Σφίγγα βρέθηκε στην οδό Διοικητηρίου, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης! Μια παρόμοια, από την Αμφίπολη, βρίσκεται σήμερα στο...Μουσείο Βουδαπέστης!!!

Σφίγγα βρέθηκε

στην οδό Διοικητηρίου,

στο κέντρο της Θεσσαλονίκης!

Μια παρόμοια, από την Αμφίπολη,

βρίσκεται σήμερα

στο Μουσείο Βουδαπέστης!!!

Σε μια επιτοίχια προθήκη - στην εκθεσιακή ενότητα «Το Σαραπείο» της μόνιμης έκθεσης «Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις» - στέκει μια μικρή σφίγγα - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τις ΣΦΙΓΓΕΣ, ΕΔΩ - από μαύρο βασάλτη, ατενίζοντας γαλήνια τον επισκέπτη. Αν και ο χρόνος έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του, η «εξωτική» προέλευσή της γίνεται αμέσως αντιληπτή, από τα αιγυπτιακά χαρακτηριστικά της μορφής.

Η μικρή σφίγγα (αρ. ΜΘ 4922) βρέθηκε το 1921, σε ανασκαφή, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, με αφορμή την διάνοιξη της Λεωφόρου «Καραολή και Δημητρίου των Κυπρίων» (πρώην Διοικητηρίου). Είναι αλήθεια άξιον απορίας, πώς μια σφίγγα κατέληξε από την αρχαία Αίγυπτο στην Θεσσαλονίκη. Για ποιον λόγο χρειάστηκε να ταξειδέψει τόσο μακριά και ποιος την μετέφερε;

Μπορεί το γλυπτό να έχει υποστεί φθορές και απώλειες (απουσιάζει το πίσω τμήμα του κορμού και το κάτω μέρος των μπροστινών ποδιών) ή σπασίματα και χαρακιές να έχουν τραυματίσει το κεφάλι και το σωζόμενο σώμα, παρ’ όλα αυτά διασώζει σημαντικά μορφολογικά χαρακτηριστικά για την ερμηνεία του.

Εικονογραφικά η σφίγγα αποτελεί μια σύνθεση στοιχείων. Διαθέτει ανθρώπινο κεφάλι με γυναικεία χαρακτηριστικά, σώμα λιονταριού και ουρά, η οποία, αν και δε σώζεται, μάλλον κατέληγε σε κεφάλι φιδιού, πιθανότατα κόμπρας. Η σφίγγα αποδίδεται όρθια, σε βηματισμό, με το αριστερό μπροστινό πόδι προτεταμένο και το κεφάλι να κοιτάει σταθερά προς την κατεύθυνση που κινείται. Τα μάτια της είναι ένθετα, από άλλο υλικό, ενώ τα χαρακτηριστικά του νεανικού προσώπου της αποπνέουν ηρεμία. Στο κεφάλι φοράει μακριά περούκα με τριμερή διαμόρφωση και ανάγλυφη ταινία. Στην κορυφή του κρανίου, ένας ορθογώνιος τόρμος χρησίμευε για την στερέωση στέμματος. Ένα ένδυμα, που μοιάζει με ποδιά, καλύπτει το στήθος και σημαντικό μέρος των ποδιών.

Βάσει των εικονογραφικών στοιχείων το γλυπτό θεωρείται ότι απεικονίζει τον αιγυπτιακό θεό Τούτου[1]. Γιός της θεάς Νέιθ / Neith, o Tutu είναι ένας θεός με πολλές ιδιότητες. Γνωστός ως πανίσχυρος νικητής και θεϊκός βασιλιάς αποδίδεται με λιονταρίσια χαρακτηριστικά ή ως λιοντάρι, το παραδοσιακό σύμβολο της δύναμης των φαραώ. Η βασιλική υπόσταση του θεού τονίζεται από εμβλήματα των φαραώ, όπως:

        - το nemes (ριγωτό κάλυμμα κεφαλής),

        - το διπλό ή tnἰ στέμμα,

        - το γένι και

        - η κόμπρα (uraeus),

ενώ συχνά τονίζεται και η πολεμική φύση του με όπλα, άγρια ζώα ή στρατιωτικά ενδύματα. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ικανότητά του να ελέγχει τους θεούς δαίμονες, τον ήλιο και το φεγγάρι, αλλά και τη μοίρα των ανθρώπων. Είναι θεός φύλακας, Αγαθός Δαίμων (Shay), που χαρίζει στους ανθρώπους μακροζωία και τους προστατεύει από αρρώστιες και κακά πνεύματα, κυρίως κατά την διάρκεια του ύπνου. Είναι όμως και θεός τιμωρός, φύση δαιμονική, που επιφέρει θεία δίκη, την νέμεση (petbe).

Η λατρεία του Tutu μαρτυρείται στην Αίγυπτο από τον 6^ο αι. π.Χ. Γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής την Πτολεμαϊκή [σ.σ.: Μακεδονική] περίοδο, ενώ παραμένει ενεργή και στην ρωμαϊκή εποχή, τουλάχιστον έως τις αρχές του 3^ου αι. μ.Χ.

Ως Αγαθοδαίμονας - δηλαδή ως μια θεότητα με αποτροπαϊκή και προστατευτική δύναμη - ο Tutu γνωρίζει λαϊκή αποδοχή και μεγάλη δημοφιλία. Η παρουσία του στην Θεσσαλονίκη εντάσσεται στο πλαίσιο διάδοσης της λατρείας των Αιγυπτίων θεών, συνέπεια των πιο εντατικών επαφών του ελληνικού κόσμου με την Αίγυπτο, κατά την ελληνιστική περίοδο.

Το αγαλμάτιο του Tutu βρέθηκε στο ιερό των Αιγυπτίων θεών της πόλης, ένα σημαντικό και μεγάλης εμβέλειας ιερό, που ιδρύεται μάλλον στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. και λειτουργεί έως τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. Στο λατρευτικό αυτό συγκρότημα συλλατρεύονται θεότητες του αιγυπτιακού πανθέου (Ίσις, Σάραπις, Ώρος/Αρποκράτης) και ελληνικού πανθέου [σ.σ.: τριάς: Ύψιστος Δίας, Αφροδίτη, Διόνυσος]. Το αγαλμάτιο, που χρονολογείται στις αρχές του 1ου αι. π.Χ. , αποτελεί σπάνια μαρτυρία για την λατρεία του Tutu εκτός Αιγύπτου. Στον ελλαδικό χώρο, ένα μόνον ακόμα παράδειγμα είναι γνωστό. Ένα ανάγλυφο από την Αμφίπολη (Σερρών), που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βουδαπέστης.

Η εισαγωγή της σφίγγας στο ιερόν της Θεσσαλονίκης έγινε πιθανότατα ως αφιέρωμα από κάποιον πιστό, που είχε επαφές με την Αίγυπτο, ή, ίσως ακόμα, από κάποιον Αιγύπτιο έμπορο. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους η Θεσσαλονίκη και η Αλεξάνδρεια είχαν αναπτύξει εμπορικές σχέσεις. Άνθρωποι, προϊόντα, ήθη, έθιμα και ιδέες ταξείδευαν από το ένα μεγάλο λιμάνι της Μεσογείου στο άλλο. Μέσα από αυτό το πολυπολιτισμικό και πολυσυλλεκτικό δίκτυο, βρήκε και η μικρή αιγυπτιακή σφίγγα τον δρόμο, που την οδήγησε στο ακμάζον ιερό των Αιγυπτίων θεών της Θεσσαλονίκης.

ΠΗΓΗ: ΑΜΘ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.9.2024.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

---

[1] Tutu. Στα ελληνικά κείμενα ο θεός είναι αρχικά γνωστός ως Τοτόης, από τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους, όμως επικρατεί το όνομα Τιθόης. Στην Αίγυπτο, ο Tutu συλλατρεύεται σε θρησκευτικά κέντρα μαζί με άλλες θεότητες, όπως η Neith, η Tapsais, ο Άμμων, ο Ώρος, η Ίσιδα, o Imhotep, o Bes κ.ά. Όπως γενικά συμβαίνει με τις αιγυπτιακές θεότητες, έτσι και ο Tutu παρουσιάζει σύνθετη εικονογραφία, που οφείλεται στον πανθεϊστικό χαρακτήρα του.

αρχαια Σφιγγα οδος Διοικητηρίου Θεσσαλονικης Αμφιπολη σερρων, Μουσειο Βουδαπεστης ουγγαριας σφιγξ μαυρος βασαλτης Διοικητηριο Θεσσαλονικη Αμφιπολις Βουδαπεστη εκθεση Σαραπειο Μακεδονια Μητροπολις μικρη προελευση αιγυπτιακα χαρακτηριστικα μορφη 1921, ανασκαφη διανοιξη Λεωφορος Καραολη και Δημητριου των Κυπριων Αιγυπτος αρχαιο γλυπτο φθορα απωλεια κορμος μπροστινα ποδια σπασιμο χαρακια κεφαλι σωζομενο σωμα, μορφολογικα χαρακτηριστικα ερμηνεια εικονογραφια συνθεση ανθρωπινο κεφαλι γυναικεια χαρακτηριστικα λιονταρι ουρα κεφαλη φιδι κομπρα ορθια, βηματισμος, αριστερο μπροστινο ποδι προτεταμενο ματια ενθετα, υλικο χαρακτηριστικο νεανικο προσωπο ηρεμια περουκα τριμερης διαμορφωση αναγλυφη ταινια κορυφη κρανιο ορθογωνιος τορμος στεμμα ενδυμα, ποδια στηθος εικονογραφικα στοιχεια αιγυπτιακος θεος Τουτου θεα Νειθ / Neith, Tutu πανισχυρος νικητης θεικος βασιλιας λιονταρισια λεονταρι, παραδοσιακο συμβολο δυναμη φαραω βασιλικη υποσταση εμβλημα νεμες nemes ριγωτο καλυμμα κεφαλης διπλο τνι tnἰ γενι ουρεους uraeus πολεμικη φυση οπλα, αγρια ζωα στρατιωτικο ενδυμα θεοι δαιμονες, ηλιος φεγγαρι, μοιρα ανθρωπος φυλακας, Αγαθος Δαιμων σαι σαυ Shay μακροζωια προστασια αρρωστια κακα πνευματα, υπνος τιμωρος, δαιμονικη θεια δικη, νεμεση νεμεσις πετμπε petbe λατρεια Αιγυπτος 6ος αιωνας πΧ δημοφιλης Πτολεμαικη Μακεδονικη περιοδος, ενεργη ρωμαικη εποχη 3ος ΑγαθοΔαιμονας θεοτητα αποτροπαικη προστατευτικη δυναμη λαικη αποδοχη δημοφιλια Θεσσαλονικη διαδοση Αιγυπτιοι θεοι επαφη ελληνικος κοσμος ελληνιστικη αγαλματιο ιερο των Αιγυπτιων θεων πολη ιερο ιδρυση 4ος μΧ λατρευτικο συγκροτημα συλλατρεια θεοτητες αιγυπτιακο πανθεον ισις, Σαραπις, ωρος Αρποκρατης πανθεο τριας αγια τριαδα υψιστος Διας, ζευς Αφροδιτη, Διονυσος αγαλματιδιο, 1ος σπανια μαρτυρια Αιγυπτου ελλαδικος χωρος, αναγλυφο Καλων Τεχνων Βουδαπεστης ουγγαρια ιερον αφιερωμα πιστος επαφες Αιγυπτιος εμπορος ελληνιστικοι χρονοι Αλεξανδρεια εμποριο ανθρωποι, προιον, ηθη, εθιμα ιδεα λιμανι Μεσογειος πολυπολιτισμικο πολυσυλλεκτικο δικτυο, αιγυπτιακη ελληνικα κειμενα Τοτοης, πρωιμα ρωμαικα χρονια Τιθοης θρησκευτικο κεντρο θεοτητες, ταπσαις ταψαις Tapsais, αμμων, ισιδα, ιμχοτεπ ιμοτεπ Imhotep, μπες βες Bes συνθετη πανθειστικος

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ