Ο ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ
ΚΑΙ Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ
ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
ΩΣ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΟΔΟΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
τιμητική αναφορά για την επέτειο των 200 ετών από την Εθνική Παλιγγενεσία
Χαίρε πρεσβύτα Σοφέ
και κοινέ Πάτερ των Ελλήνων
Της νομικού Μαρίας Αν. Βέργου,
υπ. δρ. Νομικής, Ερευνήτριας Φιλοσοφίας Ε.Κ.Π.Α
1.
Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε το 1748 στην Σμύρνη
από τον Χίο έμπορο Ιωάννη Κοραή και τη Θωμαΐδα Ρυσίου.[1]
Στην Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης έλαβε την βασική μόρφωση. Στην συνέχεια πήγε στο
Άμστερνταμ το 1771, όπου παράλληλα με τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες
μελέτησε ξένες γλώσσες, βιβλία επιστημονικά και φιλοσοφικά και παρακολούθησε την
πνευματική κίνηση της εποχής του. Στην Ολλανδία έμεινε ως το 1778, μετά γύρισε
στη Σμύρνη και το 1782 ξαναέφυγε, και σπούδασε ιατρική στο Μονπελλιέ της
Γαλλίας. Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι στις 24
Ιουνίου 1788, παραμονές τις Γαλλικής Επανάστασης και εκεί έμεινε ως το
τέλος της ζωής του, την οποία αφιέρωσε στην έρευνα και έκδοση έργων της Αρχαίας
Ελληνικής Γραμματείας και στην προετοιμασία του Γένους για την Ελευθερία μέσω
της Παιδείας και της Αφύπνισης.
Ο Αδαμάντιος Κοραής
συγκαταλέγεται ανάμεσα στους επιφανέστερους Έλληνες διαφωτιστές μαζί με τους
Pήγα Bελεστινλή, Nεόφυτο Bάµβα, Ευγένιο Βούλγαρη, Γεώργιο Γεννάδιο, Νικηφόρο
Θεοτόκη, Kωνσταντίνο Kούµα, Bενιαµίν Λέσβιο, Ιώσηπο Μοισιόδακα, Δημήτριο
Φωτιάδη ή Καταρτζή, Κωνσταντίνο Οικονόμου, Χριστόδουλο Παμπλέκη,
Δανιήλ-Δημήτριο Φιλιππίδη, Αθανάσιο Ψαλίδα, τον Aνώνυµο συγγραφέα της Eλληνικής
Nοµαρχίας[2]
και άλλους.
2.
Η πολύτιμη και αναντικατάστατη συνεισφορά του
στην Ελληνική Επανάσταση αναγνωρίστηκε με τον πιο επίσημο τρόπο από την Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας με το
Επίσημο Έγγραφο 126 (α) της 8ης Απριλίου 1827[3].
Οι
Έλληνες Αγωνιστές αποκαλούν τον Αδαμάντιο Κοραή «σοφό», αναγνωρίζουν την
ευεργετική επίδραση των Φώτων που έλαμψαν με τα βιβλία που έστειλε στην
υπόδουλη Πατρίδα και τα σχολεία που άνοιξαν με την πολύτιμη συνδρομή του. Η
συστηματική και συγκροτημένη πολυετής προσπάθεια του Αδαμαντίου Κοραή, που
έγινε με αφοσίωση και αυταπάρνηση, ήταν να στείλει τα Φώτα της Γνώσης στους
Έλληνες, να τους ανασύρει από την λήθη, να τους ξυπνήσει την ιστορική συλλογική
μνήμη και συνείδηση. Έτσι ο Έρως της Παιδείας έφερε τον Έρωτα της Ελευθερίας
μέσα από την ανάδειξη της ιδιαίτερης πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας των
Ελλήνων και την τόνωση της εθνικής υπερηφάνειας για την καταγωγή. Η σύνδεση με
το ένδοξο παρελθόν εξασφάλισε το ευοίωνο μέλλον και οι Έλληνες πραγματοποίησαν
ένα ακόμη θαύμα στην υπερχιλιετή ιστορία τους, βασισμένο στα ασφαλή θεμέλια της
αδιάρρηκτης σύνδεσης με τους ένδοξους προγόνους και με όραμα το Κοινό Καλό, την
Ελευθερία, την Δημοκρατία και την Ευδαιμονία της Κοινωνίας που θα αναδυόταν
μέσα από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας.
Η Ελλάς Σε συγχαίρει, άριστε συμπολίτα! χαίροντα
διά την ανάστασιν αυτής. Ευγνωμονεί ευεργετηθείσα ευεργεσίαν ανεκτίμητον ένεκα
των αρίστων συγγραμμάτων Σου. Ο προς την παιδείαν έρως των Ελλήνων επήγασεν από
τα φώτα, όσα πρό τινων χρόνων ενέσπειραν εις τας καρδίας των τα Προλεγόμενά σου,
από τα βιβλία, όσα επρομήθευσεν εις την Πατρίδα ο πατριωτισμός σου, από τα
σχολεία, όσα ήγειραν αι σοφαί συμβουλαί σου. Τοιούτων αγαθοποιών αιτιών
αποτελέσματα είναι τα εκ της ελευθερίας αγαθά, όσα οι συμπολίται σου απολαύουν
την σήμερον. Τοιαύτα ανεκτίμητα αγαθά είναι άξια της ευγνωμοσύνης των γενεών και
των αιώνων.
Το Ελληνικόν Έθνος, συνηγμενον εις Γ' Εθνικήν
Συνέλευσιν διά τα μεγάλα του συμφέροντα, σε προσφέρει το σέβας και την εκ της
μέσης καρδίας αγάπην του. Αλγεί αισθανόμενον ότι δεν ημπορεί να κατασπασθή την
ιεράν σου κορυφήν. καταφιλεί όμως τα χρυσά σου λόγια, τα σοφά Σου παραγγέλματα.
συνομιλεί με τα βιβλία σου, φωτίζει το πνεύμα και την καρδίαν του ευχόμενον να
μη παύσης του να κοινοποιής τα αγαθά σου φρονήματα εις τους συμπολίτας σου
συμβουλεύων τα κοινή συμφέροντα.
Είθε ζης υγιαίνων, σεβασμιώτατε γέρων, της ελευθερίας
υπέρμαχε.»
Από
το ανωτέρω έγγραφο της Εθνοσυνέλευσης προκύπτει, ότι οι Αγωνιστές του 1821
επιβεβαιώνουν την πεποίθηση του Αδαμαντίου Κοραή ότι η πολυπόθητη ελευθερία ήλθε
μόνον ως αποτέλεσμα της παιδείας και της πνευματικής αφύπνισης του Γένους.
3.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ – ΕΚΔΟΣΕΙΣ
Ο Κοραής διατράνωνε
την πεποίθηση ότι το έθνος θα επαναστατούσε μόνον όταν θα είχε αφυπνισθεί
πνευματικώς.
Για την
εξυπηρέτηση του σκοπού αυτού, ο Αδαμάντιος Κοραής επί δεκαετίες πριν την
Επανάσταση του 1821 προέβαινε, από το Παρίσι όπου εγκαταστάθηκε το 1788, σε
μεταφράσεις και εκδόσεις για την προώθηση της παιδείας των υπόδουλων Ελλήνων,
στην οποία αφιέρωσε ολόκληρο τον βίο του.
Τα βιβλία που εξέδιδε τα έστελνε στην πατρίδα, για να ενισχύσει την
Ελληνική Παιδεία των Ελληνοπαίδων.
Με δική του πρωτοβουλία και
αποστολή βιβλίων ιδρύθηκε στην ιδιαίτερη Πατρίδα του τη Χίο το 1792 Βιβλιοθήκη, μία των παλαιότερων και μεγαλύτερων της
Ελλάδας.[4]
Στο Πανεπιστήμιο που λειτουργούσε στην Χίο από το 1781[5]
σπούδασαν μερικοί από τους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο
Βενιαμίν ο Λέσβιος[6]
και ο Δανιήλ-Δημήτριος Φιλιππίδης.[7]
Από τις πρώτες και σημαντικότερες
εκδόσεις του Κοραή ήταν η Βολισσία
Έκδοσις της Ιλιάδος του Ομήρου, τον όποιον χαρακτηρίζει στη Συλλογή των
Προλεγομένων του «Άρχηγον της ελληνικής σοφίας», και αργότερα το 1811 «Μέγα
καύχημα της Ελλάδος» καί δτι «εις τον "Ομηρον υπάρχει πάσα 'Αρετή
Ποιήσεως». Στον πρόλογο της Βολισσίας εκδόσεως λέει: «Θέλων να συνδράμω εις τήν άπο φρόνιμους έπιθυμουμένην άναμόρφωσιν της
μεθόδου της Ελληνικής Παιδείας καί πληροφορημένος ότι τούτο γίνεται πρώτον μεν
με την όσον το δυνατόν αναμάρτητον γραφήν του κειμένου των ελληνικών ποιητών και
συγγραφέων, έπειτα με εκλογήν σχολίων παλαιών, εις όσους ευρίσκονται Σχόλια και
σημειώσεις νεωτέρων φιλολόγων, έκρινα ν' αρχίσω απο τον Όμηρον».[8]
Ο Κοραής με την έκδοση του Ομήρου και την χρήση της Ιλιάδας για την μόρφωση των
συγχρόνων του Ελλήνων, επιχείρησε να τους ξαναφέρει σε επαφή με τις άριστες
ιδιότητες του έθνους, τις αρετές των αρχαίων Ελλήνων προγόνων και το ηρωικό
πνεύμα. Πράγματι ο καταλληλότερος για να υπενθυμίσει στους Έλληνες την αρχαία
προγονική τους κληρονομιά ήταν ο παππούς Όμηρος, ο θείος αοιδός, που τα έπη του
διαπνέονται από τις αθάνατες Ελληνικές αξίες και τα ιδεώδη της φυλής. Μόνο με
την αναπομπή σε αυτά, γνώριζε καλά ο Κοραής, ότι θα μπορούσαν οι Έλληνες να
θυμηθούν την καταγωγή τους και να διεκδικήσουν και να κερδίσουν την ελευθερία
τους. Οι Αρχαίοι Έλληνες Ήρωες, οι μεγάλοι και σπουδαίοι άνδρες, που
συγκέντρωναν τις αρετές της ανδρείας, της φρόνησης και της σωφροσύνης θα ήταν το
πρότυπο για την πραγματοποίηση της νέας Ελληνικής εποποιίας!!! Σήμερα η
Βολισσία Έκδοσις της Ιλιάδος κοσμεί την Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη
Χίου «ΚΟΡΑΗΣ».
Το 1799 εξέδωσε τους Χαρακτήρες
του Θεόφραστου. Την επόμενη χρονιά τύπωσε το Περὶ ἀνέμων,
ὑδάτων καὶ τόπων του Ιπποκράτη, έκδοση που βραβεύτηκε το 1810,
και το 1804 τα Αἰθιοπικά του Ηλιοδώρου. Μετά το 1805 ενέταξε τις εκδόσεις του
στη σειρά Ἑλληνικὴ Βιβλιοθήκη, και εξέδωσε, μεταξύ άλλων, τους Βίους
Παραλλήλους του Πλουτάρχου, Λόγους του Ἰσοκράτη, Γαληνό, Στράβωνα, Μάρκο Αυρήλιο, τα Πολιτικά και τα Ἠθικὰ Νικομάχεια
του Αριστοτέλους, τα Ἀπομνημονεύματα του Ξενοφώντα. Επίσης σχεδίαζε, αλλά
ματαίωσε, την έκδοση της Ιστορίας του Θουκυδίδου, των αρχαίων μυθογράφων και του Ηροδότου.[9]
Τέλος ξεκίνησε το 1828 σε ηλικία
80 ετών, την έκδοση των ΑΤΑΚΤΩΝ, των οποίων εξεδόθησαν 4 τόμοι όσο ζούσε και 1
μετά τον θάνατό του[10],
όπου περιλαμβάνονται στίχοι του Πτωχοπροδρόμου, δοκίμιο Γλωσσογραφικής Ύλης,
Χιακής Αρχαιολογίας Ύλη, Επιστολή Απ. Παύλου προς Τίτον, διάλογος περί του εν
Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός, λεξικό νεοελληνικής γλώσσης.
4.
ΑΔΕΛΦΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Δεκαετίες
πριν την τελική ευόδωση των πολυάριθμων επαναστατικών κινημάτων, ο Αδαμάντιος
Κοραής εξέδωσε το 1798, την «Αδελφική Διδασκαλία», σε απάντηση της «Πατρικής
Διδιασκαλίας» στην οποία καλεί τους Έλληνες αδελφούς του, κληρικούς και
λαϊκούς, σε αντίσταση κατά της οθωμανικής τυραννίας και σε αγώνα για την
ελευθερία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Κοραής απευθύνεται στα «αδέλφια» του ως
ίσος με αυτούς στον αντίποδα της προηγηθείσας «Πατρικής Διδασκαλίας» που είχε
στόχο να νομιμοποιήσει την παράνομη βία της οθωμανικής τυραννίας.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήλθε ύστερα από άλλες
μικρότερες επαναστάσεις, τοπικές εξεγέρσεις και αδιάκοπη σχεδόν ανταρσία επάνω
στα βουνά εναντίον του οθωμανού δυνάστη.[11]
Η «Αδελφική Διδασκαλία»
στόχο είχε να συνοψίσει τα δεινά που υπέστησαν οι υπόδουλοι Έλληνες από την
Οθωμανική τυραννία, να διεγείρει τον πόθο για την Ελευθερία και να
ισχυροποιήσει με ακλόνητα επιχειρήματα τον ιερό Αγώνα. Επηρεασμένος σαφώς από
τις Αξίες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και τις αρχές στις οποίες βασίστηκε η
Γαλλική Επανάσταση (1789), ο Αδαμάντιος Κοραής κηρύττει ότι η Ελευθερία και η
Ευημερία, η Δικαιοσύνη και η Ισονομία είναι φυσικά ανθρώπινα δικαιώματα και οι
λαοί έχουν το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να αντιστέκονται σε κάθε βίαιη
τυραννική επιβολή. Το δικαίωμα της
Αντίστασης στην Βία, στην παράνομη εξουσία και στην Τυραννία είναι σύμφυτο με
τον Άνθρωπο και δικαιώνει την πορεία της Ανθρωπότητας εξασφαλίζοντας την
ανέλιξή της. Στην Αντίσταση αυτή, ευθύνη έχουν να συμμετέχουν όλοι μαζί
ενωμένοι, κληρικοί και λαϊκοί, Έλληνες όλων των τάξεων και των επαγγελμάτων, με
μοναδικό στόχο το Κοινό Καλό.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε την θέση του Αριστοτέλους ότι ορθή είναι η Πολιτεία
όπου ο ένας ή οι ολίγοι ή οι πολλοί, άρχουν
προς το κοινόν συμφέρον[12]. Ταυτόχρονα το ίδιο το δίκαιο είναι το κοινό
συμφέρον[13]:
Παρατίθενται
κατωτέρω ενδεικτικά αλλά χαρακτηριστικά αποσπάσματα
της αδελφικής διαδασκαλίας, απαραίτητα
για να γίνει αντιληπτό το βάθος και η Δύναμη των Λόγων του σοφού Διδασκάλου,
που τελικά ενέπνευσαν τους Έλληνες Αγωνιστές της Ελευθερίας, του Δικαίου και
του Φωτός:[14]
«Αδελφική Διδασκαλία - Θρησκεία και Ελευθερία
….Δέξαι λοιπόν ευμενώς, ω φίλη μου πατρίς, δέξασθε φίλοι μου ομογενείς,
φίλοι Γραικοί, απόγονοι των παλαιών εκείνων ηρώων, την παρούσαν αδελφικήν
διδασκαλίαν, κατά πάντα διάφορον από την ψευδεπίγραφαν «Πατρικήν Διδασκαλίαν».
Μήτε πυρ, μήτε σίδηρος ψυχράνη ποτέ εις τας υμετέρας καρδίας την διάπυρον της
ελευθερίας αγάπην, το άσπονδον κατά της τυραννίας μίσος. Έχετε πάντοτε
έμπροσθεν των οφθαλμών τα πάνδεινα κακά, όσα καθ’ εκάστην υποφέρετε από το
άγριον έθνος των Τούρκων, και ενθυμείσθε όσα έλεγον οι ημέτεροι πρόγονοι,
παροξύνοντες αλλήλους κατά των Περσών:
ω παίδες Ελλήνων, ίτε
ελευθερούτε πατρίδ’ ελευθερούτε δε
παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη,
θήκας τε προγόνων. νυν ύπέρ πάντων αγών.
Και ταύτα μεν προς άπαντας κοινώς τους Γραικούς.
Πρός υμάς δε, όσοι προΐστασθε των Γραικών, είτε λαϊκοί, σεμνυνόμενοι με το
όνομα των αρχόντων είτε του κλήρου, ονομαζόμενοι Παναγιώτατοι, Μακαριώτατοι,
Πανιερώτατοι, Πανοσιώτατοι κ.τ.λ. λέγω, ότι η ευλάβεια ή ο ζήλος των πιστών,
δεν έδωκεν εις υμάς τας τοιαύτας υπεροχικάς επωνυμίας, πλην διά να τους
ποιμαίνετε, ως Θεού διάκονοι, εκουσίως και όχι αναγκαστικώς, διά να δίδετε εις
αυτούς το δίκαιον και την ισότητα, διά να γίνεσθε εις τους πάντας άλας και φως.
Φως, διά να διασκεδάζετε το καλύπτον αυτούς της αμαθείας και δεισιδαιμονίας
σκότος. Άλας, διά να τους φυλάττετε αβλαβείς από την βρωμεράν σήψιν της
τουρκικής παρανομίας...
Είναι εις όλους γνωστόν εις πόσην ακμήν έφθασε την
σήμερον των Τούρκων η τυραννία. Oι ταλαίπωροι
Γραικοί δεν είναι πλέον κύριοι μήτε κτημάτων, μήτε τέκνων, μήτε των ιδίων αυτών
γυναικών. H τιμή και η ζωή των κρέμαται από την θέλησιν όχι μόνον αυτού του
πρωτοτυράννου, αλλά και εκάστου από τους ελαχίστους αυτού δούλους. Tίς δεν
ηξεύρει το πλήθος των Γραικών της Kρήτης, όσοι, διά να φύγωσι τα τοσαύτα δεινά,
ηναγκάσθησαν να αρνηθώσι την πατρικήν αυτών θρησκείαν; Tίς αγνοεί τας βίας και
τας αρπαγάς των παρθένων, των παίδων, όσαι καθ' ημέραν συμβαίνουσιν εις την
Θεσσαλονίκην, ώστε να αναγκάζωνται οι άθλιοι γονείς να μακρύνωσιν από τον
πατρικόν οίκον τα φίλτατα τέκνα, διά να τα ελευθερώσωσιν από την ασέλγειαν των
βδελυρών Γιανιτσάρων;
Tίς
δεν έφριξεν ακούων την καταδυναστείαν, και τους αφορήτους φόρους, όσους οι κατά
πάσαν την Tουρκικήν Eυρώπην ευρισκόμενοι Γραικοί βιάζονται να πληρώνωσι; Tίς
δεν εθρήνησε τους εκτοπισμούς και τας μετοικεσίας τοσούτων Γραικών, όσοι μην
υποφέροντες πλέον τον Ωθωμανικόν ζυγόν εσκορπίσθησαν, εις διαφόρους τόπους της
Eυρώπης; ….
Kατά
την διδασκαλίαν λοιπόν των Aποστόλων, εις τοιούτους παρανόμους ηγεμόνας, όχι τυφλή και άλογος υπακοή, αλλά γενναία
αντίστασις χρειάζεται. Kαι
την τοιαύτην αντίστασιν και με το έργον εδίδαξεν ο Παύλος. …..
Διδάσκουσι, ναι, ο Xριστός και οι
Aπόστολοι την υποταγήν εις τους κυρίους. Αλλ' εις ποίους κυρίους; Εις εκείνους,
όσοι το δίκαιον και την ισότητα τοις δούλοις παρέχουσι» (Kολασ. δ’. 1). Περί
των αδίκων και τυραννικών κυρίων, όσοι, ως οι Tούρκοι, στοχάζονται μόνον
εαυτούς αξίους και της ζωής και της ευδαιμονίας, και μεταχειρίζονται τους υπ'
αυτούς με ασυγκρίτως περισσοτέραν ασπλαγχνίαν αφ' όσην δεικνύουσι και εις αυτά
τα άλογα κτήνη, όσοι ανόμως και χωρίς κρίσεως αδικούσιν, ατιμάζουσι, σφάζουσι
τους υπηκόους, όσοι, προστάσσουσιν ό,τι κωλύει, και απαγορεύουσιν όσα συγχωρεί
ο νόμος, τί λέγει ο Aπόστολος Πέτρος; «Πειθαρχείν δει Θεώ μάλλον ή ανθρώποις» (Πράξ.
ε’ 29).
Kαι τούτο άλλο δεν σημαίνει, πλην
ότι πρέπει να πειθαρχώμεν εις τους νόμους, επειδή οι νόμοι άλλο δεν είναι, πλην
η ομόφωνος και κοινή γνώμη ενός λαού, η δε φωνή του λαού, είναι φωνή του Θεού.….
Φεύγουσι λοιπόν οι Γραικοί τους
Tούρκους δικαίως, εν όσω δεν δύνανται να τους διώξωσιν. Αλλ' όταν ο διωγμός των
τυράννων φανή εύκολος, δικαιότερον είναι τότε να διώξωσι τους ληστάς, οι οποίοι
δεν παροικούσι πλην τριακοσίους πεντήκοντα σχεδόν χρόνους εις την Eλλάδα, παρά
να εξορισθώσιν αυτοί της ιδίας αυτών πατρίδος, την οποίαν υπέρ τρεις χιλιάδας
ετών ήδη κατοικούσι.
Kαι τόσον είναι δίκαιος και εις
τον Θεόν ευάρεστος των τυράννων ο διωγμός, ώστε και αυτή των Γραικών η Eκκλησία
δεν έπαυσε ποτέ να καταράται τον τύραννον και να ζητή εκδίκησιν από τον Θεόν,
ψάλλουσα μέχρι της σήμερον, το οποίον και προ της αλώσεως της Eλλάδος έψαλλε:
«Σώσον Kύριε τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου, νίκας τοις
βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος, και το σον φυλάττων διά του Σταυρού σου
πολίτευμα.…».
5.
ΣΑΛΠΙΣΜΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΡΙΟΝ, 1801 [15]
Το 1801 ο Αδαμάντιος Κοραής με το «Σάλπισμα Πολεμιστήριον», καλεί
τους συμπατριώτες του υπόδουλους αδελφούς του στον Δίκαιο Αγώνα για την
Ελευθερία, τονίζοντας την Ανάγκη της Ομόνοιας και της Ενότητας: «όλοι ομού ενωμένοι, γενναίοι του ελληνικού ονόματος κληρονόμοι,
πολεμήσατε γενναίως περί πίστεως, περί πατρίδος, περί γυναικών, περί τέκνων,
περί πάσης της παρούσης και της ερχομένης γενεάς των Γραικών, τον τρισβάρβαρον,
τον άσπλαχνον τύρρανον της Ελλάδος, αν θέλετε να φανήτε άξιοι των παλαιών
Ελλήνων απόγονοι, αν θέλετε να αφήσετε, ως εκείνοι, το όνομά σας αείμνηστον εις
τους αιώνας των αιώνων.»
Ο Μέγας
Διδάσκαλος και αφυπνιστής του Γένους βάζει την μητέρα Ελλάδα, θρηνούσα,
ταλαιπωρημένη, δυστυχή και ρακένδυτη, να καλεί τα τέκνα της στην αποτίναξη του
τυραννικού οθωμανικού ζυγού και να ζητεί εκδίκηση για τα δεινά αιώνων που
υπέστη από τον βίαιο κατακτητή που με τον πιο παράνομο και ανήθικο τρόπο της
στέρησε την ευημερία και την ίδια της την ύπαρξη επί αιώνες.
Τα παρατιθέμενα αποσπάσματα στόχο
έχουν να συναισθανθεί ο αναγνώστης την Δύναμη των Λόγων του Αδαμαντίου Κοράη,
και να κατανοήσει γιατί δικαιολογημένα ονομάστηκε εμπνευστής της Ελευθερίας και
Διδάσκαλος του Γένους:[16]
«Η Ελλάς προς τα τέκνα της
Αδελφοί, φίλοι και συμπατριώται, απόγονοι των
Ελλήνων και γενναίοι της ελευθερίας του ελληνικού γένους, υπέρμαχοι, οι κατά
τήν Αίγυπτον ευρισκόμενοι Γραικοί και όσοι άλλοι εις τήν Ελλάδα ή και αλλαχού
διατρίβετε, προσμένοντες τον αρμόδιον καιρόν τής κοινής του γένους ελευθερίας,
αξιωματικοί τε και στρατιώται πάσης τάξεως και παντός βαθμού, χαίρετε, επειδή ή
χαρά σας είναι κοινή χαρά όλων των Γραικών υγιαίνετε, επειδή ή υγεία σας είναι
κοινή σωτηρίαν της Ελλάδος.
Όσα, φίλοι καί αδελφοί, άναγνώσετε εις τήν παρούσαν
εγκύκλιον έπιστολήν, μή τά νομίσετε ίδικάς μου, άλλ’ ελεεινολογίας καί παράπονα
τής Ελλάδος, της οποίας τήν εικόνα βλέπετε, διότι άλλα δεν γράφω πλην όσα ήθελε
σάς είπεϊν ή κοινή μήτηρ ημών καί πατρίς, η δυστυχής Ελλάς, άν ελάμβανε φωνήν
καί γλώσσαν. Φαντάσθητε λοιπόν, ότι έχετε προ οφθαλμών τήν μητέρα μας τήν
παλαιάν εκείνην καί περίφημον εις όλα τά έθνη καί εις όλους τούς αιώνας Ελλάδα,
η οποία με μαύρα και εξεσχισμένα φορέματα, εις όλα τά μέλη του σώματος
πληγωμένη από τούς βαρβάρους τυράννους, με λυτούς της κεφαλής τούς πλοκάμους,
ανυπόδητος καί σχεδόν γυμνή, οδυρομένη καί κλαίουσα την αθλίαν κατάστασιν εις
την οποίαν την έρριψεν η θηριότης των Τούρκων, τρέχει προς ημάς τα τέκνα της,
μας δείχνει τα κατεσχισμένα της φορεματα, μίαν προς μίαν μας ανακαλύπτει τας
πληγάς της, μας βάφει με τα αίματά της, μας βρέχει με τα δάκρυά της,
εναγκαλίζεται και ασπάζεται έκαστον από ημάς κατ’ ιδίαν, καί ζητεί άπό ολους
κοινώς εκδίκησιν με τούτα τα λόγια.»
Η Μητέρα Ελλάς
θυμίζει στα τέκνα της το Αρχαίον Κλέος:
«Τέκνα μου αγαπητά, όσοι ονομάζεσθε Γραικοί, εις
κανένα αιώνα, εις κανένα τού κόσμου τόπον, απ’ εμέ την μητέρα σας ούτε πλέον
ευτυχής, ούτε πλέον λαμπρά άλλη καμμία δέν έφάνη. Τά πρώτα μου τέκνα, οι
πρόγονοί σας, ήσαν οι πλέον φωτισμένοι, οι πλέον ανδρείοι άνθρωποι της
Οικουμένης. Της ελευθερίας το γλυκύτατον όνομα απ΄εκείνους ευρέθη, εις εκείνους
πρώτους ηκούσθη, απ’εκείνων τα στόματα πρώτον εξηφωνήθη. Αυτοί πρώτοι εύρηκαν
και αύξησαν τας τέχνας και τας επιστήμας, ως μέχρι του νυν το μαρτυρούν και τα
βιβλία, όσα εγράφησαν απ’αυτούς, και των χειρών αυτών τα δημιουργήματα, έργα
θαυμαστά της αρχιτεκτονικής και ανδριαντοποιητικής τέχνης. Εις εμέ τήν Ελλάδα πρώτην εγεννήθησαν ποιηταί, ρήτορες,
φιλόσοφοι, τεχνίται, στρατηγοί, παντός είδους και πάσης τάξεως άνθρωποι, τόσον
μεγάλοι, τόσον παράδοξοι, ώστε όσα λέγοντα περί αύτών, ήθελαν άναμφιβόλως
νομισθήν μύθοι, αν δεν είχαμεν την απόδειξιν από τα λείψανα της μεγαλουργίας
των. Αυτοί, ολίγοι τον αριθμόν, και νόμους ευρήκασι, και πολιτείας συνέστησαν,
και την ελευθερίαν των με μεγαλοψυχίαν απίστευτον υπεράσπισαν εναντίον εις
κραταιούς καί μεγάλους βασιλείς, εις έθνη και απ' αυτήν της θαλάσσης την άμμον
πολυαριθμότερα. Αυτοί με στρατιώτας πολλά ολίγους, αλλά γέμοντας από τον άγιον
τής ελευθερίας ενθουσιασμόν, αντεστάθησαν εις τα αναρίθμητα της Περσίας
στρατεύματα, η οποία τότε ήτον η πλατυτέρα, η κραταιοτέρα και η φοβερωτέρα
βασιλεία της οικουμένης. και εις ολίγου καιρού διάστημα, διά ξηράς και διά
θαλάσσης και τους βαρβάρους κατατρόπωσαν, και τον υπερήφανον δεσπότην των
βαρβάρων εις μικρόν πλοιάριον να φύγη μέ μεγάλην του καταισχύνην ηνάγκασαν, διά
να μη ζωγρηθή από τους προγόνους σας, τους οποίους πρότερον τόσον ουτιδανούς
ενόμιζεν, ώστε με μόνην του τήν
παρουσίαν ήλπιζε νά τούς ροφήση χωρ'ις πόλεμον, καθώς ο λέων καταπίνει το
ασθενές και ανίσχυρον αρνίον.»
Η Μητέρα Ελλάς
διηγείται τα φαρμακερά αποτελέσματα της διχόνοιας και τα οφέλη της αρετής:
«…Ω τέκνα μου, τέκνα μου, αφήσατέ με προς ολίγον να
σφογγίσω τα δάκρυά μου, διά νά σάς διηγηθώ τα φαρμακερά της διχονοίας
αποτελέσματα.
Η διχόνοια ολίγον κατ’ ολίγον έκαμε μικροψύχους
τους μεγαλοψύχους Έλληνας, κατέστησε τους σοφούς,
άφρονας, εδίωξεν από τας καρδίας των την αγάπην της πατρίδος, και έβαλεν εις τόπον αυτής την δίψαν των ηδονών και του πλούτου, εφυγάδευσε
τον ένθουσιασμόν της
ελευθερίας, και έφερεν αντ’αυτού την μικροπρέπειαν, την
κολακείαν, το ψεύδος, την απάτην και της απάτης όλα τα βδελυρά
παρακολουθήματα. Και με τοιαύτα αγενή και
δυστυχέστατα φρονήματα, πώς ήτο πλέον δυνατόν να μείνωσιν οι
πρόγονοί σας ελεύθεροι; Η ελευθερία,
τέκνα μου, δεν αγαπά να κατοική εις
τόπους, οπού δεν βασιλεύει η αρετή και η
χρηστοήθεια. ….»
Σε
μία σύντομη ιστορική αναδρομή διηγείται τα πάθη του Ελληνικού Έθνους:
«…Ουαί, ουαί! τέκνα μου αγαπητά, δυστυχείς, απόγονοι
των Ελλήνων. Εσυντρίφθη, τέλος πάντων και ο Ρωμαϊκός ζυγός, και οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες εκρημνίσθησαν
από του Βυζαντίου τον θρόνον. Αλλά τους εκρήμνισαν τίνες; Τύραννοι ασυγκρίτως
και βαρβαρώτεροι και σκληρότεροι απ’ εκείνους. και οι ταλαίπωροι Γραικοί αντί να αναψύξωσιν, έκλιναν ελεεινώς τον
αυχένα υποκάτω εις ζυγόν τόσον βαρύν, τόσον απάνθρωπον ώστε να ποθήσωσι τον
Ρωμαϊκόν ζυγόν. Έθνος τρισβάρβαρον, έθνος μιαρόν, έθνος διαφόρου γλώσσης και
θρησκείας, είς ολίγα λόγια, το έθνος των Τούρκων, έπεσε, τέκνα μου, επάνω εις
εμέ την δυστυχεστάτην μητέρα σας την Ελλάδα, ως ένας σφοδρός ανεμοστρόβιλος και
κατέσβεσε τα μικρά και ασθενή φώτα, όσα των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων η τυραννία δεν
είχεν ακόμη δυνηθήν να σβέση. εσκόρπισε τα ολίγα εκείνα μου τέκνα, τους
αδελφούς σας, όσοι ολίγον σοφώτεροι παρά τους άλλους κατέφυγαν άλλος αλλαχού, φέροντες
μεθ’ εαυτών της προγονικής αυτών σοφίας τα λείψανα. Έπεσεν επάνω μου το
απάνθρωπον γένος των Μουσουλμάνων, ως άγριος λύκος. και ίδετε, τέκνα μου, εις
ποίον ελεεινόν τρόπον με κατεσπάραξε, πώς κατέσχισε τα λαμπρά μου φορέματα, πώς
αιμάτωσε και κατεπλήγωσε τας τρυφεράς μου σάρκας. Ίδετε πώς εξήρανε τους
μαστούς μου, ώστε ούτε σταλαγμός γάλακτος δεν έμεινε πλέον εις αύτούς διά να
σας θρέψω. Ίδετε πώς από τους παντοτινούς στεναγμούς και τα καθ’ ημερινά δάκρυα
εβραγχίασε και αυτός μου ο λάρυγξ, ώστε δεν έμεινε πλέον εις εμέ ουδέ φωνή διά
να σας παρηγορήσω….»
Αλλά
τώρα επισημαίνει, ήρθε η ώρα…
«…Αλλά τώρα, ο καιρός της εκδικήσεως έφθασε, και από
τούτον καιρόν άλλον αρμοδιώτερον ποτέ δεν θέλετε επιτύχειν. Έθνος μέγα,
λαμπρόν, γενναίον και φωτισμένον, οι ενδοξότατοι και εις όλην την οικουμένην
περιβόητοι Γάλλοι, ευτυχείς ζηλωταί της ανδρείας και της σοφίας των προγόνων
σας με στρατεύματα συνθεμένα, καθώς εκείνα του Μαραθώνος, των Θερμοπυλών, της
Σαλαμίνας, από Ήρωας, αφού έδειξαν εις όλην τήν Εύρώπην, τί δύναται να κάμη της
ελευθερίας ο έρως, οδηγούμενος από την σοφίαν, ήλθαν και εις του τυράννου της
Ελλάδος την επικράτειαν, και του απέσπασαν από τας αιμοβόρους χείρας την
Αίγυπτον. ….
Οι Ηπειρώται ενθυμηθήτε τα κατορθώματα των προγόνων
σας. εσείς και παλαιά εφάνητε ανδρείοι, και σήμερον ακόμη εδείξατε με τας κατά
των αγρίων Πασάδων νικάς, ότι δεν εχάσατε την προγονικήν μεγαλοψυχιαν. Οι
Θεσσαλοί και Μακεδόνες ενθυμήθητε ότι οι πρόγονοί σας κατετρόπωσαν τον Δαρείον,
όστις ήτον ασυγκρίτως φοβερώτερος βασιλεύς από τον σημερινόν άνανδρον και
γυναικώδη τύραννον της Ελλάδος. Οι Πελοποννήσιοι και οι λοιποί Έλληνες μη
λησμονήσετε τα τρόπαια, όσα κατά των βαρβάρων ανέστησαν οι προπάτορές σας. και
σεις εξαιρέτως οι Μαϊνώται (Μανιάτες) συλλογίσθητε ότι είσθε αίμα Σπαρτιατών.
Όλοι ομού, όσοι μέ το λαμπρόν όνομα των Ελλήνων δοξάζεσθε, βάλετε καλά εις τον
νουν σας, ότι αφ’ όσας δυστυχίας δύναται να πάθη ο άνθρωπος, η πλέον
απαρηγόρητος είναι η δουλεία ότι ο δούλος ούτ’ αρετήν, ούτε τιμήν ουδεμίαν
δύναται να αποκτήση. ….
Πολεμήσατε λοιπόν, ω μεγαλόψυχα και γενναία τέκνα
των Παλαιών Ελλήνων, όλοι ομού ενωμένοι τους βαρβάρους της Ελλάδος τυράννους. Ό
κόπος είναι μικρός παραβαλλόμενος με την δόξαν, η οποία θέλει σας εξισώσειν με
τους Ήρωας του Μαραθώνος, της Σαλαμίνος, των Πλαταιών, των Θερμοπυλών, τους
ακαταμαχήτους προγόνους σας. … Ο καιρός, φίλοι και συμπατριώται, της
καταστροφής του τυράννου είναι τόσον αρμόδιος, ώστε θέλει πληρωθήν εις ημάς τό
προφητικόν, λόγιον. Ε ι ς δ ι ώ ξ ε τ α ι χ ι λ ί ο υ ς….»
5.1.
ΣΑΛΠΙΣΜΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΡΙΟΝ 2Η
ΕΚΔΟΣΗ 1821
Στην δεύτερη έκδοσή του, με το ξέσπασμα της
Επανάστασης το 1821, ο Αδαμάντιος Κοραής υπενθυμίζει ξανά στους Έλληνες την αρχαία
δόξα των προγόνων και τους καλεί προς εξολόθρευση του τυράννου. Το πρόταγμα Θάνατος
ή Ελευθερία κυριαρχεί, αν θέλουμε να ονομαζόμαστε Άνθρωποι, ενώ ο ύμνος στην Δημοκρατία
και στην Ισονομία διαπνέει ολόκληρο το κείμενο, ως οι αρχές στις οποίες
απαραιτήτως πρέπει να βασίζεται η Ελληνική Πολιτεία που θα αναδυθεί μέσα από
τον Αγώνα.
Μέσα από το αυθεντικό κείμενο του
Αδαμαντίου Κοραή, μπορεί να συντονιστεί ο αναγώστης με τον παλμό του μεγάλου
Δασκάλου που συντάραξε και ξεσήκωσε τους Έλληνες Αγωνιστές του 1821:
«…Και η τόση αγριότης του ανόμου τυράννου,
ομογενείς, και αι κατ’ αυτού λαμπραί σας νίκαι μας διδάσκουν δύο ταύτα
μαθήματα. Το πρώτον είναι, ότι ημείς μ’ αυτόν νά συζήσωμεν εις το εξής είναι
των αδυνάτων. Αν ο ζυγός του έως τώρα μας έθλιβεν ανυποφόρως, εις το εξής (μην
αμφιβάλλωμεν) μέλλει να κατασταθή τοιούτος, ώστε ν’ αφανίση και αυτό των
Ελλήνων τόνομα από την Ελλάδα, εάν απατηθέντες αφήσετε από τας χείρας τα όπλα.
Όχι! φίλοι αδελφοί. όχι, μα τους εν Μαραθώνι!
γενναίοι των Μαραθωνίων ηρώων απόγονοι, κανείς δεν θέλει ταφήσειν, έως να
εξολοθρεύσωμεν τον τύραννον, ή να πέσωμεν ευγενή της ελευθερίας σφάγια, και να ενώσωμεν
τας ψυχάς μας με τας αοιδίμους ψυχάς των πεσόντων εις τον Μαραθώνα, εις τας
Θερμοπύλας, εις τας Πλαταιάς ιερών προγόνων μας.
Θ
ά ν α τ ο ς ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α! έξω των δύο τούτων άλλη πλέον εκλογή δεν μας
έμεινεν, αν η μακρά δουλεία δεν ηφάνισεν ολότελα από τας ψυχάς μας και αυτήν
την αίσθησιν ότι είμεθα άνθρωποι. Παρά να μας σφάζη ο άγριος τύραννος ως κτήνη, ανάγκη είναι, καθενός εξ
ημών σφαγή να εξαγοράζεται με σφαγήν πολλών φονέων βαρβάρων, έως να φθάση η
ελληνική μάχαιρα και εις αυτήν του θηρίου την φωλεάν, να σύρη τον από γυναίκας
και ευνούχους περικυκλωμένον άνανδρον Σαρδανάπαλον, και να τον...να τον σφάξη;
Άπαγε! δεν είναι τόσης ευτυχίας άξιος ο και τόνομα και το πράγμα αιμοβόρος
τύραννος αλλά να τον φυλάσση δέσμιον, έως να χωρίση την μιαράν ψυχήν από το
θηλυκόν του σώμα ο φυσικός θάνατος.
Το δεύτερον μάθημα, φίλοι ομογενείς, το οποίον μας
διδάσκουν αι παρούσαι περιστάσεις είναι τούτο. Τίς από ημάς δεν εκατάλαβεν,
ότι, όσα κακά υποφέραμεν και υποφέρομεν ακόμη από τους άγριους και αχρείους
Τούρκους, έρρευσαν ως από πηγήν άφθονον την απαιδευσίαν των Τούρκων; Η πρόοδος
των φώτων έφερε τέλος πάντων εις όλα σχεδόν της Ευρώπης τα έθνη τούς δικαίους
νόμους, με τούς οποίους σήμερον ευτύχησαν να κυβερνώνται πατρικώς από
φωτισμένους ηγεμόνας. Εις μόνον το βάρβαρον έθνος των Τούρκων δεν ίσχυσαν να
προχωρήσωσι τα φώτα. Μόνων των Τούρκων ευρήκε και τους οφθαλμούς τυφλούς
των επιστημών ο λύχνος, και τα ώτα κωφά η φιλάνθρωπος φωνή της ιερωτάτης
φιλοσοφίας. Οι Τούρκοι μόνοι έμειναν εις της βαρβαρότητος το σκότος, σκότος
αληθώς εξώτερον της κολάσεως. όθεν και μόνοι αυτοί δεν εγνώρισαν τί πράγμα
είναι και τί δύναται η ευνομία, αλλ’ εφύλαξαν μέχρι της σήμερον την αυτήν
εκείνην άνομον αγριότητα με την οποίαν κατεπάτησαν ως λησταί την Ελλάδα, όχι
όμως και την αυτήν ανδρείαν. Τις δεν βλέπει, ότι εξεναντίας ημείς, δουλωθέντες
τότε εις τους Τούρκους, διά την τότε καταφρόνησιν της παιδείας, αφού προ ολίγων
χρόνων ηρχίσαμεν να αισθανώμεθα την ανάγκην να φωτισθώμεν, τα φώτα των
επιστημών εθάρρυναν τας ψυχάς και ενίσχυσαν τους Ελληνικούς βραχίονας; Ουδεμία
λοιπόν αμφιβολία μένει, ότι πλέον φωτισμένοι και ανδρειότεροι παρά τούς
Τούρκους (ως το έδειξαν τα μαραθώνιά σας ανδραγαθήματα) μέλλετε να ελευθερώσετε
από τον ζυγόν της τυραννίας την αγαπητήν μας πατρίδα.
…Οι οφθαλμοί όλων των φωτισμένων εθνών της Ευρώπης
μας βλέπουν με χαράν, επαίνεσαν, επαινούν και με τους λόγους και με τας ευχάς
των ενισχύουν τους Ελληνικούς αγώνας μας. Αλλ’ έως τώρα δεν είδαν παρά
στρατιώτας ανδρείους, προσμένουν να ίδωσι καί πολίτας φρονίμους, διά να μας
βοηθήσωσι και με τα έργα.
Πολίτης, αδελφοί και φίλοι, δεν είναι άξιος να
ονομάζεται, πλην ο ελεύθερος· και αληθώς ελεύθερος μόνος εκείνος είναι και
λογίζεται, όστις δύναται να φυλάξη την ελευθερίαν του και κανείς να την φυλάξη μόνος δεν είναι ικανός, αν δεν
προσλάβη συμφύλακας τους συμπολίτας του, αν δεν μοιρασθή μ’ αυτούς ισονόμως την
φροντίδα της φυλακής της. Μόνη η ισονομία είναι η ασφαλεστάτη φυλακή της
ελευθερίας. αυτή μόνη γέννα την ευνομίαν και την αχώριστον αυτής ευδαιμονίαν, επειδή
αυτή μόνη παύει τας κακίας, και αυξάνει καθημέραν τας αρετάς των πολιτών, και
τούς καταστένει ειρηνικούς εις τας πόλεις των, φοβερούς εις τούς εχθρούς, και
σεβαστούς εις τούς φίλους των. Διά τούτο και ο Αρχηγός της ιεράς ημών
θρησκείας έβαλε βάσιν καί θεμέλιον της διδαχής του, και μόνον γνώρισμα των
αληθώς πιστευόντων εις αυτόν την ισονομίαν, ονομάσας αυτήν Α γ ά π η ν τ ο υ π
λ η σ ί ο ν. Όθεν συμπεραίνεται, ότι όστις δεν υποβάλλει τον αυχένα του εις
τον ιερόν ζυγόν της ισονομίας, είναι ενταυτώ και κακός πολίτης και κακός
χριστιανός.
Οποίον πρέπει να είναι το είδος της μελλούσης ημών
πολιτικής κοινωνίας, η περί τούτου σκέψις δεν είναι του παρόντος καιρού, και το
όνομα αυτής είναι αδιάφορον. αρκεί μόνον να έχη την βάσιν της εις την
Ισονομίαν, ήγουν να συγκροτηθή εις τρόπον, ώστε μόνοι οι νόμοι να βασιλεύωσι
και να κυβερνώσιν όλους χωρίς εξαίρεσιν τους πολίτας, και τόνομα π ρ ο ν ό μ ι
ο ν να αποβάλλεται με βδελυγμόν ως πολιτική βλασφημία, ή μάλλον ως εις αυτόν
τον Χριστόν ασέβεια, όστις κατήργησεν όλα τα προνόμια.
Ό,τι ζητεί
αναγκαίως η παρούσα ώρα, είναι να συστήσετε πολίτευμα προσωρινόν, εκλεγμένον με
κοινήν ψήφον όλων εκείνων, όσοι έως τώρα εβοήθησαν την κοινήν ημών πατρίδα με
ανδραγαθίας, με χρηματικάς συνεισφοράς, ή με φρονίμους συμβουλάς των. πολίτευμα
τοιούτον, εις το οποίον να κατευθύνωνται, ως εις κέντρον, όλαι αι βουλαί και
πράξεις των Ελλήνων, και να δίδωσι πάσαν πίστιν και αυτοί οι αλλογενείς, όσοι
ετοιμάζονται να μας βοηθήσωσι. πολίτευμα τοιούτον, οποίον και να δεχθή με τας
αγκάλας ανοικτάς τους γενναίους τούτους και φιλέλληνας συμμάχους των Ελλήνων,
και άλλους να προσκαλέση, και να ανταμείψη με αμοιβάς αξίας των αγώνων των. Διά
να εμπνεύσωμεν τοιαύτην πίστιν εις τούς φωτισμένους ελευθέρους λαούς της Ευρώπης,
το προσωρινόν μας τούτο πολίτευμα πρέπει να κηρύξη την κοινήν και αμετάθετον
απόφασιν του γένους, πρώτον, να εξολοθρεύση την τυραννίαν, έπειτα να μη δεχθή
άλλο είδος κυβερνήσεως παρά την Αυτονομίαν θεμελιωμένην εις την Ισονομίαν.
Όσων
θυσιών εκάμετε έως τώρα, φίλοι ομογενείς, όσων εσχάτως επάθετε αδίκων σφαγών
εις τους ευρεθέντας κατά πόλεις άοπλους φίλους και συγγενείς σας από τούς
φονικούς Μουσουλμάνους, όσης εδείξετε σεις οι ωπλισμένοι αληθώς Σαλαμινίου και
Μαραθωνίου κατ αυτών ανδρείας, ποία άλλη πληρωμή είναι ικανή να σας ευχαριστήση
δικαίως παρά την Ισονομίαν; Την Ισονομίαν ζητούντες, ζητείτε όχι μόνον
ό,τι διδάσκει η φιλοσοφία, αλλά και ό,τι ρητώς παραγέλλει η ιερωτάτη μας
θρησκεία. Όστις αποστρέφεται την Ισονομίαν, πλεονεκτεί τούς ομοίους του και
σπουδάζων να τους έχη δούλους αντ’ αδελφών, εκείνος αποστρέφεται την διδαχήν
του Χριστού, κατά την οποίαν, η φιλία της ανισότητος είναι αληθής ακαθαρσία.
Σπουδάσατε,
φίλοι ομογενείς, με αδελφικήν ομόνοιαν και ψυχήν καθαράν από πάθη πλεονεξίας
και άνισότητος να καταπολεμήσετε τον πλεονέκτην τύραννον, και μην αμφιβάλλετε
ότι ο θεός των δυνάμεων θέλει ευλογήσειν τους υπέρ της πατρίδος αγώνας σας.»
6.
ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
6.1.
ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΤΗΝ 15ΧΡΟΝΗ ΕΥΑΝΘΙΑ
ΚΑΪΡΗ
Ο Κοραής
αλληλογραφεί συνεχώς με Έλληνες στην Ευρώπη και στην υπόδουλη Ελλάδα. Η φλόγα
της γνώσης και της παιδείας που συναντά του δίνει ελπίδα για την ελευθερία του
γένους.
Μια τέτοια
περίπτωση είναι αυτή της 15χρονης Ευανθίας Καΐρη, από τις Κυδωνιές η επιστολή της οποίας (1814), πείθει τον
Κοραή για την αφύπνιση της Ελλάδας με αναγκαία συνέπεια την επερχόμενη
απελευθέρωσή της.[17] Η
πεποίθηση αυτή του Κοραή στηρίχτηκε στο, απροσδόκητο για εκείνον, γεγονός ότι
ένα δεκαπεντάχρονο κορίτσι, αδελφή του Θεοφίλου Καΐρη, του έστειλε επιστολή με
την οποία του ζητούσε γαλλικό βιβλίο για να το μεταγλωττίσει στα ελληνικά!!!
Γράφει επί λέξει ο μέγας της ελευθερίας υπέρμαχος προς τον Α. Πατρινό στην
Βιέννη στις 29.12.1814:
«Εις
τας επιστολάς των Κυδωνιατών ευρήκα επιστολήν κορασίου χρονών 15 την ηλικίαν.
Είναι αδελφή του Θεοφίλου (Καΐρη), ονομαζομένη Ευανθία, ήτις με ζητεί γαλλικόν
τι βιβλίον, διά να το μεταγλωττίση. Αν σε είπω ότι η ανάγνωσις της επιστολής
της ολίγον έλειψε να με ρίξει εις ολογοθυμίαν, ίσως το νομίσεις υπερβολήν.
Πίστευσέ το όμως ως αληθές. Τοιαύτα απροσδόκητα πράγματα εις γηραλές ψυχάς
τοιαύτην εντύπωσιν και τοιούτον σεισμόν φυσικά πρέπει να προξενώσι. Τα
επρόσμενα. Αλλά τα επρόσμενα 50 χρόνους μετά τον θάνατόν μου, και όμως τα βλέπω
πριν αποθάνω. Πώς θέλεις να μην τρελαθώ! Πρόσθες εις ταύτα την προθυμίαν των
καλών Κυδωνιατών. Πρόσθες ακόμη και την προθυμίαν των Χίων, οι οποίοι με μόνον
ένα μου λόγον κινηθέντες συναθροίζουσι βιβλιοθήκην θαυμαστήν, της οποίας μέρος
προμηθεύω εγώ, και μέρος ο φίλος μας Αλέξανδρος Βασιλείου. Μετά δεκαπέντε
ημέρας τους πέμπω και όργανα φυσικής και χημικής κάλλιστα. Όλα τούτα είναι σημεία
αναντίρρητα, ότι εξύπνησε τέλος πάντων η ταλαίπωρος Ελλάς. Και η εξύπνισης αύτη
προετοιμάζει αναγκαίως την μέλλουσαν ελευθερίαν της…».
Η επιρροή
του είχε ήδη αγγίξει τις ευαίσθητες χορδές των Ελληνοπαίδων της πεφωτισμένης
Ιωνίας, οι οποίοι πλέον αναζητούσαν Γνώση. Και η Γνώση είναι η μεγαλύτερη
Δύναμη, όταν δε την ζητούν τα παιδιά η πρόοδος είναι γεωμετρική,
Επισημαίνεται δε το υψηλότατο μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων της καθ’ημάς
Ανατολής, αφού η 15χρονη γόνος της οικογένειας Καΐρη μεταφράζει από τα γαλλικά
στα ελληνικά, ενώ συστήνονται παντού σχολεία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες και
τυπογραφεία (στην Χίο το 1819). Ο Κοραής προτρέπει την 15χρονη Ευανθία να
μελετήσει τους κλασσικούς Έλληνες Ποιητές και Συγγραφείς και δη τον Σωκράτη,
που είχε ονομασθεί σοφός από το Μαντείο των Δελφών, και τον Πλούταρχο, τον
ιερέα των Δελφών, τον οποίον ονομάζει δεύτερο Σωκράτη:
«Προς
Ευανθία Καΐρη Κυδωνίας, 18.1.1815
…Καταγίνου
εις την ανάγνωσιν των Ελληνικών Ποιητών και Συγγραφέων, και μάλιστα των
κλασσικών. Αλλά
καταγίνου ως μέλισσα, απανθίζουσα απ’αυτούς ό,τι είναι χρήσιμον εις το μέλι της
Τέχνης του βίου. Αναγίνωσκε συχνά το συναξάριον του μεγάλου της Ελλάδος
καυχήματος, του Σωκράτους, γραμμένον κομψότερον από τον Πλάτωνα,
αληθέστερον από τον Ξενοφώντα. Εις κανέν έθνος δεν εγεννήθη τοιούτος καλός
τεχνίτης του Βίου, οποίος ο Σωκράτης. Μην αμελής τον θαυμαστήν του Σωκράτους,
και δεύτερον Σωκράτην, τον Πλούταρχον....».
Σε επόμενη επιστολή του προς την Ευανθία
Καΐρη, στις 19.5.1819, ο Κοραής αναφέρει ότι της αποστέλλει τα βιβλία που
ζήτησε για εκείνην ο αδελφός της καθώς και ένα Στράβωνα σε 4 τόμους, δώρο από
εκείνον.[18]
6.2. ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟ
ΥΨΗΛΑΝΤΗ, 1.4.1821 - 20.6.1821
Είναι τέτοια και τόσο ισχυρή η
επίδραση του Αδαμαντίου Κοραή στον Αγώνα της Ελευθερίας, που ο ίδιος ο Δημήτριος
Υψηλάντης την 1.4.1821 αναγγέλλει στον Κοραή την έναρξη της Επαναστάσεως, εγκωμιάζει το έργο του για την πνευματική αφύπνιση των Ελλήνων και την
προετοιμασία της Επαναστασεως και τον καλεί στην Ελλάδα να ταφεί πλάι στον
Σωκράτη και στον Ιπποκράτη, ως φιλόσοφος και ιατρός.
«Υγίαινε, Σεβάσμιε Γέρων!
κήρυττει με την στεντόρειόν Σου φωνήν
εις τα σοφά έθνη της γης, πόσον μεγάλα είναι τα δικαιώματά μας και πόσον
μεγαλύτερον είναι το συμφέρον κείνων αρνητικώς καν να συνεισφέρουν, εις τον της
Ευρώπης από την Πανούκλαν και από την Απαιδευσίαν καθαρισμόν.»
«Εκ καρδίας ασπάζομαι την
σεβασμίαν σου κορυφήν,
Χαίρε πρεσβύτα Σοφέ και κοινέ Πάτερ των Ελλήνων,
ότι ακούεις και με τα αισθητά Σου
αυτία τον κατά των τυράννων μας εξοπλισμόν! Ναι σεβάσμιέ μου Γέρων!
Οι Γραικοί σου, αντιπαρατάττονται τώρα κατά πρόσωπον εις τους
Οθωμανούς.
Ούτοι δεν δύνανται πλέον να
έλθουν εις τα βουνά μας και εις τα
καταγώγια μας να πολεμήσουν, καθώς το έκαμνον έως τώρα, αλλ’ ημείς παρά Σου
εμπνευσθέντες, ωρμήσαμεν κατ’ εκείνων πανταχόθεν της Ελλάδος και της αλλοδαπής γης με στερεάν και αμετάτρεπτον
απόφασιν να τους καταστρέψωμεν εξ ολοκλήρου, αν δεν εμπορέσωμεν να τους
πολιτίσωμεν και να τους συνηθίσωμεν να ζήσουν εις τας αγκάλας της Ευνομίας και
της Δικαιοσύνης.
Ο Φοίνιξ της Ελλάδος και το σημείον διά του οποίου νικούν οι Χριστιανοί, προπορεύονται των Λεγεώνων μας και του Ιερού μας
νέου Λόχου.
Η Τακτική, η Ομόνοια, η Προμήθεια και η Ανδρεία εισίν οι αχώριστοι
σύμμαχοί μας.
Οι εχθροί μας, ωχροί πιστεύουν αδιστάκτως, ότι αυτή είναι η
ύστερνή των ώρα. Κα μόνον οι απελπισμένοι και οι
ωχυρωμένοι πιάνουν καθ’ ημών εις τας τρεμούσας χείρας των τ’ άρματα.
Όθεν χαίρε καλέ συμπατριώτα! και
μην αμφιβάλλων παντάπασιν δια την νίκην, ετοιμάσου από τώρα διά να έλθης όταν
Σε μηνύσωμεν, εις την Ελλάδα, να ίδης την οποίαν Συ εις ταύτην εδωκες μορφήν
καί σχολήν, νά τήν καμαρώνης πολλούς χρόνους,
να σου σφαλίσωμεν ημείς τα
βλέφαρα, και να Σε θάψωμεν όχι μακράν των τάφων του Σωκράτους και Ιπποκράτους,
των οποίων εκληρονόμησες και τήν αρετήν και την σοφίαν.
Ο εγχειρίζων το παρόν μου
Απόστολος και μαθητής σου Πέτρος Ηπίτης, είναι εκ παιδικής ηλικίας φίλος μας
και φίλος των καλών. Ούτος απέδειξεν πραγματικώς εις πολλάς περιστάσεις, ότι είναι, καθώς Συ εις ένα σου προς αυτόν γράμμα τον ευχήθης:
«Λυσανίας πατρώων μεγάλων κακών». Χωρίς λοιπόν να Σε τον συστήσω, Σε
παρακαλώ να τον δώσης ευκαιρία να τον γνωρίσης και προσωπικώς, να του δώσης απόφασιν εις όσα περί
του μεγάλου μας επιχειρήματος θέλει Σ’ ομιλήσει, και να τον δείξης τον
συντομώτερον και ασφαλέστερον δρόμον, τον φέροντα εις την ακρόπολιν των διά
τους οποίους έρχεται αυτού
σκοπών. Υγίαινε, Σεβάσμιε Γέρων! και κήρυττε
με την στεντόρειόν Σου φωνήν εις τα σοφά έθνη της γης, πόσον μεγάλα είναι τα δικαιώματά μας
και πόσον μεγαλύτερον είναι το συμφέρον
κείνων αρνητικώς καν να συνεισφέρουν, εις
τον της Ευρώπης από την Πανούκλαν και από την Απαιδευσίαν καθαρισμόν.»
Ο Κοραής απαντά στις 20.6.1821 δίνοντας και πάλι τις συμβουλές
του για τον τρόπο που θα πρέπει να πολιτεύεται το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος,
και, ετοιμάζοντας την επόμενη μέρα,
καλεί να αποφασίσουμε όλοι μαζί «περί των μέσων να ελαττώσωμεν όσον το
δυνατόν, τα απαραιτήτως συνοδεύοντα τας πολιτικάς μεταβολές κακά και να
προετοιμάσωμεν την μέλλουσαν της κοινής πατρίδος μας ευδαιμονίαν». Οι
Έλληνες να επιδείξουμε τις Αρετές της
Ανδρείας, της Φρόνησης, της Δικαιοσύνης και να οικοδομήσουμε πολίτευμα
θεμελιωμένο στην Ευνομία. Το Κοινό Συμφέρον πρέπει να είναι το πρόταγμα της
Πολιτείας που θα θεμελιώσουμε μετά τον Αγώνα της Ελευθερίας. Επισημαίνει ότι
δεν πρέπει να εναποθέσουμε τις ελπίδες μας στους «σοφούς Ευρωπαίους», οι οποίοι
έχουν επιδείξει «ιερατική και κοσμική πλεονεξία». Ονομάζει δυστυχία να
παρουσιασθεί αυτόκλητος ο έξωθεν αρχιτέκτων και με εξουσία να δημιουργήσει
αυτός ως κρίνει το πολιτικό μας σύστημα!!! Η επιστολή του είναι γεμάτη επαίνους
στους μαχομένους για την ελευθερία και κλείνει εκφράζοντας την λύπη του, που
λόγω ηλικίας, δεν μπορεί να συμμετέχει στις μάχες με τα όπλα και στέλνει τις
ευχές του στους Αγωνιστές…:
«Ότι εις τους Γραικούς και όχι εις κανέν άλλον έθνος ανήκει η
φροντίς και η πρόνοια πώς να πολιτεύονται οι Γραικοί…»[19].
«Γενναιότατε της Ελλάδος
υπέρμαχε, Η διά του κοινού φίλου κυρίου Ηπίτου επιστολή σου κίνησε και τους
οφθαλμούς εις δάκρυα χαράς και το στόμα μου εις εκφώνησιν του τερπνοτάτου «νυν
απολύεις κτλ» διά την μονονόχι παρούσαν ελευθερίαν της Ελλάδος.
Τούτο μόνον λυπούμαι, ότι δεν
είμαι συναθλητής των υπέρ αυτής ιερών αγώνων σας, τους οποίους διά να με
παρηγορήσης (ως φαίνεται) λέγεις, ότι μακρόθεν προητοίμασα.
Αν έπραξά τι εις την νεότητά μου,
το έργον μου ήτο πολλά Μικρόν. Και διά μόνην ίσως την προθυμίαν μου αποδεκτόν. Εις σας μόνους πρέπει ο έπαινος, επειδή
και από τα μικρά δίδω ελπίδας, ότι μέλλεται να κατορθώσετε μεγάλα. Εις εμέ δε
τώρα άλλο δεν έμεινε πλην ευχών εις τους υπέρ ελευθερίας γενναίους αγώνας των
ομογενών μου. «Έργα νέων, βουλαί δε μέσων, ευχαί δέ γερόντων».
Μ’ όλον τούτο της πατρίδος η
αγάπη και το άσπονδον κατά των τυράννων μίσος, των οποίων μηδέ την όψιν
υποφέρων, εκατεδικάσθην εις εξορίαν εκουσίαν, μ’ αναγκάζει όχι να συμβουλεύσω,
αλλά να συμβουλευθώ με σάς τους εργαζομένους και βουλευομένους, ως γηραιός
πατήρ με τα φίλτατά του τέκνα, περί των
μέσων να ελαττώσωμεν όσον το δυνατόν, τα απαραιτήτως συνοδεύοντα τας πολιτικάς
μεταβολές κακά και να προετοιμάσωμεν την μέλλουσαν της κοινής πατρίδος μας
ευδαιμονίαν.
Το θηρίον επληγώθη πληγήν καιρίαν απ’ αυτούς κείνους, τους οποίους
ετυράννει επί τέσσαρας σχεδόν εκατονταετηρίδας, και πνέει τα λοίσθια. Αλλ’ είναι κίνδυνος μη τα
τελευταία του σπαράγματα μας προξενήσωσιν ακόμη πολλά και μεγάλα κακά. Η
πρώτιστη λοιπόν και καθαυτό σπουδή σας την παρούσαν ώραν πρέπει να είναι να αποφύγωμεν τον κίνδυνον τούτον. Τα
μέσα, ή μάλλον το μόνον μέσον αποφυγής, είναι η δικαιοσύνη. Και δεν αμφιβάλλω ότι την φυλάξατε έως τώρα. Οι τύραννοί μας είναι άγρια θηρία καί
ανθρώπινον άλλο τι δεν έμεινεν εις αυτούς παρά την μορφήν. Όθεν ως θηρία έχετε
δίκαιον να τους πολεμήτε χωρίς έλεον, ενόσω αντιστέκωνται οπλισμένοι. …..
Αλλά τους οποίους αγωνίζεσθε
ιερούς τούτους αγώνας με σκοπόν να καταστρέψετε τον αντιθεώτερον του πύργου της
Βαβέλ πύργον της τυραννίας, μέλλουν να
διαδεχθώσιν αγώνες άλλοι, τόσον δυσκολώτεροι όσον εις εκείνους εχρειάζετο
ανδρεία πλέον παρά φρόνησις, εις τούτους δε εξεναντίας ούδ’ η φρόνησις εξαρκεί, αν δεν είναι
συνωδευμένη με πολλάς άλλας αρετάς. Ο λόγος είναι περί οικοδομής νέου πολιτεύματος, θεμελιωμένου εις την ευνομίαν. Τούτο
πόσον είναι δύσκολον, το απέδειξαν των ελληνικών παλαιών μεταβολών αι διχόνοιαι
και των νομοθετών και φιλοσόφων αι διάφοροι θεωρίαι περί της πολιτικής, της
ονομασθείσης δικαίως από τον Αριστοτέλην «κυριωτάτης των επιστημών», και όμως
ακόμη ατελούς, ως το δείχνει σήμερον η κατέχουσα τα φωτισμένα της Ευρώπης έθνη
σπουδή και δυσκολία να την τελειοποιήσωσιν. Και παλαιοί και νέοι φιλόσοφοι όλοι
συμφωνούν ότι της πολιτείας βάσις είναι η ευνομία. Ομοφωνούν ακόμη και εις
τούτο, ότι εις οποιονδήποτε πολιτικής κοινωνίας είδος, ευνομία να στερεωθή δεν εμπορεί χωρίς ισονομίαν, ήγουν τοιαύτην των
κοινωνούντων κατάστασιν, εις την οποίαν όλοι χωρίς εξαίρεσιν, να κυβερνώνται
από τούς αυτούς νόμους, όλοι επίσης να κολάζωνται, όταν τους παραβαίνωσιν, και
όλοι να λαμβάνωσι τας 1% των νόμων αμοιβάς και ωφελείας, καθόσον έκαστος
συνεργεί εις τοκοινόν συμφέρον, εις
ένα λόγον τοιαύτην κατάστασιν, όπου το όνομα προνόμιον να ταράσση τους
ακούοντας ως πολιτική βλασφημία.
Μ’ όλον τούτο τοιαύτη λαμπρά,
ωμολογημένη απ’ όλους και σύμφωνος εις του ανθρώπου την φύσιν θεωρία, απ’ ολίγα
τινά έθνη ακόμη εβάλθη εις πράξιν. Ολίγοι ευτύχησαν ακόμη να εποικοδομήσωσιν
εις τα ερείπια των σαθρών παλαιών πολιτειών πολιτείαν ευδαίμονα, αν και όλοι
χωρίς εξαίρεσιν την ευδαιμονίαν επιθυμώσιν, αυτήν εύχονται και σκοπόν όλων των
πράξεων αυτήν προβάλλωσον. 'Η αυτή επιθυμία, διήγειρε και τούς Γραικούς κατά
του άγριου τυράννου, όστις εξώρισεν από την Ελλάδα όλα τα μέσα της ευδαιμονίας.
Εδώ προβάλλονται δύο ζητήματα.
Πρώτον, αν αφού καταστρέψωμεν τον
πύργον της ανομίας, εις ημάς ανήκει και να κτίσωμεν εις τα ερείπιά του νέον
άλλον ευνομίας οικοδόμημα. Δεύτερον, αν μας λείπωσι τα μέσα, της
αυτουργικής οικοδομής, τις άλλος έχει να τα οικοδομήση; Ότι εις τούς Γραικούς
και όχι εις κανέν άλλο έθνος ανήκει η φροντίς και η πρόνοια πώς να πολιτεύωνται
οι Γραικοί, τούτο άλλος δεν τολμά να αρνηθή πλην όστις έχει την μωρίαν και την
αγριότητα του προτέρου μας τυράννου. Όσοι
έχυσαν το αίμα των υπέρ της πατρίδος, ή συνήργησαν (κατά) τρόπον άλλον
οιονδήποτε εις την ελπιζομένην αυτής ανάστασιν, αυτοί έχουν και το δίκαιον να
καταβάλλωσι τα πρώτα θεμέλια της ανυψώσεώς της.
…. Μόνη η ελευθερία, αν έχωμεν νουν και φρόνησιν να την εποικοδομήσωμεν
εις την ισονομίαν, μέλλει να μας φέρη με πολλά άλλα αγαθά και την αληθή της
ψυχής ευγένειαν.
Από του νυν εις τε εξής αν
πολιτευθώμεν καλά, θέλει είσθαι συγχωρημένον εις όλους μας να μεγαλοφωνώμεν εις
τα παρόντα και νά καυχώμεθα ακόμη διά τα μέλλοντα, φωνάζοντες με χρηστάς
ελπίδας το «Ημείς τοι πατέρων μέγ’
αμείνονες ευχόμεθ’ είναι».
….. Τούτο μόνον πιστεύω και τούτο
μόνον σας παρακαλώ να πιστεύετε όλοι αδιστάκτως, ότι εις μόνον το έθνος, αν δεν
έχη πώς να κτίση το πολίτευμά του, ανήκει πάλιν να καλέση έξωθεν αρχιτέκτονα, ή
μάλλον συνεργάτην της οικοδομής, και να τον καλέση με συνθήκας όποιας αυτό
κρίνει πλέον συμφερούσας εις την ευδαιμονίαν του.
Ενδεχόμενον όμως και να
παρουσιασθή αυτόκλητος ο έξωθεν αρχιτέκτων και με εξουσίαν να δημιουργήση αυτός
ως κρίνει το πολιτικόν μας σύστημα. Τοιαύτην δυστυχίαν αν δεν δυνηθώμεν να την
αποφύγωμεν, χρεωστούμεν καν να την μετριάσωμεν όσον δυνατόν.…..
Ω παίδες Ελλήνων ίτε
ελευθερούτε πατρίδ’ ελευθερούτε δε
παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη
θήκας τε προγόνων. νυν υπέρ πάντων αγών.
Όσον μακαρίζω σας ότι μάχεσθε
υπέρ της πατρίδος, τόσον ταλανίζω εμαυτόν ότι δεν έχω άλλην συμμαχίαν να σας
προξενήσω, πλήν ευχάς. Αν αι ευχαί
αξίζωσι στρατιώτας, σας έπεμψα μυριάδας και δεν θέλω παύσειν έως ου ζω και πνέω
να σας πέμπω καθημέραν...»
6.3.
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
Με πλήθος
επιστολών πριν και κατά την διάρκεια της Επαναστάσεως, ο Αδαμάντιος Κοραής
επικοινωνεί συνεχώς με τους Έλληνες αδελφούς, προσφέροντας στήριξη, συμβουλές,
παραινέσεις. Η δύναμη της Ψυχής του, η Πίστη στον Θεό και στον Δίκαιο Αγώνα
και η Αγάπη στην Πατρίδα και την Ελευθερία εκδηλώνονται, με νεανικό ενθουσιασμό
παρά την ηλικία του, σε κάθε του λέξη. Στην παρούσα περιορισμένης έκτασης
μελέτη, επιχειρείται μια ενδεικτική επιλογή, ώστε να καταδειχθεί το εύρος της
προσφοράς, της διείοσδυσης και της επιρροής του μεγάλου Δασκάλου στην
Επανάσταση και στην εδραίωσή της:
· Στην από 22.4.1803 επιστολή προς τους Σουλιώτες, «Το καύχημα του Γένους Μας», εγκωμιάζει
την γενναιότητα και τη μεγαλοψυχία τους και εκφράζει την πεποίθηση ότι η
ευλογία του Θεού είναι μαζί τους δύναμη στα όπλα τους.
Ιδού η
κατακλείδα της επιστολής του:
«…Ελπίζετε εις του Θεού την βοήθειαν. Έχετε ομόνοιαν και αγάπην
και πίστην αδελφικήν αναμεταξύ σας, και ενθυμείσθε πάντοτε, ότι ο Θεός ποτέ
δεν αφήνει αβοήθητους εκείνους, όσοι πολεμούν υπέρ της πατρίδος των και
προτιμούν τον θάνατον παρά την δουλείαν.
Υγιαίνετε, φίλτατοι, ήρωες και αδελφοί, και σώζεσθε έως να φθάση
της Ελλάδος η κοινή σωτηρία, η οποία δεν είναι μακράν».
· Με την από 27.11.1803 επιστολή
του προς τους Σμυρναίους, που
τιτλοφορείται «Αρχίσατε από την Βιβλιοθήκη», τους καλεί να συστήσουν Σχολεία,
στα οποία να έχουν δασκάλους των Επιστημών και της Ελληνικής Γλώσσας,
εγκωμιάζοντας τους Χίους και τους Κυδωνιάτες που το έπραξαν.
· Πριν την έναρξη της Επαναστάσεως,
στις επιστολές του προς τον Αλέξανδρο Βασιλείου (5.2.1801, Μάρτιος 1801,
11.11.1802) τονίζει ότι
«Η καταστροφή των τυράννων απεφασίσθη».
Όσο
προετοιμάζεται το έδαφος για την Επανάσταση, ο Αδαμάντιος Κοραής στέλνει επιστολές προς Έλληνες της διασποράς με στόχο την διάδοση των γραμμάτων και
την ενίσχυση του αγώνα. Ενδεικτικώς αναφέρονται επιστολές προς: τον Νεόφυτο
Βάμβα (Χίον, 21.11.1816), τον Α. Βασιλείου (Βιέννην, 22.1.2017), τον Π. Βλαστό
(Άμστερνταμ, 1818, Βιέννη 1821), τον Κ. Κοκκινάκη, (Βιέννη, 13.4.1819,
22.2.1820, 24.5.1820, 6.10.1820, - στην τελευταία αυτή επιστολή αναφέρεται στην
έκδοση του περιοδικού ΛΟΓΙΟΣ ΕΡΜΗΣ), τον Α. Κοντόσταυλον, (Λονδίνο, 15.2.1819
1.8.1819, 2.9.1819, 30.10.1819, 15.9.1820, 17.3.1821, 1.4.1821, τον Ι. Ρώτα,
Τεργέστη, 24.2.1819, 9.6.1819, 7.9.1819, 7.9.1819, 10.10.1819, 16.11.1819, τον
Α. Βλαστό, Βιέννη, 3.7.1819.
· Μετά την έναρξη της Επαναστάσεως ο
Αδαμάντιος Κοραής επισημαίνει την ανάγκη να στηριχθεί το Έθνος σε ίδιες
δυνάμεις και να μην περιμένει βοήθεια έξωθεν, η οποία δημιουργεί κίνδυνο
παρεμβάσεων και εξαρτήσεων και τονίζει ότι το Έθνος πρέπει εξ αρχής να
κυβερνηθεί από Έλληνες και να μην επιτραπεί να καταχρασθούν άλλοι τον Αγώνα της
Ελευθερίας:
Στην από 16.7.1821
επιστολή προς τον Α. Κοντόσταυλο, στο Λονδίνο αναφέρει:
«Πάνδεινον
να έλθει έξωθεν αυτόκλητος.
Ούδεμία αμφιβολία ότι το θηρίον πνέει τα λοίσθια' ουδεμία
αμφιβολία ότι η Ελλάς μέλλει να ελευθερωθή απ’ αυτό' αλλά φοβούμαι μη
αγοράσωμεν την ελευθερίαν υπερβολικά. …. Μη μας έβαλαν εμπρός να δαμάσωμεν πρώτοι
ημείς το θηρίον, διά να δώσωσιν έπειτα εις αυτό την τελευταίαν πληγήν αυτοί.
Τοιαύτη πολιτική είναι ασυγχώρητος...»
· Στην από Μαρτίου 1822 επιστολή προς τους Υδραίους, η οποία
υπογράφεται και από άλλους Έλληνους, οι Υδραίοι χαρακτηρίζονται, λόγω της ναυτικής τους ισχύος ως «Η
κυριωτέρα δύναμις της Ελλάδος, ήτις σχεδόν θέλει αποφασίσει και την μέλλουσαν
τύχην της». Στην επιστολή αυτή προτείνεται η χρησιμοποίηση
συγκεκριμένων πολεμικών μέσων. «Μακάριοι Υδραίοι, Ψαριανοί και Σπετζιώται!
Με μέσα πολλά μικρά κατορθώσατε έργα εξίσου ένδοξα με τα των νικητών της
Σαλαμίνος. Ο κολοφών της δόξης σας θέλει είσθαι όταν εμπρήσετε διόλου τον
εχθρικόν στόλον, και με τούτο επισφραγίσετε την ελευθερίαν της Ελλάδος. Τότε
δεν θέλει σας μένει τίποτε διά να μιμηθείτε των προγόνων μας».
· Η επιστολή του προς τους
απανταχού Χίους (1822) αρχίζει
ως εξής:
«Η ελευθερία είναι πράγμα πολύτιμον, διότι χωρίς αυτήν ούτ’αρετήν
ούτ’ευδαιμονίαν εμπορούν να έχουν τα έθνη». Και καταλήγει:
«…καθώς δεν δύναται να ζήση ο άνθρωπος χωρίς τροφήν, ούτως
αδύνατον είναι να ευδαιμονήσει χωρίς αρετήν. Και η αρετή δεν κατοικεί πλην εις
εκείνα τα έθνη όσα κυβερνώνται από νόμους δικαίους και προσφέρονται εις
αλλήλους ως αδελφοί, μη γνωρίζοντες άλλον δεσπότην παρά τον νόμον.»
· Στις 12.10.1822, μετα την γενοκτονία της Χίου, που εκτόξευσε το
φιλελληνικό κίνημα λόγω της αγριότητας και της βιαιότητας των Οθωμανών
τυράννων, ο Αδαμάντιος Κοραής εκδηλώνει ανυπέρβλητη δύναμη Ψυχής και Πνεύματος
και καλεί τους συμπατριώτες του να επιστρέψουν στην Πατρική Γη και, με το «της
ομονοίας το ιερόν όπλον» να την καταστήσουν λαμπρότερη!!!
«Ανακτήσετε και καταστήσετε λαμπροτέραν την πατρικην γην»
· Με την από 29.9.1826 επιστολή του
καλεί τον Νικόλαο Ζωσιμά να συστήσει
εταιρία Ελλήνων ευεργετών.
· Στην επιστολή του προς τον Κωνσταντίνο Κανάρη (Ναύπλιο, 10.9.1827)
εξαίρει τις αρετές του, όχι μόνον την γενναιότητα και την ανδρεία, αλλά και την
αγάπη προς την Πατρίδα με μετριοφροσύνη,
χωρίς πλεονεξία.
· Ως κατακλείδα αναφέρονται οι επιστολές μεταξύ των κολοσσών της ελευθερίας Κοραή – Καποδίστρια[20]. Ο Καποδίστριας (2.12.1827) αναγγέλλει στον Κοραή το ταξείδι του στην Ελλάδα: «Έσο βέβαιος ότι υπάγω εις την Ελλάδα με σκοπούς ευθείς οποίοι όσον θέλουσι λάβει την συνδρομήν των ομεγενών μας, και ολίγον τι των περιστάσεων, θέλουν αποδείξει, ελπίζω δικαίαν την περί εμού αγαθήν υπόληψιν.» Αφού τον ονομάζει «άνδρα σεβάσμιο» και του εύχεται υγεία και μακροβιότητα, τον καλεί να δώσει χείρα βοηθείας στα σχολεία, που έχουν εγκαταστεθεί προσωρινά στην Τεργέστη, την Βενετία και την Ανγκώνα για την ωφέλεια των Ελληνοπαίδων, «όσα αι της Πατρίδος των συμφοραί εξέβρασαν εις τα παράλια του Αδριατικού». Ο Αδαμάντιος Κοραής απαντά στον Ιωάννη Καποδίστρια (5.1.1828) με την προσφώνηση «Σεβάσμιο Πρόεδρε», του αποστέλλει τα βιβλία που του ζήτησε και τον συμβουλεύει να διδαχθούν οι Ελληνόπαιδες την Ελληνική γλώσσα σε Ελληνικά σχολεία από Έλληνες δασκάλους. Σε επόμενη επιστολή –προσθήκη (5.8.1828) Ο Αδαμάντιος Κοραής αναγγέλλει στον Ιωάννη Καποδίστρια την δωρεά τεσσάρων πολιτών (στο Λονδίνο οι αδελφοί Ράλλη, στην Τεργέστη οι Ζαννής Βλαστός, Αμβρόσιος Ράλλης και Ιάκωβος Ρώτας) σε απόρους Έλληνες σπουδαστές, που διδάσκονται την Ελληνική γλώσσα στην Ελλάδα. Του γνωρίζει επίσης και τον ανώνυμο της Οδησσού, τον Αλέξανδρο Μαύρο, με χορηγίες του οποίου εστάλησαν στις αρχές του 1827, 300 αντίτυπα του Εγχειριδίου Επικτήτου και 300 αντίτυπα Απομνημονεύματα Ξενοφώντος. Με την προσθήκη της 11.1.1828, αναφέρει και άλλους ευεργέτες που αποστέλουν βιβλία στην Ελλάδα και τονίζει την ανάγκη τα τέκνα των Ελλήνων να εφοδιασθούν «με τελείαν επιστήμην της Ελληνικής γλώσσης μόνης και μόλις ικανής να φυλάξη τα ήθη των αμόλυντα».
Αυτός είναι ο Αδαμάντιος Κοραής, ο λόγιος
ψυχωμένος Έλληνες που δεν περιορίστηκε στις μεταφράσεις και εκδόσεις αρχαίων
Ελλήνων συγγραφέων και στην εκκίνηση και διασπορά του φιλελληνικού κινήματος
στην Δύση, αλλά ιδίως ξύπνησε στις ψυχές και στο πνεύμα των Ελλήνων την μνήμη
της Ιστορίας και της Προγονικής Δόξας, την φλόγα για αντίσταση κατά της
τυραννίας και για αγώνα για την Ελευθερία και το Αθάνατο Αρχαίο Ελληνικό
Πνεύμα, χωρίς την ανάμνηση του οποίου οι Έλληνες δεν θα είχαν επιτύχει την
απελευθέρωσή τους.
Τις τελευταίες δημοσιεύσεις του ο Αδαμάντιος
Κοραής τις επιμελήθηκε σε ηλικία 80 ετών. Παρά την ηλικία του, το ισχυρό του
Πνεύμα και ο διαπεραστικός του Λόγος διαπνέονται από νεανικό σφρίγος και
ενθουσιασμό, που δικαίως ενέπνευσε τους
ανδρείους μαχητές της Επαναστάσεως του 1821, σε εκείνον τον ανυπέρβλητο αγώνα
όπου νίκησε η Ψυχή και το Πνεύμα, και συνεχίζει να εμπνέει τους Αγωνιστές της
Ελευθερίας, της Δικαιοσύνης, της Σωφροσύνης, της Αρετής και του Φωτός.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.1.2021.
ΠΗΓΕΣ
-ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΧΙΟΥ «ΚΟΡΑΗΣ».
-Α. ΚΟΡΑΗ ΑΠΑΝΤΑ, Ο ΚΟΡΑΗΣ ΚΑΙ ΤΟ
21, ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, εκδ. ΜΠΙΡΗ.
-Οδυσσέας
Γκιλής, επιμ., ΚΟΡΑΗΣ, Βιβλιογραφική επισκόπηση, Θεσσαλονίκη, 2017.
-Perilla Francois «ΧΙΟΣ, Το Ευτυχισμένο Νησί», μετάφραση Κ. Δόβας, Γ. Καλούπης, Ε.
Μπέρτσου, Ε. Μπεληγιάννη, έκδ. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χίου «ΚΟΡΑΗΣ», 2009.
[1] Περισσότερα βιογραφικά στοιχεία στην ιστοσελίδα της ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΧΙΟΥ «ΚΟΡΑΗΣ».
[2] το
πρόσωπο του οποίου ταυτίζεται με τον Αδαμάντιο Κοραή, κατά μία άποψη που
διατυπώθηκε το 1978 σε ανακοίνωση στην Ακαδημία Αθηνών
[3] ΠΗΓΗ: Βουλή των Ελλήνων, Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, Τ.3 σελ. 478-479.
Perilla Francois «ΧΙΟΣ, Το Ευτυχισμένο Νησί», μετάφραση Κ. Δόβας, Γ. Καλούπης, Ε. Μπέρτσου, Ε. Μπεληγιάννη, έκδ. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χίου «ΚΟΡΑΗΣ», 2009, σελ. 108-109. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.5.2020.
[5] Perilla Francois «ΧΙΟΣ, Το Ευτυχισμένο Νησί», μετάφραση Κ. Δόβας, Γ. Καλούπης, Ε. Μπέρτσου, Ε. Μπεληγιάννη, έκδ. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χίου «ΚΟΡΑΗΣ», 2009, σελ. 108-109, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.5.2020.
[8] Βλ και Στ. Δ. Καββαδά Η Βολισσία έκδοσις της Ιλιάδος υπό Αδαμαντίου Κοραή,
[9] Οδυσσέας
Γκιλής, Επιμελεια, ΚΟΡΑΗΣ, Βιβλιογραφική
επισκόπηση, Θεσσαλονίκη 2017.
[10] Κυκλοφορούν ήδη και διατίθενται σε 6 τόμους από την
ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΧΙΟΥ «ΚΟΡΑΗΣ»
[11] ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, ΒΡΑΒΕΙΟΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ, τ. 27, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, σελ.
12
[12] «ὅταν δὲ τὸ πλῆθος πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύηται
συμφέρον, καλεῖται τὸ κοινὸν ὄνομα πασῶν τῶν πολιτειῶν, πολιτεία.» (Πολιτικών Γ 1279α 38-40)
[13] ἔστι δὲ πολιτικὸν ἀγαθὸν τὸ δίκαιον, τοῦτο δ’
ἐστὶ τὸ κοινῇ συμφέρον (Πολιτικών Γ1282b 14-23),
οἱ νομοθέται
στοχάζονται καί δίκαιον φασίν εἶναι τό κοινῇ συμφέρον, Ηθικά Νικομάχεια Θ 1160a 14-16
[14] Ολόκληρο το κείμενο στο ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
[15] 1. ΚΟΡΑΗ ΑΠΑΝΤΑ, Ο ΚΟΡΑΗΣ ΚΑΙ ΤΟ 21, ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΕΚΔ. ΜΠΙΡΗ, 2. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
[16] Ολόκληρο το κείμενο στο ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
[17] 1.Α. ΚΟΡΑΗ ΑΠΑΝΤΑ Ο ΚΟΡΑΗΣ ΚΑΙ ΤΟ
21, ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΕΚΔ. ΜΠΙΡΗ. 2.
[19] 1.Α. ΚΟΡΑΗ ΑΠΑΝΤΑ Ο ΚΟΡΑΗΣ ΚΑΙ ΤΟ
21, ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΕΚΔ. ΜΠΙΡΗ.
[20] Βλ. και χειρόγραφα της ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ «ΚΟΡΑΗΣ».
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook