Του Γιώργου Λεκάκη
Η αρχαία ελληνική πόλις
Κάνωπος / Κάνωβος[1], ήταν
μια παράκτια μεσογειακή πόλη στην έκταση που
κατέχει σήμερα η Αίγυπτος, στο Δέλτα του Νείλου. Ήταν το κύριο λιμάνι στην
Αίγυπτο για το ελληνικό εμπόριο, πολύ πριν από την ίδρυση της Αλεξάνδρειας, μαζί
με τις επίσης αρχαιότατες ελληνικές πόλεις, Ναύκρατι και στην Θώνιδα / Ηράκλειο.
Το όνομά της προέρχεται από έναν
θρυλικό Έλληνα διοικητή, κυβερνήτη της πόλεως, επί εποχής του Τρωικού εμφυλίου των Ελλήνων Πολέμου,
που έλεγαν ότι ήταν θαμμένος εκεί και καταστερίστηκε[2]! Ήταν ο
θρυλικός τιμονιέρης του βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου, που κατέβηκε εδώ (εξ ου
και η μεταγενέστερη ονομασία του νομού Μενελαΐτις) και συνέδεσε πολλούς θρύλους
με την πόλη.[3] Έτσι,
λοιπόν, η πόλις ιδρύθηκε από Σπαρτιάτες που επέστρεφαν από την Τροία. Ο
Σπαρτιάτης Κάνωπος έγινε και ο καπετάνιος-πιλότος του Όσιρι! Το όνομα του Κανώπου
εμφανίζεται και στο α΄ μισό του 6ου αιώνα π.Χ. σε ένα ποίημα του
Σόλωνος!
Τα ερείπια πολλών αρχαίων κτηρίων
της εκτείνονται έως και κοντά στην πόλη, η οποία σήμερα λέγεται Αμπουκίρ[4], στον 31ο
παράλληλο [31°19′N 30°04′E] - 3 χλμ. από τον κύριο αρχαιολογικό χώρο της Κανώπου
- και 23 χλμ. βορειοανατολικά της Αλεξάνδρειας. Λίγο πιο ανατολικά της, ο (ξηρός
πλέον) Κανωπικός κλάδος του Νείλου εισερχόταν κάποτε στην Μεσόγειο…
Η πόλη ήταν διάσημη για τον
ναό-μαντείο της, που έδινε χρησμούς και θρησκευτική ίαση / θεραπεία, αλλά ήταν ακόμη
πιο διάσημη για την χαρούμενη ζωή της. Εμπορευόταν αλοιφές (εξ ου και ο όρος «Κανωπικά
Αγγεία»).
Το 9ο έτος της
βασιλείας του Μακεδόνα Πτολεμαίου Γ' Ευεργέτη (239 π.Χ.), μια μεγάλη συνέλευση
ιερέων έγινε στην Κάνωπο και εξέδωσε ένα τιμητικό διάταγμα (το γνωστό και ως
«Διάταγμα της Κανώπου») που, μεταξύ άλλων, απένειμε διάφορους νέους τίτλους
στον βασιλιά και την σύζυγό του, Βερενίκη. Τρία παραδείγματα αυτού του
διατάγματος είναι πλέον γνωστά (συν μερικά θραύσματα), γραμμένα σε στήλη στα κλασσικά
ελληνικά και στα αιγυπτιακά (και ιερογλυφικά και δημοτικά). Αυτό το μακεδονικό τέχνεργο είναι το δεύτερο "κλειδί" - μετά τον διάσημο λίθο της Ροζέττας - που ξεκλείδωσε την αποκρυπτογράφηση της αρχαίας
αιγυπτιακής γλώσσης. Αυτή ήταν η αρχαιότερη από την σειρά δίγλωσσων επιγραφών
της «Σειράς λίθων της Ροζέττας» - στήλες γνωστές και ως Πτολεμαϊκά Διατάγματα. Υπάρχουν
τρία τέτοια Διατάγματα συνολικώς.
Η πόλις ονοματίζει ολόκληρη την χερσόνησο (Abu Qir[4]), με τον επίσης ομώνυμο κόλπο (Abu Qir) στα ανατολικά της. Η υποβρύχια αρχαιολογία[5], λοιπόν, στο ανατολικό τμήμα της Κανώπου έφερε στο φως πολυάριθμες σημαντικές ανακαλύψεις, όπως:
- Ένα σχεδόν άθικτο άγαλμα (παραπάνω φωτογραφία), σε
φυσικό μέγεθος, σε μαύρο-γκρι γρανίτη, μιας βασίλισσας των Πτολεμαίων, στο
μεταβατικό ελληνοαιγυπτιακό στυλ. Είναι η βασίλισσα Αρσινόη Β’[6], σε σώμα…
Αφροδίτης (αργότερα το σώμα αυτό χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο και για την Ίσιδα)
ύψους 1,5 μ. Της πτολεμαϊκής μακεδονικής περιόδου, 330 - 305 π.Χ. Φορά ένα
διάφανο φόρεμα, που αφήνει να διαγράφονται όλες οι λεπτομέρειες του σώματός της - κι αυτό μόνον Έλληνες το τολμούσαν.
Εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια
της Αιγύπτου.
- Υπολείμματα του αρχαίου τεχνητού
καναλιού, που συνέδεε το Ηράκλειον και την Κάνωπο!
- Ένα τμήμα μιας σφίγγας, σε
μέγεθος ανθρώπου.
- Προσφορές, με την μορφή
μικρών αναθηματικών αγαλμάτων, που αφιερώθηκαν και πετάχτηκαν στο κανάλι,
μάλλον για ευπλοΐα!
- Αρχαία ελληνικά αγάλματα, με
φθορές, οι οποίες έγιναν το 391 μ.Χ. με εντολή του χριστιανού αυτοκράτορα του Βυζαντίου
Θεοδοσίου Α'. Στους τελευταίους χρόνους της αρχαίας ελληνικής θρησκείας η πόλη
έγινε καταφύγιο για τους αρχαίους θεραπευτές της, ώσπου τελικά, με διάταγμα του
Θεοδοσίου, κατεστράφη ο αρχαίος ναός και στην θέση του εγκαταστάθηκαν χριστιανοί
μοναχοί… Το 391 μ.Χ., ο Επίσκοπος Αλεξανδρείας Θεόφιλος ίδρυσε στην Κάνωπο ένα
σημαντικό μοναστήρι του Τάγματος που ίδρυσε ο Μέγας Παχώμιος, την Μονή
Μετανοίας ή Μονή Ταβεννησιωτών. Αυτή λειτούργησε τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του
7ου αιώνα[7]. Όμως
γύρω στο 485 μ.Χ. ανακαλύφθηκε ότι κρυμμένος / λαθραίος ναός της Ίσιδος εκεί
κοντά, στην Μενούθη, που προκάλεσε διώξεις κατά των λατρευτών της αρχαίας θρησκείας…
- Το κεφάλι ενός μαρμάρινου
αγάλματος, ύψους 4-5 μ. του θεού Σεράπι.
- Έναν τοίχος από τοιχοποιία
πλάτους 3 μ. και μήκους 103 μ. ενός μεγάλου κτηρίου, μάλλον Ναού του Σεράπι,
ένα Σεραπείον.
- Τα σχεδόν πλήρη ξύλινα
υπολείμματα μιας τελετουργικής βάρκας ή φορτηγίδας, από πλατάνια, ένα ξύλο που
σχετίζεται με τον θεό Όσιρι. Τα ιερά Μυστήριά του ήταν θεμελιώδης τελετή για
την αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία.
- Μέρη ενός σχεδόν πλήρους Ναού των Δεκάδων - ένα αρχαίο πέτρινο μνημείο-οδηγό για τον ουρανό (αστρονομικος / αστρολογογικός χάρτης) και ένα μέρος των αιγυπτιακών μύθων της δημιουργίας.
- Ένα ρωμαϊκών χρόνων άγαλμα
της αυτοκρατορικής περιόδου του Νείλου, με προσωποποιημένο τον Νείλο.
- Νομίσματα και κοσμήματα, από
την χριστιανική εποχή.
- Σπασμένες τοιχοποιίες της
χριστιανικής εποχής, που παρέχουν ενδείξεις ισχυρού σεισμού.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.5.2017.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Sharpe S. «The Decree Of Canopus, In Hieroglyphics And Greek, With Tr.,
And An Explanation Of The Hieroglyphical Characters», Λονδίνο, 1870.
- ΔΕΙΤΕ: Smithsonian Channel ταινία «Cleopatra's
Lost City», 2019.
[1] Canopus / Kanubu / κοπτ. Kanopos / Canobus, κλπ. Στην
αιγυπτιακή δημοτική αναφέρεται ως pr-gwṱ > Peguat / Pikuat. Πόλη στον 31ο
παράλληλο [31°18′N 30°5′E].
[2] Βλ. Πλούταρχος - αστέρι Canopus.
[3] Βλ. Ρωμαίο ιστορικό Τάκιτο.
[4] Το όνομα Abukir ή Aboukir είναι ελληνικό: Το σημερινό όνομα της πόλης είναι Abu
Qir (κοπτ. Apakyri = «πατέρας / άγιος Κύρος»), έναν από ένα ζευγάρι χριστιανών μαρτύρων
του 4ου αιώνα, που τιμάται εδώ από την Κοπτική Εκκλησία: Οι χριστιανοί άγιοι
Κύρος Αλεξανδρείας και Ιωάννης.
[5] Από το 1992, το IEASM με επί κεφαλής τον Γάλλο
υποβρύχιο αρχαιολόγο Fr. Goddio.
[6] Ο Μακεδόνας Πτολεμαίος Β' (309 / 246 π.Χ.), αδελφός
και σύζυγος της Αρσινόης Β', είχε επιβάλει την λατρεία της.
[7] Βλ. J. de Nikiou.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook