Οι Έλληνες στον Καύκασο, πριν καν ονομασθεί έτσι - Βορεάδες και Φινέας-Προμηθέας - Σχέση με Θράκη, Μακεδονία, Αττική, Αχαΐα, Αρκαδία! - του Γ. Λεκάκη

Οι Έλληνες στον Καύκασο,

πριν καν ονομασθεί έτσι…

Οι Βορεάδες και ο Φινέας-Προμηθέας…

Σχέση με Θράκη, Μακεδονία, Αττική,

Αχαΐα, Αρκαδία…

Του Γιώργου Λεκάκη

Ως ΕΚΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ το υπουργείο Πολιτισμού επέλεξε από το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών μια μελανόμορφη αττική λήκυθο (Π1307), που χρονολογείται το 525 - 520/510 π.Χ.

Το αγγείο φέρει παράσταση των Βορεαδών με τον Φινέα, και αποτελεί έργο του «Ζωγράφου του Αχελώου»[1].

Στο αγγείο ένας πτερωτός Βορεάδης κρατά δυο "μαγικά" όργανα

(ίσως κρουστά) ή στέφανα,

ενώ ο Φινέας εμάσσει (= ξερνάει) 

- φράση που έχει μείνει παροιμιώδης από τα αρχαία χρόνια - 

τα μυστικά του περάσματος των Συμπληγάδων...

Στην Μυθιστορία μας υπάρχουν τρεις ήρωες με το όνομα Βορέας / Βορρέας[2]:

        - Ο υιός του Αιόλου - πρόγονος των Μακεδόνων!

        - Ο υιός του Στρυμόνος και της Ευτέρπης,

        - Ο υιός του Αστραίου και της Ηούς.

Οι Βορεάδες κατοικούσαν στο όρος που φέρει το όνομά τους Βόρας[3] (που δυστυχώς σήμερα λέγεται… Καϊμακτσαλάν) της Λυγκηστίδας στην Μακεδονία, στον ποταμό Στρυμόνα και στον Αίμο της Θράκης, σε κάποιο σπήλαιο… Γενικά, στην βόρεια Ελλάδα…

Οι Βορεάδες ήταν η προσωποποίηση του ανέμου βοριά, του χειμώνος, και των καταιγίδων.

Γιατί απεικονίζονται σε αττικές ληκύθους;

Διότι ο Βορέας (δεν ήταν θεός, αλλά άρχοντας Θρακιώτης) σε μια επιδρομή του στην πόλη των Αθηνών, ηράσθη παραφόρως την θυγατέρα του βασιλέως των Αθηνών, Ερεχθέα, Ωρείθυϊα. Αυτή αρνήθηκε τις ερωτικές προτάσεις του. Τότε, ο δυνατός Βοριάς αποφάσισε να την πάρει με την βία (διότι η βία του εφάνη πιο λογική!). Και κάποια στιγμή που η Ωρείθυϊα έπαιζε και μάζευε άνθη (όπως και οι απαχθείσες Ευρώπη, Περσεφόνη, κ.ά.) στον Ιλισό, την απήγαγε! Την εκάλυψε μέσα σε ένα μαύρο νέφος και την μετέφερε στην Θράκη. Έκανε 6 παιδιά μαζί της.

Γενικώς υιοί του Βορέως, Βορεάδες – σήμερα θα τους λέγαμε Βόρειους - λογίζονταν:

        - Οι Αίμος, Βούτης, Κόναβος, Λυκούργος, Λίθων, Φλόγιος, Φόβος,

θυγατέρες οι: 

        - Αύραι / Αύρες νύμφες, Εκαέργη, Ερινύα, Κλεοπάτρα, Λοξώ, Υρπάση, Χθονία, Χιόνη[4], Ώπις,

και

        - οι δυο Βορεάδες Αργοναύτες, Ζήτης και Καλάις, βασιλιάδες των Υπερβορείων.

Βέβαια, η «απαγωγή» αυτή δεν εθεωρείτο ατιμωτική, από τους Αθηναίους, αλλά τιμητική, διότι επισφράγιζε τις επιγαμιαίες σχέσεις Αθηναίων – Θρακών, οι οποίες ήταν πάντα πολύ καλές. Ο Βορέας κατείχε τα τέσσερα άλογα του θεού Άρεως. Ο Βορέας εχάρισε στον πεθερό του τα δύο άλογά του, τον Ξάνθο και την Ποδάργη, τα οποία είχε αποκτήσει από μία Άρπυϊα. Γι’ αυτό υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στον Βορέα:

        - στην Αθήνα, όπου θεωρούνταν «γαμβρός Αθηναίος». 

        - στην Μεγαλόπολη Αρκαδίας,

        - στους Θουρίους της Μεγάλης Ελλάδος,

ενώ 

        - λατρευόταν και σε ίδιον άντρον, όπου έλεγαν ότι κατοικούσε, στην Σκυθία και στον Καύκασο! Όλα δείχνουν την εξάπλωση των Θρακών στα ανατολικά πέρατα. Διότι ένας επίσης Θραξ, επίσης Βορέας λεγόμενος, είχε απαγάγει την Χιόνη (κόρη του Αρκτούρου), και την πήγε σ’ ένα βουνό που ονομαζόταν Νιφάντης. Εκεί έτεκε η Χιόνη τον Ύρπακα και το βουνό μετονομάστηκε έπειτα σε Βορέου Κοίτη κι αργότερα σε Καύκασο.[5]

Άλλες σύντροφοί του ήταν η Χιώνη, η Αελλόπους και η Χλωρίς.

Ο δε Φινεύς[6] ετύφλωσε τα δύο παιδιά του και τα άφησε στα άγρια θηρία, επάνω στο βουνό, τυφλωμένος από τον έρωτά του για μια γυναίκα. Τα παιδιά τα έσωσαν οι δύο γιοι του Βορέα. Τον ετιμώρησαν στερώντας του την όραση.[7] Έτσι, ο Φινέας, έμεινε στην μυθική μνήμη των Ελλήνων ως

        - τυφλός μάντης,

        - βασιλιάς του Βοσπόρου και της Σαλμυδησσού Θράκης.

Θεωρείται ο ιδρυτής της αρχαίας πόλεως Φινέας ή Φινεοπόλεως στον θρακικό Βόσπορο.

Ο Φινέας είναι μια παράλληλη ιστορία του Προμηθέως - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης "Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης" - αφού τυφλωθηκε από τον θεό Δία ή από τον Τιτάνα Ήλιο, επειδή αποκάλυπτε τις προθέσεις του στους ανθρώπους.[8] Ο Ζευς έστειλε τις Άρπυϊες, πέντε όρνεα-πουλιά με κεφάλι γυναίκας, που του άρπαζαν την τροφή, ή την βρώμιζαν με τις κουτσουλιές τους.[9] Έτσι, ο Φινέας ήταν πάντα πεινασμένος. Από αυτό το μαρτύριο τον απάλλαξαν οι Αργοναύτες, όταν πέρασαν από εκεί, και σταμάτησαν, να συμβουλευθούν τον μάντη Φινέα, που τα έλεγε… φίνα… Τους είπε ότι το πεπρωμένο ήταν να τον ελευθερώσουν από τις Άρπυϊες οι δύο πτεροπόδαροι Βορεάδες Αργοναύτες, Καλάις και Ζήτης. Πράγματι, οι Βορεάδες καταδίωξαν τις Άρπυϊες μέχρι τις νήσους Στροφάδες(*) του Ιωνίου Πελάγους. Σε αντάλλαγμα, ο Φινέας απεκάλυψε στους Αργοναύτες πώς θα περνούσαν με ασφάλεια από τις Συμπληγάδες Πέτρες και πώς να τρομάξουν τις Στυμφαλίδες όρνιθες…[10] Άρα ήταν κάτοχος της γνώσεως των Στενών του Ελλησπόντου και προφανώς μια τεχνολογίας… Ο Φινέας πέρασε, έκανε και έπαθε πολλά, άξια άλλου άρθρου. Γι’ αυτόν έγραψε ομώνυμο έργο ο Αισχύλος, μέρος της τριλογίας «Πέρσες» που… χάθηκε…

Τέλος, ένας των μεγάλων Λακώνων καλλιτεχνών - τεχνιτών είναι γνωστός και ως ο «Ζωγράφος των Βορεάδων».

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Λεξικό Μυθολογίας». Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος Περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.12.2022.

(*) Γ. Λεκάκης «Άρπυϊες: Ποιες ήσαν οι αρπακτικές θεότητες, που κατοικούσαν στις Στροφάδες; Δαίμονες της θυέλλης, σχετικές με τον κόσμο των νεκρών. Αδελφές της αγγελιαφόρου Ίριδος. Το ιερόν τους ήταν εκεί όπου η νυν Μονή Στροφάδων, όπου εμόνασε ο άγιος Δονύσιος Αιγίνης Ο εικονογραφικός τους Τύπος πέρασε και στην χριστιανική αγιογραφία», εφημ. «Ενημέρωση», 31.8.2003.

        - Αθήν. 244e, Αιλ. π. Ζ. 11.1, Απολλόδ. 3/15.2, Βυζ. Στέφ., Διόδ. Σικ. 2/47.6, Ηρόδ. 7.189, Ησ. Θεογ. 378, Κουίντ. Σμ. 8.241 κ.ε., Νόνν. 37.156-161, Σχόλ. Απολ. Ρ. σελ. 26 [1.211], 27 [1.214], Σχόλ. Πίνδ. Π. 4.324, Υγίν. μύθ. 181.5.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Ο «Ζωγράφος του Αχελώου» (525 - 500 π.Χ.) [**] φιλοτέχνησε εν Αθήναις. Ήταν αγγειογράφος μελανόμορφης τεχνοτροπίας, κυρίως σε αμφορείς και υδρίες. Οι σκηνές του ήταν σαν αυτές του Ομίλου του Λεάγρου. Τα θέματά του είναι κωμικά. Λογίζεται και ο πρόδρομος των σύγχρονων κινουμένων σχεδίων. Αγαπημένα του θέματα: Ο Ηρακλής και τα συμπόσια, πάντα σατυρικά: υπέρβαροι, γερασμένοι, με τεράστιες, προεξέχουσες μύτες κλπ. Στο έργο του, το ηρωικό γίνεται αντιηρωικό από την παρωδία.

Έλαβε το όνομά του από μια αναπαράσταση της μάχης μεταξύ του ποτάμιου θεού Αχελώου και του Ηρακλή (αμφορέας F 1851, συλλογή Βερολίνου, ο οποίος όμως τώρα… «λείπει») – βλ. "Berlin F 1851 (Vase)", στο Art & Archaeology Artifact Browser, Perseus Digital Library, εκδ. Tufts University, 30.6.2012.

Έργα του θα βρούμε:

        - Στο Μουσείο Altenburg Lindenau (αμφορέας 228),

        - στο Μουσείο και Συλλογή Ludwig Βασιλείας Ελβετίας (αμφορέας ΒΣ 1906.294),

        - στο Βερολίνο (αμφορείς F 1845, F 1851 και υδρία F 1905),

        - στην Κρατική Συλλογή Αρχαιοτήτων Μονάχου Γερμανίας (αμφορέας SL 459 και λήκυθος 1892 που εικονίζει άλτη με βάρη και αυλό),

        - στο Μουσείο Τέχνης του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ Cambridge (αμφορέας 1960.314 αττικός μελανόμορφος 510-500 π.Χ.),

        - στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας Ιταλίας (αμφορέας 3871), 

        - στο Dolciano (Chiusi) Ιταλίας, 

        - στο Βρετανικό Μουσείο Λονδίνου Βρετανίας (παναθηναϊκός αμφορέας Β167),

        - στο  Πανεπιστήμιο του Μισισιπή, ΗΠΑ (αμφορέας 1977.3.71)

        - στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης ΝΥ, ΗΠΑ (πελίκη 49.11.1 με Σειληνό και Μίδα Met 49.11.1),

        - στο The Ure Museum of Greek Archaeology Reading (αμφορέας 45.10.22),

        - στο Μουσείο Τέχνης του Τολέδο Ισπανίας (αμφορέας 58,69)

        -    στο Μουσείο Μάρτιν φον Βάγκνερ Würzburg, κ.α.

(**) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Beazley J. D. «The development of Attic black-figure. Sather classical lectures», v. 24, εκδ. University of California Press, Berkeley, 1986.

        - Campbell G. ed. «Acheloos Painter» στην The Grove Encyclopedia of Classical Art and Architecture, τ. I, Abacus – Lyson and Kallikles Tomb, ΝΥ, εκδ. Oxford University Press, untraced; ex-Berlin, 2007.

        - Cohen B. «Not the classical ideal: Athens and the construction of the other in Greek art», εκδ. Brill, Λάιντε, Βοστώνη, 2000.

[2] Αδελφός του ο Ζέφυρος (δυτικός άνεμος), ο Εύρος (νοτιοανατολικός άνεμος) και ο Νότος (νότιος άνεμος).

[3] Ήταν η προσωποποίηση του όρους Βόρας της Μακεδονίας – βλ. Ελλάνικος, Και άρθρο Γ. Λεκάκη στην εφημ. "Θεσσαλονίκη", 3.3.1999.

[4] Η Χιόνη απέκτησε τρεις υιούς, ο ένας ελέγετο επίσης Βορέας.

[5] Βλ. Πλούτ. π. ποτ. 5.3. Γ. Λεκάκης «Ποταμωνυμικά».

[6] Με το όνομα Φινέας στην ελληνική μυθολογία, απαντώνται:

            - Ένας υιός του Αγήνορος (ή του Ποσειδώνα) και της Κασσιόπης / Κασσιέπειας.

            - Ένας γιος του Βήλου (του αδερφού του Αγήνορα, ήταν εγγονοί του Έπαφου) και της Αγχινόης, της κόρης του Νείλου – βλ. Βιβλιοθήκη Απολλόδωρου. Σχετίζεται με τον Περσέα, άρα προμυκηναϊκός ήρως.

            - Ένας υιός του Φοίνικα, άρα εγγονός ή ανεψιός του Αγήνορος – βλ. Ησιόδειος «Κατάλογος Γυναικών».

        - Αλλά και ένα σκυλί του Ακταίωνος.

[7] Βλ. Ορφικά-Αργοναυτικά.

[8] Είτε είχε τυφλωθεί από τους θεούς, επειδή προμάντευε στους ανθρώπους τα μέλλοντα! Είτε από τον Ποσειδώνα, επειδή έδειξε στους υιούς του Φρίξου πώς να επιστρέφουν από την Κολχίδα στην κυρίως Ελλάδα! Ειτε από την Ιδαία (θυγατέρα του Δαρδάνου).

[9] Κατ’ άλλους, το φαΐ του άρπαζαν οι κόρες του, Αρπύρεια και Εράσεια.

[10] Βλ. Απολλωνίου Αργοναυτικά, 2,178, κ.ε.

Ελληνες Καυκασος, Βορεαδες Φινεας Προμηθεας Θρακη, Μακεδονια, Αττικη, Αχαια, Αρκαδια υπουργειο Πολιτισμου Αρχαιολογικο Μουσειο Πατρων αχαιας μελανομορφη αττικη ληκυθοε 525 - 520 510 6ος αιωνας πΧ αγγειο Φινευς, Ζωγραφος του Αχελωου ελληνικη Μυθολογια μυθιστορια Βορεας / Βορρεας Αιολος - προγονος των Μακεδονων Μακεδονες Στρυμονας στρυμων Ευτερπη Αστραιος Ηως ηω, ορος Βορας Καιμακτσαλαν βορρας Καιμακ τσαλαν Λυγκηστιδα Λυγκηστις ποταμος Αιμος Θρακης, σπηλαιο βορειος βορεια Ελλαδα προσωποποιηση ανεμος βοριας, χειμωνας, χειμων καταιγιδα θεος, αρχοντας Θρακιωτης επιδρομη πολη των Αθηνων, ερως θυγατερα βασιλευς βασιλιας Αθηνας Ερεχθεας, Ερεχθευς Ωρειθυια Ωρειθια αρνηση ερωτας βια λογικη παιγνιδι ανθη ανθος απαχθεισες Ευρωπη, Περσεφονη, Ιλισος ιλισσος απαγωγη μαυρο νεφος συννεφο Βορεως, βορειοι Αιμος, Βουτης, Λυκουργος, Κλεοπατρα, Χιονη Υρπαση, Αυραι / Αυρες νυμφες, Λοξω, Εκαεργη, Χθονια Ερινυα, Ωπις, Λιθωνας, λιθων Κοναβος, Φλογιος, Φοβος Αργοναυτες, Ζητης Καλαις, βασιλιαδες Υπερβορειοι Αθηναιοι επιγαμιαα σχεση Θρακες τεσσερα 4 αλογα Αρης δωρο χαρισμα αλογο Ξανθος Ποδαργης, Αρπυια ναοι Αθηνα, γαμπρος γαμβρος Αθηναιος ναος Μεγαλοπολη Μεγαλοπολις Αρκαδιας, Θουριοι Μεγαλη Ελλαδα, κατω ιταλια λατρεια αντρον, αντρο Σκυθια Καυκασος ανατολη Θραξ, Αρκτουρος βουνο Νιφαντης Υρπακας Βορεου Κοιτη Καυκασος Χιωνη, Αελλοπους Χλωρις χλωριδα Φινευς παιδια αγρια θηρια, τυφλωμενος γυναικα παιδι τιμωρια οραση μυθικη μνημη Ελληνας τυφλος μαντης, Βοσπορος Σαλμυδησσος Σαλμυδησος ιδρυτης αρχαια πολις Φινεα Φινεοπολις θρακικος Φινεοπολη παραλληλη Προμηθευς, Διας τιταν Τιτανας ηλιος, αποκαλυψη προθεση ανθρωποι Ζευς Αρπυιες, πεντε 5 ορνεο πουλι κεφαλι γυναικας, γυναικα τροφη βρωμα κουτσουλια πεινα μαρτυριο απαλλαγη Αργοναυτης, μαντεια φινα ελευθερια φινος πτεροποδαροι πτεροποδαρος φτεροποδαροι φτεροποδαρος Αργοναυτικη εκστρατεια, Καλαης καταδιωξη νησοι Στροφαδες ιονιο Ιωνιο Πελαγος ανταλλαγμα, Συμπληγαδες Πετρες Στυμφαλιδες ορνιθες γνωση Στενα του Ελλησποντου τεχνολογια ελλησποντος εργο Αισχυλος, τριλογια Περσες χαμμενα εργα Λακωνας λακων καλλιτεχνης - τεχνιτης Ζωγραφος των Βορεαδων αρπακτικες θεοτητες, δαιμονες θυελλα αλλος κατω κοσμος των νεκρων αγγελιαφορος Ιριδα ιρις ιερον ιερο ιερα Μονη Στροφαδων, ΙΜ, αγιος Δονυσιος Αιγινης αιγινα εικονογραφικος Τυπος χριστιανικη αγιογραφια εικονογραφια Αθηναιος Αιλιανος Απολλοδωρος Βυζαντιος Διοδωρος Σικελιωτης Ηροδοτος Ησιοδος Θεογονια Κουιντος Σμυρναιος Νοννος Σχολια Απολλωνιος Ροδιος Σχολιαστης Πινδαρος Υγινος μυθοι 525 - 500 αγγειογραφος μελανομορφη τεχνοτροπια αμφορεας υδρια Ομιλος του Λεαγρου λεαγρος κωμικο προδρομος κινουμενα σχεδια θεμα Ηρακλης συμποσιο σατυρα υπερβαρος, γερασμενος, τεραστια προεξεχουσα μυτη ηρωικο αντιηρωικο παρωδια μαχη ποταμιος θεος Αχελωος αμφορευς συλλογη Βερολινου, αλτενμπουργκ Altenburg λιντεναου Lindenau Λουντβιγκ Ludwig Βασιλεια Ελβετια Βερολινο Τεχνης Πανεπιστημιο Χαρβαρντ Καιμπριτζ Cambridge αττικος μελανομορφος Φλωρεντια ντολτσιανο Dolciano κιουσι Chiusi Βρετανικο λονδινο παναθηναικος Μισισιπη Κρατικη Συλλογη Αρχαιοτητων μοναχο Γερμανια αλτης βαρη ναρος αυλος Μητροπολιτικο Τεχνη Νεα Υορκη πελικη Σειληνος σιληνος Μιδας Τολεδο ισπανια Μαρτιν φον Βαγκνερ Wurzburg, Βιρτσμπουργκ ΗΠΑ Ζεφυρος δυτικος ανεμοι Ευρος νοτιοανατολικος Νοτος νοτιος Ελλανικος πλουταρχος Ποταμωνυμικα Αγηνορας Ποσειδων Κασσιοπη θεα Κασσιεπεια Βηλος Αγηνωρ Επαφος Αγχινοη Νειλος Βιβλιοθηκη Απολλοδωρου περσευς Περσεας, προμυκηναικος ηρως Φοινικας, φοινιξ Ησιοδειος Καταλογος Γυναικων γυναικες ησιοδος σκυλι σκυλος Ακταιωνας ακταιων Ορφικα Αργοναυτικα τυφλωση θεοι προμαντεια ανθρωπος μελλοντα μελλον Φριξος Κολχιδα κολχις Ελλαδα Ιδαια Δαρδανος φαι Αρπυρεια Ερασεια στυμφαλια κορινθιας κορινθια μαγεια μαγικο μουσκο οργανο κρουστο ντεφι στεφανο, στεφανι εμετος εμεττος ξερασμα μυστικο περασμα παροιμιωδης παροιμια

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ