Του Δημήτρη Συμεωνίδη JP,
δημοσιογράφου - ανταποκριτή
Ε.Σ.Ε.Μ.Ε. (Ένωση
Συντακτών Ευρωπαϊκών Μέσων Ενημέρωσης)
Το αρχείο Καβάφη περιήλθε στη διαχείριση
του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012, εξασφαλίζοντας την παραμονή του στην
Ελλάδα και αποφεύγοντας ενδεχόμενο κατακερματισμού του.
Σκοπός του Αρχείου Καβάφη είναι η ελεύθερη
πρόσβαση του Αρχείου σε κοινό και ερευνητές, καθώς και η διάδοση του διεθνούς
χαρακτήρα της ποίησης του Αλεξανδρινού ποιητή, ύστερα από την ψηφιοποίηση και
εκ νέου τεκμηρίωσή του.
Το ποίημα «Ας Φρόντιζαν» του Καβάφη περιλαμβάνεται
στα αναγνωρισμένα ποιήματα στην συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση ενώ στις Εκδόσεις Ίκαρος
2006 η επιμελήτρια Λαβανίνι Ρενάτα το κατατάσσει στα 34 ατελή ποιήματα
(Η έκδοση περιλαμβάνει μια
σειρά ποιημάτων της περιόδου 1918-1932, τα οποία ο Κ. Π. Καβάφης δεν πρόλαβε να
ολοκληρώσει. Τα 34 αυτά ατελή ποιήματα που βρέθηκαν στο αρχείο Καβάφη, συγκροτούν
ένα ομογενές σύνολο που ανήκει στην ίδια κατηγορία με τα αναγνωρισμένα
ποιήματα, τα οποία διαφέρουν μόνο στο βαθμό που τα σχεδιάσματα αυτά δεν πήραν
την οριστική τους μορφή.
Η έκδοση, αποτέλεσμα μακροχρόνιας εργασίας,
παρουσιάζει όλες τις παραλλαγές και τις διορθώσεις του ποιητή, και δείχνει το
ποίημα από τη στιγμή που διαμορφώνεται μέχρι τη σταδιακή αποκρυστάλλωσή του
στην οριστική μορφή.
Τα ποιήματα συνοδεύονται από φωτογραφίες των
χειρογράφων και εκτενείς σημειώσεις της επιμελήτριας).
Η RENATA LAVAGNINI σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο. Από το 1990 μέχρι το 2012 υπήρξε τακτική καθηγήτρια μεσαιωνικής και νέας ελληνικής φιλολογίας στο ίδιο πανεπιστήμιο. Είναι γενική γραμματέας του Σικελικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών (www.issbi.org) και από το 1979 είναι επίτιμη πρόξενος της Ελλάδας στο Παλέρμο. Έχει αφιερώσει διάφορες μελέτες στον ποιητή Κ. Π. Καβάφη και επιμελήθηκε την έκδοση των ατελών ποιημάτων του (Ίκαρος, Αθήνα 1994).
 |
Το χειρόγραφο ποίημα με ημερομηνία 8.7.1930. |
Κ. Π. Καβάφη
Ας φρόντιζαν
Κατήντησα σχεδόν ανέστιος και πένης.
Αυτή η μοιραία πόλις, η Αντιόχεια
όλα τα χρήματά μου τα ’φαγε:
αυτή η μοιραία με τον δαπανηρό της βίο,
Αλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.
Κάτοχος της ελληνικής θαυμάσιος
(ξέρω και παραξέρω Αριστοτέλη, Πλάτωνα·
τί ρήτορας, τί ποιητάς, τί ό,τι κι αν πεις).
Από στρατιωτικά έχω μιαν ιδέα,
κι έχω φιλίες με αρχηγούς των μισθοφόρων.
Είμαι μπασμένος κάμποσο και στα διοικητικά.
Στην Αλεξάνδρεια έμεινα έξι μήνες, πέρσι·
κάπως γνωρίζω (κι είναι τούτο χρήσιμον) τα εκεί:
του Κακεργέτη βλέψεις, και παλιανθρωπιές, και τα λοιπά.
Όθεν φρονώ πως είμαι στα γεμάτα
ενδεδειγμένος για να υπηρετήσω αυτήν την χώρα,
την προσφιλή πατρίδα μου Συρία.
Σ’ ό,τι δουλειά με βάλουν θα πασχίσω
να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Αυτή είν’ η πρόθεσίς μου.
Αν πάλι μ’ εμποδίσουνε με τα συστήματά τους
—
τους ξέρουμε τους προκομμένους: να τα λέμε
τώρα;
αν μ’ εμποδίσουνε, τί φταίω εγώ.
Θ’ απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,
κι αν ο μωρός αυτός δεν μ’ εκτιμήσει,
θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.
Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,
πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.
Θα με θελήσει πάντως ένας απ’ τους τρεις.
Κι είν’ η συνείδησίς μου ήσυχη
για το αψήφιστο της εκλογής.
Βλάπτουν κι οι τρεις τους την Συρία το ίδιο.
Αλλά, κατεστραμμένος άνθρωπος, τί φταίω εγώ.
Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλωθώ.
Ας φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί
να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.
Μετά χαράς θα πήγαινα μ’ αυτόν.
[1930*]
Το ποίημα αυτό του Κωνσταντίνου Καβάφη
«Ας Φρόντιζαν» είναι επίκαιρο
και ας γράφθηκε
το 1930
Το ποίημα «Ας Φρόντιζαν» είναι ένα από τα καλύτερα πολιτικά
ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη, στο οποίο αναδεικνύει με
μοναδικό τρόπο το πώς η διαφθορά των ηγετών περνά στους πολίτες, οδηγώντας τους σε μια γενική αδιαφορία απέναντι στην
κατάσταση που επικρατεί στην πατρίδα τους. Ο νεαρός από την Αντιόχεια ζει στο
έπακρο τις απολαύσεις που έχει να του προσφέρει η πόλη του και τώρα αναζητά μια ευκαιρία να «μπαλωθεί», να ενταχθεί κάπου στον κρατικό
μηχανισμό, ώστε να εξασφαλίζει χρήματα, προφανώς για να συνεχίσει τις
διασκεδάσεις του.
Η παρακμή που έχει επέλθει στην Αυτοκρατορία των Σελευκιδών
αντικατοπτρίζεται τόσο στους ηγέτες της όσο και στους πολίτες της. Όπως οι
ηγέτες της Συρίας ενδιαφέρονται μόνο για το πώς θα κατακτήσουν την εξουσία,
έτσι και οι πολίτες ασχολούνται μόνο με το πώς θα βολευτούν οι ίδιοι, αδιαφορώντας
για την πατρίδα τους. Ο Καβάφης έχει επιλέξει, κατά την προσφιλή του συνήθεια,
μια περίοδο παρακμής, η σημασία της οποίας όμως δεν περιορίζεται στο βασίλειο
της Συρίας. Η ίδια κατάσταση αδιαφορίας των πολιτών και ασυδοσίας των ηγετών,
έχει εμφανιστεί και συνεχίζει να εμφανίζεται διαχρονικά σε διάφορες κοινωνίες.
Όπου οι πολίτες αφήνουν τους ηγέτες τους να κινούνται χωρίς έλεγχο, επέρχεται
διαφθορά και παρακμή, κι αντίστοιχα όπου οι ηγέτες είναι διεφθαρμένοι και
αδιάφοροι για το κοινό καλό, οι πολίτες υιοθετούν μια αντίστοιχη συμπεριφορά κι
ενδιαφέρονται μόνο για το δικό τους συμφέρον.
Ο ήρωας του ποιήματος είναι έτοιμος να εργαστεί για το
καλό της πατρίδας του -και παράλληλα για το δικό του όφελος- στις υπηρεσίες
όποιου τον δεχτεί. Είναι πρόθυμος να απευθυνθεί και στους τρεις διεκδικητές του
θρόνου της Συρίας, έχοντας τη συνείδησή του ήσυχη, μιας και οι τρεις τους
βλάπτουν εξίσου την πατρίδα του. Ο νεαρός, μάλιστα, δηλώνει αθώος για το
αψήφιστο της επιλογής του, καθώς αν υπήρχε ένας τέταρτος υποψήφιος που ήταν
καλός για την πατρίδα, θα πήγαινε οπωσδήποτε μ’ αυτόν. Ας φρόντιζαν λοιπόν οι
θεοί να είχαν δημιουργήσει έναν τέταρτο καλό κι εκείνος δε θα αναγκαζότανε να
δουλέψει για έναν από τους διεφθαρμένους διεκδικητές της εξουσίας.
Ο ποιητής φροντίζει, βέβαια, να παρουσιάσει από την αρχή την αμφίβολη ηθική
ακεραιότητα του νεαρού, καθώς και το ελαφρό του χαρακτήρα του, μιας και θέλει
να δείξει με ιδιαίτερη έμφαση το είδος των πολιτών που δημιουργούνται στις
εποχές όπου η διαφθορά και η παρακμή κυριαρχούν.
Με αφορμή
το ποίημα ας στοχαστούμε:
·
Ποιος
είναι ο ρόλος του πολίτη και ποιος του πολιτικού;
·
Όταν ένας
τόπος «καταρρέει» και οι άνθρωποί του δυστυχούν, ποιες είναι οι ευθύνες των
πολιτών και ποιες των πολιτικών;
·
Με ποια
κριτήρια γίνεται η επιλογή των πολιτικών αντιπροσώπων; Θα μπορούσαν να είναι
διαφορετικά;
·
Ποιοι και
με ποιους τρόπους συντηρούν το διεφθαρμένο και μη αποτελεσματικό σύστημα
εξουσίας;
·
Τι
σημαίνει να είναι κανείς «ενεργός» και «υπεύθυνος» πολίτης;
·
Τι
σημαίνει «χρηστή διοίκηση» και «αξιοκρατία»;
· Πώς μπορεί ν’ αλλάξει ο κακός τρόπος διοίκησης και η ιδιοτελής συμπεριφορά των πολιτών;
Τα ιστορικά πρόσωπα που αναφέρει
ο Κ. Καβάφης σ' αυτό το ποίημα
Αντιόχεια: Πρωτεύουσα του αρχαίου κράτους της Συρίας και ιδρύθηκε από τον Μακεδόνα στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου Σέλευκο Ά το Νικάτορα στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. προς τιμήν του πατέρα του Αντίοχου. Η Αντιόχεια σήμερα ανήκει στην Τουρκία.
Κακεργέτης: Προσωνύμιο του Μακεδόνα Πτολεμαίου Η΄ Ευεργέτη Β΄ (182-116 π.Χ.) της Αιγύπτου. Ο Κακεργέτης (ή αλλιώς ο Φύσκων) ήταν ο όγδοος Φαραώ της δυναστείας των Πτολεμαίων (15ος και τελευταίος ήταν ο Καισαρίωνας, ο γιος της Κλεοπάτρας της Ζ΄). Πήρε την εξουσία μετά το θάνατο του αδερφού του Πτολεμαίου Στ΄, ενώ, παράλληλα, παντρεύτηκε τη χήρα του Πτολεμαίου Στ΄, και αδερφή τους, Κλεοπάτρα Β΄ και δολοφόνησε τον ανιψιό του. Στη συνέχεια νυμφεύτηκε και τη μια από τις δύο κόρες της Κλεοπάτρας Β’ την Κλεοπάτρα Γ΄, που ήταν παράλληλα και ανιψιά του. Όταν η Κλεοπάτρα Β΄ το 131 π.Χ. ξεκίνησε επανάσταση εναντίον του συζύγου και αδερφού της, εκείνος σκότωσε το γιό τους Πτολεμαίο Μεμφίτη, που ήταν τότε 14 ετών, τον τεμάχισε και της έστειλε τα κομμάτια του σαν δώρο γενεθλίων. Η Κλεοπάτρα Β΄ παρ' όλα αυτά το 124 π.Χ. επέστρεψε στον Πτολεμαίο Η΄ κι έμεινε κοντά του μέχρι τον θάνατό του το 116 π.Χ.
Αλέξανδρος Β΄ Ζαβίνας (2ος αιώνας π.Χ.): Ηγεμών της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών κατά την ελληνιστική περίοδο. Επρόκειτο στην πραγματικότητα για έναν διεκδικητή του θρόνου, πιθανώς μη βασιλικής καταγωγής, ο οποίος αναδείχτηκε μετά την περίοδο χάους που ακολούθησε την κατάληψη της Μεσοποταμίας από τους Πάρθους. Για να δικαιολογήσει την νομιμότητα του στο θρόνο, ο Αλέξανδρος υποστήριξε πως ήταν γιος ή υιοθετημένος γιος του Αλεξάνδρου Α΄ Βάλα, γεγονός που δεν έχει αποδειχτεί. Το προσωνύμιο Ζαβίνας σημαίνει αυτός που αγοράστηκε. Για άγνωστους λόγους ο Αλέξανδρος είναι ο μοναδικός από τους τελευταίους Σελευκίδες που δεν χρησιμοποίησε επίθετα στα νομίσματα που εξέδωσε. Ο Αλέξανδρος Β΄ Ζαβίνας υπήρξε πιόνι του φαραώ της πτολεμαϊκής Αιγύπτου, Πτολεμαίου Η' Φύσκωνος, ο οποίος και τον προώθησε για να αποσπάσει το θρόνο της Συρίας από το Δημήτριο Β' Νικάτορα, με τον οποίο είχε πολιτικές και στρατιωτικές διαμάχες. Συγκεκριμένα ο τελευταίος υποστήριξε την επανάσταση που υποκίνησε στην Αίγυπτο η πεθερά του Δημητρίου Β΄ και αδερφή του Πτολεμαίου Η΄, Κλεοπάτρα Β', στα πλαίσια των πολύπλοκων δυναστικών ταραχών των ύστερων χρόνων της ελληνιστικής περιόδου. Ο Αλέξανδρος Β΄ Ζαβίνας κατάφερε να νικήσει τελικά τον Δημήτριο Β' και έκτοτε κυβέρνησε περιοχές της Συρίας, κατά την περίοδο 128 π.Χ. – 123 π.Χ. Σύντομα όμως η υποστήριξη της Αιγύπτου έπαψε να υφίσταται και με την σειρά του, ο Αλέξανδρος Β΄ ηττήθηκε από το γιο του Δημητρίου Β΄, τον Αντίοχο Η' Γρυπό. Απελπισμένος ο Αλέξανδρος σύλησε του ναούς της πρωτεύουσας των Σελευκιδών, της Αντιόχειας. Μια αφήγηση αναφέρει πως καθώς έλιωνε ένα άγαλμα της θεότητας Νίκης που κρατούσε στο χέρι του ένα μεγαλύτερο άγαλμα του Δία, ο Αλέξανδρος είπε: “Ο Δίας μου έδωσε τη Νίκη”. Εξαγριωμένοι από την ιεροσυλία οι κάτοικοι της Αντιόχειας εξεδίωξαν τον Ζαβίνα από την πόλη, ο οποίος τελικά αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε το 123 π.Χ.
Ιωάννης Υρκανός Α΄ (135-104 π.Χ.) υπήρξε θρησκευτικός και πολιτικός, επί κεφαλής των Ιουδαίων. Αν και ηττήθηκε από τον Αντίοχο Ζ΄ τον Σιδήτη, συνεργάσθηκε με τον Αλέξανδρο Α΄ Ζαβίνα και κατόρθωσε να πάρει τον έλεγχο αρκετών περιοχών της Συρίας.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.6.2023.
ΠΗΓΕΣ:
- Κ. Π. Καβάφη: Τα ποιήματα.Επιμέλεια Γ. Π.
Σαββίδη. Τ. Β’ 1919 - 1933, εκδ. Ίκαρος 1963. Και
- Ίδρυμα Ωνάση
- Βικιπαίδεια
- latistor.blogspot.com
- Ευάγγελος Τρυψιάνης
- Κωνσταντίνος Μάντης
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook