Σχετικά με την πυρκαγιά, που έπληξε περιοχές του Δήμου Αμαρίου της Π.Ε
Ρεθύμνου Κρήτης στις 7 και 8 Αυγούστου 2024, το ΥΥΠΑ ενημέρωσε ότι σήμερα, Παρασκευή 9.8.2024,
κατέστη δυνατή η μετάβαση στελεχών της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου
στις πληγείσες περιοχές. Στην αυτοψία που ακολούθησε σε αρχαιολογικούς χώρους
και μνημεία καταγράφησαν τα εξής:
«Η πυρκαγιά, η οποία ξεκίνησε το μεσημέρι της Τετάρτης 7.8.2024 στην
περιοχή του Αμαρίου, συνεχίσθηκε με συνεχείς αναζωπυρώσεις καθ' όλην την
διάρκεια της Πέμπτης 8.8.2024 σε πολλούς οικισμούς του Αμαρίου, μεταξύ των
οποίων και τον οικισμό του Αποδούλου. Σε απόσταση περίπου 1.100 μ. ΒΔ. του
οικισμού Αποδούλου, έχει ανασκαφεί παλαιοανακτορικός οικισμός, που καταλαμβάνει
έκταση περίπου 5 στρεμμάτων. Ο χώρος είναι επισκέψιμος, χωρίς εισιτήριο, και
διαθέτει φυλάκιο και στέγαστρο προστασίας των αρχαιοτήτων.
Η πυρκαγιά διαπέρασε εν μέρει τον αρχαιολογικό χώρο, χωρίς, ωστόσο, να
προκαλέσει καταστροφή σε αυτόν, καθώς είχε πρόσφατα καθαριστεί και αποψιλωθεί
συστηματικά. Από το πέρασμα της φωτιάς δεν προκλήθηκε καταστροφή στο φυλάκιο
της εισόδου και στο στέγαστρο του αρχαιολογικού χώρου. Οι όποιες φθορές του δεν
προέρχονται από την φωτιά και η Εφορεία έχει ήδη μεριμνήσει για την επισκευή
του.
Σημειώνεται ότι από την πυρκαγιά δεν προκλήθηκαν καταστροφές στα
υπόλοιπα γνωστά μνημεία στην ευρύτερη περιοχή του Αποδούλου, όπως, μεταξύ
άλλων, οι θολωτοί τάφοι που βρίσκονται ΝΔ. του οικισμού Αποδούλου, σε απόσταση
περίπου 2.500 μ., και ο θολωτός τάφος στην θέση Σωπατάκια, σε απόσταση περίπου
300 μ. Β του οικισμού Αποδούλου».
Παράλληλα, οι αρχαιοφύλακες της Παγκρήτιας Ένωσης Πτυχιούχων Αρχαιοφυλάκων
κήρυξαν 24ωρη απεργιακή κινητοποίηση. Στην ανακοίνωσή της έλεγε τα εξής:
«Η Παγκρήτια Ένωση Πτυχιούχων Αρχαιοφυλάκων (Π.Ε.Πτ.Α.) προκηρύσσει
24ωρη απεργία για τα μέλη του Συλλόγου της, που εργάζονται στους αρχαιολογικούς
χώρους και τα μουσεία της Περιφέρειας Κρήτης (Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου,
Λασιθίου Ρεθύμνου και Χανίων και στο ΝΠΔΔ με την επωνυμία «Αρχαιολογικό Μουσείο
Ηρακλείου»), με σύμβαση Ιδιωτικού Δικαίου Ορισμένου Χρόνου (ΙΔΟΧ), την Κυριακή
11.8.2024, ως αντίδραση:
1) για την παράδοση των εισιτηρίων της Ακρόπολης σε ιδιωτική εταιρεία,
απαξιώνοντας την εμπειρία των αρχαιοφυλάκων στην έκδοση και ακύρωση των
εισιτηρίων, καθώς και στη διαχείριση της ροής των επισκεπτών, πριν την είσοδό
τους στον αρχαιολογικό χώρο. Δεν είναι δυνατόν να διαχειρίζεται ιδιωτική
εταιρεία δημόσιο χρήμα και μάλιστα χωρίς δημόσιο έλεγχο.
2) για τους συμβασιούχους του ΟΔΑΠ που έχουν προσληφθεί ως ΔΕ ΠΩΛΗΤΕΣ
και τοποθετούνται σε πόστα φύλαξης και ελέγχου επισκεπτών.
3) για την είσοδο «προσωπικού συνοδείας» από ιδιωτικές εταιρείες, για
ξεναγήσεις εκτός ωραρίου λειτουργίας σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, που οδηγεί στην
εμπορευματοποίηση του πολιτισμού.
- Η διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας επιβάλλεται να
παραμείνει δημόσια
- Κανένας διαχωρισμός των επισκεπτών σε προνομιούχους ή κοινούς
- Καμμία υποχώρηση στο δημόσιο χαρακτήρα της φύλαξης αρχαιοτήτων
- Καμμία αδιαφορία μπροστά στην απαξίωση των έμπειρων Αρχαιοφυλάκων
ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΘΑ ΔΩΣΟΥΜΕ ΤΟ "ΠΑΡΩΝ" ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ
ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ ΣΤΙΣ 12:00. Η ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΗΚΟΝ ΟΛΩΝ».
Από το Υπουργείου Πολιτισμού ανακοινώθηκε ότι «με την υπ' αρ. 499/2024
απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Ηρακλείου κρίθηκε παράνομη η 24ωρη
απεργιακή κινητοποίηση, που προκήρυξε η Παγκρήτια Ένωση Πτυχιούχων Αρχαιοφυλάκων
για την Κυριακή 11.8.2024 στα Μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους της
Περιφέρειας Κρήτης. Κατόπιν αυτού, κατά νόμον, τα Μουσεία και οι αρχαιολογικοί
χώροι της Περιφέρειας Κρήτης οφείλουν να βρίσκονται σε πλήρη λειτουργία».
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.8.2024.
Το χωριό Αποδούλου βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του Ψηλορείτη, στους πρόποδες του υψώματος Παπούρα και στην κοιλάδα της Αμπαδιάς.
Στο Αποδούλου μαρτυρείται ανθρώπινη παρουσία από την προϊστορική / νεολιθική έως την σύγχρονη εποχή. Λείψανα μινωικών χρόνων εντοπίστηκαν ήδη από το 1933, ενώ με την πάροδο του χρόνου προστέθηκαν νέες θέσεις με ευρήματα μινωικών και μεταγενέστερων χρόνων.
Στη θέση Γούρνες(4*), 1 χλμ περίπου ΒΔ του χωριού Αποδούλου, ο Pendlebury αναφέρει ότι βρήκε πρωτομινωικά όστρακα, καθώς και τμήμα από ενεπίγραφο κύπελλο με 11 σημεία της Γραμμικής Α' γραφής. Το 1934 ο Σπ. Μαρινάτος ανέσκαψε στο λόφο μινωική έπαυλη μήκους περίπου 30 μ. που χρονολογήθηκε στη Μεσομινωική ΙΙΙ - Υστερομινωική Ι περίοδο (1600 π.Χ.). Ανάμεσα στα ευρήματα αξιολογότερα είναι πήλινο ρυτό σε σχήμα ταυροκεφαλής, ένας χρυσός και ένας χάλκινος διπλός πέλεκυς(***) και μία λίθινη τράπεζα προσφορών με σημεία της Γραμμικής Α' γραφής. Επί Κατοχής Γερμανοί αρχαιολόγοι συνέχισαν την ανασκαφή του Μαρινάτου στις Γούρνες όπου ανακάλυψαν και νέους χώρους. - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης "Αρχαιοκαπηλιες των Γερμανων στην Ελλαδα επί Κατοχης".
Τα τελευταία χρόνια Ελληνο-Ιταλική ανασκαφική ομάδα, έφερε στο φως μία ιδιαίτερα σημαντική μινωική εγκατάσταση, που χρονολογείται στην παλαιοανακτορική περίοδο (19ος αι. π.Χ. - 1600 π.Χ.). Ο χώρος βρίσκεται στο μέσον περίπου της "φυσικής οδού" από το ανάκτορο της Φαιστού προς το μεγάλο παλαιοανακτορικό κέντρο του Μοναστηρακίου και εξ αιτίας της θέσης του λειτούργησε ως ενδιάμεσος σταθμός.
Η εγκατάσταση καταστράφηκε από ισχυρή πυρκαγιά, της οποίας τα ίχνη είναι σαφή, την ίδια περίοδο με την καταστροφή των γειτονικών της κέντρων. Η ζωή στο Αποδούλου και στη Φαιστό συνεχίστηκε και στην νεοανακτορική εποχή, σε αντίθεση με το Μοναστηράκι όπου εγκαταλείφθηκε οριστικά, τουλάχιστον στην ίδια θέση.
Στη θέση Καστρί(*), ύψωμα περίπου 4 χλμ. ΝΔ. από το Αποδούλου, εντοπίζονται οικοδομικά λείψανα πόλης των ελληνορρωμαϊκών χρόνων.
Περίπου 300 μ. βόρεια από το Αποδούλου, στην ανατολική πλευρά του δρόμου από τη Νίθαυρη προς το χωριό, στη θέση "Σωπατάκια", το 1962 ερευνήθηκε από τον Κ. Δαβάρα θολωτός τάφος που χρονολογείται στην Υστερομινωική ΙΙΙΒ περίοδο (1340 / 1330 - 1190 π.Χ.). Ο τάφος ήταν συλημένος. Βρέθηκαν, όμως, τρεις κιβωτιόσχημες λάρνακες, η μία από τις οποίες φέρει παράσταση μορφής με υψωμένα χέρια.
Περίπου 4 χλμ. ΝΔ.από το Αποδούλου και μετά την διασταύρωση του δρόμου που οδηγεί προς το χωριό Αγία Παρασκευή (θέση Αιγιδόμαντρα), ανασκάφτηκε μικρός θολωτός τάφος της Υστερομινωικής ΙΙΙ Α-Β περιόδου (1390 - 1190 π.Χ.). Ο δρόμος, η είσοδος και το μεγαλύτερο μέρος της θόλου καταστράφηκαν κατά τη διάνοιξη αγροτικού δρόμου με εκσκαφέα. Ο τάφος έχει κυκλική κάτοψη. Από τα κομμάτια των λαρνάκων που περισυνελέχθησαν, συνάγεται ότι ο θολωτός τάφος περιείχε περισσότερες από μία πήλινες σαρκοφάγους.
Στην θέση "Ψιλά Χώματα", περίπου 300 μ. ΝΑ. από τον παραπάνω τάφο, ερευνήθηκε Υστερομινωικός ΙΙΙ μικρός υπέργειος θολωτός τάφος. Ο τάφος είχε συληθεί και σχεδόν ολοκληρωτικά καταστραφεί.
Στην θέση "Φράγκου το λουρί"(**), περίπου 800 μ. βορειοδυτικά από την παραπάνω θέση ανασκάφτηκαν από την ΚΕ΄ ΕΠΚΑ τρεις θολωτοί τάφοι, που χρονολογούνται στην Υστερομινωική ΙΙΙ Α-Β περίοδο (1390 - 1190 π.Χ.). Ο πρώτος έχει κυκλική κάτοψη και το τοίχωμα του σώζεται σε ύψος 1,28 μ. Η θόλος είχε καταπέσει με αποτέλεσμα να σπάσουν οι λάρνακες και τα περισσότερα πήλινα αγγεία. Περιείχε πέντε πήλινες κιβωτιόσχημες λάρνακες, είκοσι πήλινα αγγεία, ένα χάλκινο και λίγα κοσμήματα από χαλκό. Και στον δεύτερο τάφο η θόλος είχε επίσης καταπέσει. Ο τάφος περιείχε δύο πήλινες κιβωτιόσχημες λάρνακες καθώς και μία ταφή πάνω στο δάπεδο. Δεξιά από την είσοδο βρέθηκε κρανίο βοοειδούς. Στα κτερίσματα περιλαμβάνονται επτά πήλινα αγγεία, λίγα κοσμήματα και ένα χάλκινο εργαλείο.
ΠΗΓΗ: Β. Νινιού-Κινδελή, Αγγ. Τσίγκου (αρχαιολόγοι) – ΥΠΠΟΑ.
Απόδουλος = απελεύθερος, δούλος που απελευθερώθηκε > Apodhulu (1630), Apodhulo (1834), κλπ. Αλλά, μάλλον, το τοπωνύμιο είναι πρωτοελληνικό.
Βρίσκεται στον 35ο παράλληλο [35°9′21″N 24°44′7″E]. Απέχει
54 χλμ. από το Ρέθυμνο και 84 από το Ηράκλειο.
Ήταν σαν συνοικία της Φαιστού, από την οποία δεν απέχει πολύ.
Με κατοίκηση και ευρήματα από την πρωτοανακτορική περίοδο (2100 - 1600 π.Χ.). Κατεστράφη από πυρκαγιά (19ου - 18ου αιώνα π.Χ.), ενώ την ώρα της καταστροφής οι Κρητικοί κάτοικοί του μαγείρευαν φαγητό – βάσει υπολειμμάτων σε εστίες και αγγεία από τερακότα.
Ο Μαρινάτος βρήκε τα ερείπια ενός μινωικού χωριού, που άκμασε γύρω στο 1600 π.Χ., μεγάλα αγγεία για την αποθήκευση ελαιολάδου, ρυτό σε σχήμα κεφαλής ταύρου, διπλό πέλεκυ(***) από μπρούντζο, άλλον από χρυσό, και μια επιγραφή γραμμικής Α σε δύο κομμάτια, που ερμήνευσε ως κείμενο με θρησκευτικό περιεχόμενο.
Στο Καστρί(*), 5 χλμ. ΝΔ. του χωριού, δεξιά της αμαξιτής οδού Αποδούλου - Μάνδρες - Τυμπάκι και σε απόσταση περίπου 200 μ. από αυτήν, στην κορυφή ενός λόφου, βρίσκονται τα ερείπια αρχαίας κρητικής πόλεως, πιθανώς της Βίωνος. Σώζονται ερείπια οικοδομημάτων, λείψανα αρχαίου νεκροταφείου, κ.ά. Υπήρχε Ιερόν της θεάς Αθηνάς F-αδίας > ηδείας (από επιγραφή). Επίνειον αυτής ήταν η Σουλία / Σουλένα νυν Αη Γαλήνης, επί του Νοτίου Κρητικού Πελάγους. Η πόλις ήκμασε στα κλασσικά και ελληνιστικά χρόνια. Παρήκμασε στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Την διαδέχθηκε η Σύβριτος (νυν Θρόνος).
Στου Φράγκου το Λουρί(**), 4 χλμ. ΝΔ. του οικισμού, ανεσκάφη μινωικό νεκροταφείο, με πολυάριθμους θολωτούς τάφους - το δεύτερο σε μέγεθος και σημασία μινωικό νεκροταφείο Κρητης.
Στο Μητατάκι, 3,5 χλμ. ΝΔ. του οικισμού ευρέθησσαν λείψανα αγροικίας μινωικης εποχης. Στα μέσα του 20ού αι. ανακαλύφθηκε εδώ χάλκινος πέλεκυς(***) μινωικης εποχής και παραδόθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου.
Στις Γούρνες(4*), 1,5 χλμ. Β. του οικισμού στην κορυφή γηλόφου υπάρχει οικισμός της μινωικής εποχής. Το 1932 ανακαλύφθηκε τυχαίως από τον Εμμ. Π. Μαραγκάκη λίθινο, κυλινδρικό, άωτο κύπελλο από μαύρο στεατίτη, λατρευτικής χρήσης, που στην εξωτερική επιφάνειά του διατηρείται εγχάρακτη επιγραφή σε Γραμμική γραφή Α, επίσης μινωικής εποχής. Δύο τμήματα αυτού εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Στην Άνω και Κάτω Καβούσα, 5 χλμ. ΝΔ. του οικισμού, πλάι από δύο πηγές
νερού, υπάρχουν ισάριθμες λίθινες γούρνες και λείψανα λουτρών, ελληνιστικής-ρωμαϊκής
Περιόδου.
Στις Μάνδρες, 7 χλμ. ΝΔ. του οικισμού διατηρούνται λείψανα αγροικιών ελληνο-ρωμαϊκής
εποχής. Στα τέλη του 20ού αι. απεκαλύφθη επιτύμβιο λίθινο ανάγλυφο,
με την εγχάρακτη επιγραφή «ΚΩΤΥΛΩ» - Αρχ. Μουσείο Ρεθύμνου.
Στην θέση Λούτρα, 1 χλμ. Β. του οικισμού υπάρχουν ερείπια μεσαιωνικών
Λουτρών.
Στην Σάτα, 4,5 χλμ. Ν. υπάρχουν ερείπια δίκλιτου ή διμάρτυρου ναού, αφιερωμένου στην Αγία Πελαγία. Και το ναΐδριο του Αγίου Δημητρίου, κτισμένο επί ερειπίων αρχαιοτέρου ναού.
Στα Καλοθιανά Σάτας ο Άγγλος αρχαιολόγος T. Dubebin, επί Κατοχής
(1940 – 1944 !!!), ανεκάλυψε τα ερείπια οικοδομημάτων ρωμαϊκής εποχής.
Εκτός των πλουσίων αρχαίων ευρημάτων του, είναι επίσης γνωστό για το Κονάκι,
δηλ. Το αρχοντικό της Καλλίτσας Ψαρουδάκη, η οποία μικρό παιδί, απήχθη στα
χρόνια της Επαναστάσεως του 1821, το 1821 / 1822, από τους Τούρκους, πουλήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου,
αλλά υπανδρεύτηκε το 1828 τον πλούσιο Σκοτσέζο Ρ. Χέιν, επέστρεψε και έφτιαξε
το πυργόσπιτο μέγαρο-αρχοντικό το 1846 – βλ. Κρ. Στ. Ψαρουδάκη «Καλλίτσα, Η σκλάβα που έγινε Λαίδη».
Το χωριό έλαβε μέρος στις Κρητικές Επαναστάσεις του 1866-1869.[1]
Φημίζεται για το λάδι, το κρασί, τα χαρούπια, το μέλι και τα κτηνοτροφικά του προϊόντα.
Στην Νούφεια στο Αξί Κεφάλι, στα τέλη του 20ού αι. ανακαλύφθηκε λίθινος πέλεκυς(***) Νεολιθικης Εποχής - παραδόθηκε στο Αρχ. Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης. Στην Νούφεια υπάρχει και ο βυζαντινός ΙΝ Αγίου Γεωργίου Ξιφηφόρου, με τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση και ποιότητα, του 13ου αι.[2] Ο άγιος Γεώργιος ο Ξιφηφόρος σχετίζεται με πολλές λαογραφικές παραδόσεις στην περιοχή.
Τέλος, ο Ρίζικας, 5 χλμ. ΝΔ. του Αποδούλου είναι ένας εγκαταλελειμμένος οικισμός, με την δική του ιστορική-αρχαιολογική αξια. Στην θέση Λαγούδι υπάρχει θολωτός τάφος μινωικής εποχής, λείψανα ρωμαϊκών χρόνων και το μεσαιωνικό ναΐδριο του Αγίου Παντελεήμονος (14ος αι.).
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις» (απόσπ.).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Civitillo M. «Il complesso
protopalaziale di Apodoulou Amariou», στο Riflessioni
preliminari in Annuario della Scuola Archeologica Italiana di Atene, τ. 81, σειρά III, 3, τ. II, 2003.
- Godart L. «Apodoulou et la
Crète des premiers Palais».
[1] Στην ελληνική επίθεση της 12.2.1867, η οποία αποκρούστηκε και στα τέλη Νοεμβρίου 1868, όταν ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις πραγματοποίησαν εκκαθαριστική επιχείρηση στην ευρύτερη περιοχή.
[2] Η γραπτή κτητορική επιγραφή (φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου), ο ναός ήταν το Καθολικό Ιεράς Μονής. Η έμμετρη επιγραφή γράφει:
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook