Αρχαίος μακεδονικός τύμβος-τάφος βρέθηκε στο πιο απομονωμένο χωριό της Ελλάδος: Την Γραμμένη Οξυά! - του Γ. Λεκάκη

Αρχαίος μακεδονικός τύμβος-τάφος

βρέθηκε στο πιο απομονωμένο

χωριό της Ελλάδος:

Την Γραμμένη Οξυά!

Του Γιώργου Λεκάκη

Στο χωριό Γραμμένη Οξυά έγινε αυτοψία του προηγουμένως αναφερθέντος μακεδονικού τύμβου-τάφου, ο οποίος ευρίσκεται σε δασική έκταση βορειοανατολικά του χωριού, η οποία καλείται Χωνοκκλησιά.

Πρόκειται για μονόχωρη υπόγεια κατασκευή, με θολωτή στέγη, η οποία είχε λεηλατηθεί και μερικώς καταστραφεί. Η αρχική είσοδος ήταν στην δυτική πλευρά.

Στην είσοδο του χωριού (στην συνοικία Καλύβια ή Κάτω Χωριό) παρατηρήθηκαν στην επιφάνεια οικοδομικά κατάλοιπα, διάσπαρτα αγγεία και υπολείμματα του καμίνου για αγγεία, μεταξύ των εκκλησιών Αγίου Δημητρίου και Αγίας Μαρίνας.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, Στ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων (Στ’ ΕΠΚΑ), 2002. Γ. Αλεξοπούλου, Αρχ, Δ. 56-59 (2001-2004) B2, 74.ce. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2003.

ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:

Ο τόπος είναι διάσπαρτος από διάφορα αρχαία κεραμικά, σπασμένα πιθάρια, λαξευμένες πέτρες, ενεπίγραφες πλάκες, πήλινο υδραγωγείο, ερείπια κτισμάτων… Άρα κατοικείτο όντως από τα πανάρχαια χρόνια.

Η Γραμμένη Οξυά στο ΒΑ. άκρον της πανέμορφης Ορεινής Ναυπακτίας Αιτωλοακαρνανίας, σε υψόμετρο 1.130 μ. στις ΒΔ. πλαγιές των Βαρδουσίων διεκδικεί τον τίτλο ενός από τα πλέον απομονωμένα και απρόσιτα χωριά της Ελλάδος – καίτοι απέχει μόλις 89 χλμ. ΒΑ. από την Ναύπακτο! Είναι ο τελευταίος οικισμός της Αιτωλοακαρνανίας (και της Ναυπακτίας). Είναι δε ένα από τα ορεινότερα κατοικημένα χωριά της Ελλάδος.[1] Λες και σκαρφαλώνει στις Α. πλαγιές του όρους Οξυά, στον 38^ο παράλληλο [38°44′3″N 22°0′24″E] και η συνοικία της Κάτω Γραμμένη Οξυά απλώνεται μέχρι τον ορμητικό ποταμό Εύηνο. Σε τοπίο γεμάτο καστανιές, καρυδιές, οξυές, έλατα, βελανιδιές και περιβόλια…

Αρχικώς ελέγετο Σιτίστα. Και για να προλάβω όλους όσοι ετυμολογούν τα εις –ίστα τοπωνύμια της Ελλάδος, ως τάχα σλαβικά, επήρε το όνομά του λόγω της παραγωγής σιτηρών της περιοχής… Με βασιλικό διάταγμα, το 1927, το χωριό μετονομάσθηκε σε Γραμμένη Οξυά λόγω της απίστευτα μεγάλης κάλυψης της περιοχής από οξυές, που την οριοθετούν και την χαρακτηρίζουν και επειδή είναι το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης με βλάστηση οξυάς!

Επί οθωμανοκρατίας, ήταν το λημέρι του αρχικλεφτοκαπετάνιου Τσαμ Καλόγερου. Σε έναν δυνατό ανεμοστρόβιλο στην τοποθεσία Πεντιβί, μόλις που πρόλαβε και σώθηκε, όταν κατάφερε και πιάστηκε από μια οξυά. Οι δυο σύντροφοί του χάθηκαν! Αλλά η οξυά ιεροποιήθηκε! Το 1794, στο διάσελο της Γραμμένης Οξυάς, έγιναν μάχες μεταξύ των Κοντογιανναίων και του Γιουσούφ Αράπη, του σταλμένου από τον Μαχμούτ-πασά Ιωαννίνων. Οι μάχες συνεχίσθηκαν στην ΙΜ Στάγιας[2], κοντά στις πηγές του Ευήνου. Στις 23.9.1828, στην θέση Ρίπα έγινε η περίφημη Μάχη της Γραμμένης Οξυάς. Ο τουρκικός στρατός νικήθηκε από τους Έλληνες και υποχώρησε στο Γαρδίκι (το μνημείο της μάχης στην παρακάτω φωτογραφία).

Τόσο το υπουργείο Πολιτισμού, όσο και η ΕΦΑ Αιτωλοακαρνανίας, δεν αναφέρουν τίποτε για την Γραμμένη Οξυά.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Βλ. Γ. Λεκακης «Τα ορεινοτερα χωρια της Ελλαδος».

[2] Μονή κτισμένη σε υψόμετρο 1.050 μ. στο χωριό «των Σταγίων» / (τα) Στάγια (< στα Άγια), στους βόρειους πρόποδες του όρους Οξυά Βαρδουσιών, 32 χλμ. από την Σπερχειάδα, στην ορεινή Δυτική Φθιώτιδα, στον 38^ο παράλληλο [38°53′48.77″N 22°09′54.18″E]. Απ’ εδώ πηγάζει ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Σπερχειού, ο Ίναχος (ή Ξηριάς, η Βίστριτζα). Λέγεται και Μοναστήρι της Οξυάς, ή Άγιας / Στάγιας (παρακάτω φωτογραφία) και τιμά τον άγιο Νικόλαο τον Νέο τον εν Βουνένοις. Απέχει από το χωριό Στάγια περίπου 600 μ. νοτιότερα.

Ανάμεσα σε πυκνό δάσος από πανύψηλες, αιωνόβιες βελανιδιές… Απαράμιλλης ομορφιάς! Δεν είναι εντυπωσιακό κτίσμα, αλλά έχει εντυπωσιακό περιβάλλον και ιστορία...

Το χωριό σε υψόμετρο 950 μ. είναι στενά συνδεμένο με το βυζαντινό μοναστήρι.

Μια (αναπόδεικτη) μαρτυρία λέει ότι προϋπήρχε παρεκκλήσι της Θεοτόκου, από το 584 μ.X.

Μοναχοί από την Κωνσταντινούπολη (κατ’ άλλους από την Θεσσαλία) κατά την παράδοση, έκτισαν μεγαλοπρεπή ναό. Λείψανά του σώζονται μέχρι σήμερα.

Βάσει ευρημάτων η Μονή υπήρχε επί εικονομαχίας (717 – 867 μ.Χ.), όταν ο Μιχαήλ Β' ο Τραυλός (820 – 829 μ.Χ.), εζήτησε προστασία από τον βασιλέα της Ρώμης, Λουδοβίκο (βάσει επιστολής του) να προτρέψει τον… Πάπα της Ρώμης, να μην «αποδέχεται τους εικονολάτρες» μοναχούς στην επικράτεια του! Έτσι, με την διάλυση της Μεγάλης Μονής Στουδίου και κ.ά. μονών στην Κωνσταντινούπολη και την Χαλκηδόνα, οι μοναχοί, πήραν τις εικόνες, και διασκορπίσθηκαν, καταφεύγοντας σε δυσπρόσιτα μέρη, στον παλαιό ελλαδικό χώρο (Μεγαλο Σπήλαιο Αχαΐας, Αγίας Αθανασίας στην Αίγινα, Παναγιά στον Ορχομενό Βοιωτίας κλπ.), και αλλαχού. Η ίδρυση της Μονής τοποθετείται το 828 μ.Χ. από μια εντοιχισμένη, λαξεμένη επιγραφή, επάνω από την βόρεια θύρα του ναού, με χαραγμένη την χρονολογία «Αύγουστος 828».

Λένε ότι ανακηρύχθηκε και σε Επισκοπή, αλλά μάλλον σύντομα διαλύθηκε.

Το 829 μ.Χ. μεταφέρεται από την Προύσα στην περιοχή Υπάτης η εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας – λένε ότι πιθανόν την ζωγράφισε ο απόστολος και ευαγγελιστής Λουκάς, αλλά κάτι τέτοιο δεν επαληθεύεται.

Έγινε σημαντικό κέντρο πολιτιστικής και θρησκευτικής ζωής του τόπου. Μέσα στον ναό φυλάσσονταν ανεκτίμητοι χριστιανικοί θησαυροί (εικόνες, λείψανα αγίων, ιερά κειμήλια, κ.ά.).

Στους «σκοτεινούς βυζαντινούς χρόνους» ιδρύθηκαν Επισκοπές από εικονοφίλους, οι οποίοι αυτοανακηρύχθηκαν επίσκοποι, εκμεταλλευόμενοι την αναρχία στην εκκλησία του Βυζαντίου. Πολλοί από αυτούς παρευρέθησαν σε Οικουμενικές Συνόδους. Και «εγένοντο δεκτοί» από τους επίσημους συνοδικούς. – βλ. α΄ παράγραφο του κειμένου τής Ιεράς Συνόδου του 861 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, η οποία προσπάθησε να επιφέρει την τάξη στους κόλπους της εκκλησίας: «...Όνομα μοναστηριού ταις οικοίαις περιουσίαις περιθέμενοι και Θεό καθ’ αγιάζειν ταύτας επαγγελόμενοι κυρίους τε των αφιερωθέντων εαυτούς αναγράφουσι και μονή την προσηγορία το θειον αφοσιούν εκμηχανάσθαι διαγνώκασι, την αυτήν δε εξουσίαν και μετά την αφιέρωσιν σφετερίζεσθαι ην παρ’ έχειν ουκ εκωλύοντο...». Στην «Εκκλησία Νέων Πατρών» (Υπάτη) αναφέρεται ότι στο Μητροπολιτικό Θρόνο της Επισκοπής Υπάτης, υπάγονταν και οι επισκοπές Μαρμαριτζών (νυν Μάρμαρα), Βελάς / Βελλάς, Αγίας / Σταγίας, Γαζάλων, Κουτσιάγρων, Σιβίκτου και Βαριάνης. – ΠΗΓΗ: ειδικοί κατάλογοι («ΤΑΚΤΙΚΟΝ») του Μανουήλ Κομνηνού (1143 – 1180 μ.Χ.) και Γ. Κονιδάρη «Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος» (τ. β', σελ. 116-117).

Η μονή έγινε μάλλον λημέρι κλεφταρματολών και γι’ αυτό το χωριό ξεκληρίστηκε από τους Τούρκους επί οθωμανοκρατίας. Μόνο ένα μωρό εγλίτωσε και μεγάλωσε σε ένα κοντινό χωριό, με την βοήθεια των κλεφτών! Όταν μεγάλωσε επανίδρυσε το σημερινό χωριό, μέσα στην ιδιοκτησία της Μονής. Η Μονή από το 1606 (τουλάχιστον) ήταν το κοιμητήριο του χωριού – βάσει ταφόπλακας.

Μετά την απελευθέρωση επισήμως το 1836 προσαρτήθηκε στον τότε Δήμο Ομιλαίων.

Στο ηρώον του χωριού διαβάζουμε τους σύγχρονους ήρωές του:

Κ. Γ. Σταθοκωστας (1913), Κ. Π. Λαγος (1922), Θ. Γ. Μπαλαφουτης και Π. Ρηγας (1940).

Το 1957 μετονομάσθηκε - άγνωστο γιατί - στο κοινότατο Πλάτανος. Το Δημοτικό Συμβούλιο του διευρυμένου Δήμου Σπερχειάδος με την με αρ. 177/2002 ομόφωνη απόφασή του εκίνησε την διαδικασία επαναφοράς του αρχικού ονόματος του χωριού.

Πάντως, δεν έχει γίνει καμμία αρχαιολογική έρευνα.

ΠΗΓΗ: Ελ. Γ. Ρήγας «ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΣΤΑΓΙΑΣ». Και Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις».

Αρχαιος μακεδονικος τυμβος ταφος απομονωμενο χωριο της Ελλαδος: Γραμμενη Οξυα Λεκακης Αρχαιο μακεδονια Ελλαδας μακεδονια δασικη εκταση Χωνοκκλησια Χονοκκλησια μονοχωρη υπογεια κατασκευη θολωτη στεγη, λεηλασια καταστροφη αρχαιοκαπηλια συνοικια Καλυβια Κατω οικοδομικα καταλοιπα, αγγειο καμινος καμινι αγγεια, εκκλησια Αγιου Δημητριου Αγιας Μαρινας ιν Αγιος Δημητριος Αγια Μαρινα Εφορεια Προιστορικων και Κλασσικων Αρχαιοτητων 2002 Αλεξοπουλου Αρχαιολογικο Δελτιο κεραμικα, πιθαρι λαξευμενη πετρα ενεπιγραφη πλακα πηλινο υδραγωγειο, ερειπια κτισμα Οξια Ορεινη Ναυπακτια Αιτωλοακαρνανιας, Αιτωλοακαρνανια υψομετρο Βαρδουσια ορη απροσιτο Ελλαδ Ναυπακτος Ναυπακτιας ορεινοτερο κατοικημενο Ελλας ορος Οξυα, 38ος παραλληλος ποταμος Ευηνος καστανια, καρυδια, οξυες, ελατο, βελανιδια δρυς περιβολι Σιτιστα ετυμολογια καταληξη -ιστα τοπωνυμιο σλαβικο παραγωγη σιτηρα βασιλικο διαταγμα, βδ 1927, μετονομασια οξιες, νοτιοτερο σημειο Ευρωπης βλαστηση οξιας οθωμανοκρατια λημερι αρχικλεφτοκαπετανιος κλεφτοκαπετανιος Τσαμ Καλογερος ανεμοστροβιλος Πεντιβι, Πεντιβη ιεροποιηση ιερο δενδρο ιεροδενδρο 18ος αιωνας μχ 1794, διασελο μαχες Κοντογιανναιοι Γιουσουφ Αραπης, Μαχμουτ πασας Ιωαννινων Ιωαννινα μαχη ΙΜ Σταγιας πηγες 23 σεπτεμβριου σεπτεμβριος 1828, 19ος θεση Ριπα Γραμμενης Οξυας τουρκικος στρατος νικη ελληνες ελληνικος υποχωρηση Γαρδικι ορεινο μονη ιερα Σταγιων Σταγια στα αγια προποδες Σπερχειαδα, Δυτικη Φθιωτιδα, μεγαλυτερος παραποταμος Σπερχειος ιναχος Ξηριας, Βιστριτζα Βιστριτσα Μοναστηρι αγιας / Σταγιας Νικολαος ο Νεος ο εν Βουνενοις δασος αιωνοβια βυζαντινο παρεκκλησι Θεοτοκου, Θεοτοκος, 6ος 584 μοναχοι Κωνσταντινουπολη Θεσσαλια παραδοση, μεγαλοπρεπης ευρημα εικονομαχια 8ος 717 – 9ος 867 Μιχαηλ Β' ο Τραυλος 820 – 829 προστασια βασιλευς βασλιας Ρωμης, ρωμη Λουδοβικος επιστολη Παπας παππας εικονολατρες μοναχος διαλυση Μεγαλη Μονη Στουδιου μονες Κωνσταντινουπολις Χαλκηδονα, εικονα δυσπροσιτα μερη, Μεγαλο Σπηλαιο Αχαια Αθανασια Αιγινα, Παναγισ σκριπου Ορχομενος Βοιωτια ιδρυση 828 εντοιχισμενη, λαξευμενη επιγραφη θυρα Αυγουστος Επισκοπη 829 Προυσα Υπατη Προυσιωτισσα ζωγραφικη αποστολος και ευαγγελιστης Λουκας, χριστιανικοι θησαυροι εικονες, λειψανα αγιων, ιερα κειμηλια, σκοτεινοι βυζαντινοι χρονοι επισκοπες εικονοφιλος, αυτοανακηρυξη επισκοποι, αναρχια Βυζαντιο Οικουμενικη Συνοδος συνοδικος Ιερα Συνοδος 861 οικοιαι περιουσια Θεος θειον εξουσια Νεων Πατρων Νεαι Πατραι Νεες Πατρες Μητροπολιτικος Θρονος Υπατης, Μαρμαριτζων, Βελας / Βελλας, Αγιας / Σταγιας, Γαζαλων, Κουτσιαγρων, Σιβικτου Βαριανης Μαρμαριτζες, Μαρμαριτσες Βελα / Βελλα Γαζαλα, Κουτσιαγροι, Σιβικτος Βαριανη καταλογος ΤΑΚΤΙΚΟΝ Μανουηλ Κομνηνος 12ος 1143 – 1180 Κονιδαρης Εκκλησιαστικη Ιστορια κλεφταρματολοι Τουρκοι τουροκρατια μωρο κλεφτες επανιδρυση ιδιοκτησια 17ος 1606 κοιμητηριο ταφοπλακα απελευθερωση επανασταση 1821 1836 Δημος Ομιλαιων Ομιλαιοι 1957 μετονομασια αγνωστο Πλατανος Σπερχειαδος 2002 ονομα αρχαιολογικη ερευνα αρχαιολογια Ρηγας υπουργειο Πολιτισμου ηρωον ηρωες ηρωο ηρωας Μαρμαρα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ