 |
| Κάτοψη-αεροφωτογραφία του ναού του Αμφαράειου Ωρωπού. |
Της αρχαιολόγου Πηνελόπης Αγαλλοπούλου
Το Αμφιάρειο του Ωρωπού βρίσκεται σε μια μικρή κοιλάδα νοτιοδυτικά της σκάλας Ωρωπού, το Μαυροδήλεσι, που την διασχίζει ένα ξερό ποτάμι το οποίο οι αρχαίοι ονόμαζαν Χαράδρα. Το Αμφιάρειο ήταν το μεγαλύτερο στην αρχαία Ελλάδα ιερό του χθόνιου θεού και ήρωα του Άργους Αμφιαράου. Σε όλην την περίοδο της λειτουργίας του ήταν το εθνικό ιερό του Ωρωπού, μιας από τις παλαιότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Το Αμφιάρειο ιδρύθηκε στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. όταν ο Ωρωπός ήταν στα χέρια των Αθηναίων. Ο Αμφιάραος ανήκε στις θεότητες του Κάτω Κόσμου. Η ευτυχέστερη ίσως περίοδος της ιστορίας του Αμφιαρείου ήταν ο 3ος αιώνας π.Χ. και το πρώτο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. (ως το 146 π.Χ.), οπότε ο Ωρωπός ήταν μέλος του Κοινού των Βοιωτών - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης: "Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας".
Ως λιμάνι με ιδιαίτερη σημασία εξ αιτίας της επικοινωνίας του με την Εύβοια ο Ωρωπός υπήρξε αιτία διαμάχης ανάμεσα στους Βοιωτούς και τους Αθηναίους. Κατοίκηση στον Ωρωπό διαπιστώνεται από την μεσοελλαδική εποχή στην θέση Νέα Παλάτια. Κεραμικά λείψανα της μεσοελλαδικής, της μυκηναϊκής, της πρωτογεωμετρικής, της γεωμετρικής και της αρχαϊκής περιόδου προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή του Ωρωπού. Μέχρι και το τέλος της αρχαϊκής εποχής η πόλη πρέπει να βρισκόταν υπό την επίδραση - αν όχι κατοχή - της Ερέτριας.
Γύρω στο 506 π.Χ. μετά την νικηφόρα εκστρατεία των Αθηναίων κατά των Βοιωτών ή λίγο αργότερα μετά τα μηδικά, ο Ωρωπός περιήλθε στην κατοχή της Αθήνας. Από κάποιον λόγο του ρήτορα Λυσία μαρτυρείται πως ο Αθηναίος Πολύστρατος ήταν διοικητής του Ωρωπού πριν από το 411 π.Χ. Οι κάτοχοι της πόλης εναλλάσσονται για μεγάλο διάστημα ενώ μετά το 367 / 366 π.Χ. περίπου και για αρκετά χρόνια φαίνεται ότι απέκτησε την αυτονομία της.
Μεγάλο γεγονός για την πόλη υπήρξε η ίδρυση του Αμφιαρείου στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. Από τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. και ως το 338 π.Χ. (μάχη Χαιρώνειας) το Αμφιάρειο οργανώνεται και η φήμη του απλώνεται στην Ελλάδα. Κτίζονται σε αυτό κτήρια και στήνονται αγάλματα.Το ιερό φαίνεται να λειτουργεί με βάση σταθερό κανονισμό. Σύμφωνα με έναν κατάλογο με ονόματα νικητών εκείνης της εποχής κάθε χρόνο διοργανώνονταν αγώνες τα Μικρά Αμφιάρεια και κάθε πέμπτο χρόνο τα Μεγάλα Αμφιάρεια. Τα Αμφιάρεια τα Μεγάλα περιλάμβαναν μουσικούς, αθλητικούς και ιππικούς αγώνες στους οποίους έπαιρναν μέρος αθλητές λόγιοι και ηθοποιοί από όλην την Ελλάδα, την Ιταλία και την Μικρά Ασία.
Από το 338 π.Χ. ως τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. μεσολαβεί περίοδος διαφόρων μεταβολών. Ο Φίλιππος της Μακεδονίας - ή ο γιος του Αλέξανδρος - παραχωρεί τον Ωρωπό στους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι αναδιοργανώνουν τις γιορτές και τους αγώνες του ιερού, προσφέρουν αφιερώματα στον Αμφιάραο και κατασκευάζουν κτήρια. Το 313 π.Χ τον Ωρωπό κυριεύει ο στρατηγός του Αντίγονου του Μονόφθαλμου Πτολεμαίος. Το 287 π.Χ. ο Ωρωπός γίνεται μέλος του Κοινού των Βοιωτών και επακολουθεί άνθηση του Αμφιαρείου που διαρκεί ως το 146 π.Χ. Στο ιερό του προσέρχονται τώρα πλήθη ανθρώπων απ' όλα τα μέρη του ελληνικού κόσμου, τα νησιά και τη Μικρά Ασία. Πολλές είναι και οι δωρεές και οι ευεργεσίες που δέχεται το ιερό. Τα λιμάνια του κράτους - Σκάλα και Δελφίνιο όπως ονομάζονται σήμερα - όπου αποβιβάζονταν οι προσκυνητές του ιερού συνέβαλλαν στην αύξηση των εσόδων του Ωρωπού. Μεγάλοι μονάρχες της Ανατολής, όπως ο Πτολεμαίος Δ΄ ο Φιλοπάτωρ, ευνοούν υλικά την μικρή πόλη - κράτος.
Κατά την Ρωμαιοκρατία (από το 146 π.Χ.) ο Ωρωπός είναι "αυτόνομος". Άνθηση του ιερού κατά τον 1ο αιώνα π.Χ. οφείλεται στην ευεργεσία του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα. Στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. στα χρόνια του Αυγούστου ο Ωρωπός γίνεται πλέον οριστικά κτήση της Αθήνας. Αναθηματικές επιγραφές των πρώτων χριστιανικών χρόνων που βρέθηκαν στο Αμφιάρειο μας πληροφορούν ότι οι Αθηναίοι προσφέρουν αφιερώματα στον τιμώμενο θεό του ιερού. Η λατρεία του Αμφιαράου έσβησε με την επικράτηση του Χριστιανισμού.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το ΑΜΦΙΑΡΑΕΙΟ, ΕΔΩ.
Οι νεότεροι περιηγητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το ιερό. Ο Leake, γνώστης του αρχαίου κόσμου έδωσε σωστές πληροφορίες για το Ιερόν του Αμφιαρείου. Κατά το 19ο αι. και άλλοι περιηγητές ενδιαφέρθηκαν για την ανακάλυψη και τη μελέτη του ιερού.
Το 1884 ξεκίνησε η συστηματική ανασκαφή του ιερού από την Αρχαιολογική Εταιρεία με τον Β. Λεονάρδο. Η ανασκαφή διήρκησε με διαλείμματα ως το 1929 και αποκάλυψε τα ερείπια μνημείων στο Μαυροδήλεσι και πολλές επιγραφές που είναι πολύτιμες για τις πληροφορίες που περιέχουν.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.6.2018.
Ήταν ξάδελφος του Αδράστου,
του βασιλιά του Άργους, τον οποίο έδιωξε από την χώρα, αλλά, όταν συμφιλιώθηκαν
αργότερα, ο μεν Άδραστος ξαναπήρε τον θρόνο, ο δε Αμφιάραος νυμφεύτηκε, την
αδελφή του Άδραστου, Εριφύλη.
Κατά τον γάμο μάλιστα, ο Αμφιάραος υποσχέθηκε πως, αν προέκυπτε ποτέ μεταξύ τους διαφωνία, θα έβαζαν την Εριφύλη να κάνει την διαιτησία. Από την Εριφύλη απέκτησε δύο γιους, τον Αλκμαίωνα και τον Αμφίλοχο. Αλλά είχε έναν ακόμα γιο, τον Οϊκλέα, ο οποίος ακολούθησε τον Ηρακλή στην εκστρατεία του στην Τροία.
Κόρες τους ήταν η Ευρυδίκη, η
Δημώνασσα, η Αλκμήνη, η Αλεξίδα και η Ιασώ.
Ο Αμφιάραος αναφέρεται μεταξύ
των Αργοναυτών. Και επίσης επήρε μέρος στο κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου. Στα
πρώτα Νέμεα είχε νικήσει στον δίσκο και στην αρματοδρομία.
Όταν έφθασαν κάποτε στο Άργος
ο Τυδέας - φυγάς από την Καλυδώνα - κι ο γιος του Οιδίποδα Πολυνείκης - φυγάς
από την Θήβα - ο Άδραστος τους πάντρεψε με τις κόρες του και υποσχέθηκε να τους
αποκαταστήσει στα βασίλειά του. Κι έπειτα, όταν ήλθε η ώρα να εκστρατεύσουν κατά
της Θήβας - στην εκστρατείαπου έμεινε γνωστή ως «Επτά επί Θήβας» - ο Αμφιάραος,
που ήταν μάντης, προσπάθησε να αποτρέψει τον Άδραστο, γιατί εγνώριζε πως η ήττα
τους θα ήταν πολύνεκρη. Κι επειδή δεν μπόρεσε να πείσει τον Άδραστο, ανέθεσαν
την διαιτησία στην Εριφύλη, η οποία όμως είχε δωροδοκηθεί από τον Πολυνείκη και
ετάχθη με το μέρος του αδελφού της. Τότε ο Αμφιάραος, που ήξερε τι είχε συμβεί
αλλά ήταν αναγκασμένος να λάβει μέρος στην εκστρατεία, ζήτησε από τους γιους
του, μόλις ενηλικιωθούν, να πάρουν εκδίκηση και να σκοτώσουν την μητέρα τους.
Στις μάχες που επακολούθησαν,
ο Αμφιάραος επολέμησε γενναία. Όταν όμως σκοτώθηκαν οι περισσότεροι από τους
αρχηγούς της εκστρατείας, κι οι πανικόβλητοι Αργείοι, κυνηγημένοι από τους
Θηβαίους, έφευγαν προτροπάδην, εγκατέλειψε κι ο Αμφιάραος το πεδίον της μάχης, ενώ
τον καταδίωκε ο γιος του Ποσειδώνος, ο Περικλύμενος. Αλλά, την στιγμή που ήταν
έτοιμος ο Περικλύμενος να τον κτυπήσει στα νώτα, ο Ζευς, που δεν ήθελε να πεθάνει
ο Αμφιάραος από εξευτελιστικό θάνατο, έριξε αστραπή, που άνοιξε χάσμα στην γη,
στο οποίο έπεσε ο Αμφιάραος με το άρμα του και, με τον ηνίοχό του, τον Βάτωνα ή
Ελάτωνα.
Τον θάνατό του εκδικήθηκαν
χρόνια αργότερα οι γιοι του.
Ο Αμφιάραος, τον οποίο είχε
καταστήσει ο Ζευς αθάνατο, θεοποιήθηκε.
Στα κατοπινά χρόνια ήταν
πολλά τα μέρη της Ελλάδος, όπου έδειχναν και έλεγαν πως εδώ «άνοιξε η γη και
τον κατάπιε» (φράση έκτοτε παροιμιώδης), όπως και τα ιερά, Αμφιαράεια, που
ιδρύθηκαν στ’ όνομά του, μα απ’ όλα το περιφημότερο βρισκόταν κοντά στον Ωρωπό
της Αττικής.
Ιερόν υπέρ του Αμφιαράου υπήρχε και στον Ραμνούντα Αττικής.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ελληνικη
Μυθολογια».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Απολλόδ. 3/6.4, 1 /9.13, 3/6.2,
3/6.2, 3/6.8, 1/9.16, 1/8.2.
- Διόδωρος Σικελιώτης, 4/32.3.
- Ευρ. Ικ. 925,
- Ευστ. Σχόλ. Ιλ. τ. 1, σελ.
445,
- Ομ. Οδ. ο,244 κ.ε.
- Παυσ. 6/17.6, 5/17.7-8, 1/34.2, 8/2.4.
- Πλούτ. Ηθ. 296F,
- Σοφ. Ηλ. 836,
- Στάτ. Θηβ. 8.717-767, 8.1,
- Σχόλ. Αριστοφ. Πλ. 701
- Υγίν. μύθ. 70.1, 73.3.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook