Του Γιώργου Λεκάκη
Η Κρήτη αποτελείται από 4 νησαία μέρη.
Από δυτικά προς τα ανατολικά:
1ον. ΚΥΔΩΝΙΑ = περιοχή με κυδώνια[1]. Ή έχουσα σχήμα κυδωνίου.
Η πόλις ιδρύθηκε από τον Μίνωα[2] αλλά ονοματίσθηκε από τον Κύδωνα, με θεϊκή καταγωγή από τον θεό Ερμή ή τον Απόλλωνα[3] και την Ακακαλλίδα, κόρη του βασιλέως Μίνωος. Η λέξις κυδώνι προέρχεται από το κοδύμαλον, που ήταν είδος μικρού σύκου. Η Κυδωνία ήταν φημισμένη πόλις της αρχαίας Κρήτης, την θέση της οποίας έχουν τα σημερινά Χανιά. Το όνομα της πόλεως είναι τόσο αρχαίο, που αναφέρεται ίδιο κι απαράλλαχτο, και σε πινακίδες Γραμμικής Β από την Κνωσό: ku-do-ni-ja. Η κατοίκηση και τα ευρήματα είναι (επισήμως τουλάχιστον) από την Νεολιθική εποχή.
2ον. ΡΕΘΥΜΟ: Η λέξη Ρέθυμνον > Ρέθυμνο, Ρέθεμνος[4], προέρχεται από το τοπωνύμιο Ρείθυμνα / Ρίθυμνα / Ρείθυδνα, η ετυμολογία του οποίου είναι ελληνική, από τις λέξεις ρείθρον = ύδωρ.[5]
Η κατοίκηση και τα ευρήματα είναι (επισήμως τουλάχιστον) από την Νεολιθική εποχή, αλλά βλέπουμε λοιπόν, το τοπωνύμιο να διατήρησε μνήμη εκατομμυρίων ετών και να ταυτίζεται με την γεωλογία της Κρήτης!
3ον. ΗΡΑΚΛΕΙΟ: Το Ηράκλειον ή
Ηράκλεια[6] φέρει το
όνομα του Κουρήτα Ιδαίου Ηρακλή, ιδρυτή των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ολυμπία Ηλείας. - ΔΕΙΤΕ σχετική ομιλία του Γ. Λεκάκη ΕΔΩ. Αυτός
στεφάνωσε τον πρώτο νικητή με έναν κότινο (κλαδί αγριελιάς) και έκτοτε έμεινε η
συνήθεια αυτή για τους νικητές των Ολυμπίων. Η πρωτοθεά Ρέα, η μητέρα του Διός,
είχε αναθέσει στους Κουρήτες να προστατέψουν τον γιο της, από τον Κρόνο. Άλλοι
λένε πως το όνομα έμεινε από τους Δωριείς Ηρακλειδείς, απογόνους του Ηρακλή του
Θηβαίου, που κάποτε εγκαταστάθηκαν και στην Κρήτη. Πολλές περιοχές σε όλον τον
πλανήτη φέρουν τιμητικώς το όνομα του Ηρακλέους, ευεργέτη της ανθρωπότητος.
Η κατοίκηση και τα ευρήματα
είναι (επισήμως τουλάχιστον) από την 7η χιλιετία π.Χ..
Στην Βυζαντινή περίοδο και κατά την κατάκτηση των αράβων ελέγετο Χάνδαξ / Χάνδακας > Ραμπντ αλ-χαντακ (Rabd al-handaq). Λέτε η λέξις να διατηρεί μνήμη εκατομμυρίων χρόνων, και να αναφέρεται το χαντάκι που χώριζε την περιοχή από τις άλλες της Κρήτης;
4ον. ΛΑΣΥΘΙ: Το όνομα της περιοχής
είναι τόσο αρχαίο, που αναφέρεται ίδιο κι απαράλλαχτο, και σε πινακίδες Γραμμικής
Β: ra-su-to[10]! Γι’ αυτό και η ορθή γραφή του είναι Λασύθι και όχι Λασίθι. Πρόκειται
για την παναρχαία ελληνική πόλη Λάσυνθο[7], που δεν
έχει ταυτιστεί ακόμη. Οι Λασύνθιοι ήταν Λύττιες, ιδρυτές της Λύττου > Λύκτου[8].
Η θεά Ρέα έτεκε τον Δία στην Λύκτο. Τον έκρυψε σε μια σπηλιά του όρους Αιγαίου.
Ακόμη στον νομό Λασυθίου υπάρχει περιοχή που λέγεται Ισθμός, γιατί ήταν... ισθμός!
Οι κάτοικοι αυτής της
αρχαίας δωρικής πόλης αυτοαποκαλούνταν άποικοι της Σπάρτης Λακωνίας και λάτρευαν
του θεό Απόλλωνα.[9]
Το ανατολικότερο τμήμα της Κρήτης, ως το ανατολικότερο άκρο (> Ζάκρος), όπου εν τέλει έμειναν οι παλαιοί Κρήτες, οι Ετέοι[11] / Ετεοκρήτες. Οι εντόπιοι θεωρούν τους εαυτούς τους απόγονους των πρώτων Κρητικών, οι οποίοι προφυλαγμένοι στο Οροπέδιο Λασυθίου, επέζησαν από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας / Σαντορίνης (16ος αι. π.Χ.) και ξαναστήθηκαν όρθιοι και όνόμασαν το μέρος Στειά > Σητεία.
Τέλος είναι πολλά τα
πανάρχαια ελληνικά τοπωνύμια της Κρήτης, που διατηρούν γεωλογικές μαρτυρίες ανακατατάξεων,
επίσης εκατομμυρίων και χιλιάδων ετών... – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης
Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2016.
[1] Την λέξη δανείστηκε η λατινική με τις μορφές cydoneum
και cotoneum > ιταλ. cotogno, γαλλ. coing κλπ.
[2] Βλ. Διόδωρος ο Σικελιώτης.
[3] Η ανθρώπινη-ηρωική καταγωγή του αναφέρεται ως εκ του
Τεγεάτη (βλ. Παυσανία) και έτσι σχετίζεται με τους Αρκάδες. Κύδων < κῦδος (=
δόξα) ή ρήμα κυδάνω (= καυχιέμαι) > «κυδώνια τιτθία» = φουσκωμένα στήθη (σαν
κυδώνια) > φουσκωμένος σαν κυδώνι (βλ. Αριστοφ.), ο καυχησιάρης. Ιδιότητα
που αποδίδεται στους Κρητικούς, οι οποίοι καυχώνται συνεχώς για την πατρίδα τους.
[4] Η κατάληξη –μνα / -μνος είναι παναρχαία πρωτοελληνική,
τόσο σε κρητικά, όσο και σε πελασγικά / καρικά τοπωνύμια: Κάλυμνα / Κάλυμνος,
Λάρυμνα, Μήθυμνα, κλπ.
[5] Βλ. Βούλγαρο γλωσσολόγο Vl. Georgiev.
Υδέω
= εγκωμιάζω > ύδωρ. Ο πρώτος ύμνος εγράφη για το νερό!
[6] Ηράκλεια αναφέρεται το 1822, από τον Μιχ.
Αφεντούλιεφ, αρμοστή της Κρήτης.
[7] Η κατάληξη –νθος / -νθός είναι παναρχαία πρωτοελληνική,
τόσο σε κρητικά, όσο και σε πελασγικά: Αλίανθος, Αμάρυνθος, Όλυνθος, κλπ. - ΔΙΑΒΑΣΤΕ το και ΕΔΩ.
[8] Lyttus >
Tselyttus > Tselethe > Xeethe > La Xeethi > Lasithi.
Κατ’ άλλους Sitia > La Sitia > Lasithi.
Κατ’
άλλους το τοπωνύμιο είναι ενετικό, αλλά αυτό είναι απίθανο, καθώς το όνομα Λασύθι
μαρτυρείται ήδη από το 1211.
Τέλος,
κατ’ άλλους, η ετυμολογία είναι από την
λέξη λάας / λας = πέτρα, αφού η ιερά σπαργανωμένη πύτνα / πέτρα, που
εξέμασε ο Κρόνος, έπεσε στην περιοχή τους, που εξ αιτίας της ονομάσθηκε
Ιεράπυτνα / Ιεράπετρα.
[9] Στην αρχαιότερη εποχή, όλη η Κρήτη ελάτρευε έναν και μόνο θεό, τον Ήλιο-Απόλλωνα.
Βλ. Ησίοδος «Θεογονία», 477-484. Αριστοτέλης Πολ. ii.7. Καλλίμαχος «Ύμνος Απόλλωνος», 33, comp. Müller «Dorians».
[10] Εξ ου το κρητικό επίθετο Ρασουλης, και δη σε Λασύθι και Ρέθυμνο, που διατηρείται ακόμη και σήμερα!
[11] ἐτεός (-ή, -όν) = αληθινός, γνήσιος, πραγματικός.
< από το ρήμα εἰμί > ἔτυμος, ἔτυμο, ετυμολογία, ἐτάζω.
- «εἰ ἐτεὸν Κάλχας μαντεύεται ἠὲ καὶ οὐκί», Ομ. Ιλ.
- «εἰ ἐτεόν γε» - εάν πράγματι έτσι συμβαίνει.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook