Η επιτύμβια ανάγλυφη στήλη του Κινέα και της Φρασιμήδας από την αρχαία Υπέρεια Κρήνη των Φερών Μαγνησίας, από μάρμαρο άγνωστης προέλευσης!

Η επιτύμβια ανάγλυφη στήλη

του Κινέα και της Φρασιμήδας

από την αρχαία Υπέρεια Κρήνη

των Φερών Μαγνησίας,

από λευκό μάρμαρο

άγνωστης προέλευσης!

Είναι ένα από τα αξιολογότερα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου. Βρέθηκε σπασμένη σε δύο τμήματα το 1904, στην αρχαία πόλη των Φερών – το σημερινό Βελεστίνο – στα πλαίσια εργασιών της τότε δημοτικής Αρχής κοντά στην Υπέρεια Κρήνη. Προφανώς είχε μεταφερθεί εκεί μεταγενέστερα, από κάποιο νεκροταφείο της πόλης, ίσως το πλησιέστερο βόρειο νεκροταφείο, για να αξιοποιηθεί σε άλλη χρήση. Αρχικά φυλάχθηκε στο Δημαρχείο Φερών, λίγο αργότερα μεταφέρθηκε στο Γιαννοπούλειο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού και κατόπιν στο Μουσείο Βόλου, όπου καταγράφεται με αρ. καταλόγου Λ 402.

Η στήλη είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο άγνωστης προέλευσης, έχει συγκολληθεί και σώζεται σχεδόν ακέραιη σε εξαιρετική κατάσταση, με εξαίρεση λίγες μικρής έκτασης αποκρούσεις και φθορές στην επιφάνειά της. Έχει σχεδόν ορθογώνιο σχήμα, με το πλάτος της να εμφανίζει σταδιακή μείωση στο επάνω μέρος. Στις τρεις πλευρές της κύριας όψης, πλην της κάτω, περιβάλλεται από ταινία που ενώνεται με κοίλη μετάβαση με την αναγλυφική επιφάνεια, διαμόρφωση στην οποία  αναγνωρίζονται επιρροές από τον ιωνικό χώρο. Η στήλη αρχικά επιστεφόταν, πιθανότατα από αέτωμα ή ανθέμιο, όπως δείχνουν οι τόρμοι (κοιλότητες) στην επιφάνεια της ταινίας επίστεψης, μέσα στους οποίους διατηρούνται υπολείμματα των σιδερένιων συνδέσμων για την συνένωση των δύο τμημάτων. 

Στην ανάγλυφη παράσταση εικονίζεται ζευγάρι ενηλίκων που συνδέονται με χειραψία, τη λεγόμενη  χειρονομία της «δεξίωσης». Στα δεξιά άνδρας, πιθανότατα ηλικιωμένος, στραμμένος  προς τα αριστερά, κάθεται σε  κλισμό με ερεισίνωτο, ένα είδος καρέκλας. Φορά ιμάτιο, που αφήνει ακάλυπτο το στήθος, ακουμπά χαλαρά το  αριστερό χέρι στο κάθισμα και κρατά λοξά ένα ραδβί (βακτηρία), αντικείμενο που παρατηρείται σε στήλες με παραστάσεις συζυγικών ζευγαριών της νότιας Θεσσαλίας. Με το δεξί του χέρι κρατά το  δεξί χέρι της γυναίκας («δεξίωση») που στέκει όρθια εμπρός του στραμμένη προς τα δεξιά με  το περίγραμμά της να εξέχει από την πλάγια ταινία της στήλης. Η γυναίκα  φορά πέπλο με απόπτυγμα και ιμάτιο με το οποίο καλύπτει το πίσω μέρος του κεφαλιού της που έχει ελαφρά σκυμμένο προς τα εμπρός. Τα μαλλιά συγκρατούνται με ταινία. Με το αριστερό χέρι ανασύρει το ιμάτιο, φέρνοντάς το εμπρός από το πρόσωπό της, μια χειρονομία που βλέπουμε τόσο σε επιτύμβια όσο και σε αναθηματικά ανάγλυφα, ενώ στην αγγειογραφία είναι γνωστή από τον 7ο αι. π. Χ. Πολλές είναι οι ερμηνείες που έχουν διατυπωθεί για τον συμβολισμό της χειρονομίας αυτής ανάλογα με τα διαφορετικά συμφραζόμενα της κάθε παράστασης. Στα επιτύμβια ανάγλυφα θεωρείται χειρονομία ένδειξης πένθους, θλίψης,  γυναικείας σεμνότητας.

Στο επάνω μέρος της κύρια όψης το επιτύμβιο ανάγλυφο έχει δύο επιγραφές σε δύο στίχους. Στον πρώτο  στίχο διαβάζουμε ΚΙΝΕΑ : ΚΑΙ : ΦΡΑΣΙΜΗΔΑΣ, δηλαδή τα ονόματα των προσώπων που εικονίζονται στο επιτύμβιο ανάγλυφο και  μεταξύ των λέξεων υπάρχει διάστιξη από τρεις επάλληλες στιγμές. Η αναγραφή των ονομάτων σε γενική πτώση δηλώνει σαφώς την κοινή χρήση του τάφου αλλά προβληματίζει για τον χρόνο θανάτου του ζευγαριού αλλά και για το χρόνο χάραξης της επιγραφής. Αν ο Κινέας και η Φρασιμήδα πέθαναν την ίδια χρονική περίοδο, τότε η επιγραφή θα χαράχτηκε όταν κατασκευάστηκε και το ανάγλυφο. Είναι πιθανότερο ωστόσο τα απεικονιζόμενα πρόσωπα να πέθαναν με μικρή χρονική διαφορά, οπότε αναγράφηκε αρχικά το όνομα του πρώτου αποβιώσαντος, δηλαδή του Κινέα και κατόπιν προστέθηκε το όνομα της Φρασιμήδας, αν δεχθούμε ότι απεβίωσε αργότερα. Αυτή η εκδοχή μπορεί να συσχετιστεί με την μορφή του Κινέα, ο οποίος απεικονίζεται καθισμένος όπως δηλαδή συμβολίζεται και ο νεκρός στα επιτύμβια ανάγλυφα και γραπτά μνημεία, στα οποία επίσης η χειρονομία της «δεξίωσης» γίνεται μεταξύ νεκρού και ζωντανού ανθρώπου.

Μία ακόμη επιγραφή διακρίνεται λίγο πιο κάτω, στον δεύτερο στίχο, όπου  διαβάζουμε  ΚΡΑΤΙΔΑΙΑ ΘΕΙΚΑ, δηλαδή «ο τάφος του Κρατίδα». Εδώ, αντί για το όνομα του νεκρού σε γενική πτώση, όπως είναι στην πρώτη επιγραφή,  χρησιμοποιείται το κτητορικό επίθετο «κρατιδαία» για να δηλωθεί ότι η στήλη χρησιμοποιήθηκε ως επιτύμβιο σήμα και για έναν άλλο νεκρό, τον Κρατίδα, πιθανώς κατά τον 3ο αι. π.Χ., χρονολόγηση που  προκύπτει από το τύπο των γραμμάτων. Τα ανδρικά ονόματα που αναφέρονται στη στήλη είναι  συνηθισμένα στις Φέρες και σε πολλές περιοχές της Θεσσαλίας ενώ το όνομα  Φρασιμήδα μαρτυρείται επιγραφικά κυρίως στις Φερές.  

Η στήλη, ένα πολύ καλής ποιότητας επιτύμβιο ανάγλυφο της κλασσικής περιόδου και από τα λιγοστά θεσσαλικά που σώζουν επιγραφές, με έμφαση στις πλαστικές αξίες, είναι προϊόν έμπειρου γλύπτη τοπικού εργαστηρίου με επιρροές από τις νησιωτικές-ιωνικές στήλες στην γυναικεία μορφή, με παρθενώνειες αναφορές στις πτυχώσεις του ιματίου του άνδρα αλλά και στυλιστικά χαρακτηριστικά των θεσσαλικών εργαστηρίων της εποχής.

Το βασικό θέμα της παράστασης είναι η χειρονομία της «δεξίωσης», που εμφανίζεται στην εικονογραφία από το τέλος της αρχαϊκής περιόδου και επικρατεί στην κλασική και ελληνιστική περίοδο με μικρές παραλλαγές. Συμβολίζει την ενότητα, την επικοινωνία, τον δεσμό της αγάπης των ζωντανών με τους νεκρούς. Εκτός από τις επιτύμβιες στήλες, το θέμα  εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στις μαρμάρινες ληκύθους και λουτροφόρους, στην αγγειογραφία αλλά και σε  ψηφισματικά ανάγλυφα για την επισφράγιση συμφωνιών.

Διαστάσεις στήλης: ύψ. 1,59μ. , πλ. 0,81 – 0,71 μ., πάχ. 0,09-0,11 μ.

ΠΗΓΗ: ΕΦΑ Μαγνησίας, έκθεμα μήνα Ιουνίου 2023. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.6.2023.

Βιβλιογραφια:

        - Γιαννόπουλος Ν. Ι. BCH XXVIII, σ. 263-264. (A.R. van der Loeff, AM XXIX, σ. 213-221, πίν. XXII), 1904.

        - Γιαννόπουλος Ν. Ι. και Αθ. Ι. Σπυριδάκις, ΔΑΦΕΟ 6, σ. 24-25, αρ. 37  & σ. 45-46, αρ. Γ΄, πίν. Β (εικ. 7), 1903-1905.

        - Kern, IG, 1X2 (1908), αρ.426. (Schwyzer (1923) σ. 274, αρ. 575,1).

        - Jeffery-Johnston, LSAG2, σ. 96, 98, 99,402, αρ. 14, πίν. 11.

        - Δουλγέρη – Ιντζεσίλογλου  Αργ. «Θεσσαλικές Επιγραφές σε τοπικό Αλφάβητο», Θεσσαλονίκη, σελ. 122-124, πίν. 58, 2000.

        - Μποσνάκης Δ. ΕΝΘΕΤΤΑΛΙΖΕΣΘΑΙ, Βόλος 2013, αρ. κατ. Β30 στις σελ. 41, 53,112-113, 123, 161, 168, 194, 250-251, πιν. 28.

επιτυμβια αναγλυφη στηλη Κινεας Φρασιμηδα Φρασιμηδη αρχαια Υπερεια Κρηνη Φερων Μαγνησιας, λευκο μαρμαρο αγνωστης προελευσης φερες μαγνησια κρατιδας ταφος κρατιδα 7ος αιωνας πΧ αγνωστη προελευση Αρχαιολογικο Μουσειο Βολου 1904, αρχαια πολη Φερων Βελεστινο νεκροταφειο Δημαρχειο Γιαννοπουλειο Αλμυρου ορθογωνιο σχημα, ταινια αναγλυφικη επιφανεια, ιωνια αετωμα ανθεμιο, τορμος κοιλοτητα επιστεψη σιδερενιος συνδεσμος ζευγαρι χειραψια, χειρονομια δεξιωσης ανδρας, ηλικιωμενος, κλισμος ερεισινωτο, καρεκλα ιματιο, ακαλυπτο το στηθος, καθισμα ραδβι βακτηρια αντικειμενο στηλες παρασταση συζυγοι ζευγαρια νοτια Θεσσαλια δεξι χερι γυναικα δεξιωση πεπλο αποπτυγμα μαλλια αναθηματικο αναγλυφο αγγειογραφια συμβολισμος πενθος, θλιψη γυναικεια σεμνοτητα επιγραφες στιχος διαστιξη επαλληλη στιγμη ταφος θανατος επιγραφη γραπτο μνημειο κτητορας κρατιδαια σημα νεκρος 3ος γραμμα Φερρες κλασσικη περιοδος θεσσαλικο πλαστικη αξια γλυπτης εργαστηριο νησι ιωνικη γυναικεια μορφη παρθενωνεια πτυχωση αρχαικη περιοδος ελληνιστικη ενοτητα, επικοινωνια, δεσμος αγαπης αγαπη ζωντανοι νεκροι μαρμαρινη ληκυθος λουτροφορος, αγγειογραφια ψηφισματικο συμφωνια αλφαβητο ΘΕΤΤΑΛΙΖΕΣΘΑΙ

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ