Του Χρήστου Βεργέτη
Οι αρχαίοι Αρκάδες όπως έχουμε αναφέρει σε άλλα άρθρα μας έμειναν γνωστοί για τα μεγάλα ταξίδια τους. Ίχνη της παρουσίας τους βρίσκουμε:
- στην Αμερική (βλ. άρθρο Αρχείου Πολιτισμού "Αρχαίοι Αρκάδες στον Ατλαντικό")
- στον Πόντο (βλ. άρθρο Γ. Λεκάκη "Αρχαίοι Αρκάδες στον Πόντο"),
- στην Λυκαονία, που το όνομα της έχει σχέση με τον βασιλιά Λυκάονα και τα Λύκαια την μεγάλη Αρκαδική εορτή (βλ. άρθρο Χρ. Βεργέτη "Τα Λύκαια Αρκαδίας"),
- στην Τρωάδα,
- στην Συρία (Δαμασκός),
- στην Ιταλία (Οίνωτρος, Εύανδρος κ.α),
- στην Ισπανία (θεός Πάνας)
και σε άλλες τόσες περιοχές...
Πάρα πολλά από αυτά τα ταξίδια έγιναν σε
αρκετά παλαιούς χρόνους εποχές που κυριαρχούσαν στις θάλασσες μεγάλες ναυτικές
δυνάμεις του Ελληνισμού όπως οι Μινωίτες, οι Μινύες (Αργοναυτική εκστρατεία) οι
Μυκηναίοι κ.α. Άξιο αναφοράς περί της μεγάλης παράδοσης των Αρκαδικών
περιηγήσεων είναι ότι δύο από τους πιο μεγάλους θεούς της Αρκαδίας ο Ερμής και
ο Πάν- Πάνας έχουν μείνει διάσημοι για τις περιηγήσεις τους. Ο Ερμής ως
αγγελιοφόρος των θεών και ο Πάν ως ακόλουθος του Διονύσου. Ιδιαίτερα αγαπητός
προορισμός η Ιταλία, φιλοξένησε για πολλούς αιώνες περίφημους Αρκάδες ήρωες όπως
τον Εύανδρο, τον Αγχίση, τον Αινεία κ.α που ακόμα και σήμερα οι ιστορίες τους
μας θυμίζουν τον Ελληνικό πολιτισμό που άκμασε εκεί. Μοναδική Ελληνική πόλη της
Ιταλίας ήταν ο αρχαίος Έρυξ – Έρυκας με μια ιστορία που θα μας μεταφέρει που
αλλού από την πολύμηλο Αρκαδία.
Ο Έρυξ (ιταλικά Erice) είναι μια πόλη που εξακολουθεί να
υπάρχει μέχρι σήμερα. Βρίσκεται στην Σικελία έχοντας περίπου 28.000 κατοίκους.
Ιδρύθηκε από τον υιό του Αργοναύτη Βούτη Έρυκα, στη συνέχεια πέρασε διάφορα
ιστορικά στάδια, όπως την καταστροφή από την Καρχηδόνα στον Α΄ Καρχηδονιακό
Πόλεμο, και την κατάκτηση αρκετά αργότερα από τους Νορμανδούς. Ο μύθος λέει ότι
ο Βούτης έφυγε από την Αττική για να ακολουθήσει τους Αργοναύτες στο ταξίδι
τους με αρχηγό τον Ιάσονα. Όμως στη πορεία του ταξιδιού όταν οι Αργοναύτες
περνούσαν από τις Σειρήνες ο Βούτης μαγεύτηκε από το τραγούδι τους, έπεσε στη
θάλασσα για να τις πλησιάσει όμως τον έσωσε η Αφροδίτη και τον άφησε στο
Λιλύβαιο (σημερινή Μαρσάλα) στη δυτική ακτή της Σικελίας. Εκεί αφού έσμιξε μαζί
του του χάρισε δύο υιούς, τον Έρυκα και τον Πολυκάονα. Προς τιμήν του υιού του
Έρυκα έδωσε το όνομα του στο όρος στο οποίο έχτισε στη κορυφή του ιερό της
Αφροδίτης Ερυκίνης. Η πόλη Έρυκας χτίστηκε από τον Έρυκα, ενώ υπάρχουν άλλες
αναφορές ότι δικό του δημιούργημα ήταν και το ιερό της θεάς μητέρας του. Ο
Θουκυδίδης αναφέρει ότι ο Έρυξ ήταν βασιλιάς των Ελύμων που είχαν καταγωγή από
την Τροία. Όταν ο Ηρακλής επέστρεφε από τη Δύση έχοντας πάρει τα βόδια του
Γηρυόνη έμεινε για ένα διάστημα στην Ιταλία. Μάλιστα όπως έχει γραφτεί στο
άρθρο μας για τον ήρωα Εύανδρο ο Ηρακλής τιμήθηκε και φιλοξενήθηκε από τους
Αρκάδες της Ιταλίας σαν θεός. Στη Σικελία έχασε ένα από τα βόδια του το οποίο
πήγε στο κοπάδι του βασιλιά Έρυκα. Το γεγονός αυτό έγινε αφορμή για να παλέψουν
ο Ηρακλής με τον Έρυκα. Νικητής της μάχης βγήκε ο Ηρακλής, φόνευσε τον Έρυκα
και παρέδωσε το βασίλειο του στο λαό. Ακόμα και στην ιστορία με τον Εύανδρο ο
Ηρακλής έχασε προσωρινά κάποια από τα βόδια του από τον γίγαντα Κάκο τα πήρε
όμως πίσω φονεύοντας τον. Ίσως οι παρόμοιες αυτές ιστορίες να μην είναι τόσο
τυχαίες.
Αρχικώς το ότι οι Έλυμοι ήταν ο λαός της πόλης του Έρυκα δείχνει την στενή σχέση των Αρκάδων με την Ιταλία. Οι Τρώες ήταν Αρκαδικό φύλο αφού γενάρχης τους ήταν ο Δάρδανος εξ Αρκαδίας. Μετά την άλωση της Τροίας πολλοί Τρώες πήγαν στην Ιταλία γνωρίζοντας ότι η περιοχή ήταν βασικό κέντρο εγκατάστασης των Αρκάδων. Όμως το πιο εντυπωσιακό είναι ότι στο Αφροδίσιον όρος της Αρκαδίας οι κάτοικοι της αρχαίας Ψωφίδας είχαν φτιάξει ιερό – αστρομαντείο για την Αφροδίτη Ερυκίνη (βλ. άρθρο Γ. Λεκάκη "Το άγνωστο αρχαίο ιερό της Ερυκίνης Αφροδίτης"). Ο Γ. Λεκάκης στο άρθρο του μας δίνει πληροφορίες για τη σχέση που πιθανόν να είχε το ιερό με τον Σείριο (άστρο του Κυνός), αλλά και την σχέση του ιερού με την ιερά γεωμετρία.
Ένα από τα παλαιά της ονόματα ήταν Φήγεια, εκεί βρισκόταν ο τάφος του ήρωα Αλκμαίωνα (βλ. άρθρο "Ο ήρωας Αλκμαίων"). Οι συσχετίσεις βέβαια δεν σταματούν εδώ. Στην Ψωφίδα ο Ηρακλής σκότωσε τον Ερυμάνθειο κάπρο. Στον άθλο του είχε για συντροφιά την Ψωφίδα κόρη του βασιλιά της Σικελίας Έρυκα με την οποία απέκτησε δύο υιούς μετέπειτα βασιλείς της Αρκαδικής πόλης τον Πρόμαχο και τον Εχέφρονα. Σύμφωνα με μια εκδοχή το όνομα της η πόλη το πήρε από την σύντροφο του Ηρακλή. Όλα αυτά τα στοιχεία φανερώνουν ότι ο Έρυξ της Σικελίας πρέπει να υπήρξε αποικία των Αρκάδων και πιο συγκεκριμένα της αρχαίας Ψωφίδας. Αν δεν ήταν αποικία τους σίγουρα υπήρχε μια πολύ στενή σχέση καθώς η λατρεία της Αφροδίτης με τα ιερά στις δύο περιοχές και με το επίθετο Ερυκίνη δεν είναι σύμπτωση. Η θεά του έρωτα άλλωστε ήταν πολύ αγαπητή στους Αρκάδες – Τρώες και η λατρεία της μεταφέρθηκε μέσω αυτών στην Ιταλία.
Ενδιαφέρον όλων των παραπάνω μύθων είναι η μυστηριακή
σχέση του Ηρακλή με τους Αρκάδες. Φαίνεται πως ο Ηρακλής αγαπούσε την Αρκαδία
καθώς διάφορα κατορθώματα και άθλοι του συνδέονται με αυτή και για αυτό σε
πολλούς μύθους τον βλέπουμε να έρχεται σε επαφή με τους Αρκάδες της Ιταλίας. Το
ότι η σύντροφος του Θηβαίου ήρωα Ψωφίδα ήταν κόρη του Έρυκα δεν μας αφήνει άλλη
επιλογή από το να διαπιστώσουμε για άλλη μια φορά τον δεσμό των δύο περιοχών.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 21.8.2023.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Βεργέτης Χρ.
«Ο ήρωας Αλκμαίων και η ιδιαίτερη σχέση Αρκαδίας Βοιωτίας».
- Βεργέτης Χρ.
«Ο γενναιότερος πολεμιστής των Αρκάδων Εύανδρος».
- Λεκάκης Γ. «Το άγνωστο αρχαίο ιερό της Αφροδίτης Ερυκίνης».
- Λεκάκη Γ. «Αρχαίοι Αρκάδες
στον Πόντο».
- ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
«ΑΡΚΑΔΙΚΑ»
- TLG
- ΣΤΕΦΑΝΟΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ «ΕΘΝΙΚΑ».
- ΣΦΥΡΟΕΡΑ Σ. Ν. «Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ των ΕΛΛΗΝΩΝ»,
εκδ. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook