Στην επαρχία Νάουσας του Νομού Ημαθίας, στους πρόποδες του Βερμίου και σε ένα εύφορο πεδινό τοπίο αποκαλύπτεται σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες μία σπουδαία μακεδονική πόλη, η αρχαία Μίεζα, πόλη της Βοττιαίας (περιοχή της αρχαίας Μακεδονίας στα βόρεια και βορειοδυτικά του Θερμαϊκού κόλπου. Την κατοικούσε το θρακικό φύλο των Βοττιαίων. Κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, με την άφιξη των Μακεδόνων, μετανάστευσαν σε τμήμα της δυτικής Χαλκιδικής που ονομάστηκε Βοττία) Παρά την βεβαιωμένη ύπαρξη πρωιμότερων οικισμών, ήδη από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, η περιοχή γνωρίζει τη μεγαλύτερη της ακμή στους ελληνιστικούς χρόνους. Τα διάσπαρτα αρχαιολογικά κατάλοιπα από την ευρύτερη περιοχή της Μίεζας φανερώνουν μία δυναμική μακεδονική πόλη, που αναπτύσσεται ιδιαίτερα στους χρόνους των Μακεδόνων βασιλέων, αλλά συνεχίζει να ευημερεί και στους μετέπειτα αιώνες.
Πρώτα εντοπίστηκαν οι μεγάλοι
μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων, και λίγο αργότερα ο χώρος του Νυμφαίου κοντά
στην Νάουσα, που ταυτίζεται με την Σχολή του Αριστοτέλους. Έχουν ακόμη ερευνηθεί
οργανωμένα νεκροταφεία, όπως στην θέση Ρουντίνα και στην θέση Καμάρα, όπου
αποκαλύφτηκαν τάφοι που χρονολογούνται από τον 6ο ως τον 4ο αι. π.Χ. Αξιόλογα
είναι επίσης τα λείψανα δύο πολυτελών κατοικιών στις θέσεις Καμάρα και
Μπαλτανέτο αντίστοιχα (υστεροελληνιστικοί - ρωμαϊκοί χρόνοι). Στην θέση
Μπελοβίνα Κοπανού αποκαλύφτηκε το 1992 ένα θέατρο της πρώϊμης ρωμαϊκής
περιόδου, ενώ στον ίδιο χώρο ανασκάπτονται τα τελευταία χρόνια σημαντικά
αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στοϊκών και άλλων κτηρίων από το δημόσιο κέντρο της
ελληνιστικής πόλης. Στην τοποθεσία "Τσιφλίκι", όπως ονομάζεται ο
λόφος που υψώνεται νότια του χωριού Λευκάδια υπάρχουν εκτεταμένες αρχαιότητες
των ύστερων ρωμαϊκών, αλλά και των παλαιοχριστιανικών χρόνων, που μαρτυρούν ότι
η ζωή στην ευρύτερη περιοχή της Μίεζας συνεχίζεται ακμαία μέχρι και τους
πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες.
Η ταύτιση της πόλης οφείλεται
στον επί τιμή έφορο Αρχαιοτήτων Φ. Πέτσα, ο οποίος εργάσθηκε επί σειρά ετών στον
χώρο και προέκυψε από τον συνδυασμό γραπτών πηγών, τοπογραφικών παρατηρήσεων
και ανασκαφικών δεδομένων. Η πόλη Μίεζα αναφέρεται από αρκετούς αρχαίους
συγγραφείς όπως ο Πολύβιος, ο Πτολεμαίος, ο Πλίνιος και ο Στ. Βυζάντιος.[1]
Ήδη από τα τέλη του
περασμένου αιώνα, ο περιηγητής Delacoulonche είχε εντοπίσει τις πρώτες
αρχαιότητες, αλλά η συστηματικότερη έρευνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας άρχισε
στην δεκαετία του 1950, καθώς τα δημόσια έργα υποδομής και η εκτεταμένη
καλλιέργεια οδηγούσαν συχνά στην αποκάλυψη αρχαίων και στην διενέργεια σωστικών
ανασκαφών.
Ο αρχαιολογικός χώρος της
αρχαίας Μίεζας απλώνεται στον κάμπο και τις πλαγιές των λόφων που απλώνονται
κάτω από την Νάουσα, κυρίως μεταξύ Χαρίεσσας, Κοπανού και Λευκαδίων και
περιλαμβάνει τα αρχιτεκτονικά λείψανα της αρχαίας πόλης και τις νεκροπόλεις
της. Τα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό και τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της είναι
ωστόσο οι λαμπροί μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων.
Ο πυρήνας του δημόσιου
κέντρου της αρχαίας πόλης εντοπίζεται στα κτήματα του Κοπανού (θέση Μπελοβίνα),
όπου η συστηματικότερη έρευνα ξεκίνησε πριν μία δεκαετία περίπου και
συνεχίζεται. Το 1992 αποκαλύφτηκε στο νοτιοδυτικό άκρο του ανασκαμμένου χώρου
το θέατρο της Μίεζας.[2] - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΙΕΖΑΣ, ΕΔΩ.
Χαμηλότερα, στα ΒΑ. του
θεάτρου, απλώνονται τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στοϊκών και άλλων κτηρίων από το
δημόσιο κέντρο της πόλης, που ανήκουν στους ελληνιστικούς χρόνους. Το πιο
επιβλητικό τμήμα όλου του συγκροτήματος είναι ένας επιμήκης στεγασμένος χώρος,
που φέρει στην εσωτερική πλευρά του νότιου τοίχου του, διαμόρφωση ημικιόνων,
δημιουργώντας στο εσωτερικό του χώρου εικόνα ψευδοπρόσοψης. Στα δυτικά, ένα
κεκλιμένο επίπεδο οδηγεί ψηλότερα σε μία στοά με δωρική κιονοστοιχία και
τετράγωνα δωμάτια, σε δύο από τα οποία βρέθηκαν «απλά βοτσαλωτά» δάπεδα,
παρόμοια με αυτά της Πέλλας και της Βεργίνας. Αμέσως βόρεια του στεγασμένου
χώρου των ημικιόνων, έχει αποκαλυφτεί μικρό ναόσχημο οικοδόμημα, για το οποίο
προτείνεται με επιφύλαξη η λατρευτική χρήση.
Στο δυτικό τομέα του
αρχαιολογικού χώρου έχει αποκαλυφτεί μεγάλο στοϊκό κτήριο σε σχήμα Γ. Στην ΒΔ.
γωνία του ήρθαν στο φως τέσσερα τετράγωνα δωμάτια, που επικοινωνούν ανά δύο με
ένα κοινό προθάλαμο και έχουν έκκεντρες θύρες. Η διαμόρφωση των χώρων αυτών σε
συνδυασμό με τα ευρήματα καθιστούν αρκετά πιθανή την ερμηνεία τους ως αιθουσών
συμποσίου, χωρητικότητας 7 κλινών η κάθε μία. Αντίστοιχοι χώροι εστιατορίων
απαντούν κυρίως σε χώρους μεγάλων ιερών, ιδιαίτερα του Ασκληπιού, όπως στην
Επίδαυρο, Αθήνα και αλλού. Μπορούμε ίσως να υποθέσουμε ότι τα κτήρια που έχουν
αποκαλυφτεί μέχρι σήμερα ανήκουν στον ευρύτερο χώρο ενός ιερού που ενδεχομένως
ήταν αφιερωμένο στον Ασκληπιό, την μοναδική θεότητα για την οποία έχουμε
αναφορά στην Μίεζα. Δεν μπορεί πάντως να αποκλειστεί η πιθανότητα τα
αρχιτεκτονικά λείψανα στα ανατολικά να ανήκουν σε κτήρια της αγοράς. Τα
οργανωμένα νεκροταφεία της πόλης εντοπίζονται στη θέση Καμάρα, όπου
αποκαλύφτηκαν κιβωτιόσχημοι τάφοι της αρχαϊκής και κλασσικής περιόδου (6ος -
4ος αι. π.Χ.) και στην θέση Ρουντίνα, όπου έχει ερευνηθεί συστάδα ελληνιστικών
λαξευτών τάφων.
Στο Μπαλτανέτο κοντά στην
Νάουσα έχουν εντοπιστεί τα κατάλοιπα μίας ρωμαϊκής έπαυλης του 2ου αι. μ.Χ.
Επίσης ήρθε στο φως μία δεξαμενή, χώρος περιστυλίου με μαρμάρινα κιονόκρανα και
λαμπρά μωσαϊκά δάπεδα. Στην θέση Τσιφλίκι έχουν αποκαλυφτεί ψηφιδωτά δάπεδα μία
ρωμαϊκής κατοικίας και ερείπια παλαιοχριστιανικού κτηρίου με χώρο λουτρού.
Ο σημαντικός χώρος του
Νυμφαίου (Σχολής Αριστοτέλους) ανήκει και αυτός στην ευρύτερη περιοχή της
Μίεζας.
Έρευνα και ανάδειξη του
Αρχαίου Γυμνασίου της Μίεζας
Η Υπουργος Πολιτισμού, Λ.
Μενδώνη, υπέγραψε την Τετάρτη 7.8.2024 με τον Δήμαρχο της Ηρωικής Πόλης Νάουσας
Ν. Κουτσογιάννη, Προγραμματική Σύμβαση για την έρευνα και την ανάδειξη του
Αρχαίου Γυμνασίου της Μίεζας, όπου ο Αριστοτέλης δίδαξε τον Μέγα Αλέξανδρο.
Σκοπός της σύμβασης,
διάρκειας τριών ετών, είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση δράσεων που
διασφαλίζουν την προστασία και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου Μίεζας και
ειδικότερα ερευνητικών εργασιών και δράσεων προστασίας και αποκατάστασης του
αρχαίου Γυμνασίου της Μίεζας, στο πλαίσιο της ανάδειξης του ευρύτερου
αρχαιολογικού χώρου.
Το έργο χρηματοδοτείται από
το ΥΠΠΟ και τον Δήμο της Ηρωικής Πόλης Νάουσας και περιλαμβάνει εργασίες
αποχωμάτωσης, αρχαιολογική-ανασκαφική έρευνα του αρχαίου Γυμνασίου, αποκάλυψη
των ψηφιδωτών που εντοπίσθηκαν στις αίθουσες της ανατολικής πτέρυγας του μεγάλου
περιστυλίου, καθαρισμούς και συστηματική τεκμηρίωση της κατάστασης τους,
εκπόνηση μελέτης συντήρησης των ψηφιδωτών, τοπογραφική, σχεδιαστική και
φωτογραφική τεκμηρίωση των κατά χώραν ευρημάτων και των αρχιτεκτονικών μελών,
καθαρισμό, συντήρηση, καταγραφή χαρακτηριστικής κεραμικής, καθώς και λοιπών
κινητών ευρημάτων, γεωφυσική έρευνα στην περιοχή του γυμνασίου-θεάτρου και σε
αγροτεμάχιο ιδιοκτησίας του ΥΠΠΟ, στα δυτικά του θεάτρου και του γυμνασίου,
όπου έχουν αποκαλυφθεί οικιστικά κατάλοιπα της αρχαίας πόλης, σύνταξη μελετών
για την αποκατάσταση - αναστήλωση του δυτικού τμήματος του ξυστού και την
γενικότερη ανάδειξη των αρχαίων καταλοίπων του Γυμνασίου.
Η Υπουργός Πολιτισμού δήλωσε:
«Βρίσκομαι εδώ, επειδή πιστεύω στον καθοριστικό ρόλο που μπορεί να έχει αυτό το
έργο, που ξεκινά, τυπικά, με την υπογραφή της προγραμματικής σύμβασης ανάμεσα
στο Υπουργείο Πολιτισμού και τον Δήμο της Ηρωικής Πόλης Νάουσας. Ο πολιτισμός,
πέρα από τον κοινωνικό του ρόλο, είναι ένα σημαντικό αναπτυξιακό εργαλείο για
όλες τις περιοχές της πατρίδας μας, οι οποίες αποτελούν ένα αρχαιολογικό
παλίμψηστο. H Ημαθία αποτελεί ξεχωριστό παράδειγμα. Έχουμε υποχρέωση να
προστατεύσουμε, να αναδείξουμε, να συντηρήσουμε, να αποδώσουμε τα εκατοντάδες
χιλιάδες ιστάμενα μνημεία τα οποία έχουμε στην πατρίδα μας. Το Γυμνάσιο της
Μίεζας, συνολικής έκτασης περίπου 30 στρεμμάτων, με το μεγάλο
περιστύλιο-παλαίστρα, την επιβλητική δωρική στοά, τον «ξυστό» που έχει μήκος
ενός σταδίου (περ. 200 μ.), τους ανδρώνες και τα ψηφιδωτά είναι το μεγαλύτερο
και πολυτελέστερο γνωστό εκπαιδευτικό ίδρυμα των κλασσικών χρόνων. Ο χώρος του
Γυμνασίου της Μίεζας είναι το πρώτο πανεπιστήμιο της οικουμένης, όπως το
δημιούργησαν οι Μακεδόνες. Το Γυμνάσιο της αρχαίας Μίεζας αποτέλεσε τον τόπο
όπου ο Αριστοτέλης δίδαξε τον Μέγα Αλέξανδρο και τους νεαρούς Μακεδόνες, που με
την δράση τους άλλαξαν τον αρχαίο Κόσμο, δημιουργώντας την Ελληνιστική
Οικουμένη. Το αρχαίο θέατρο που σχετιζόταν άμεσα με το Γυμνάσιο έχει ήδη
αποκατασταθεί και αναδειχτεί ώστε να υποδέχεται επισκέπτες και να φιλοξενεί
θεατρικές παραστάσεις. Η Μίεζα η οποία έχει ενταχθεί στον αρχαιολογικό χάρτη
και με τις παλαιότερες προσπάθειες που έγιναν, αλλά κυρίως με την αποκατάσταση
του θεάτρου, έχει γίνει ήδη γνωστή. Όμως, με την αποκάλυψη του Γυμνασίου, θα
αποκτήσει ένα εντελώς διαφορετικό προφίλ για τα αρχαιολογικά πράγματα και
φυσικά σε αυτό συμβάλλουν, ουσιαστικά, η άμεση γειτνίαση της με τον
αρχαιολογικό χώρο των Αιγών, με το μουσείο, με το ανάκτορο. Έτσι, στην
πραγματικότητα, δημιουργούνται δύο πολύ ισχυροί αρχαιολογικοί πόλοι στην
περιοχή της Ημαθίας. Τα τελευταία χρόνια με την εξαιρετικά καλή συνεργασία με
την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, με τον Περιφερειάρχη, Απόστολο
Τζιτζικώστα, συντελείται εδώ ένα πολύ μεγάλο έργο. Έχουν χρηματοδοτηθεί πολύ
σημαντικά έργα και παρεμβάσεις. Η Ελλάδα έχει τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα και τεράστια
πολιτιστική κληρονομιά, υλική και άυλη. Η Ημαθία - και ιδιαίτερα η Νάουσα -
έχει τεράστια περιθώρια, ώστε με την συνέργεια και τη συνεργασία όλων, να τα
αναπτύξουμε, επ΄ ωφελεία όχι μόνο της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας της
Μακεδονίας, αλλά ολόκληρης της χώρας μας».
Η αρχαία Μίεζα βρίσκεται στα ανατολικά της πόλης της Νάουσας, στις υπώρειες του Βέρμιου. Το μνημειακό συγκρότημα του Γυμνασίου, η ίδρυση του οποίου χρονολογείται στα χρόνια του Φιλίππου του Β΄ (359-336 π.Χ.), εκτείνεται στην πεδιάδα, εκτός των τειχών της πόλης, και βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με το Θέατρο.
Από το συγκρότημα του
Γυμνασίου τις δεκαετίες 1980 - 1990 έχει ανασκαφεί ένα μεγάλο τμήμα της
παλαίστρας και τμήματα του ξυστού, ενώ με δοκιμαστικές τομές και διασκοπήσεις
έχει προσδιοριστεί το περίγραμμα του. Οι έρευνες συνεχίζονται από την Εφορεία
Αρχαιοτήτων Ημαθίας, υπό την διεύθυνση της επί τιμή εφόρου δρ. Αγγ. Κοτταρίδη,
σύμφωνα με το εγκεκριμένο πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα.
Η Λ. Μενδώνη, μετά την
υπογραφή της Προγραμματικής Σύμβασης, συνοδευόμενη από τον δήμαρχο Ν.
Κουτσογιάννη, παρακολούθησε, στο κατάμεστο Αρχαίο Θέατρο Μίεζας, την παράσταση
«Η Μήδεια στην Μίεζα», σε σκηνοθεσία Θ. Γκόνη (παραπάνω φωτογραφία) και συνεχάρη τους συντελεστές της.
Την παράσταση προλόγισε η δρ. Αγγ. Κοτταρίδη.
ΠΗΓΕΣ: Ε. Ψαρρά (αρχαιολόγος).
ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΗΜΑΘΙΑΣ. Γ. Λεκακης "Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.5.2019. ΥΠΠΟΑ, 8.8.2024.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Αν και αναφέρεται από αρχαίους
συγγραφείς, ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης «απεφάνθη» πως το Μίεζα είναι… «σλαβικό
τοπωνύμιο»… «Εφηύρε» δηλ. την σλαβική γλώσσα… 6 αιώνες πριν την εμφάνιση των
σλάβων!
[2] Το ημικυκλικό κοίλο του ανοίγεται σε μία φυσική
πλαγιά, με πανοραμική θέα προς την πεδιάδα. Έχει 14 σειρές εδωλίων, που
χωρίζονται με 5 κερκίδες και η χωρητικότητα του υπολογίζεται περίπου σε 1.500
άτομα. Στις πρώτες 7 σειρές διατηρούνται οι πώρινες λιθόπλινθοι των εδωλίων,
ενώ στο υπόλοιπο τμήμα του κοίλου διακρίνεται η λάξευση του βράχου για την
προετοιμασία της έδρασης τους. Τα μαρμάρινα καθίσματα της προεδρίας κάποτε
κύκλωναν την χωμάτινη ορχήστρα του θεάτρου. Η τοποθέτηση πάντως του σκηνικού
οικοδομήματος βαθειά στην πεταλόσχημη ορχήστρα, αλλά και η συνύπαρξη
ελληνιστικών και ρωμαϊκών κατασκευαστικών στοιχείων, σε συνδυασμό με την
κεραμική, οδηγούν σε μια χρονολόγηση του μνημείου στα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια,
ενώ η χρήση του χώρου φαίνεται ότι συνεχίζεται μέχρι και τον 4ο αι. μ.Χ.
(δηλαδή το θέατρο ήταν σε χρηση για 5 περίπου αιώνες).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook