Η εγκαταλελειμμένη μονή Καστοριάς, στον εγκαταλελειμμένο οικισμό - του Γ. Λεκάκη

Η εγκαταλελειμμένη μονή Καστοριάς,

στον εγκαταλελειμμένο

οικισμό…

Του Γιώργου Λεκάκη

Το μοναστηριακό συγκρότημα της Τσούκας Καστοριάς, κοντά στο Άργος Ορεστικό, ιδρύθηκε τον 13^ο αι. μ.Χ. – και συγκεκριμένα, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή (η οποία όμως έχει χαθεί), η ίδρυσή της χρονολογείται στο 1225.

Διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα, πάνω σε βραχώδες υπόβαθρο, το οποίο καταλήγει στον Στενοπόταμο, παραπόταμο του Αλιάκμονος!

Στο άνω πλάτωμα εδράζεται ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Πρόκειται για τρίκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική με τρίπλευρη αψίδα εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά.

Αν και από το 1961 το μοναστήρι έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο, δεν αναφέρεται στην ιστοσελίδα της ΕΦΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ, όπου αναφέρονται ο Ναός Αγίου Γεωργίου στην Ομορφοκκλησιά, οι Ναοί Αγίου Στεφάνου, αυτός των Αγίων Αναργύρων στην και η Παναγία Κουμπελίδικη ή Καστριώτισσα στην Καστοριά!

Η ΙΜ Παμμεγίστων Ταξιαρχών (Μιχαήλ και Γαβριήλ) Τσούκας ή ΙΜ Ταξιάρχου Τσούκας στον Δήμο Νεστορίου Καστοριάς. Απέχει 8 χλμ. ΒΑ. από το Νεστόριο. Οφείλει το όνομα της, στον οικισμό Τσούκα (Αρχάγγελος) - εγκαταλελειμμένος πλέον, που υπήρχε βορειότερα.

Οι Παλαιολόγοι αυτοκράτορες είχαν κάμει δωρεές για την εικονογράφηση του μοναστηριού, στα τέλη του 13^ου αιώνα. Επί οθωμανοκρατίας υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο της περιοχής. Διέθετε μεγάλη περιουσία. Εδέχθη πολλάκις επιθέσεις Τουρκαλβανών.

Η Μονή κατεστράφη τον Μάρτιο του 1943 μετά από πυρπόληση Γερμανο-Αυστριακών στρατιωτών της Μεραρχίας των ναζί «Εντελβάις την περίοδο της Κατοχής. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκακης «Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανων στην Ελλαδα επί Κατοχής».

Από το καθολικό περνάει το νερό πηγής, που χύνεται στον Στενοπόταμο. Στο μοναστήρι δημιουργείται και ένας μικρός καταρράκτης.

Είναι εγκαταλελειμμένη μονή και ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Καστοριάς.

Η Υπουργος Πολιτισμού, Λ. Μενδώνη, με αφορμή τα θυρανοίξια του αποκατασταθέντος - από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καστοριάς - ΙΝ Ζωοδόχου Πηγής στο Μοναστήρι των Ταξιαρχών Τσούκας, το 2024, επραγματοποίησε επίσκεψη εργασίας στην Καστοριά.[1]

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.9.2024.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Αργώ «Βυζαντινοί Ναοί και Μονές Παμμεγίστων Ταξιαρχών», HISTORY.

        - Μπίλκος «Τα μοναστήρια της Καστοριάς» στα Ιστορικά Καστοριάς.

        - Σχινάς «Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας – Ηπείρου», εν Αθήναις, 1886.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

---

[1] Οι εργασίες, οι οποίες εκτελέστηκαν, συνολικού προϋπολογισμού 1.110.000€ με πόρους του ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας ΕΣΠΑ 2014-2020, πέραν της αποκατάστασης του καθολικού περιλαμβάνουν τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου με πρόβλεψη προσβασιμότητας για ανθρώπους με κινητικές δυσκολίες, καθώς και φωτισμό και θέρμανση του μνημείου.

Στον χαιρετισμό της η Λ. Μενδώνη ανέφερε μεταξύ άλλων: «Είναι ιδιαίτερη χαρά και τιμή για το Υπουργείο Πολιτισμού το γεγονός ότι βρισκόμαστε, εδώ, στις εσχατιές σχεδόν της πατρίδας μας, προκειμένου να αποδώσουμε στην τοπική κοινωνία, αλλά και στην εκκλησιαστική λατρεία, ένα ιδιαίτερα σημαντικό και εξαιρετικά προσφιλές μνημείο: Το αποκατεστημένο, με άριστο και ποιοτικό τρόπο, καθολικό της Ζωοδόχου Πηγής. Πρόκειται για ένα από τα πολλά έργα, τα οποία υλοποιεί το ΥΠΠΟ σε όλη την Π.Ε. Καστοριάς, συνολικού προϋπολογισμού περίπου τα 5,5 εκατ. ευρώ. Η αρμοδιότητα και η υποχρέωση του Υπουργείου είναι να αποκαθιστά, να προστατεύει, να συντηρεί, να αναστηλώνει και εν τέλει να αποδίδει στις τοπικές κοινωνίες - μικρότερες και μεγαλύτερες - τα μνημεία της πατρίδας μας, ανεξαρτήτως είδους και περιόδου. Ιδιαίτερα στην Καστοριά, με αυτό το τεράστιο ιστορικό και αρχαιολογικό απόθεμα, μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλά και η αποκατάσταση του συγκεκριμένου Ναού αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ποιότητας της δουλειάς που εκτελείται. Κάθε έργο Πολιτισμού, η κάθε αποκατάσταση του οποιουδήποτε μνημείου, η ίδρυση ενός μουσείου συμβάλλει καθοριστικά στην αυτογνωσία και αυτοσυνειδησία της τοπικής κοινωνίας με την οποία συνδέεται και στην οποία ανήκει. Παράλληλα, αποτελεί σημαντικό αναπτυξιακό πόρο για κάθε περιοχή, καθώς δημιουργεί κύκλους εργασίας, εξωτερικές αλληλένδετες οικονομίες και νέες θέσεις εργασίας».

Ήδη έχουν ολοκληρωθεί  τα έργα συντήρησης και  αποκατάστασης των τοιχογραφιών στον Άγιο Νικόλαο Κυρίτζη και στον Άγιο Λουκά, ενώ η ολοκλήρωση των υπολοίπων, όπως η συντήρηση των τοιχογραφιών στην Μονή της Παναγίας της Μαυριώτισσας, η αποκατάσταση του τεμένους Κουρσούμ, των Ταξιαρχών της Μητροπόλεως και το δίκτυο των πολιτιστικών διαδρομών σε συνδυασμό με ψηφιακές ξεναγήσεις αναμένεται έως το τέλος του 2025. Παράλληλα, έχει ήδη ωριμάσει ένας σημαντικός αριθμός μελετών, προκειμένου να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων. Προτεραιότητα για το Υπουργείο Πολιτισμού αποτελεί η ολοκλήρωση του μοναστηριακού συγκροτήματος της Τσούκας και η αποκατάσταση και ανάδειξη του Μενδρεσέ, σε συνδυασμό με τα Ιουστινιάνεια τείχη.

Η Λ. Μενδώνη διενήργησε αυτοψία στην Ιερά Μονή Παναγίας Μαυριώτισσας, όπου η ΕΦΑ Καστοριάς υλοποιεί ένα σημαντικό έργο συντήρησης των εξαιρετικών τοιχογραφιών του καθολικού της Μονής, προϋπολογισμού 300.000 ευρώ, με πόρους από το ΤΑΑ. Η Α΄ φάση του καθολικού της Μονής της Παναγίας Μαυριώτισσας, στο ανατολικό άκρο της χερσονήσου της Καστοριάς, χρονολογείται τον 11ο αιώνα. Είναι μονόχωρος ξυλόστεγος ναός, που καταλήγει στην ανατολική πλευρά του σε ημικυκλική, βαθμιδωτή κόγχη, ενώ στη δυτική πλευρά του διαμορφώνεται ευρύχωρος νάρθηκας. Στον νότιο τοίχο του προσαρμόστηκε το 16ο αιώνα το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Οι τοιχογραφίες, εξαιρετικής τέχνης και αισθητικής, χρονολογούνται στο τέλος του 12ου- αρχές του 13ου αιώνα, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες που βρίσκονται στο εξωτερικό τμήμα της νότιας όψης του μνημείου, οι οποίες χρονολογούνται περί το 1260 μ.Χ.

Ακολούθως, διενεργήθηκε από την Υπουργό αυτοψία στο Κουρσούμ Τζαμί. Το έργο αποκατάστασης και συντήρησής του, με προϋπολογισμό 1.000.000 ευρώ με πόρους από το ΤΑΑ, βρίσκεται σε εξέλιξη. Το μνημείο χρονολογείται στα τέλη του 15ου / αρχές 16ου αι. Πρόκειται για μονόχωρο τρουλλαίο κτίσμα, στο ιστορικό κέντρο της πόλης, στον τύπο των επαρχιακών οθωμανικών τεμενών που συναντώνται στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Κατά τις εκσκαφές, για τον έλεγχο της θεμελίωσης και την ανεύρεση του αρχικού δαπέδου, όπως προέβλεπε η μελέτη,  αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια μιας μεσοβυζαντινής βασιλικής με πλήθος ταφών που χρονολογούνται στον 13ο και 14ο αι. στο εσωτερικό της, όπως  και παλαιότερα δάπεδα αποσπασματικά σωζόμενα μαζί με τον φυσικό βράχο της περιοχής. Το μνημείο αποκαθίσταται πλήρως και καθίσταται προσβάσιμο για ΑμεΑ και εμποδιζόμενα άτομα.

Την Υπ. Πολιτισμού συνόδευαν η βουλευτής Π.Ε. Καστοριάς Μ. Αντωνίου, ο Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας Γ. Αμανατίδης, η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καστοριάς Α. Σκρέκα και κλιμάκιο στελεχών του ΥΠΠΟ. – ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, 6.9.2024.

εγκαταλελειμμενη μονη Καστοριας, εγκαταλελειμμενος οικισμος Λεκακης ΙΜ Παμμεγιστων Ταξιαρχων Ταξιαρχης Ταξιαρχες Μιχαηλ Γαβριηλ Τσουκας ιερα μονη Ταξιαρχου Τσουκας Δημος Νεστοριου Καστορια Νεστοριο ονομα Τσουκα Αρχαγγελος μοναστηριακο συγκροτημα αργος Ορεστικο ιδρυση 13ος αιωνας μΧ κτητορικη επιγραφη 1225 βραχος Στενοποταμος, παραποταμος Αλιακμονας Αλιακμων Ναος της Ζωοδοχου Πηγης Ζωοδοχος Πηγη τρικλιτη, ξυλοστεγη βασιλικη τριπλευρη αψιδα ημικυκλικη 1961 μοναστηρι ιστορικο διατηρητεο μνημειο, ΕΦΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ, Αγιου Γεωργιου Ομορφοκκλησια Στεφανου, Αγιων Αναργυρων Παναγια Κουμπελιδικη Καστριωτισσα Αγιος Γεωργιος Στεφανος Αγιοι Αναργυροι Κουμπες Παλαιολογοι Παλαιολογος αυτοκρατορες αυτοκρατορας αυτοκρατωρ βυζαντιου βυζαντιο δωρεα εικονογραφηση οθωμανοκρατια πνευματικο κεντρο περιουσια βανδαλισμος επιθεση Τουρκαλβανοι Τουρκοι αλβανοι καταστροφη Μαρτιος 1943 πυρποληση καψιμο Γερμανοι Αυστριακοι στρατιωτες Μεραρχια ναζι Εντελβαις Κατοχη γερμανια ναιστες ναζισμος καθολικο νερο καταρρακτης Ιερα Μητροπολη Μενδωνη, θυρανοιξια αποκατασταση Εφορεια Αρχαιοτητων ΙΝ 2024, Υπουργειο Πολιτισμου εσχατια εκκλησιαστικη λατρεια, μνημειο μνημεια ιστορια αρχαιολογια Πολιτισμος μουσειο αυτογνωσια αυτοσυνειδησια κοινωνια συντηρηση τοιχογραφια Νικολαος νικολαου Κυριτζη Κυριτση Κυριτζης Κυριτσης Λουκα, λουκας τοιχογραφιες Παναγιας Μαυριωτισσα τεμενος Κουρσουμ, Μητροπολις πολιτιστικες διαδρομες ψηφιακη ξεναγηση 2025 μοναστηριακο συγκροτημα Μενδρεσες Ιουστινιανεια τειχη Ιουστινιανος Μαυριωτισσας, αγιογραφια χερσονησος 11ος μονοχωρος ξυλοστεγος βαθμιδωτη κογχη, ναρθηκας τοιχος 16ος παρεκκλησι Ιωαννη του Θεολογου Ιωαννης Θεολογος αγιογραφιες, τεχνη αισθητικη 12ος 1260 Τζαμι 15ος 16ος μονοχωρο τρουλλαιο τρουλαιο τρουλλος τρουλος κτισμα, ιστορικο κεντρο πολη επαρχιακο οθωμανικο τεμενη Ελλαδα Βαλκανια εκσκαφη αρχικο δαπεδο θεμελια μεσοβυζαντινη ταφη ταφος 14ος δαπεδα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ