ΑΛΩΝΙ 2.800 χρόνων στην Νάξο! - της Ελ. Ανδρειωμένου

ΑΛΩΝΙ 2.800 χρόνων

στην Νάξο!

Κείμενο - φωτογραφίες της Ελευθερίας Ανδρειωμένου

Ιούλιος μήνας, ο «αλωνάρης», ο «αλωνιστής» ή ο «γυαλιστής», γιατί γυαλίζουν πια οι καρποί.

Είναι η εποχή του αλωνίσματος των δημητριακών. Του διαχωρισμού, δηλαδή, μέσα στο αλώνι, του καρπού από τα άχυρα.

        - ἡ ἅλως, τῆς ἅλω, ήταν η αρχαία μας λέξη. Και αλώνιον, το μικρό αλώνι.

        - Αλώια έργα, οι εργασίες οι σχετικές με το αλώνισμα.

        - Αλωεύς, ο εργαζόμενος στο αλώνι, ο αλωνάρης.

Ο Ξενοφών στον Οικονομικό του 18.8-9 κ.ε., μάς μεταφέρει τον διάλογο τού αλωέα, Ισχομάχου με τον Σωκράτη:

        -- [18.8] Ἐπειδὰν δὲ καθάρῃς, ἔφη, τὸν σῖτον μέχρι τοῦ ἡμίσεος τῆς ἅλω, πότερον εὐθὺς οὕτω κεχυμένου τοῦ σίτου λικμήσεις τὰ ἄχυρα τὰ λοιπὰ ἢ συνώσας τὸν καθαρὸν πρὸς τὸν πόλον ὡς εἰς στενότατον; Συνώσας νὴ Δί᾽, ἔφην ἐγώ, τὸν καθαρὸν σῖτον, ἵν᾽ ὑπερφέρηταί μοι τὰ ἄχυρα εἰς τὸ κενὸν τῆς ἅλω, καὶ μὴ δὶς ταὐτὰ ἄχυρα δέῃ λικμᾶν.

            [18.9] Σὺ μὲν δὴ ἄρα, ἔφη, ὦ Σώκρατες, σῖτόν γε ὡς ἂν τάχιστα καθαρὸς γένοιτο κἂν ἄλλον δύναιο διδάσκειν.

Απόδοση: Ε. Δημητριάδου-Τουφεξή:

        -- [18.8] «Όταν όμως ξεκαθαρίσεις το σιτάρι», είπε, «μέχρι τα μισά του αλωνιού, ποιό από τα δύο θα κάνεις αμέσως, έτσι όπως είναι το σιτάρι θα λιχνίσεις τα υπόλοιπα άχυρα ή θα λιχνίσεις αφού πρώτα σωριάσεις το καθαρό σιτάρι σ᾽ έναν στενό χώρο στο κέντρο;» «Αφού συγκεντρώσω, μα τον Δία», είπα, «το καθαρό σιτάρι, για να μου πέφτουν τα άχυρα στο άδειο μέρος του αλωνιού και να μη χρειάζεται να λιχνίζω δυο φορές τα ίδια άχυρα».

        [18.9] «Εσύ», είπε, «Σωκράτη ακόμη και κάποιον άλλο θα μπορούσες να διδάξεις πώς θα καθαριζόταν το σιτάρι όσο το δυνατόν πιο γρήγορα».

Ένα τέτοιο πανάρχαιο αλωνάκι θα δούμε σήμερα, που οι ιερές πλέον πέτρες του, μένουν σιωπηρά αμετάβλητες μέσα στο κοίλο του, εδώ και 2.800 χρόνια!!

Βρίσκεται στην τοποθεσία, Μέλανες(*) / Φλεριό(**) της Νάξου, κοντά στο Ιερό των Πηγών, σ᾽ ένα χωράφι ιδιωτικό σήμερα.

Στα 50 μ. πιο ψηλά από τις Πηγές, σ᾽ έναν τὀπο ασύχναστο και επιβλητικό, αποκαλύφθηκε μέσα σε βραχώδη περιοχή ένα σημαντικό Ιερό αγροτικού τύπου.

 Κατά τις ανασκαφές διαπιστώθηκε ότι υπήρξε εκεί ένας μικρός Ναός και υπαίθριο Ιερό.

 Φαίνεται ότι ξεκίνησε, ίσως πριν από τον 8ο π.κ.χ. αιώνα, η λατρεία μιας θηλυκής θεότητας της ευφορίας της γης. Παράλληλα, στο Ιερό αυτό λατρεύτηκαν και δύο ήρωες, οι Ώτος και Εφιάλτης, που προστάτευαν την άλλη, επίσης σημαντική δραστηριότητα στον χώρο, την δύσκολη δηλαδή και επικίνδυνη δουλειά των λατόμων της πέτρας, η οποία αφθονεί γύρω.

Μέ αυτές τις ντόπιες κογχερές και κατόπιν λειασμένες πέτρες στήθηκε το αλωνάκι το 800 π.κ.χ., μέσα στο πεντανέμι για να διευκολύνεται και το λίχνισμα.

Ένα από τα μαρμαρένια αλώνια.

Πέτρες στητές κι ακίνητες ίσαμε τώρα, με τα διάκενά τους καλυμμένα με αργιλώδη λάσπη για να μην χάνεται ο σπόρος.

Οδυσσέας Ελύτης θα μάς θυμίσει παλιότερες εποχές, όπου αγόρια και κορίτσια, αγροτόπαιδα, κοιμούνται τις νύχτες στα χωράφια την εποχή του αλωνίσματος, μα μέσα τους καίει η ερωτική θέρμη.

Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι

Στήσαν χορό τρελό τα μελισσόπουλα

Iδρώνει ο ήλιος τρέμει το νερό

Φωτιάς σουσάμια σιγοπέφτουνε

Στάχυα ψηλά λυγίζουνε το μελαψό ουρανό.

[…]

Πέρα μέσ’ στα χρυσά νταριά

κοιμούνται αγοροκόριτσα.

O ύπνος τους μυρίζει πυρκαγιά

Στα δόντια τους ο ήλιος σπαρταράει.

Aπ’ τη μασχάλη τους γλυκά στάζει το μοσχοκάρυδο.

Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι.

Σύνθεση: Γιάννης Μαρκόπουλος, από το album Ηλιος ο πρώτος.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.7.2024.

Αρχαίες κυψέλες στις Μέλανες.

(*) Οι Μέλανες είναι πεδινό χωριό της δυτικής Νάξου, στον 37^ο παράλληλο [37°5′21″N 25°26′19″E]. Απέχει 9 χλμ. από την Χώρα Νάξου.

Στην περιοχή Φλεριό(**), υπήρχε και υπάρχει μεγάλη ροή τρεχούμενων υδάτων, τα οποία τροφοδοτούσαν την περιοχή. Αυτή η πηγή, μαζί με τα μάρμαρα ευνόησαν την ανάπτυξη λατομείων, εργαστηρίων και σχολών γλυπτικής, τουλάχιστον από τον 7^ο αιώνα π.Χ. Από αυτό το λατομείο εξήχθη ο ύψους 9 μ. κούρος (γνωστός ως «Κολοσσός των Ναξίων»), που μεταφέρθηκε από την Νάξο στην Δήλο! Άλλωστε, όχι πολύ μακριά από τις Μέλανες, κοντά στον Κυνίδαρο, βρίσκονται τα σημερινά λατομεία μαρμάρου Νάξου.

Στην περιοχή σώζεται αρχαίο ιερόν των Πηγών. Κοντά του υπάρχουν δυο ημιτελείς κούροι: Ο ένας διάσημος και ευκολοπροσβάσιμος (ύψους 5,5 μ., βάρους 5 - 7 τόνων). Ο άλλος στην περιοχή Φαράγκι / Φάραγγα, στην Ποταμιά, 300 μ. μακρύτερα.

Και αρχαίο υδραγωγείο, που από την προαναφερόμενη πηγή, μετέφερε το νερό 11 χλμ. μακρυά, στην αρχαία πόλη της Νάξου! Τεράστιο έργο για την εποχή του. Σε λειτουργία από τον 6^ο αιώνα π.Χ. έως τον 8^ο αιώνα μ.Χ. - εκτίσθη δις. Καταρρίπτει την κρατούσα άποψη ότι τα υδραγωγεία είναι έργα ρωμαϊκής εποχής!

Στην Καλαμίτσια (2 χλμ. Ν. από τις Μέλανες) υπάρχει το (εγκαταλελειμμένο και ερειπωμένο) «Παλλάτι των Ιησουιτών» (του 1673 / 1679 – 1681). Από τον μοναχό R. Sauger. Μείγμα τοπικής και δυτικής αρχιτεκτονικής. Με ανακτορικό διώροφο κεντρικό κτήριο, παρεκκλήσι, βοηθητικά κτήρια, περιστερώνα, σταύλους, κουζίνες, κήπο, σκάλες, στέρνες, κ.α. Ανάμεσα σε ελιές. Η μη συντήρηση, οι λεηλασίες και η χρήση του για κτηνοτροφικές ανάγκες το έχουν καταστρέψει…

Τα «περιβόλια των Μελάνων» είναι μια κατάφυτη περιοχή με αναβαθμίδες με δένδρα (αχλαδιές, βερυκοκκιές, βυσσινιές, λεμονιές, πορτοκαλιές, κ.ά.). Με οργανωμένο σύστημα διανομής νερού για κάθε περιβολάρη. Τα περιβόλια ήταν υπό φράγκικη κατοχή! Μετά την απελευθέρωση του 1945, οι Μελανίτες επαναστάτησαν και πέτυχαν την διανομή των περιβολιών της γης τους, στους εντοπίους αγρότες!!!

Παλιά ανήκε στον Δήμο Βίβλου[1] (1835 – 1912).

ΠΗΓΗ:Γ. Λεκακης «Σύχγρονης Ελλαδος περιηγησις».

        - Giuliani L. (επιμ.) «Ο Κολοσσός των Ναξίων» στο «Αριστουργήματα αρχαίας τέχνης», εκδ. C. H.  Beck, Μόναχο, 2005.

        - Λαμπρινουδάκης Β. - Σφυρόερα Αλ. «Συντήρηση και ανάδειξη του αρχαίου υδραγωγείου Νάξου και του Ιερού των Πηγών στις Μέλανες», Πανεπ. Αθηνών, Αθήνα, 2010.

        - naxos.gr, thisisnaxos.gr.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Δήμος της επαρχίας της Νάξου, νέου Ελληνικού Κράτους, που συστάθηκε το 1835. Καταργήθηκε το 1912. Πρωτεύουσα του δήμου ήταν ο οικισμός Γαλανάδος[*]. Αργότερα (το 1845), οι Τρίποδες. Οικισμοί του: Γλυνάδο, Αγερσανί (Αγερσανοί < Άγιος Αρσένιος), Κάτω και Άνω Σαγκρί[*], (Άνω, Κάτω και Μέση) Ποταμιά, Μέλανες[*], Άγιος Θαλάλαιος, Άχαψι (μετά Γαλήνη) και Μητρυϊά ή Μητρεία ή Μητριά. Πρώτος δήμαρχος ο Σπυρίδων Αντ. Μπαρότσης. Το 1845 καταργούνται οι οικισμοί Άχαψι και Μητρυιά και συναποτελούν τον οικισμό των Εγγαρών - έτσι ο Εγγαρές προσαρτάται στο Δήμο Βίβλου.

[*] Τοπωνύμια σχετικά υπάρχουν και στην Λέσβο (Σίγρι), και την Χίο (Μελανιός), κλπ.

ΑΛΩΝΙ 2.800 χρονια πριν Ναξος Ανδρειωμενου Σωζε Σοζε κυψελες κυψελη μελι μελισσες μελισσα υπερφυσικο μεγεθος υπερφυσικου μεγεθους αγαλμα κουρος ναξου Δημος επαρχια Ναξου, Ελληνικο Κρατος, 1835 1912 πρωτευουσα οικισμος Γαλαναδος 19ος αιωνας μχ 1845 Τριποδες Οικισμοι Γλυναδο, Αγερσανι Αγερσανοι αγιος Αρσενιος Κατω ανω Σαγκρι Μεση Ποταμια Μελανες, Θαλαλαιος, αχαψι Γαληνη Μητρυια Μητρεια Μητρια πρωτος δημαρχος Μπαροτσης καταργηση Εγγαρες Βιβλου Τοπωνυμια Λεσβος Σιγρι Χιος Μελανιος Αρχαια κυψελη χωριο δυτικη 37ος παραλληλος Χωρα Φλεριο τρεχουμενα υδατα νερο μαρμαρα λατομειο εργαστηριο σχολη γλυπτικης, γλυπτικη 7ος αιωνας πΧ υψους υψος 9 μ. κουρος Κολοσσος των Ναξιων Κολοσσιαιος γιγαντιος Δηλος Κυνιδαρος, λατομεια μαρμαρου αρχαιο ιερον Πηγων ημιτελης κουροι Φαραγκι / Φαραγγα, Φαραγγας Ποταμια υδραγωγειο, πολη εργο 6ος 8ος καταρριψη υδραγωγεια εργα ρωμαικη εποχη Καλαμιτσια εγκαταλελειμμενο εγκαταλειμμενο ερειπωμενο παλατι Παλλατι Ιησουιτες 17ος 1673 / 1679 – 1681 μοναχος σωζερ Sauger αρχιτεκτονικη ανακτορικο διωροφο κεντρικο κτηριο, παρεκκλησι, κτηρια, περιστερωνας, σταυλος, κουζινα, κηπος, σκαλα στερνα ελια λεηλασια κτηνοτροφια καταστροφη περιβολι Μελανων αναβαθμιδα δενδρο αχλαδια, βερυκοκκια, βυσσινια, λεμονια, πορτοκαλια διανομη περιβολαρης περιβολια φραγκικη κατοχη φραγκοι απελευθερωση 1945, Μελανιτες επανασταση αγροτες Βιβλος 1835 – 1912 αριστουργηματα τεχνης ΛαμπρινουδακηςΣφυροερα Συντηρηση Πηγες παναρχαιο αλωνακι ιερη πετρα κοιλο βραχος ανασκαφη ναος υπαιθριο Ιερο ιερον λατρεια θηλυκη θεοτητα ηρωα ηρωολατρεια ωτος Εφιαλτης, προστασια λατομος λειασμενη αλωνι 800 πεντανεμι λιχνισμα μαρμαρενιο μαρμαρενια αλωνια στητη αργιλωδης λασπη σπορος Ελυτης αλωνισμα ερωτας μαργαριτα χορος τρελος μελισσοπουλο ιδρως ηλιος φωτια σουσαμι σταχυ μελαψος ουρανος χρυσα νταρια υπνος αγοροκοριτσο πυρκαγια δοντια ηλιος μασχαλη μοσχοκαρυδο Μαρκοπουλος, Ηλιος ο πρωτος Ιουλιος μηνας, αλωναρης αλωνιστης γυαλιστης γυαλισμα καρπος δημητριακα διαχωρισμος αχυρο αλως, αλωνιον, αλωνιο αλωια εργασια αλωευς, αλωεας εργαζομενος Ξενοφων Οικονομικος Ισχομαχος Σωκρατης σιτος λικμηση αχυρα πολος καθαρος σιταρι λιχνισμα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ