Το μοναδικό αθέατο αρχαίο χωριό, κτισμένο εξ ολοκλήρου μέσα σε… καταβόθρα, πριν 3.500 χρόνια! - του Γ. Λεκάκη

Το μοναδικό αθέατο αρχαίο χωριό,

κτισμένο εξ ολοκλήρου

μέσα σε… καταβόθρα,

πριν 3.500 χρόνια!

Του Γιώργου Λεκάκη

Το Thiscali > Tiscali[1] είναι ένας αρχαιολογικός χώρος, της Εποχής του Χαλκού, στην ερημιά, στο πάρκο Gennargentu, στα σύνορα μεταξύ των δήμων Dorgali και Ulìana / Oliena[2] στο αντολικό-κεντρικό τμήμα της Σαρδηνίας, στον 40ό παράλληλο [40°14′12.31″N 9°29′21.9″E].

Ως εδώ τίποτε το περίεργο…

Αλλά είναι το μοναδικό χωριό, που το 1500 π.Χ. κτίσθηκε εξ ολοκλήρου μέσα σε μια τεράστια καρστική καταβόθρα-σπηλιά, στο ομώνυμο όρος (ύψους 518 μ.) στην οροσειρά Βαρβαγία. Το αρχαίο χωριό αυτό, είναι εξ ολοκλήρου κτισμένο κατά μήκος των τοίχων της καταβόθρας και δεν είναι ορατό, μέχρι να φτάσετε στο εσωτερικό της φυσικής κοιλότητος!!!

Ο αρχαιολογικός χώρος του, αποτελείται από τα ερείπια πολλών κατοικιών, που εκτίσθησαν κατά την λεγομένη προ-Νουραγική και Νουραγική Εποχή (15^ος - 14^ος και 9^ος - 8^ος αιώνας π.Χ.)! Συνέχισε και ανακαινίστηκε και κατά την Ρωμαϊκή Εποχή (2^ος - 1^ος  αι. π.Χ).

Η τοποθεσία ξανα-ανακαλύφθηκε το 1910 κατά λάθος από τον Ιταλό ιστορικό Ett. Pais (τότε ήταν ακόμα σε άριστες συνθήκες διατήρησης) και αργότερα περισσότερες λεπτομέρειες έδωσε ο Ant. Taramelli το 1927.

Αλλά οι επίσημες ανασκαφές δεν έγιναν, παρά μόνο το… 1999 – 2000. Η S. Massetti επραγματοποίησε τις πρώτες - και μέχρι στιγμής μοναδικές - ανασκαφές στην τοποθεσία, για λογαριασμό της  Αρχαιολογικής Υπηρεσίας των επαρχιών Sassari και Nuoro (Soprintendenza pro sos Benes Archeològicos pro sas provìntzias de Tàtari e Nùgoro). Το 2005 ο Fabrizio Delussu (Αρχαιολογικό Μουσείο Dorgali) επραγματοποίησε μια προκαταρκτική μελέτη των υλικών, που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές, μια εξέταση που του επέτρεψε να διατυπώσει μια νέα ερμηνεία του χώρου.

Αποτελείται από δύο ομάδες καλύβων - συνοικίες. Η πρώτη, στα βόρεια, κοντά στην είσοδο, αποτελείται από περίπου 40 καλύβες. Μερικές από αυτές είναι στρογγυλές, οι περισσότερές είναι τετράγωνες και ορθογώνιες. Οι τοίχοι είναι κτισμένοι με μια ενιαία σειρά από πέτρες, που δεν είναι καθόλου τετράγωνες και, μοναδικές – τουλάχιστον στην Σαρδηνία – ενωμένες με ένα μείγμα λάσπης. Οι καλύβες δίνουν την εντύπωση ότι είναι βιαστικά κτισμένες και μάλλον εύθραυστες. Οι είσοδοι ήταν φαρδιές και είχαν ένα υπέρθυρο από ξύλο αγριοφυστικιάς[4]. Η στέγη ήταν από φυτικά υλικά (κορμούς και κλαδιά αρκεύθου).

Η δεύτερη ομάδα βρίσκεται στην ΝΔ. πλευρά της καταβόθρας. Αποτελείται από περίπου 30 καλύβες. Όλες είναι ορθογώνιες και λίγο μικρότερες από τις προηγούμενες. Φαίνεται πολύ απίθανο να ήταν καταφύγιο για οικογένεια. Πιθανόν να χρησιμοποιούνταν για αποθήκευση προμηθειών ή ως σταύλους - καταφύγια κατοικίδιων ζώων. Η στέγη και εδώ είναι πάντα από φυτικά υλικά. 

Μέσα στην καταβόθρα υπάρχει ένα άλσος, με εξαιρετικά δένδρα, που αντιπροσωπεύουν όλους τους μεσογειακούς θάμνους, αλλά και αγριοφυστικιές[4], αριες, φιλύρες, σκίνα, συκιές, σφενδάμια, φράξινα. Γι’ αυτό και η καταβόθρα λέγεται Sa Curtigia de Tiscali (= Πράσινη γη σε βραχώδη ερημιά).

Το συμπέρασμα των μελετών ήταν ότι στο Tiscali ήταν πολύ δύσκολο να ζήσει κανείς, διότι δεν υπάρχουν πηγές νερού[3] (μόνο συλλογή νερού από την καθημερινή απόσταξη των τοιχωμάτων της ασβεστολιθικής καταβόθρας σε μικρές στέρνες), ενώ είναι σχεδόν αδύνατον να καλλιεργηθεί η γη και να εκτρέφονται ζώα! Ζούσαν μέχρι και 200 ​​άτομα! Πώς τα κατάφερναν, λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι; Και γιατί απομονώθηκαν τόσο; Ίσως για να σωθούν κρυμμένοι από πειρατές και τις βαρβαρότητες των Ρωμαίων. Είναι μια εξήγηση… Παρ’ όλα αυτά, το μέρος ήταν, πιθανότατα, σημαντικό μέχρι και τον πρώιμο Μεσαίωνα, όπως υποδηλώνουν ευρήματα αυτής της περιόδου…

Αλλά οι δεκαετίες παραμέλησης και λεηλασιών είχαν καταστρέψει σημαντικά την τοποθεσία, η οποία ωστόσο παραμένει ένα μέρος με μια πολύ υποβλητική ατμόσφαιρα. Υπάρχει επίσης ένα μεγάλο «παράθυρο» στον βραχοτοίχο της καταβόθρας, που βλέπει στην κοιλάδα Lanaittu.

Το 1995, εξεκίνησε ένα έργο ανάκτησης και προστασίας της τοποθεσίας, που ανατέθηκε στον Συνεταιρισμό Ghivine του Dorgali, σε συμφωνία με τον Δήμο Dorgali και την Εποπτεία Αρχαιολογικής Κληρονομιάς επαρχιών Sassari και Nuoro. Σήμερα ο χώρος έχει υπηρεσία νυκτερινής φύλαξης και για πρόσβαση και επίσκεψη στο αρχαίο χωριό υπάρχει εισιτήριο εισόδου.

Μια επίσκεψη στο Tiscali αξίζει τον κόπο. Αλλά είναι προσβάσιμο μόνο πεζή. Η διαδρομή μέχρι την είσοδο διαρκεί τουλάχιστον 2 ώρες. Υπάρχουν πολλές πεζοπορικές διαδρομές (μερικές από τις οποίες απαιτούν πραγματική αναρρίχηση), αλλά έχουν κακή σήμανση και δεν υπάρχουν χώροι ανάπαυσης. Αν παρ’ όλα αυτά θέλετε να το επισκεφτείτε, είναι καλύτερο χειμώνα ή άνοιξη…

Στην ευρύτερη «γειτονιά» ευρίσκονται επίσης:

        - ο αρχαίος οικισμός Sa Sedda'e Sos Carros (επίσης του νουραγικού πολιτισμού).

        - τα σπήλαια Su Bentu (= ο άνεμος) και di Sa Oche.

        - το Su Suercone, η μεγαλύτερη καταβόθρα στην Σαρδηνία (με διάμετρο 500 μ. και βάθος 200 μ.)

και

        - το Gola Gorropu, το βαθύτερο φαράγγι της Ευρώπης (με αρχαιολογικά ευρήματα "τάφους γιγάντων", βάθους 500 μ. - στενότερου πλάτους 4 μ. - δημιούργημα υποβρύχιας ορογένεσης, η οποία συνέβη μεταξύ 190.000.000 - 60.000.000 χρόνια πριν).

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης  «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις» (απόσπ.). ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.7.2015.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Aste El. «Tiscali: il mistero della gigantesca cavità carsica e del suo villaggio nuragico», εκδ. Torre, Casteddu, 2008.

Casalis G. «Dizionario geografico storico - statistico - commerciale degli Stati di S. M. il Re di Sardegna compilato», τυπ. G. Maspero - G. Marzorati, 1845.

Delussu F. «L'incontro tra Sardi e Romani» στο Barbagia: l'evidenza del sito di Tiscali, στο Sardegna Mediterranea, αρ. 25, 2009, σελ. 69 - 72.

Moravetti Alb. «Serra Orrios e i monumenti archeologici di Dorgali», εκδ. C. Delfino, Tàtari, 1998.

Pais Ett. «Tiscali nel Nuorese», στο Rivista d'Italia, 1911.

Taramelli Ant. «Dorgali (Nuoro) Esplorazioni archeologiche nel territorio del Comune», στο Notizie degli Scavi, IX, 1933, σελ. 347–380.

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Η ιταλική εταιρεία τηλεπικοινωνιών Tiscali επήρε το όνομά της από αυτόν τον αρχαίο τοπο.

[2] Στην Olianese υπάρχουν 4 θέσεις με υπολείμματα αρχαίων σπιτιών: Σημαντικότερα το Tuvaramele, το S. Dilica Rughinas και το Thiscali – τοπωνύμια της πρωτοσαρδηνιακής. Στο δε σπήλαιο Corbeddu (επήρε το όνομά του από τον ληστή της Σαρδηνίας Giovanni Corbeddu Salis – όπως λ.χ. λέμε στην Ελλάδα «Σπήλαιο του Νταβέλη»), έρευνες έδειξαν ότι διαφορετικοί πολιτισμοί διαδέχθηκαν ο ένας τον άλλον, στην κοιλάδα, από το τέλος της Ανώτερης Παλαιολιθικής έως σήμερα!

[3] Η πλησιέστερη πηγή είναι 7 χλμ. μακριά! Η καρστική πηγή Su Gologone είναι η μεγαλύτερη πηγή στην Σαρδηνία με 300 - 400 λ./δευτ.

[4] Pistacia terebinthus, αγριοφυστικιά, γραμυθιά / αγράμυθας, ή κοκκορεβυθιά / κοκκορέτσα, τερέβινθος, τζιτζιραφιά, τριμιθιά / τρεμιθκιά (στην Κύπρο), τσικουδιά, τσιτσιραβλιά, κ.ά. Συγγενές με την φιστικιά (Pistacia vera), τον σκίνο (Pistacia lentiscus), και του μοναδικού χιώτικου μαστιχόδενδρου (Pistacia lentiscus, var. chia).

μοναδικο αθεατο αρχαιο χωριο καταβοθρα, πριν 3.500 χρονια Λεκακης 1500 πχ θισκαλι τισκαλι Thiscali > Tiscali αρχαιολογικος χωρος, Εποχη Χαλκου ερημια παρκο Gennargentu, δημος Ντοργκαλι Dorgali ουλιανα Uliana / ολιενα Oliena Σαρδηνιας, 40ος παραλληλος καρστικη σπηλια ορος οροσειρα Μπαρμπαγια / βαρβαγια Barbagia αρχαιος αορατο φυσικη κοιλοτητα ερειπια στρογγυλη κατοικια προΝουραγικη Νουραγικη Εποχη 15ος - 14ος 9ος - 8ος αιωνας Ρωμαικη 2ος - 1ος ανακαλυψη 1910 κατα λαθος Ιταλος ιστορικος Pais διατηρηση ταραμελι Taramelli 20ος μχ 1927 ανασκαφη 1999 – 2000 ανασκαφες Αρχαιολογικη Υπηρεσια σασαρι Sassari νουορο Nuoro 2005 Delussu Αρχαιολογικο Μουσειο υλικο καλυβα συνοικια καλυβες στρογγυλο τετραγωνη ορθογωνια τοιχος πετρα μοναδικη Σαρδηνια μειγμα λασπη υπερθυρο ξυλο τερεμινθος στεγη φυτικα υλικα κορμος κλαδι αρκευθος σταυλος σταβλος αποθηκευση προμηθεια καταφυγι κατοικιδιο ζωο φυτα αλσος, δενδρα, μεσογειακος θαμνος, τερεβινθος, αρια, φιλυρα σκινο, συκια σφενδαμι, φραξινο Πρασινη γη βραχωδης πηγες νερο συλλογη νερου αποσταξη ασβεστολιθικη στερνα αδυνατον καλλιεργεια εκτροφη ανθρωπος απομονωση πειρατες Ρωμαιοι πρωιμος Μεσαιωνας, ευρημα παραμεληση λεηλασια καταστροφη βραχοτοιχος κοιλαδα λαναιτου Lanaittu 1995, αρχαιολογια πεζη διαδρομη πεζοπορικη αναρριχηση, οικισμος Sa Seddae Sos Carros σενταε σα καρρος καρος νουραγικος πολιτισμος σπηλαιο Su Bentu μπεντου ανεμος di Sa Oche Su Suercone, μεγαλυτερη γκολα γκοροπου Gola Gorropu, βαθυτερο φαραγγι της Ευρωπης αγριοφυστικια αγριοφιστικια τσικουδια, κοκκορεβυθια, τσιτσιραβλια, τζιτζιραφια, τριμιθια / τρεμιθκια Κυπρος κοκορετσα, κοκκορετσα γραμυθια / αγραμυθας αγραμυθος φιστικια σχινος μοναδικο χιωτικο μαστιχοδενδρο χιος ιταλικη εταιρεια τηλεπικοινωνιων Olianese αρχαια σπιτι τουβαραμελε Tuvaramele, S. Dilica Rughinas ντιλικα ρουγινας Thiscali τοπωνυμιο πρωτοσαρδηνιακη γλωσσα Corbeddu ληστης κορντεντου Σαλις Corbeddu Salis πολιτισμοι Ανωτερη Παλαιολιθικη καρστικο γκολογκονε Su Gologone μεγαλυτερη

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ