Η ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

Η ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

Η εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων στη Βενετία υπήρξε κάτι παραπάνω από αξιοσημείωτη, και η τυπογραφία ήταν από τους τομείς στον οποίον διακρίθηκαν. Ήδη από το 1499, μόλις ένα χρόνο μετά την ίδρυση της Ελληνικής Κοινότητας, οπότε τυπώνεται το Μέγα Ετυμολογικόν από τον Ζαχαρία Καλλέργη, αυτό γίνεται σαφές, καθώς πρόκειται για ένα από το πιο αριστουργηματικά δείγματα στην ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας. Ο Καλλέργης με τον Βλαστό, εξ άλλου, ιδρύουν το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο, το οποίο δυστυχώς έχει χρόνο ζωής λιγότερο από μία διετία (1499-1500).

Τυπώνουν το πρώτο έντυπο ελληνικό βιβλίο, το Μέγα Ετυμολογικόν, που χορήγησε η Άννα Παλαιολογίνα -Νοταρά. Το επίγραμμα έγραψε ο λόγιος Κρητικός Μάρκος Μουσούρος στην προμετωπίδα του:

«Κρητικός είναι αυτός που τα σκάλισε,

Κρητικός κι αυτός που αράδιασε τους χάλκινους τύπους,

Κρητικός αυτός που τα κέντησε ένα-ένα,

Κρητικός αυτός που τα έχυσε στο μολύβι,

και Κρητικός κάνει τα έξοδα, εκείνος που έχει το όνομα της νίκης,

Κρητικός κι αυτός που γράφει τούτο το εγκώμιο.

Στους Κρητικούς παραστέκεται ευνοϊκός

ο Δίας ο κρητικός.

 Κρής γάρ ὁ τορνεύσας, τα δε χαλκία Κρής ὁ συνείρας,

Κρής ὁ καθέν στίξας, Κρής ὁ μολυβδοχύτης,

Κρής δαπανᾶ νίκης ὁ φερώνυμος αὐτός ὁ κλείων Κρής τάδε.

Κρησίν ὁ Κρής ἤπιος αἰγίοχος».

Άλλοι σημαντικοί Έλληνες τυπογράφοι κατά τον 16ο αιώνα είναι ο Κερκυραίος λόγιος Νικόλαος Σοφιανός, ιδιοκτήτης ενός βραχύχρονου τυπογραφείου στη Βενετία στο οποίο τύπωσε μόνο 3 βιβλία, και ο επίσης Κερκυραίος Ιππόλυτος Βάρελης, ιδιοκτήτης τυπογραφείου από το 1564 έως το 1580. Αξίζει να μνημονευτεί ο Πατρινός έμπορος Ανδρέας Κουνάδης. Ο Κουνάδης αφού μαθήτευσε στο τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου και γνώρισε τους αδερφούς Σάβιο, πρότεινε στον έναν, τον Στέφανο να συνεταιριστούν στην ίδρυση τυπογραφείου και έτσι το 1521 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, το σταθερής αξίας και αναγνωσιμότητας «Ψαλτήριο». Ο Κουνάδης δυστυχώς θα πεθάνει ύστερα από δυο χρόνια και ο εκδοτικός οίκος θα περάσει στα χέρια του πεθερού του Δαμιανού (Damiano di Santa Maria), που σε συνεργασία με τους Σάβιο θα συνεχίσουν τη παραγωγή του οίκου και την έκδοση βιβλίων.

Οι αδερφοί Ιωάννης και Πέτρος Σάβιος θα εκδώσουν το 1535 την «Opera Quendam» τα συγγράμματα του Μεγάλου Βασιλείου στα ελληνικά, αλλά και το «Τυπικὸν καὶ τὰ ἀπόρρητα» το 1545, ένα από τα πρώτα θρησκευτικά λειτουργικά βιβλία που εκδόθηκαν. Η έκδοση φέρει το τυπογραφικό σήμα του Κουνάδη.

Εκτός από τα θρησκευτικού περιεχομένου βιβλία που θα εκδώσουν όπως τα «Παρακλητική», «Εὐχολόγιον», και «Τριώδιον», θα εκδώσουν και λογοτεχνικά έργα της Κρητικής λογοτεχνίας που τότε γνώριζε μια πολιτιστική άνοιξη, όπως την «Ιστορία του Ταγιαπιέρα», το «Πένθος θανάτου», «Ἀπολλώνιος» και άλλα. Το τυπογραφικό σήμα του Κουνάδη (ένα κουνάβι μέσα σε θυρεό) καθώς και ο τίτλος του τυπογραφείου «Τύπος Κουνάδου» θα χρησιμοποιείται μέχρι και το 1600 από τους απογόνους του Δαμιανού που συνεχίζουν την επιχείρηση μέχρι τότε.

 Οι Ιταλοί, ωστόσο, τυπογράφοι και εκδότες όπως ο Μανούτιος και ύστερα ο Spinelli απευθύνονταν σε ένα περιορισμένο κοινό ουμανιστών αναγνωστών που έδειχνε ενδιαφέρον για τις ελληνικές φιλολογικές εκδόσεις. Αντιθέτως, οι Έλληνες συνάδελφοί τους διεύρυναν αυτό το κοινό και στις ελληνικές περιοχές, που τις τροφοδοτούσαν με ένα σωρό χρηστικές εκδόσεις, οι οποίες έπαιζαν τον ρόλο τους, μια και συνέβαλλαν στην πολιτιστική ανασυγκρότηση των ελληνικών και ελληνόφωνων περιοχών. Ανάμεσα τους, τα πιο δημοφιλή λειτουργικά είναι το Ψαλτήριο, η Οκτώηχος, το Ωρολόγιον κ.ά., καθώς και τα λαϊκά σε δημώδη γλώσσα, όπως ο Απόκοπος, το Πένθος Θανάτου, τα Άνθη Χαρίτων.

Συνολικά όλον τον 16ο αιώνα εκδίδονται 634 περίπου ελληνικά βιβλία, που ονομάζονται παλαιότυπα και το 55% αυτών είναι θρησκευτικού (λειτουργικού) περιεχομένου. Το 30% είναι εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, λεξικά και γραμματικές και τέλος το 14% περιλαμβάνει ιστορικοφιλολογικά και λογοτεχνικά έργα.

 Τον επόμενο και τον μεθεπόμενο αιώνα, σπουδαία είναι η εκδοτική δραστηριότητα τριων τυπογράφων από τα Ιωάννινα, του Νικόλαου Γλυκή (1670), του Νικόλαου Σάρου (1685) και του Δημήτριου Θεοδοσίου (1755). Τα τυπογραφεία τους υπήρξαν σημαντικά κέντρα ελληνικής βιβλιοπαραγωγής, με πάρα πολλές εκδόσεις θρησκευτικών και λαϊκών βιβλίων σε ολόκληρο τον ελληνορθόδοξο κόσμο. Αρκεί να σημειώσουμε ότι μόνον ο Γλυκής ἕως το 1854, οπότε το τυπογραφείο ανέστειλε τη λειτουργία του, εξέδωσε πάνω από 1.000 βιβλία.

Το 1647 ο έμπορος από τα Γιάννενα, Νικόλαος Γλυκύς, μετοίκησε μόνιμα στη Βενετία, και αποφάσισε να ασχοληθεί με την τυπογραφία. Ο Γλυκύς αγόρασε το τυπογραφείο του Αλμπρίτζι το 1670, αποκτώντας και το προνόμιο αποκλειστικής παραγωγής ελληνικών τίτλων. Μέχρι το θάνατό του, το 1693, τύπωσε 106 διαφορετικούς τίτλους βιβλίων, κυρίως θρησκευτικού-λειτουργικού περιεχομένου. Μετά το θάνατό του, ο οίκος πέρασε στους κληρονόμους του, και γνώρισε μια προσωρινή κάμψη μέχρι το 1721 που στα χέρια του εγγονού του, Νικόλαου Γλυκύ του νεότερου, θα γνωρίσει καινούρια ανάπτυξη. Το 1729 μάλιστα εκδίδει και το βιβλίο του Θεόφιλου Κορυδαλλέα «Εἰς ἅπασαν τὴν Λογικὴν τοῦ Ἀριστοτέλους» για πρώτη φορά. Ως το 1788 ο αριθμός των πιεστηρίων διπλασιάστηκε, οι τεχνίτες τυπογράφοι ανήλθαν στους 20 και οι τίτλοι έφτασαν στους 400. Ο οίκος συνέχισε τη λειτουργία του και τα επόμενα χρόνια, μέχρι και την περίοδο του Νεοελληνικού διαφωτισμού και ως το 1820 ήταν ισχυρός και ακμαίος. Ωστόσο μετά το 1831 η επιχείρηση αρχίζει σιγά-σιγά να παρακμάζει μέχρι που κλείνει οριστικά γύρω στο 1850.

Ο Νικόλαος Σάρος, ηπειρώτης και αυτός, μετοίκησε στη Βενετία γύρω στο 1680 και άρχισε τη δική του εκδοτική δραστηριότητα, με βιβλία που το αναγνωστικό τους κοινό βρισκόταν στην τουρκοκρατούμενη και βενετοκρατούμενη Ελλάδα. Ο εκδοτικός οίκος λειτούργησε ως το 1788, αν και από το 1706 είχε αγοραστεί από τον Αντώνιο Βόρτολι. Ο εκδοτικός οίκος του Σάρου στο διάστημα 1685-1788, εξέδωσε 298 βιβλία

 Ο οίκος του επίσης ηπειρώτη από τα Γιάννενα, Δημητρίου Θεοδοσίου, άρχισε τη λειτουργία του το 1755, εκδίδοντας και πολλά βιβλία στη σλαβική γλώσσα, για τους σλαβόφωνους πληθυσμούς των Βαλκανίων. Το πρώτο βιβλίο που βγήκε από τα πιεστήριά του ήταν η «Βίβλος ενιαύσιος την άπασαν εκκλησιαστική ακολουθίαν ανελλιπώς περιέχουσα». 

Η «Βίβλος χρονική περιέχουσα την ιστορίαν της Βυζαντίδος»
του Μιχαήλ Γλυκά (12ος αιώνας)
«μεταφρασθείσα εκ του ελληνικού εις το κοινόν ημέτερον ιδίωμα»
από τον Ιωάννη Στάνο εξ Ιωαννίνων
και διορθωθείσα παρά του ιεροδιδασκάλου
κυρίου κυρίου Αγαπίου Λοβέρδου, το 1767.

Το 1767 εκδίδει το βιβλίο του Ιωάννη Στάνου «Βίβλος χρονική περιέχουσα την Ιστορίαν της Βυζαντίδος», σε 6 τόμους και το 1778 εκδίδει την «Ιστορία εις την οποία περιέχεται ο Βίος και οι Ανδραγαθίες του περιβόητου Βασιλέως Αλεξάνδρου του Μακεδόνος», ένα από τα πολλά λαϊκά αναγνώσματα της εποχής που δημιούργησαν και συντήρησαν τους θρύλους γύρω από τον Μέγα Αλέξανδρο. Το 1782 πεθαίνει ο Δημήτριος Θεοδοσίου και τη διεύθυνση αναλαμβάνει ο αδερφός του, Πάνος. Το τυπογραφείο έχει εξελιχθεί σε διαβαλκανικό κόμβο, καθώς προωθεί βιβλία στη Βοσνία, τη Σερβία, τη Βλαχία, τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία. Το τυπογραφείο θα συνεχίσει τη λειτουργία του, μέχρι το 1820. Σε όλα αυτά τα χρόνια, ο οίκος θα εκδώσει 544 ελληνικά βιβλία, καθώς και σλαβικά και αρμενικά.

Τον 17ο αιώνα εκδίδονται 960 βιβλία στην ελληνική γλώσσα, με τα θρησκευτικά και λειτουργικά βιβλία να εξακολουθούν να έχουν τη μερίδα του λέοντος με ποσοστό 70%, τα λογοτεχνικά-ιστορικοφιλολογικά να ακολουθούν με 15% και οι εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων με 13%.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν η Βενετία θα χάσει τα σκήπτρα στη παραγωγή ελληνικών βιβλίων καθώς χάνει και την ίδια την αυτόνομη ύπαρξη της, αφού το κράτος της Βενετίας θα καταλυθεί από τον Ναπολέοντα το 1797. Εξ άλλου και η ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους θα στρέψει τους εκδότες στην ίδρυση τυπογραφείων στην ελεύθερη πια, πατρίδα τους. Το 18ο αιώνα θα τυπωθούν συνολικά 3.562 ελληνικά βιβλία, με το 62% από αυτά να έχουν εκδοθεί στη Βενετία.

Στις αρχές του 19ου αιώνα είναι το "Τυπογραφείο του Φοίνικος" που παρουσιάζει μεγαλύτερη δραστηριότητα, με την έκδοση, παράδειγματος χάριν, της Ιστορίας Σουλίου και Πάργας του Χρ. Περραιβού.

Το 1850 ιδρύθηκε το τελευταίο ελληνικό τυπογραφείο, "Ο Άγιος Γεώργιος", αργότερα των Αδελφών Βελούδη.

ΠΗΓΗ: Comunità dei Greci Ortodossiin Venezia, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 23.4.2021.

ΕΚΔΟΤΕΣ, ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ, εκδοσεις, Βενετια, τυπογραφια, 1499, ελληνικη Κοινοτητα, Μεγα Ετυμολογικον, Ζαχαριας Καλλεργης, Βλαστος, ελληνικο τυπογραφειο, 1500, εντυπο ελληνικο βιβλιο, Μεγα Ετυμολογικο, Αννα Παλαιολογινα Νοταρα, επιγραμμα, λογιος κρητικος Μαρκος Μουσουρος Κρητικοι, χαλκινος τυπος, μολυβι, εξοδα, εγκωμιο, Κρητικος Διας ο κρητικος, Κρηταγενης Διας, Κρης, τορνος, χαλκια, στιξη, μολυβδοχυτης, δαπανη, ηπιος αιγιοχος, Ελληνες τυπογραφοι, 16ος αιωνας, Κερκυραιος λογιος Νικολαος Σοφιανος, τυπογραφειο, Κερκυραιοι, Ιππολυτος Βαρελης, 1564, 1580, Πατρινος εμπορος Ανδρεας Κουναδης, Πατρα, Αλδος Μανουτιος, αδερφοι Σαβιο, Στεφανος Σαβιος, 1521, Ψαλτηριο, εκδοτικος οικος, Δαμιανος Σαντα Μαρια, Damiano di Santa Maria, Ιωαννης Σαβιος, Πετρος Σαβιος, 1535, Opera Quendam, Μεγας Βασιλειος, ελληνικα, Τυπικον και τα απορρητα, τυπικο, 1545, θρησκευτικα λειτουργικα βιβλια, Παρακλητικη, Ευχολογιον, Τριωδιον, Ευχολογιο, Τριωδιο, λογοτεχνικα εργα Κρητικη λογοτεχνια, Ιστορια του Ταγιαπιερα, Πενθος θανατου, Απολλωνιος, τυπογραφικο σημα, κουναβι, θυρεος, Τυπος Κουναδου, 1600, Ιταλοι, τυπογραφοι, Μανουτιος, Σπινελλι, Σπινελι, Spinelli, ουμανισμος, Οκτωηχος, Ωρολογιον, Αποκοπος, Ανθη Χαριτων, παλαιοτυπα, εκδοσεις αρχαιων Ελληνων συγγραφεων, λεξικο, γραμματικη, Ιωαννινα, Νικολαος Γλυκης, 1670, Νικολαος Σαρος, 1685, Δημητριος Θεοδοσιου 1755, ελληνικη βιβλιοπαραγωγη, ελληνορθοδοξος κοσμος, Γλυκυς, 1854, 1647, Γιαννενα, Αλμπριτζι, 1693, 1721, 1729, Θεοφιλος Κορυδαλλεας Εις απασαν την Λογικην του Αριστοτελους, Αριστοτελης, 1788, πιεστηριο, Νεοελληνικος διαφωτισμος, 1820, 1831, 1850, Νικολαος Σαρος, ηπειρωτης, 1680, τουρκοκρατουμενη Ελλαδα, βενετοκρατουμενη Ελλαδα, εκδοτικος οικος, 1788, 1706, Αντωνιος Βορτολι, εκδοτικος οικος Σαρου, 1685, 1788, 1755, σλαβικη γλωσσα, σλαβοφωνοι, Βαλκανια, Βιβλος ενιαυσιος την απασαν εκκλησιαστικη ακολουθιαν ανελλιπως περιεχουσα, 1767, Ιωαννης Στανος, Βιβλος χρονικη περιεχουσα την Ιστοριαν της Βυζαντιδος, Βυζαντιο, 1778, Ιστορια εις την οποια περιέεεται ο Βιος και οι Ανδραγαθιες του περιβοητου Βασιλεως Αλεξανδρου του Μακεδονος, Μεγας Αλεξανδρος, θρυλος, 1782, Βοσνια, Σερβια, Βλαχια, Βουλγαρια, Ουγγαρία, 1820, σλαβικα, αρμενικα, 17ος αιωνας, Μεγας Ναπολεων, 1797, 18ος αιωνας, 19ος αιωνας, Τυπογραφειο του Φοινικος, Ιστοεια Σουλιου, Σουλι, Παργα, Περραιβος, 1850, Αγιος Γεωργιος, αδελφοι Βελουδη, Βελουδης, Μιχαηλ Γλυκας, 12ος αιωνας, ιδιωμα, Αγαπιος Λοβερδος

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ