«ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ» το art-house διαμάντι του Ντούσαν Μακαβέγιεφ από τη NEW STAR από 7 Σεπτεμβρίου 2023 στους θερινούς κινηματογράφους.
«Σαν είδα πρώτη φορά στο Λονδίνο τα Μυστήρια του οργανισμού, ταινία του Μακαβέγιεφ, ενθουσιάστηκα, χειροκρότησα, κι είπα σε φίλους μου πως θα ‘ταν μεγάλη η χαρά μου σαν τύχαινε και δούλευα μ’ αυτόν τον σκηνοθέτη.» - ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ
«Ίσως είναι σαν καθρέφτης. Οι άνθρωποι το κρατούν μόνοι τους και βλέπουν να αντικατοπτρίζεται μόνο αυτό που τους προσβάλλει περισσότερο» - Ντούσαν Μακαβέγιεφ
«Η επιστήμη του Ράιχ καταδικάστηκε από το FDA, τα βιβλία του κάηκαν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και πέθανε στη φυλακή. Βλέπετε πόσο επικίνδυνο είναι το σεξ. Τέτοιες ταινίες είναι πλέον αδύνατες.» - ROGER EBERT
Βραβεία/Διακρίσεις:
Βραβείο FIPRESCI – Ειδική
Μνεία, Βραβείο Interfilm
Φεστιβάλ Κινηματογράφου
Βερολίνου 1971, Χρυσός Hugo Καλύτερης Ταινίας
Φεστιβάλ Κινηματογράφου
του Σικάγο 1971.
ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ
Σκηνοθεσία: Dušan Makavejev
Σενάριο: Dušan Makavejev
Διεύθυνση φωτογραφίας: Alexander Petković, Pega Popović
Μοντάζ: Ivanka Vukasović
Μουσική: Bojana Marijan
Ηθοποιοί: Milena Dravić, Ivica Vidović, Jagoda
Kaloper, Tuli Kupferberg, Zoran Radmilović, Jackie Curtis, Miodrag Andrić
Παραγωγοί: Dušan Makavejev, Svetozar Udovicki
Χρώμα :Έγχρωμο
Χώρα Παραγωγής: Γιουγκοσλαβία
Έτος Παραγωγής: 1971
Διάρκεια: 85΄
ΣΥΝΟΨΗ
Το σουρεαλιστικό αυτό κράμα ντοκιμαντέρ-μυθοπλασίας ξεκινάει ως σπουδή στη ζωή και το έργο του αμφιλεγόμενου στοχαστή και ψυχολόγου Βίλχελμ Ράιχ, για να εξελιχθεί στη συνέχεια σε μια αυτοσχέδια εξιστόρηση της σεξουαλικής απελευθέρωσης μιας νεαρής Σλάβας καλλονής. Συνδυάζοντας πολιτική και σεξουαλικότητα, η ταινία του Μακαβέγιεφ, η οποία απαγορεύτηκε στην πατρίδα του, είναι παιχνιδιάρικη και ταυτόχρονα τολμηρή· αναμφίβολα, ένα art-house διαμάντι.
Θαυμαστής του Βίλχελμ Ράιχ, επηρεάστηκε σημαντικά από τη θεωρία του, και η ταινία του «Τα μυστήρια του οργανισμού» είναι -θα μπορούσαμε να πιούμε- μια κινηματογραφημένη μεταφορά του έργου του μεγάλου ψυχαναλυτή. Ταινία γυρισμένη την εποχή όπου ιδεολογικοί αντιρρησίες και ανένταχτα πνεύματα επιστρατεύουν την τότε φρέσκια και γι’ αυτό ανοχύρωτη τέχνη του κινηματογράφου προκειμένου να δώσουν μια νέα πνοή σε μια προσεκτικά οροθετημένη πραγματικότητα.
Ο Ντούσαν Μακαβέγιεφ (1932-2019) αποτελεί αναμφίβολα την κορυφαία μορφή στην ιστορία του γιουγκοσλαβικού σινεμά. Οι ταινίες του, βαθιά ριζωμένες στην εμπειρία της πατρίδας του, αψηφούσαν συστηματικά τα πολιτικά και σεξουαλικά ταμπού της εποχής του, αντιμετωπίζοντας το φάσμα της λογοκρισίας σε πολλές χώρες. Αλληγορικό και ονειρικό, το έργο του συνιστά ένα σαρδόνιο και αναρχικό σχόλιο απέναντι σε κάθε καταπιεστικό καθεστώς, εκπέμποντας ένα οικουμενικό μήνυμα απελευθέρωσης
FLICKR για ΑΦΙΣΑ/ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/BANNER
ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ - ΝΤΟΥΣΑΝ ΜΑΚΑΒΕΓΙΕΦ
Σε ένα άθλιο διαμέρισμα
στο Παρίσι, το 1973, έγινε η πρώτη συνάντηση Χατζιδάκι – Μακαβέγεφ, που οδήγησε
τον συνθέτη να γράψει τη μουσική για την ταινία του Γιουγκοσλάβου δημιουργού.
Το «Sweet movie» (1974)
ήταν η πέμπτη ταινία του Ντούσαν Μακαβέγεφ, που ακολούθησε την καλλιτεχνική
επιτυχία της προηγούμενης με τίτλο «WR: Mysteries of the organism» (γνωστή στη
χώρα μας ως «Τα μυστήρια του οργανισμού»). Κι αν με τα «Μυστήρια του
οργανισμού» ο Μακαβέγεφ εξορίστηκε από τη χώρα του εξαιτίας της ανελέητης
κριτικής που άσκησε στο κομμουνιστικό καθεστώς με το «Sweet movie», όπως είχε
δηλώσει ο ίδιος, γκρέμισε όλες τις γέφυρες επικοινωνίας με τους παραγωγούς.
Εξαιτίας των ακραίων
σκηνών σεξ η ταινία απαγορεύτηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων
και η Αγγλία, ενώ οι πολωνικές αρχές αφαίρεσαν το διαβατήριο της Πολωνής
ηθοποιού Αννα Προύκναλ, η οποία πρωταγωνιστούσε στο φιλμ.
Το 1973 ο Μακαβέγεφ ζούσε
στο Παρίσι αυτοεξόριστος. Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε δει τα «Μυστήρια του
οργανισμού», είχε ενθουσιαστεί και είχε δηλώσει, ήδη από το 1971, ότι θα ήθελε
να δουλέψει μ’ αυτόν τον ανατρεπτικό σκηνοθέτη. Με μια έντονη δραστηριότητα,
που περιλάμβανε μουσική για ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου, ο Χατζιδάκις
ενδιαφέρθηκε να γνωριστεί με τον Μακαβέγεφ όταν πληροφορήθηκε πως ετοίμαζε τη
νέα ταινία του, δηλαδή το «Sweet movie». Η ιστορία λέει πως ο Χατζιδάκις
συνάντησε για πρώτη φορά τον Γιουγκοσλάβο σκηνοθέτη το 1973 στο παρισινό
διαμέρισμά του. Ζούσε σ’ ένα άθλιο υπόγειο. Εκεί που μιλούσαν με τον Χατζιδάκι
ένας αρουραίος βγήκε από μια κρυψώνα, πήρε ένα κομμάτι τυρί από ένα πιάτο στο
πάτωμα και εξαφανίστηκε. «Είναι ο συγκάτοικός μου» ενημέρωσε ο Μακαβέγεφ τον
εμβρόντητο Χατζιδάκι. Και τότε ο Χατζιδάκις είπε μέσα του: «Αυτός ο νέος
μαρξιστής σκηνοθέτης μ’ αρέσει και θα του γράψω μουσική». Οχι και τόσο νέος για
την ακρίβεια, αφού ο Χατζιδάκις ήταν 48 ετών το 1973 και ο Μακαβέγεφ 41. Το
σίγουρο είναι πως ο Ελληνας συνθέτης, που είχε ζήσει τα πιο κοσμογονικά χρόνια
του 20ού αιώνα, τα 60s, μεταξύ Kings Road του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης,
είδε κάτι ιδιαίτερο στην κινηματογραφική γραφή του Μακαβέγεφ και αποζήτησε τη
συγκεκριμένη συνεργασία. […]
ΠΗΓΗ.
Ο ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΤΟΥΣΑΝ ΜΑΚΑΒΕΓΙΕΦ
Σαν είδα πρώτη φορά στο Λονδίνο τα Μυστήρια του οργανισμού, την προηγούμενη ταινία του Μακαβέγιεφ, ενθουσιάστηκα, χειροκρότησα, κι είπα σε φίλους μου πως θα ‘ταν μεγάλη η χαρά μου σαν τύχαινε και δούλευα μ’ αυτόν τον σκηνοθέτη. Οι φίλοι μου τo ‘παν στον Μακαβέγιεφ κι αυτός με την σειρά του μου τηλεφώνησε στην Αθήνα και με ρώτησε, αν θέλω να δουλέψω στο Sweet Movie, ταινία που μόλις άρχιζε να γυρίζει. Πήγα τον γνώρισα, γίναμε φίλοι και δουλέψαμε μαζί σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης, ίσαμε που τέλειωσε το έργο που θα δείτε εδώ σε λίγο.
Η εμπειρία μου ήταν συναρπαστική κι ο Μακαβέγιεφ, ίδιος απαράλλαχτος ο άνθρωπος
με τον σκηνοθέτη.
Βαλκάνιος Γιουγκοσλάβος, νεομαρξιστής, αναρχικός, περίτεχνος κι απλοϊκός, περιφέρεται στον λεγόμενο δυτικό μας κόσμο, μ’ όλη την σκανδαλιά ενός ξεχωριστά ζωηρού παιδιού, με την αστραφτερή ματιά ενός ανατολίτη άρχοντα αλλά και με την ώριμη απλότητα ενός προικισμένου μεσήλικα, που διαθέτει τις εμπειρίες ενός παγκόσμιου πολέμου και τα τελευταία ρανίσματα μιας ευρωπαϊκής παιδείας.
Με τραγική σατιρική φλέβα μέσα του και με γνήσια
αίσθηση χιούμορ, κεντροευρωπαίκού τύπου θάλεγα, απορρίπτει φανατικά κάθε
διανοητική έκφραση στις ταινίες του και χειρίζεται το μόνιμο θέμα του – την
απελευθέρωση του σύγχρονου ανθρώπου απ’ τα εσωτερικά δεσμά του, τα “καταλλήλως
επιβληθέντα εντός μας”, όπως θάλεγεν ο ποιητής Καβάφης – με ανεξίτηλες εικόνες,
αδιάκοπες ευρηματικές ιδέες και με δίχως φραγμό αντιμετώπιση της αλήθειας στις
ανθρώπινες σχέσεις.
Δεν είναι «στρατευμένος». Δεν κάνει εύκολη πολιτική. Αλλά το αποτέλεσμά του
είναι πολιτικό, μια και τον χαρακτηρίζει η βαθειά γνώση του σημερινού μας
κόσμου.
Θα πρόσθετα ακόμη, πως ίσως δεν φανερώνει τους
συγκεκριμένους στόχους του. Όμως είναι ολοφάνερη η βαθύτατη ανθρωπιά του και η
προσπάθειά του να μας αναστατώσει για να σκεφτούμε κι έτσι να ξαναβρούμε μια
διαφορετική σύνθεση μέσα μας. Και μια διαφορετική σύνδεση με τον περίγυρό
μας.
Δεν περιέχει συμβολισμούς αλλά μεταχειρίζεται σύμβολα.
Δεν περιέχει συνθήματα, αλλά μεταχειρίζεται τραγούδια. Μα πάνω απ’ όλα, μας
χαρίζει εικόνες και ιστορίες διαφορετικές, που κινιούνται παράλληλα αλλά κι
ανεξάρτητα μεταξύ τους, για να καταλήξουνε όλα σε μια χοάνη, που τελικά
χαρακτηρίζεται από τον τίτλο της ταινίας κι από τον ζωντανό κόσμο που περιέχει
ο ίδιος ο Μακαβέγιεφ, σύγχρονος, οραματιστής και με ποιητική συνείδηση του
παρόντος Χρόνου.
Πολλοί και μάλιστα θαυμαστές του, επιχειρούν ανάλυση της εργασίας του κι
ατελείωτα φιλολογούν γύρω απ’ αυτήν, βρίσκοντας νοήματα, σκέψεις και ερμηνείες
απίθανες και περιοριστικές για την γεμάτη ορμή ασταμάτητη φαντασία του
Μακαβέγιεφ, που τόσο αντιπαθεί ο ίδιος τα σύμβολα και την διανόηση. Μα πάλι,
αυτός ο ίδιος, σαν πονηρός Βαλκάνιος, δέχεται με ηδονή όλες τις απόψεις και
επιβεβαιώνει με άνεση και χιούμορ τις εντελώς αντίθετες πλάνες των
«σκεφτομένων» θαυμαστών του. Όχι γιατί κερδίζει τίποτα. Απλώς, γιατί
διασκεδάζει αυτοσατυρίζοντας την αυξανόμενη επιτυχία της εργασίας του. Τρεις
μέρες συζητούσε σ’ ένα απ’ τα Φεστιβάλ της Ιταλίας μ’ έναν καθολικό επίσκοπο,
που ενθουσιασμένος ο επίσκοπος, είχε βρει το Sweet Movie θρησκευτική ταινία και
βασισμένη μάλιστα στο Ευαγγέλιο. Τρεις μέρες κουβέντιαζε μαζί του για να τον
πείσει πως ήτανε ο μόνος που ανακάλυψε το πραγματικό περιεχόμενο της ταινίας
του. Ούτε βέβαια ο επίσκοπος ήταν αφελής, ούτε ο Μακαβέγιεφ αργόσχολος. Μα ο
διάλογος, ήτανε μέσα στο παιχνίδι του.[…]
ΠΗΓΗ.
“Τα Μυστήρια τού
οργανισμού”. Βασιλης Ραφαηλίδης
Πώς θα σχολιάζατε τις εξής τρεις φράσεις τού Ράιχ:
1. Η “υποχρεωτική ηθική και η παθολογική σεξουαλικότητα
πηγαίνουν χέρι με χέρι”.
2. “Στην αγάπη τής
ελευθερίας πρέπει να προστεθεί και η υπεύθυνη ικανότητα για την ελευθερία”.
3. Η εξουσία και η αλήθεια αλληλοαναιρούνται”
Οι απαντήσεις τού Β. Ραφαηλίδη:
* Η σεξουαλική καταπίεση θα υπάρχει όσο υπάρχει η ανάγκη για την εξασφάλιση τής γνησιότητας τού “γνήσιου” κληρονόμου τής πατρικής περιουσίας. Η σεξουαλική καταπίεση είναι συναρτημένη με το κληρονομικό δίκαιο. Και κατοχυρωμένη μεταφυσικά για τον ίδιο λόγο.
1. “Ο ηθικός από φόβο, δεν είναι ηθικός, είναι φοβισμένος”, λέει ο Νίτσε. Όταν η σεξουαλικότητα γίνεται απειλή, λειτουργεί τρομοκρατικά για το φοβισμένο και τον εκτρέπει σε παράδοξες σεξουαλικές συμπεριφορές.
2. Υπάρχει ελευθερία αρνητική (απελευθέρωση από…) και ελευθερία θετική (απελευθέρωση για να…) λέει ο Φρομ. Δεν σου χρειάζεται η ελευθερία όταν δεν ξέρεις τι να την κάνεις. Τι να την κάνουμε, λοιπόν, τη σεξουαλική μας ελευθερία;
3. Η εξουσία ελέγχει και καθοδηγεί μ’ όποιον τρόπο έχει στη διάθεσή της, συνεπώς και με το ψέμα.
ROGER EBERT
«Ίσως είναι σαν
καθρέφτης», μου είπε ο Makavejev αργά ένα βράδυ στο Σικάγο. «Οι άνθρωποι το
κρατούν μόνοι τους και βλέπουν να αντικατοπτρίζεται μόνο αυτό που τους
προσβάλλει περισσότερο». Αυτό συμβαίνει με τη δουλειά του.
Με αληθινό τρόπο, ο
Makavejev είναι οι ταινίες του. Όπως ο Andrei Tarkovsky, ο Guy Maddin, ο Russ
Meyer ή ο Alejandro Jodorowsky, δεν μπορεί παρά να κάνει τις ταινίες που κάνει
και όχι άλλες. Στην πρώιμη καριέρα του στη Γιουγκοσλαβία, σε ταινίες όπως το
"Love Affair, or the Case of the Missing Switchboard Operator"
(1967), χαιρόταν με τους κρυφούς πολιτικούς παραλληλισμούς πέρα από τους
λογοκριτές. Ήταν αντιεξουσιαστής. Ο άνθρωπος που ήταν υπεύθυνος για τη
χρηματοδότηση ταινιών στη Γιουγκοσλαβία ήταν παλιός συμμαθητής του Makavejev.
Αντιμέτωπος με ένα από τα σενάρια του, ο άντρας αναστέναξε: "Dusan, Dusan,
Dusan! Ξέρω τι λες πραγματικά σε αυτό το σενάριο, και ξέρεις τι πραγματικά λες.
Τώρα πήγαινε σπίτι και αναθεώρησε το, ώστε μόνο το κοινό να ξέρει. "
Φαλακρός, εύσωμος και
γενειοφόρος, ο Makavejev έχει δημιουργήσει μια καριέρα μέσα από τη φτώχεια, τα
απροσδόκητα κέρδη, την τύχη και την ιδιοφυΐα.
Ο κριτικός Jonathan Rosenbaum μιλά για τη μέθοδο του Makavejev ως υλικά σε σύγκρουση. συνδυάζει ντοκιμαντέρ, μυθοπλασία, ευρήματα, άμεση αφήγηση και πατριωτική μουσική με τρόπους εκπληκτικούς και αινιγματικούς. Η ταινία είναι για όποια εντύπωση της αφήσεις.
Το «WR», για παράδειγμα,
ξεκινά ως ντοκιμαντέρ για τον Αυστριακό αναλυτή Wilhelm Reich, κάποτε πρώτο
βοηθό του Φρόιντ, αργότερα κομμουνιστή, αργότερα αντικομμουνιστή, τελικά
Αμερικανό, που πίστευε ότι ο οργασμός ήταν το κλειδί για την ελευθερία και την
ευτυχία, και πιθανώς μια θεραπεία για την ασθένεια. Ο Συσσωρευτής Οργόνης του
ήταν ένα κουτί στο μέγεθος ενός τηλεφωνικού θαλάμου, ξύλινο στο εξωτερικό, επενδεδυμένο
με μέταλλο, το οποίο πίστευε ότι συγκεντρωνόταν την οργασμική ενέργεια σε
όποιον καθόταν μέσα του. Η επιστήμη του Ράιχ καταδικάστηκε από το FDA, τα
βιβλία του κάηκαν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και πέθανε στη φυλακή. Βλέπετε πόσο
επικίνδυνο είναι το σεξ.
Η καταχώριση του
"WR" ως εξαιρετική ταινία θα προκαλέσει οργή από ορισμένους. «Ποτέ,
σε όλα τα χρόνια που πήγα στον κινηματογράφο, δεν αποδοκίμασα μια ταινία, όσο
κακή, βαρετή ή ανόητη κι αν ήταν η ταινία», έγραψε ο David Bienstock στους New
York Times. «Μερικές φορές το έγκλημα που διαπράχθηκε στο όνομα του
κινηματογράφου φαινόταν αρκετά εξωφρενικό για να δικαιολογήσει μια τέτοια
απάντηση, αλλά συγκρατήθηκα».
Το "WR" τον προσέβαλε κυρίως λόγω των διαστρεβλώσεων των διδασκαλιών του Ράιχ, οι οποίες θεωρούσε ότι ισοδυναμούσαν με δολοφονία χαρακτήρων. Το ότι ο Bienstock θεώρησε την ταινία ως σοβαρή για τον Ράιχ ή οτιδήποτε άλλο, προκαλεί έκπληξη.
ΜΠΑΜΠΗΣ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ
Η ταινία είναι
μισο-ντοκιμαντέρ. Αναφέρεται στη ζωή και το έργο του Βίλχελμ Ράιχ και στην
απελευθέρωση της σεξουαλικότητας. Ακόμη είναι αρκετά σατιρική για τη ζωή τόσο
στις κομμουνιστικές χώρες όσο και στις καπιταλιστικές.
Ελάχιστα αφηγηματικός ο Μακαβέγιεφ, με σκηνές
από επεισόδια να εναλλάσσονται στο μοντάζ αποτρέποντας έτσι τη μονοτονία και
την πλήξη καθώς πολλά τμήματα είναι δοκιμιακού χαρακτήρα αναφερόμενα στην
πολιτική και στη σεξουαλικότητα, μου άρεσε πολύ σ’ αυτή την ταινία. Μου αρέσει
ο αφηγηματικός κινηματογράφος, αλλά μπορώ να εκτιμήσω και τον μη αφηγηματικό
όταν έχει μια υψηλή ποιότητα. Το κωμικό-σατιρικό στοιχείο των περισσότερων
επεισοδίων και σκηνών είναι το κύριο χαρακτηριστικό των «Μυστηρίων του
οργανισμού».
Στην ταινία εμφανίζονται διάφοροι που μου ήσαν άγνωστοι, όχι όμως και ο Alexander Lowen, από τους διαδόχους του Ράιχ, του οποίου το βιβλίο «Bioenergetics» είχα διαβάσει πριν χρόνια. Ο λόγος που το θυμάμαι είναι ότι ο Lowen προτάσσει σαν μότο στο βιβλίο του τις τρεις προσευχές της ψυχής από τον «Φτωχούλη του θεού», την οποία ο Καζαντζάκης παρομοιάζει με τόξο.
- Θεέ μου μη με αφήσεις ατέντωτη γιατί θα σαπίσω.
- Θεέ μου μη με παρατεντώσεις γιατί θα σπάσω.
- Θεέ μου παρατέντωσέ με κι ας σπάσω. - ΠΗΓΗ.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook