Της Κοκώνας Ρούγγου, αρχαιολόγου
Στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Δημήτριος Ευαγγελίδης, τότε έφορος Αρχαιοτήτων Νήσων Αιγαίου, διενεργώντας ανασκαφικές τομές στην αγροτική περιοχή Κλοπεδή, βόρεια του κόλπου της Καλλονής, πλησίον του οικισμού της Αγίας Παρασκευής, αποκάλυψε δύο σημαντικά ναϊκά οικοδομήματα, των αρχαϊκών χρόνων, σπάνια δείγματα αιολικού ρυθμού, όπως μαρτυρούν τα κατά χώραν σωζόμενα αρχιτεκτονικά στοιχεία και τα περισυλλεχθέντα από την περιοχή αιολικού τύπου κιονόκρανα.
Των Κοκώνας Ρούγγου, Νικόλαου Δουλουμπέκη, Γεωργίας Κοσσυφίδου, αρχαιολόγων
Στον αρχαιολογικό χώρο της
Κλοπεδής, σώζονται τα ερείπια δύο Ναών των αρχαϊκών χρόνων. Οι Ναοί, γνωστοί
στην αρχαιολογική βιβλιογραφία ως Ναοί Α και Β, ανοικοδομήθηκαν στο άνδηρο ενός
χαμηλού, ελαιόφυτου λόφου και ορίζουν τον πυρήνα ενός μεγάλου Ιερού, λείψανα
του οποίου σώζονται επιφανειακά στη γύρω περιοχή. Το Ιερό στην Κλοπεδή, το
παλαιότερο σωζόμενο στην Λέσβο, αναγνωρίζεται ως μνημείο σταθμός, τόσον για την
συμβολή του στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, καθώς αποτελεί μοναδικό δείγμα αιολικού
ρυθμού στον ελλαδικό χώρο, όσον και γιατί η ίδρυσή του στον 6ο αι. π.Χ.
συνδέεται με μία ακμάζουσα περίοδο του νησιού.
Από τους δύο Ναούς, ο Ναός Α
θεωρείται πρωιμότερος και τοποθετείται, βάσει των αναλογιών της κάτοψης (29,20
x 18,70 μ.), στους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους. Τα οικοδομικά λείψανα, τα οποία
αποκαλύφθηκαν το 1924, καθώς και στο πλαίσιο των εργασιών του ΕΣΠΑ, μαρτυρούν
ότι τον κυρίως Ναό αποτελούσαν τρεις διαδοχικοί χώροι - ο πρόδομος, ο σηκός και
ο οπισθόδομος - τους οποίους περιέβαλε εξωτερική κιονοστοιχία, το λεγόμενο
πτερό.
Ο Ναός εδράζεται στον φυσικό
βράχο και τα θεμέλια του είναι κατασκευασμένα από μεγάλες πλάκες εντόπιου,
τραχείτη λίθου, συναρμοσμένες χωρίς συνδετικό υλικό. Η ισχυρή κατασκευή της
νότιας μακράς και ανατολικής πλευράς του Ναού, μέγιστου σωζόμενου ύψους 2,35 μ.,
σχετίζεται με τη θέση ανέγερσης του Ναού στις νότιες παρυφές του πλατώματος και
την ανάγκη ενίσχυσης της θεμελίωσης σε αυτή την πλευρά. Για τον λόγο, μάλιστα,
αυτό, κατά μήκος της νότιας μακράς πλευράς του Ναού κατασκευάσθηκε ισχυρό,
βαθμιδωτό ανάλημμα, με γέμισμα και επένδυση λιθοπλίνθων. Για την κατανόηση της
επιλογής της θέσης ανοικοδόμησης του Ναού στο χείλος του πλατώματος
διαφωτιστικά είναι τα νέα ευρήματα: τα μυκηναϊκών και γεωμετρικών χρόνων
λείψανα, τα οποία περικλείονται στα θεμέλιά του, συσχετίζουν την ανέγερση του
αρχαϊκού Ναού με την λατρεία των προγόνων και την ανάγκη σύνδεσης με το μακρινό
παρελθόν.
Ενδείξεις για τη λίθινη
ανωδομή και τον αρχιτεκτονικό τύπο του κτιρίου παρέχουν τα πολυάριθμα αρχιτεκτονικά
σπαράγματα, καθώς και ένα αιολικό κιονόκρανο, το οποίο βρέθηκε ανεστραμμένο
στην ΝΑ. γωνία της θεμελίωσης. Πρόκειται για τυπικό δείγμα κιονόκρανου αιολικού
ρυθμού, με δύο έλικες να διακλαδίζονται αντιθετικά γύρω από ένα ανθέμιο.
Λίγο βορειότερα του Ναού Α
βρίσκεται ο Ναός Β, θεμελιωμένος στον φυσικό βράχο, στο πιο επίπεδο τμήμα του
πλατώματος. Ο Ναός σώζεται έως τον στυλοβάτη, το επίπεδο, δηλαδή, όπου
εδράζονταν οι κίονες της εξωτερικής κιονοστοιχίας, της λεγόμενης περίστασης, η
οποία περιέβαλε τον κυρίως Ναό. Μάλιστα, στη ΒΔ. γωνία του στυλοβάτη βρέθηκαν
στη θέση τους δύο βάσεις κιόνων, στοιχείο από το οποίο προκύπτει ότι η
περίσταση αποτελούνταν από 46 συνολικά κίονες.
Σύμφωνα με τα σωζόμενα
οικοδομικά λείψανα, τον πυρήνα του Ναού αποτελούσε μία μονόχωρη αίθουσα με
εσωτερική κιονοστοιχία σχήματος Π, στο βάθος της οποίας βρισκόταν η βάση του
λατρευτικού αγάλματος. Η χρονολόγηση του Ναού ανάγεται στους ύστερους αρχαϊκούς
χρόνους, με ασφαλείς ενδείξεις πρωιμότερων οικοδομικών φάσεων.
Σημαντικό πρόσφατο εύρημα
είναι το γεωμετρικών χρόνων ελλειψοειδές κτήριο, το οποίο αποκαλύφθηκε βόρεια
ακριβώς του Ναού. Το κτίριο, με προσανατολισμό Α-Δ και διαστάσεις 13,50 X 8,50 μ.,
έχει εγκάρσιο διαχωριστικό τοίχο στην αψίδα, κεντρικό άνοιγμα εισόδου στον κατά
μήκος άξονα και οριοθετημένο αύλειο χώρο. Μεταξύ των ολιγάριθμων ευρημάτων από
το εσωτερικό του κτηρίου, ενδιαφέρον παρουσιάζει μία πήλινη κεφαλή ειδώλου, για
την εξυπηρέτηση ενδεχομένως λατρευτικών αναγκών.
Η λατρευόμενη θεότητα του
Ιερού συνδέθηκε στην έρευνα με την γνωστή από τις αρχαίες πηγές λατρεία στη
Λέσβο του Ναπαίου(*) Απόλλωνος. Τα νέα ευρήματα, όπως το θραύσμα πήλινης πλάκας με
εγχάρακτη επιγραφή - ΛΩΝΟΣ από τα θεμέλια του Ναού Α, καθώς και τμήμα χάλκινου
ειδωλίου κούρου από το βάθρο του λατρευτικού αγάλματος του Ναού Β, τεκμηριώνουν
την υπόθεση για τη λατρεία του θεού του Φωτός και της Μουσικής στο αιολικό,
αρχαϊκό Ιερό της Κλοπεδής.
Από το 2010 έως σήμερα, χάρη στην ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ, οι εργασίες στους δύο Ναούς και στον περιβάλλοντα χώρο τους συνεχίζονται, με στόχο την ανάδειξη των μνημείων και την διαμόρφωση ενός οργανωμένου και επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου. Σύμφωνα με τη μελέτη, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών ο περιφραγμένος αρχαιολογικός χώρος θα διαθέτει φυλάκιο στην είσοδο, καθώς και εκθετήριο αρχιτεκτονικών μελών. Με ειδικές διαδρομές πρόσβασης θα οδηγείται ο επισκέπτης από την είσοδο προς τον πυρήνα του Ιερού. Στις διαδρομές και όπου δημιουργούνται πλατώματα θα υπάρχουν καθιστικά και στέγαστρο. Για την ανάγνωση του μνημείου, στον χώρο θα υπάρχουν επεξηγηματικές πινακίδες, ενώ θα διατίθεται ενημερωτικό φυλλάδιο με αρχαιολογικά κείμενα, φωτογραφίες και σχέδια του μνημείου.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΛΕΣΒΟΥ, Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης
Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.12.2022.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ Γ. Λεκάκη:
(*) νάπος, ναπαίος (-α, -ον) ο ανήκων σε νάπο / νάπα / νάπη = δασώδης δρυμώδης κοιλάδα / κοιλόπεδο, ορεινό άλσος, λόχμη, χαράδρα, φαράγγι, βήσσα, διαρρεομένη υπό χειμάρρου - Σοφ., Ευρ. Ξεν. > λατ. nemus < νωπός.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook