Μια πιθανή ερμηνεία στο μοναδικό εύρημα στον Παπούρα Καστελλίου Ηρακλείου Κρήτης: Μοναδική αρχαιοαστρονομική κατασκευή ημερολογίου 4.200 χρόνων - των Μ. Τσικριτσή και Ξ. Μουσά

Μια πιθανή ερμηνεία

στο μοναδικό εύρημα

στον Παπούρα Καστελλίου

Ηρακλείου Κρήτης:

Μοναδική αρχαιοαστρονομική κατασκευή

ημερολογίου 4.200 χρόνων…

Των δρ. Μηνά Τσικριτσή (Ερευνητή Αιγαιακών Γραφών)

και Ξενοφώντα Μουσά (καθηγητή Αστροφυσικής ΕΚΠΑ)

 

Πριν εμφανιστεί η πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα "Νέα Κρήτη" (6.6.2024) και μετά στο "Ντοκουμέντο" και το ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, δείτε το ΕΔΩ - για τον λόφο Παπούρα Ρογδιάς στο Καστέλλι, μας είχε έλθει από κάποιον άγνωστο μια φωτογραφία με το ερώτημα αν είναι φρυκτωρία, θέλοντας την άποψη μας ως σχετικοί με την αρχαιοαστρονομία, για το νέο εύρημα που σήμερα έχει προβληματίσει την αρχαιολογική κοινότητα. Με υπομονή περιμέναμε την άποψη και την επίσημη δημοσίευση από το ΥΠΠΟ στις 11.6.2024 την οποία σχολιάζοντας δίνουμε μια πρώτη πιθανή ερμηνεία. 

Το εύρημα έχει 8 δακτυλίους οι οποίοι διαμορφώνουν στο κέντρο ένα κυκλικό κτίσμα (Ζώνη Α) διαμέτρου 15 μ. με εκφορική δόμηση, το εσωτερικό του οποίου (διαμέτρου 9 μ.) χωρίζεται σε 4 τεταρτημόρια δημιουργώντας ένα Σταυρό ο οποίος περιέχει άλλο ένα ομόκεντρο κύκλο που χωρίζεται σε 8 ακτινικά μικρά δωμάτια.

 Πριν τον σχολιασμό θα συγκρίνoυμε το μεγαλειώδες κυκλικό κτήριο του Καστελλίου στη θέση Παπούρα με τον Μινωικό Υπολογιστή Εκλείψεων αναφερόμενοι στην επιστημονική Δημοσίευση[1] που έγινε το 2013 και σε ένα βίντεο το οποίο τεκμηριώνει απλά και κατανοητά την λειτουργία του[2]. Όπως παρατηρούμε στην εικόνα 2 βλέπουμε ότι η κεντρική Ζώνη Α που φέρει ένα Σταυρό ταυτίζεται με τον σταυρό του Μινωικού υπολογιστή (εικ. 1). Η παρατήρηση αυτή είναι η μόνη κοινή που έχουν τα δύο ευρήματα, τα οποία έχουν κοινό το διαχρονικό ηλιακό σύμβολο του Σταυρού (M. Nilsson).

Στη ζώνη Α έχουν βρεθεί ως τώρα δύο είσοδοι στα ΝΔ και ΒΔ του κύκλου προς τις κεντρικές ζώνες. περιβάλλεται από μία δεύτερη κύρια ζώνη (ζώνη Β, μεγ. πλάτους 6,9 μ.), στην οποία ακτινωτοί τοίχοι τέμνουν κάθετα τους δακτύλιους των χαμηλότερων επιπέδων διαμορφώνοντας 24 μικρότερους χώρους που επικοινωνούν μεταξύ τους με στενά ανοίγματα.

Μελετώντας την Ζώνη Β με τα 24 μικρά δωμάτια αποκλείουμε προσωρινά την συσχέτιση του ευρήματος με τον Μινωικό υπολογιστή γιατί θα έπρεπε οι χώροι αυτοί να ήταν σε αριθμό 28 ή 56 δωματίων. Έτσι αναγκαστήκαμε να βρούμε ένα άλλο εύρημα που να συνδέει τις δύο Ζώνες Α και Β παράλληλα με τις 6 επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους - μέσου πάχους 1,40 μ., και μεγ. εκτιμώμενου σωζόμενου ύψος 1,60 μ. - αναπτυγμένους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα.

Η μνημειώδης κατασκευή στο Καστέλλι μας δίνει την πιθανή συσχέτιση με τους επάλληλους δακτυλίους και τον Σταυρό στο κέντρο με την μικρογραφία της μήτρας του Παλαικάστρου η οποία δείχνει μάλλον το Κοσμολογικό μοντέλο των Μινωιτών[3].

Στην παρατιθέμενη εικόνα 3 παρατηρούμε στο κέντρο το ηλιακό σύμβολο του σταυρού και γύρω του 18 κουκίδες (την θεωρούμε Ζώνη 1), ακολουθεί το σύμβολο της Σελήνης (την θεωρούμε Ζώνη 2) με 28 κουκκίδες και ακολουθεί η κολώνα στήριξης στην οποία παρατηρούμε 6 εγχάρακτα τόξα των πιθανών 6 κύκλων που σχεδιάσαμε με κουκκίδες.

Η ανωτέρω περιγραφή της μινιατούρας του Παλαικάστρου αποτυπώνει ακριβώς την μνημειώδη δομική κατασκευή του Καστελλίου με τους 8 επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους. Παρατηρώντας την Εικόνα 4 της κοσμολογικής αντίληψης των Μινωιτών βλέπουμε ότι στο πάνω μέρος αποτυπώνουν με μπάλλες τα γνωστά ουράνια αντικείμενα Ήλιο, Σελήνη και 6 πλανητες, θεωρούμε ότι πιθανόν η κατασκευή του λόφου του Καστελίου στο κέντρο Ζώνη Α και Β δηλώνουν αντίστοιχα τους λατρευτικούς χώρους Ηλίου και Σελήνης και οι επόμενοι 6 επάλληλοι λιθόκτιστοι δακτύλιοι πιθανόν τις συνοδικές [4]κινήσεις των Πλανητών όπως δείχνει η εικόνα 5.

Επί πλέον τα δύο ευρήματα έχουν παράλληλη χρονολογική περίοδο, αφού όπως αναφέρει το ΥΠΠΟ[5]: η κύρια περίοδος χρήσης φαίνεται πως ήταν μεταξύ (2000 - 1700 π.Χ.) και η μήτρα του Παλαικάστρου χρονολογήθηκε ΜΜΙΙ το 1800 π.Χ. με βάση την διδακτορική διατριβή του Ι. Velsing (2017).

Παγκοσμίως τέτοιες επάλληλες κατασκευές βασίζονται στην δομή του Κόσμου που απεικονίζεται σε πυραμίδες (Αίγυπτο, Μεσοποταμία, Προ-Ισπανική Αμερική κ.α.)

Προσανατολισμός στο Φως και Χρήση

Η ανθρωπότητα γεννήθηκε, επιβίωσε και θριάμβευσε προσαρμοζόμενη ή και αλλάζοντας το περιβάλλον με βάση τις εκάστοτε δυνατότητές της.

Από την Παλαιολιθική εποχή οι άνθρωποι παρατηρούσαν στο πλαίσιο της ζωής των την μεγέθυνση της μαγείας του ΦΩΤΟΣ που είναι η τήρηση των τετάρτων με «δύο ισημερίες» και «δύο ηλιοστάσια» και των διασταυρούμενων τεταρτημορίων Cross-Quarters[6] του Ήλιου που προσδιορίζουν την αρχή έναρξης των εποχών. Η γνώση του Φωτός είχε βαθειά μεταμορφωτική δύναμη, η οποία σχετιζόταν και προσδιόριζε τις θρησκευτικές, αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες της κοινωνίας τους. Τα ανωτέρω στοιχεία φαίνεται να αποτυπώνονται στον μοναδικό μέχρι σήμερα λόφο του Καστελλίου.

Με βάση στοιχεία που μας έχουν δοθεί αποτυπώσαμε στην Εικ.6 την κλίση που έχει ο κεντρικός Σταυρός Ä του λόφου περίπου 13^ο μοιρών σε σχέση με τον σταυρό Βορρά Νότου Å στον οποίο η οριζόντια γραμμή δηλώνει την Ανατολή Δύση που συμπίπτει με την κίνηση του Ηλίου στην Ισημερία. Ο Ήλιος μετακινείται από τις Ισημερίες βόρεια ή νότια κατά 23,5^ο μοίρες και δημιουργεί τα αντίστοιχα Ηλιοστάσια. Το εντυπωσιακό είναι η κλίση του Σταυρού 13^ο μοιρών που δηλώνει την έναρξη των εποχών. Στην Εικόνα 6 & 7 παρατηρούμε ότι η ΑΔ κλίση του κεντρικού σταυρού δηλώνει την έναρξη του Χειμώνα που είναι 28 Νοεμβρίου - 2000 π.Χ. όπου θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί η σπορά των σιτηρών. Έτσι ρυθμίζονται οι αγροτικές εργασίες, σπορά (όταν περιμένουμε τις βροχές), θέρος, συλλογή κλπ. Λογικά οι εορτές ίσως να συνδέονταν και με τις ακραίες θέσεις του Ηλίου, το χειμερινό ηλιοστάσιο, το θερινό, και τις δυο ισημερίες

 Έτσι το όργωμα θα ξεκινούσε στην Φθινοπωρινή Ισημερία, που τότε ήταν 10 Οκτωβρίου -2000 π.Χ. και η λήξη της σποράς ήταν 28 Νοεμβρίου -2000. Το χρονικό διάστημα από την σπορά μέχρι την αρχή συλλογή των σιτηρών 26 Μαΐου -2000, την οποία δείχνει η προέκταση του σταυρού με κιτρινο-κόκκινο χρώμα, θεωρείται ως ο κύκλος του σίτου για το θέμα αυτό σε επόμενο άρθρο θα επανέλθουμε παρουσιάζοντας ταλισμανικά σφραγίσματα. Έτσι η δυτική άκρη του σταυρού δείχνει την δύση στις 28 Ιουλίου, που ίσως αντιστοιχεί με την οριακή ημερομηνία συλλογής των σιτηρών. Τα ανωτέρω στοιχεία με τις ανατολές και δύσεις κατά τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες εμφανίζονται παραστατικά και στις στις εικόνες α, β, γ, και δ για την περιοχή στην θέση Παπούρα Καστελλίου.

Ολοκληρώνοντας την βορειοανατολική κλίση του Σταυρού 13⁰ μοιρών μπορούμε να υποθέσουμε ότι στόχευε περίπου τον τότε Βόρειο Πόλο που αντιστοιχούσε στο αστέρι Θουμπάν που είναι ο α–Δράκοντος. Την εποχή περί το 2400 π.Χ όλα τα αστέρια του ουρανού στον Βορρά γύριζαν γύρω από το αστέρι Θουμπάν a-Drac και έδειχνε αυτό που λέμε σήμερα Πολικό Αστέρα της εποχής.

 

Σεληνοηλιακό Ημερολόγιο

Τα νέα στοιχεία μας γνωρίζουν ότι εντός του αρχικού κύκλου Ζώνη Α που ανασκάφτεται έχει εντοπισθεί και ένας δεύτερος Κύκλος (Εικ. 6) δημιουργώντας 4 χώρους Å και το κάθε τεταρτημόρια χωρίζεται σε δύο μικρά δωμάτια, τα οποία αθροίζουν είναι συνολικά οκτώ. Ο χώρος μεταξύ των δυο κύκλων χωρίζεται και αυτός σε μικρά δωμάτια, ο αριθμός αυτός όταν θα αποκαλυφθεί θα βοηθήσει να προσδιορίσουμε την λειτουργία του χώρου με την λογική της οκταετηρίδας, κατά την οποία συμπίπτει το σεληνιακό με το ηλιακό ημερολόγιο. Οι χώροι αυτοί όταν ολοκληρωθεί η ανασκαφή και βρεθούν στοιχεία τελετουργιών, θα μπορούσαν να σχετίζονται με τα έτη της οκταετηρίδας .

Επανερχόμενοι στην (Εικ. 6) Ζώνη Β, παρατηρούμε να εμφανίζονται στην περιφέρεια 24 μικρά δωμάτια που επικοινωνούν μεταξύ τους. Με βάση την Εικόνα 3, οδηγούμεθα στο ότι ο κύκλος αυτός σχετίζεται με την Σελήνη και δηλώνει η χρήση του το Σεληνιακό ημερολόγιο. Στο χώρο αυτό έχουν βρεθεί χύτρες αγγεία και πολλά κύπελλα που δηλώνουν τελετουργικές πράξεις οι οποίες θα εγίνοντο σε κάθε ένα δωμάτιο κάθε νέα Σελήνη και Πανσέληνο. Έτσι η εύρεση των 24 δωματίων μας δηλώνει την χρονική περίοδο των δώδεκα μηνών συνολικά 354 ημέρες και στο τέλος του έτους προσθήκη 11 επαγομένων, όπως έχει υποστηριχθεί από τους G. Henrikson, M. Blomberg και Μ. Παπαθανασίου με βάση τον προσανατολισμό των ανακτόρων της Φαιστού κ.ά. Πιθανόν προσδιορίζει τον χρόνο ανάπαυσης από την εργασία τους. Σήμερα οι εργάσιμες ημέρες είναι 5-6, την Μινωική εποχή είχαμε εργασία 14 ημερών με τη 15^η ημέρα ανάπαυσης αφιερωμένη στην λατρεία της νέας Σελήνης ή της Πανσελήνου με τελετές θυσιών και οινοποσίας με βάση τα ευρήματα σε κάθε δωμάτιο από τα 24.

Αναλύσαμε μέχρι τώρα τις δύο εσωτερικές Ζώνες Α και Β, όπου η Α σχετίζεται με τον χρόνο σε σχέση με τον Ήλιο και παρακολουθεί το ηλικιακό ημερολόγιο, ενώ η ζώνη Β σχετίζεται με την σελήνη και παρακολουθεί το Σεληνιακό ημερολόγιο. Οι επόμενες 6 αναβαθμίδες που προαναφέρθηκαν με βάση την (Εικ. 3) θα πρέπει να ήταν αφιερωμένες στους πλανήτες και ίσως ένας αστρονομικός δείκτης (κέρατα καθοσίωσης;) που θα μετακινούσαν με βάση τις κινήσεις των πλανητών.

 

Το Φώς στον Κόλουρο Τύμβο του Καστελλίου

 Η στέγασή της κεντρικής ζώνης, όπως υποδεικνύει το εκφορικό σύστημα δόμησης, σε σχήμα κόλουρου κώνου, είναι πιθανόν θολωτή, στις δύο ζώνες Α και Β που σχηματίζουν οι ανώτεροι δακτύλιοι θα αποτελούσαν την κύρια εστία δραστηριοτήτων σε σχέση με ανοίγματα σε σχέση με το φως. Εστιάζοντας στο ΦΩΣ και στους συνεχώς μεταβαλλόμενους κύκλους του, μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες για το ΦΩΣ και τη μεταμορφωτική δύναμη του για την ανθρωπότητα από το παρελθόν στο σήμερα. Έτσι μπορούμε να δούμε πως το Φως επηρεάζει την δημιουργία των εποχών και την αγροτο-κτηνοτροφική δραστηριότητα καθώς και τις ιερές τελετουργίες σε διάφορες χρονικές στιγμές. Με βάση τα ανωτέρω προσπαθούμε να δώσουμε την εικόνα που έχει το φως στον λόφου του Καστελλίου σε Γεωγραφικό Πλάτος 352166^ο. Έτσι στην Εικ. 8 παρατηρούμε την θέση της πορείας του Ηλίου και της πρόπτωσης των ακτινών του κατά τα Ηλιοστάσια και τίς Ισημερίες.

Στην Εικόνα 9 παρατηρούμε την ποσότητα του φωτός στην διάρκεια της ημέρας κατά τα Ηλιοστάσια και τίς Ισημερίες στο γεωγραφικό πλάτος 35,2166^ο του Λόφου στο οποίο μάλλον είχανε κάποιου τύπου ιερό Αστρονομικό κτήριο, του οποίου τα ανοίγματα στο Φώς προσδιόριζε όπως προαναφέρθηκε ημερολογιακά την έναρξη αγροτικοκτηνοτροφικών και κοινωνικών τελετουργικών δρώμενων, με κατανάλωση τροφής, οίνου ίσως και προσφορών όπως δείχνουν τα μέχρι τώρα ευρήματα.

 

Ένα παρόμοιο εύρημα χορικής Τελετουργίας Σεληνοηλιακού ημερολογίου

Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας εντοπίσαμε ένα αγγείο του Διπύλου (Εικ. 10a) που βρέθηκε στον Κεραμικό Γεωμετρικής περιόδου περίπου το 800 π.Χ, όπου 4 χορεύτριες βαστιόνται ανά δύο με βλαστούς κάνοντας ένα πιθανό τελετουργικό χορό στο Σεληνοηλιακό χρόνο των 354 ημερών. Το ενδιαφέρον είναι ότι η πρώτη κρατά η δείχνει το σύμβολο του σταυρού μέσα σε κύκλο που έχει γύρο του 12 μικρούς κύκλους (Εικ. 10b). 

Η εικόνα αυτή με χίλια χρόνια διαφορά από το Μινωικό εύρημα του Καστελλίου μας δείχνει ακριβώς την ίδια δομή ΄που αναλύσαμε στην κατασκευαστική δομή της ζώνης Α και Β του λόφου Παπούρα Καστελλίου. την οποία παραστατικά παρατηρούμε στην Εικόνα 10b. Ίσως η εικόνα του Διπύλου να μας αποτυπώνει την ρυθμική μνήμη ως φαινόμενο λατρευτικού χορού στην Σελήνη που πιθανόν να υπήρχε και στον λόφο του Καστελλίου.

Συμπερασματικά τα στοιχεία που μέχρι σήμερα έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη μας οδηγεί μάλλον στην άποψη ότι έχουμε μπροστά μας μία μοναδική Μινωική αρχαιοαστρονομική κατασκευή ημερολογίου που συσχέτιζε την εικόνα του ουρανού με τις δραστηριότητες των ανθρώπων της εποχής. Η ομοκυκλική κατασκευή βασίζεται στην αντίληψη του Κόσμου. Τα Αστρονομικά ευρήματα με την κατασκευαστική δομή της επιλογή της θέσης σε σχέση με το φως μας οδηγούν, ότι πιθανόν η αρχική κατασκευή του θεμελιώθηκε μάλλον ως τύμβος με χρήση να ξεκινά πριν το 2200 π.Χ.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 14.8.2024.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] M. Tsikritsis, E. Theodosiou, V. Manimanis, D. Tsikritsis ¨A Minoan eclipse calculator¨, Μ.Α.Α, Ιούνιος 2013.

[2] βλ. ΕΔΩ.

[3] Μ. Τσικριτσής, Ε. Θεοδοσίου Ο Υπολογιστής Μινωικής Έκλειψης και το Μινωικό Κοσμολογικό Μοντέλο.

[4] Οι αριθμοί των συνοδικών κινήσεων των Πλανητών είναι γνωστές από την 3^η χιλιετία π.Χ όπως καταγράφεται στα Κυκλαδικά Τηγανόσχημα με βάση την δημοσίευση μας: M. Tsikritsis, X. Moussas, D. Tsikritsis "ASTRONOMICAL AND MATHEMATICAL KNOWLEDGE AND CALENDARS DURING THE EARLY HELLADIC ERA IN AEGEAN “FRYING PAN” VESSELS", M.Α A, Vol. 15, No.1 (2015) pp. 135-149.

[5] Το εύρημα πιθανώς θεμελιώθηκε λίγο πριν ή στην αρχή της παλαιονακτορικής περιόδου (ΜΜΙ – ΙΙ), ενώ η παρουσία νεοανακτορικής κεραμικής στο στρώμα καταστροφής, δηλώνει ότι η χρήση του μνημείου συνεχίστηκε και την περίοδο των νέων ανακτόρων.

[6] Cross-Quarters- Διασταυρούμενα τεταρτημόρια. O όρος αυτός πρώτο εμφανίζεται στους Κέλτες και ορίζει τρίμηνα, στις εποχές, με βάση τις ισημερίες και ηλιοστάσια. Επειδή έμμεσα εμφανίζεται και στην Μινωική περίοδο θεωρούμε ότι θα είχε καταγραφεί στη μνήμη του Ελλαδικού χώρου, λειτουργώντας μέχρι σήμερα. Στην Ελλάδα προέχει η σπορά σιτηρών έτσι ορίζει ιδιαίτερη ημερομηνία, του Αγίου Δημητρίου (16 Οκτωβρίου) και της Παναγίας (21 Νοεμβρίου σε σημερινές ημερομηνίες). Φυσικά εκείνη την εποχή, πριν 4 χιλιετίες, οι ημερομηνίες ήταν διαφορετικές λόγω της Μετάπτωσης περιστροφής του άξονα της Γης σε 25.770 έτη, οι ημερομηνίες έναρξης των εποχών είναι λίγο διαφορετικές.

πιθανη ερμηνεια μοναδικο αρχαιο ευρημα Παπουρας Καστελλιου Ηρακλειου Κρητης μοναδικη αρχαιοαστρονομικη κατασκευη ημερολογιο 4.200 χρονια πριν 2200 πΧ 3η χιλιετια Τσικριτσης Μουσας Καστελιου λοφος Παπουρα ΗρακλειοΚρητη Καστελι Καστελλι αρχαιοαστρονομια φυυκτωρια, αρχαιολογια 8 δακτυλιοι οκτω οχτω δακτυλιος κυκλικο κτισμα εκφορικη δομηση, 4 τεταρτημορια σταυρος ομοκεντρος κυκλος ακτινικα δωματια μεγαλειωδες κυκλος κτηριο μινωικος Υπολογιστης Εκλειψεων Εκλειψη Εκλειψεις 2013 λειτουργια Μινωικη υπολογιστηρ ευρηματα, διαχρονικο ηλιακο συμβολο νιλσον εισοδος ακτινωτος τοιχος 24 χωροι δωματιο Μινωιτες επαλληλοι λιθοκτιστοι δακτυλιοι μνημειωδης κατασκευη συσχετιση επαλληλος μικρογραφια μητρα Παλαικαστρο Κοσμολογικο μοντελο κοσμος ηλιακο συμβολο Σεληνη ηλιος κολωνα στηριξης εγχαρακτο τοξο κυκλοι μινιατουρα Παλαικαστρου δομικη κοσμολογια αντιληψη ουρανια αντικειμενα πλανητες λατρευτικος χωρος Ηλιου Σεληνης συνοδικη κινηση πλανητης χρονολογικη περιοδος ΥΠΠΟ χρηση 4.000 2000 3.700 1700 πΧ ΜΜΙΙ 3.800 1800 επαλληλη κατασκευη δομη Κοσμου πυραμιδα Αιγυπτος, Μεσοποταμια, ΠροΙσπανικη Αμερικη προσανατολισμος ανθρωποτητα επιβιωση περιβαλλον Παλαιολιθικη εποχη ανθρωποι ζωη μαγεια ΦΩΣ τεταρτο ισημερια ηλιοστασιο τεταρτημοριο Cross Quarter εποχες μεταμορφωτικη δυναμη θρησκευτικες, αγροτικες και κτηνοτροφικες δραστηριοτητες κοινωνια κλιση 13ο μοιρες Βορρας Νοτος Ανατολη Δυση Ισημεριες 23,5ο μοιρων ηλιοστασια εναρξη Χειμωνας 28 Νοεμβριου σπορα σιτηρων σιτηρα αγροτικες εργασιες, βροχη θερος, συλλογη εορτη ακραια θεση χειμερινο θερινο οργωμα Φθινοπωρινη 10 Οκτωβριου ταλισμανικο σφραγισμα 28 Ιουλιου ημερομηνια 130 Βορειος Πολος αστερι Θουμπαν αστρο α Δρακοντος Δρακοντα Δρακος 2400 4.400 αστερια ουρανος Βορρας Πολικος Αστερας Σεληνοηλιακο Ημερολογιο ανασκαφη οκταετηριδα σεληνιακο ηλιακο ανασκαφες τελετουργια ετη οκταετηρις δωματιακι χυτρα αγγειο κυπελλο τελετουργικη πραξη Πανσεληνος δωδεκα 12 μηνες Παπαθανασιου ανακτορο Φαιστου φαιστος αναπαυση εργασια εργασιμες ημερες μινωικη 14 ημερων 15η ημερα λατρεια τελετη θυσια οινοποσια αναβαθμιδα αστρονομικος δεικτης κερατα καθοσιωσης; κερατο κερας καθοσιωσεως καθοσιωση κολουρος Τυμβος στεγαση εκφορικο συστημα δομηση κωνος θολωτη ανοιγμα μεταμορφωση αγροτοκτηνοτροφικη δραστηριοτητα τελετουργιες Γεωγραφικο Πλατος 35ος παραλληλος πορεια προπτωση ακτινα ποσοτητα ιερο Αστρονομικο κτηριο, ημερολογιακα εναρξη αγροτικοκτηνοτροφικες κοινωνικες καταναλωση τροφη οινο προσφορα χορικη χορος αρχαιος αρχαια αρχαιο Διπυλο Κεραμικος αθηνων αθηνα Γεωμετρικη 800 9ος αιωνας χορευτρια βλαστος τελετουργικος 354 Διπυλου ρυθμικη μνημη φαινομεν λατρεια ομοκυκλικη Θεοδοσιου αριθμοι 3η χιλιετια Κυκλαδικο Τηγανοσχημο κυκλαδες παλαιονακτορικη ΜΜΙ – ΙΙ νεοανακτορικη κεραμεικη καταστροφη μνημειο ανακτορα διασταυρουμενα Κελτες τριμηνο, Ελλαδα γιορτη εορτη πανηγυρι Αγιου Δημητριου Αγιος Δημητριος οκτωβριος Παναγια νοεμβριος μεταπτωση περιστροφη αξονα γης Γη ετη Ρογδια

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ