ΕΠΟΝΑ η ΚΕΛΤΙΚΗ ΘΕΑ των ΙΠΠΩΝ - βρέθηκε στο οικόπεδο της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης - Μοναδική έως σήμερα μαρτυρία της στην Ελλάδα

ΕΠΟΝΑ η ΚΕΛΤΙΚΗ ΘΕΑ των ΙΠΠΩΝ

Βρέθηκε στο οικόπεδο της Νομικής Σχολής

του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Μοναδική έως σήμερα μαρτυρία της

στην Ελλάδα

Το ανάγλυφο βρέθηκε σε δεύτερη χρήση σε τάφο που ανασκάφτηκε το 1962 στο οικόπεδο της υπό ανέγερσης τότε Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κατά την έγγραφή του στο ευρετήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης έλαβε τον αριθμό ΜΘ 3056.

Εικονίζεται η κελτική θεά Επόνα[1], προστάτιδα των ιππέων, των αλόγων και των στάβλων, καθισμένη σε θρόνο ανάμεσα σε δύο ζεύγη αλόγων που στρέφονται προς αυτήν. Η θεά φορά χιτώνα ζωσμένο κάτω από το στήθος και ιμάτιο που ανασηκώνεται καλύπτοντας το πίσω μέρος του κεφαλιού. Στα μαλλιά φορά στεφάνι από δύο σειρές φύλλων, πιθανόν δάφνης.

Τα άλογα φαίνεται να πατούν σε βραχώδες έδαφος και αποδίδονται σε διαφορετικό επίπεδο: τα μπροστινά σε έξεργο ανάγλυφο και με έντονο διασκελισμό των ποδιών, ενώ τα πίσω  στέκονται ένα επίπεδο ψηλότερα και αποδίδονται σε χαμηλό ανάγλυφο. Στο βάθος πάνω από τις ράχες των αλόγων εικονίζονται εγχάρακτα σχηματοποιημένα δέντρα, ίσως κυπαρίσσια. Τα διαφορετικά επίπεδα λάξευσης εντείνουν την αίσθηση του βάθους και, σε συνδυασμό με το πλατύ προεξέχον πλαίσιο που ορίζει τις τρεις πλευρές, δημιουργείται η εντύπωση ότι η παράσταση βρίσκεται σε κόγχη.

Η επεξεργασία των μορφών με τη χρήση τρυπανιού δημιουργεί έντονη φωτοσκίαση που αποτελεί χαρακτηριστικό της τέχνης την εποχή της Τετραρχίας, το σύστημα διακυβέρνησης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που καθιέρωσε ο Διοκλητιανός το 293 μ.Χ. χωρίζοντάς την σε ανατολικό και δυτικό τμήμα, που το καθ' ένα είχε επί κεφαλής έναν Αύγουστο και έναν Καίσαρα. Στην διάρκεια της Τετραρχίας έως το 324 μ.Χ., στο ανατολικό τμήμα Αύγουστος ήταν ο Διοκλητιανός και Καίσαρας ο Γαλέριος (έως το 305 και αργότερα και ο ίδιος χρίστηκε Αύγουστος), στο δυτικό αντίστοιχα ο Μαξιμιανός και ο Κωνστάντιος Α΄ ο Χλωρός. Ο Γαλέριος έθεσε ως πρωτεύουσα του ανατολικού τμήματος την Θεσσαλονίκη, όπου και έχτισε το ανάκτορό του, το οποίο σώζεται αποσπασματικά στο κέντρο της σύγχρονης πόλης. Πιστεύεται ότι ο ίδιος εισήγαγε την λατρεία της Επόνας[1] στην πόλη, η οποία θεωρούνταν προστάτις του ρωμαϊκού ιππικού. Πιθανόν το ανάγλυφο,  κατά την αρχική του χρήση, να ήταν τοποθετημένο σε κάποιο κτίσμα του ανακτορικού συγκροτήματος του Γαλερίου, ενδεχομένως στον Ιππόδρομο. Εξ άλλου η ποιότητα του αναγλύφου και τα τεχνοτροπικά του χαρακτηριστικά είναι κοινά με άλλα γλυπτά που εντοπίστηκαν στο γαλεριανό ανακτορικό συγκρότημα,  και θα πρέπει να δημιουργήθηκαν από ένα μεγάλο εργαστήριο υψηλής εξειδίκευσης που θα υπήρχε στην πόλη (300 - 325 μ.Χ.).

Το ανάγλυφο αποτελεί την μοναδική έως σήμερα μαρτυρία για την παρουσία της κελτικής αυτής θεάς στην Μακεδονία και ευρύτερα στον ελλαδικό χώρο.

Μπορείτε να δείτε το ανάγλυφο στην μόνιμη έκθεση του μουσείου «Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις», καθώς και στις ψηφιακές εφαρμογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης «e-Skapani» και «Το Μουσείο Είναι Παντού».

ΠΗΓΗ: ΑΜΘ, ΕΚΘΕΜAΤA ΤΟΥ ΜΗΝA, Νοέμ. 2024. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.11.2024.

---

[1] ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Προφανώς εκ της ελληνικής λέξεως Ιππώνης / Ιππώνας. 

        < ίππος > epus = equus - βλ. Πλουτ. 

Άλλωστε και οι Κέλτες ονοματίζονται από την ελληνική λέξη κέλης (δωρ. κέληξ) ίππος = άλογο ιππασίας, ιπποδρομίας, γρήγορο – βλ. Ομ. Οδ. ε,371. Οι Κέλτες ήσαν ικανοί ιππείς.

    < κέλλω, κέλομαι, κελητίζω > κέλης > λατ. celes = άλογο ιππασίας, και πλοίο (μικρό, γρήγορο μέ μιά σειρά κουπιά) > celox = είδος πλοίου > velox = γρήγορος, ελαφρύς, βέλος, κλπ.

Αλλά και το γυναικεῖον μόριον ἢ αἰδοῖον (παρὰ κωμικοῖς) – βλ. Ευστ. 1539.34, Αριστοφ. Λυσ. 60. «ἐπὶ τῶν κελήτων» (με ερωτική σημασία) = ιππαστί, καβάλα -  βλ. Αριστοφ.

ΕΠΟΝA αρχαια ΚΕΛΤΙΚΗ ΘΕΑ ΑΛΟΓΩΝ Νομικη Σχολη Αριστοτελειο Πανεπιστημιο Θεσσαλονικης απθ μοναδικη Ελλαδα αρχαιο αναγλυφο δευτερη χρηση ταφος ανασκαφη 1962 Θεσσαλονικη Αρχαιολογικο Μουσειο εικονα προστατιδα προστατις ιππεις αλογο σταυλος καθισμενη θρονος ζευγος αλογα χιτωνας ζωσμενος στηθος ιματιο κεφαλι μαλλια στεφανι φυλλο δαφνη βραχωδες εδαφος επιπεδο εξεργο διασκελισμος ποδι ραχη εγχαρακτο σχηματοποιημενο δεντρο κυπαρισσι επιπεδα λαξευση βαθος παρασταση κογχη επεξεργασια μορφη τρυπανι φωτοσκιαση τεχνη εποχη Τετραρχια συστημα διακυβερνηση ρωμαικη αυτοκρατορια Διοκλητιανος 4ος 3ος αιωνας 293 μΧ ανατολικη δυτικη Αυγουστος Καισαρας 4ος 324 Γαλεριος 305 Μαξιμιανος Κωνσταντιος Α Χλωρος πρωτευουσα ανακτορο πολη λατρεια ρωμαικο ιππικο κτισμα συγκροτημα Ιπποδρομος ποιοτητα τεχνοτροπια γλυπτο γαλεριανο ανακτορικο εργαστηριο υψηλη εξειδικευση μοναδικο θεα Μακεδονια 300 325 εκθεση Μακεδονιας ελληνικη λεξις Ιππωνη / Ιππωνα Κελτες ονομα λεξη κελης δωρικα κεληξ ιππος ιππασια ιπποδρομια γρηγορο Ομηρος Οδυσσεια ιππεις κελλω, κελομαι, κελητιζω λατινικα celes κελες ιππασιας, πλοιο κουπι celox ειδος πλοιου > velox = γρηγορος, ελαφρυς, βελος, πλοιαριο ετυμολογια γυναικειο μοριο αιδοιον αιδοιο κωμικοι Ευσταθιος Αριστοφανης Λυσιστρατη επι των κελητων ιππαστι, καβαλα ερως ερωτας ερωτικη σταση

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ