργα που του αποδίδονται, αλλά πιθανώς είναι του Αρχίππου:

- Διόνυσος Ναυαγός

- Νῆσοι

- Νίοβος

- Ποίησις

Άλλες παλαιές εκδόσεις Αριστοφάνους:

- 1542 Ἀριστοφάνους εὐτραπελωτά του κωμῳδίαι ἕνδεκα / Aristophanis facetissimi comœ. Ήταν σε σχήμα 8^ο (160 x 105 χλστ., diæ undecim) εξεδόθη στην Βενετία, από τον G. Farri, [290] φύλλα. Με ξυλόγραφο τυπογραφικό σήμα στον τίτλο. ΠΗΓΗ: Adams Α-1712, Brunet, I, στ. 452, Hoffmann, I, σ. 253, Οικονομόπουλος, σ. 134.

- 1546 ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΕΥΤΡΑΠΕΛΩΤΑΤΟΥ ΚΩΜΩΔΙΑΙ ΕΝΔΕΚΑ. Πλούτος, Νεφέλαι, Βάτραχοι, Ιππείς, Αχαρνής, Σφήκες, Όρνιθες, Ειρήνη, Εκκλησιάζουσαι, Θεσμοφοριάζουσαι, Λυσιστράτη. "Aristophanis facetissimi comoedie undecim. Comoediarum catalogum uersa pagella indicabit. Parisiis, apud Christianum Wechelum, sub Pegaso in vico Bellouacensi", Σε σχήμα 8ο, σελ. 567. Ελληνικά κείμενα. Το κάθε έργο με δική του σελίδα τίτλου.

-  1760 “Comoediae undecim, graece et latine”, 2 τ., apud S. et J. Luchtmans, Lugduni Batavorum. Πρόκειται για 11 κωμωδίες του Αριστοφάνους. Σχόλια St. Bergler. Κείμενο ελληνικά-λατινικά.

- 1811 Σάνξεϋ (Sanxay J.) “Lexicon aristophanicum. Graeco-anglicum”, Οξωνία.

- 1891 Αναγνωστάκης Α.[4] «Η ιατρική του Αριστοφάνους».

- 1906 Αραβαντινός Αναστ. Π.[5] «Ο ιατρός των αρχαίων κωμικών και του Αριστοφάνους», «εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου των καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου».

- 1973-1974 «Όρνιθες - ερμηνευτική έκδοση», υπό Φ. Κακριδή, 2 τ.

-1978 ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ. Απόδοση στα Νεοελληνικά: Κώστας Βάρναλης. Ξυλογραφίες-Έκδοση: Α. Τάσσος. Αθήναι. Σχήμα 4ο, σελ. 154.

- 2004 «Λυσιστράτη» (απόδ. Κ. Θεοτόκη[6]), εισαγ.-σχόλια-γλωσσάρι Φ. Ι. Κακριδή, επιμ. Αλ. Δ. Νικηφόρου[7], έκδ. «Βιβλιοθήκη Γεωργίου Ι. Θεοτόκη».

- «Λυσιστράτη», απόδ. Α. Χ. Ζούλας, έκδ. Πολιτιστικού Οργαν. Δήμου Αθηναίων.

(*) Το λήμμα αυτό, όπως και όλα του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ενημερώνονται συνεχώς.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Οι "Αρκαδίες" ήταν κλειστοί σύλλογοι (λέσχες, club) μελέτης αρχαίων κειμένων και επήραν το όνομά τους από την Αρκαδία της Ελλάδος, την οποία οι Ιταλοί θεωρούσαν πολύ μυστικιστική και την αναγνώριζαν ως κοιτίδα τους, και με το δίκιο τους, αφού πρώτοι οι Αρκάδες αποίκισαν την βόρεια Ιταλία και από τον Αρκά Ιταλό ονοματίστηκαν - ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ - και βλ. έργο του Μαφφέι «La prima radunanza della colonia arcadica Veronese», Σερβια / Cervia, 1705.

[2] Βλ. Scipione Maffei «La Merope, Tragedia», με επιμ. και σχόλια του Βολταίρου, Βερόνα, εκδ. Dionigi Ramanzini, 1745.

[3] Βλ. Marchese Scipione Maffei «Arte magica dileguata, Lettera», β΄ έκδ. Βερόνα, εκδ. Agostino Carratoni, nella Via Nova, OL 3136932M, 1750, Arte magica annichilata, 1754, και Augustin Calmet «Traité sur les apparitions des esprits et sur les vampires ou les revenans de Hongrie, de Moravie, & c.», 1751.

[4] Οφθαλμολόγος κρητικής καταγωγής από τα Αντικύθηρα (1826-1897).

[5] Ο συγγραφεύς (1879-1948) ήταν τακτικός καθηγητής της Ειδικής Νοσολογίας και της Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής του Πανεπ. Αθηνών (1918-1948).

[6] Οι μόνες αποδόσεις εξ αρχαίων ελληνικών του Κ. Θεοτόκη (1872-1923) είναι του «Φαίδωνα» του Πλάτωνα, της «Λυσιστράτης» του Αριστοφάνους και του «ιδ΄ ολυμπιόνικου» του Πινδάρου. Σώζονται με την συμβολή του αειμνήστου Φιλ. Ηλιού στη «Βιβλιοθήκη Γεωργίου Ι. Θεοτόκη». Ο Κ. Θεοτόκης ήταν πολύγλωσσος (εγνώριζε τέλεια γαλλικά, λατινικά, γερμανικά, ιταλικά, αγγλικά, σανσκριτικά και αρχαία ελληνικά, ίσως και ισπανικά – κατά Κ. Γρόλλιο)

[7] Υπεύθυνη της «Βιβλιοθήκης Γεωργίου Ι. Θεοτόκη».

Χειρογραφο, 15ος αιωνας, κωμωδια, Αριστοφανης, Αριστοφανη απαντα Βιβλιοθηκη Βερονας, ελληνικοι κωδικες, 16ος 18ος αιωνας, Σκιπιων Μαφει, Μαφφει, Βερονα, κωδικας, Αθηναιος θεατρικος συγγραφεας, 5ος πΧ αιωνας, χειρογραφα, μινουσκολα, minuscola, κωμωδιες Αριστοφανη, Πλουτος, Νεφελες, Βατραχοι, κειμηλια, Καπιτωλιο, Παρισι, 1797, Μεγας Ναπολεων, Ελληνοκορσικανος, μανη, 1816, Εθνικη Βιβλιοθηκη Γαλλιας / Bibliothèque nationale de France, Aristophanis Comoediae, Francesco Scipione Maffei, Βενετος συγγραφεας, κριτικος τεχνης, Ετρουσκοι, Ρωμη, Ακαδημια Αρκαδιας / Accademia degli Arcadi, Αρκαδια, Arcadia, 1709, Παδοβα, Αποστολος Ξενος, τραγωδια Μεροπη, Merope, 1714, Βασιλικη Βιβλιοθηκη Τορινο, υπερφυσικη μαγεια, μαγισσα, μαγικα, βαμπιρ, Διαφωτισμος, θεολογια, Αγια Γραφη, πιανο, Ζυριχη, 1712, Παρισι, 1714, Σταυροφοριες, Κωνσταντινουπολη, Βολταιρος, 1542 Αριστοφανους ευτραπελωτα ευτραπελα κωμῳδιαι Aristophanis facetissimi comœ Βενετια, φαρι φαρρι G. Farri, ξυλογραφο τυπογραφικο σημα Σωζομενες κωμωδιες Αχαρνης 425 πΧ Ιππεις 424 Νεφελες 423 Σφηκες 422 Ειρηνη 421 ορνιθες 414 λυσιστρατη 411 θεσμοφοριαζουσες 411 βατραχοι 405 εκκλησιαζουσες 392 πλουτος 388 αποσπασματικα σωζομενη κωμωδια αποσπασμα δαιταλης 427 βαβυλωνιοι 426 γεωργοι 424 ολκαδες 423 προαγων 422 αμφιαραος 414 408 γηρυταδης 407 κωκαλος 387 Αιολοσικων 386 ταγηνισται Αχαρναι Ιππης Νεφελη Σφηκα ορνιθα θεσμοι θεσμος βατραχος εκκλησια βαβυλωνα γεωργος γεωργια ολκας προαγωγος Αιολος ταγηνιστες Χαμενες Αναγυρος, Δαιδαλος Δαναιδες κενταυρος ηρωες λημνιαι λημνος λημνιες γυναικες γηρας Φοινισσαι πολυιδος ωραι Πελαργοι τελμησσεις τριφαλης θεσμοφοριαζουσες σκηνας Καταλαμβανουσαι Χαμενη Δαναιδαι κενταυροι ηρωας λημνιες λημνος γηρατεια Φοινισσες ωρες Πελαργος τελμησσος σκηνες Καταλαμβανουσες εργα Αρχιππος θεος διονυσος Ναυαγος νησοι νησια νιοβος Ποιησις ποιηση 1546 ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΕΥΤΡΑΠΕΛΩΤΑΤΟΥ ΚΩΜΩΔΙΑΙ Πλουτος, Νεφελαι, Βατραχοι, Ιππεις, Αχαρνης, Σφηκες, ορνιθες, Ειρηνη, Εκκλησιαζουσαι, Θεσμοφοριαζουσαι, Λυσιστρατη. Aristophanis κωμωδια comoedie παρισιοι Parisiis, πηγασος Pegaso Bellouacensi ελληνικα κειμενα Χαμενο Χαμενα εργα εργο 16ος αιωνας μχ 1978 ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ αποδοση Νεοελληνικα Βαρναλης. Ξυλογραφια εκδοση Τασσος. Αθηναι, Χαμενες κωμωδιες ωρες πελαργος Τελμησσος Θεσμος ποιηση λουγδουνο Lugduni Batavorum Σχολια μπεργκλερ Bergle λατινικα 1811 Σανξευ Σανξει Sanxay λεξικο Lexicon aristophanicum. Graeco-anglicum”, Οξωνια 1891 Αναγνωστακης αρχαια ιατρικη 1906 Αραβαντινος ιατρος αρχαιος κωμικος τυπογραφειο καταστημα Κωνσταντινιδης 1973 1974 ορνιθες ερμηνευτικη ερμηνεια Κακριδης 1978 2004 Θεοτοκης σχολιο γλωσσαρι Νικηφορου Βιβλιοθηκη Θεοτοκη Ζουλας, Πολιτιστικος Οργανισμος Δημου Αθηναιων Οφθαλμολογος κρητικος κρητη Αντικυθηρα συγγραφευς καθηγητης Ειδικη Νοσολογια Προπαιδευτικη Παθολογικη Κλινικη Πανεπιστημιο αποδοσεις Φαιδωνας φαιδων Πλατωνας, πλατων ιδ ολυμπιονικος Πινδαρος Ηλιου Γρολλιος

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ