Του Γιώργου Λεκάκη
Πρόσφατη έρευνα με επί κεφαλής
το Πανεπιστήμιο Flinders αποκαλύπτει ότι οι παλαιολιθικοί
κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες στην Κύπρο πριν από 14.200 – 11.000 χρόνια - τέλος του
Τεταρτογενούς[1]) ήταν
υπεύθυνοι για την εξαφάνιση δύο ενδημικών ειδών μεγαπανίδας:
- του νάνου ιπποπόταμου
(Phanourios minor), που ζύγιζε περίπου 130 κιλά - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τους ΙΠΠΟΠΟΤΑΜΟΥΣ στην ΚΥΠΡΟ, ΕΔΩ.
και
- του νάνου ελέφαντα
(Palaeoloxodon cypriotes), που ζύγιζε μόνον 530 κιλά - λιγότερο από το 10% του
μεγέθους του προγόνου του στην ηπειρωτική χώρα.
Η Κύπρος, λόγω της απομόνωσής
της και της περιορισμένης παρουσίας αρπακτικών, φιλοξενούσε πολλά μοναδικά είδη
μεγαπανίδας.
Ο… Φανούρης ήταν προσαρμοσμένος
και είχε ένα κοντό, στενό ρύγχος με βραχυδοντικούς γομφίους, ενδεικτικό της
δίαιτάς του. Γενετικές μελέτες δείχνουν ότι είχε αποκλίνει από τον κοινό
ιπποπόταμο (Hippopotamus amphibius) περίπου πριν από 1.400.000 – 1.600.000 χρόνια.
Ο Κυπριώτης ελέφας πιθανότατα
εξελίχθηκε από τον ελέφαντα με ίσιους χαυλιόδοντες (Palaeoloxodon antiquus), ο
οποίος έζησε στην Ευρώπη και την Δυτική Ασία κατά το Μέσο και Ύστερο
Πλειστόκαινο. Παρά το μικρότερο μέγεθός του, ήταν το κυρίαρχο μεγάλο φυτοφάγο ζώο
στο νησί πριν από την άφιξη του ανθρώπου.
Η άφιξη των ανθρώπων στην
Κύπρο σηματοδότησε την αρχή των δραστικών αλλαγών στα οικοσυστήματα του νησιού.
Αυτοί οι πρώτοι άποικοι ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες από την Παλαιολιθική
περίοδο. Υπολογίζεται ότι αριθμούσαν 3.000 - 7.000 άτομα. Σε αντίθεση με τις
μεταγενέστερες αγροτικές κοινότητες, αυτές οι προ-αγροκτηνοτροφικές κοινωνίες
βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στο κυνήγι για επιβίωση, γεγονός που άσκησε τεράστια
πίεση στην τοπική μεγαπανίδα.
Προηγούμενες θεωρίες
υποστήριζαν ότι ένας μικρός ανθρώπινος πληθυσμός δεν θα ήταν αρκετός για να
προκαλέσει την ταχεία εξαφάνιση αυτών των ειδών. Ωστόσο, η νέα έρευνα, διαψεύδει
αυτή την θεωρία, δείχνοντας πώς ακόμη και μια μέτρια ανθρώπινη παρουσία θα
μπορούσε να διαταράξει την ευαίσθητη οικολογική ισορροπία στο νησί.
Η ομάδα με επί κεφαλής τον
καθηγητή C. Bradshaw (του Πανεπιστημίου Flinders) χρησιμοποίησε προηγμένα
μαθηματικά μοντέλα για να αναλύσει την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων
αποίκων και της μεγαπανίδας. Αυτά τα μοντέλα ενσωμάτωσαν δεδομένα από την
παλαιοντολογία και την αρχαιολογία για να ανασυνθέσουν τα μεγέθη του ανθρώπινου
πληθυσμού, τις ενεργειακές απαιτήσεις, την διατροφή, την αποτελεσματικότητα του
κυνηγιού και την επιλογή θηραμάτων.
Σύμφωνα με τα ευρήματά τους,
ο συνδυασμός της κυνηγιού και της διαταραχής του οικοτόπου από τον άνθρωπο ήταν
περισσότερο από επαρκής για να οδηγήσει τόσο τους νάνους ιπποπόταμους όσο και
τους ελέφαντες στην εξαφάνιση. Η έρευνα επισημαίνει πολλούς βασικούς
παράγοντες:
- Ανθρώπινη αποτελεσματικότητα
κυνηγιού: Ακόμη και με σχετικά χαμηλή τεχνολογική ικανότητα, οι πρώτοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες θα ήταν αρκετά αποτελεσματικοί κυνηγοί, ώστε να
εξαντλήσουν τους πληθυσμούς και των δύο ειδών.
- Επιλογή θηραμάτων: Οι
ερευνητές διαπίστωσαν ότι η αναλογία βρώσιμου κρέατος που παρέχεται από τους
νάνους ιπποπόταμους και τους ελέφαντες τους έκανε ιδιαίτερα ελκυστικούς στόχους
για τους κυνηγούς. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό το επιλεκτικό κυνήγι
θα είχε μειώσει τα μεγέθη του πληθυσμού πέρα από το σημείο ανάκτησης.
- Οικολογικές επιπτώσεις: Οι
ανθρώπινες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένου του κυνηγιού και της χρήσης
φωτιάς, πιθανότατα διέκοψαν τον βιότοπο αυτών των ζώων, επιταχύνοντας περαιτέρω
την παρακμή τους.
Ο καθηγητής Bradshaw είπε, «τα
αποτελέσματά μας παρέχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι παλαιολιθικοί λαοί στην
Κύπρο ήταν τουλάχιστον εν μέρει υπεύθυνοι για τις εξαφανίσεις της μεγαπανίδας
κατά το Ύστερο Πλειστόκαινο και το πρώιμο Ολόκαινο».
Αυτή η έρευνα αμφισβητεί
προηγούμενες υποθέσεις σχετικά με τον αντίκτυπο που θα μπορούσαν να έχουν
μικροί, τεχνολογικά περιορισμένοι ανθρώπινοι πληθυσμοί στα οικοσυστήματα.
Υπογραμμίζει τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν οι άνθρωποι στις εξαφανίσεις της
μεγαπανίδας ακόμη και πριν από την εμφάνιση της γεωργίας και των προηγμένων
εργαλείων. Η εξαφάνιση αυτών των ειδών νάνων στην Κύπρο αντικατοπτρίζει
παρόμοια μοτίβα που παρατηρούνται σε όλον τον κόσμο, όπου η ανθρώπινη άφιξη
συνέπεσε με την εξαφάνιση μεγάλων θηλαστικών. Ο κ. Bradshaw πρόσθεσε «Ο κύριος
καθοριστικός παράγοντας κινδύνου εξαφάνισης και για τα δύο είδη ήταν η αναλογία
βρώσιμου κρέατος που παρείχαν στους πρώτους ανθρώπους στο νησί».
Αυτή η εικόνα υπογραμμίζει τη
σημασία του μεγέθους και της αφθονίας του θηράματος για την κατανόηση του
τρόπου με τον οποίο οι ανθρώπινοι πληθυσμοί μπορούν να οδηγήσουν τα είδη στην
εξαφάνιση.
ΠΗΓΗ: C. J. A. Bradshaw, κ.ά. «Small populations of Palaeolithic humans in Cyprus hunted endemic megafauna to extinction», https://doi.org/10.1098/rspb.2024.0967, Proceedings of the Royal Society B, 18.9.2024. Γ. Λεκακης "Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 19.9.2024.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Η γεωλογική Περίοδος πριν από 2.580.000 - 11.700 χρόνια.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook