Ο κόσμος του 5 - του Γ. Λεκάκη

Ο κόσμος του 5

Του Γιώργου Λεκάκη

5 = πέντε, αιολ. πέμπε (> πέμπτος, πεμπάς, πεμπάζω κ.ά.) παμφ. πένδε, πέδε, κλπ. < πέπτω, πέττω, πέσσω: 

- για τον ήλιο, τον καιρό και το κλίμα: κάνω τους καρπούς να ωριμάσουν,

- μαγειρεύω, βράζω ή ψήνω (> πέψη), (για το στομάχι) πέπτω, χωνεύω, για το κρασί) διευκολύνω την πέψη,

- μοιράζω μαγειρεμένο φαγητό,

- (σχετικά με δυσάρεστες ψυχικές καταστάσεις) καταπίνω, καταπνίγω.

        - άκλιτος αριθμός, άκλιτο απόλυτο αριθμητικό το οποίο δηλώνει την ποσότητα που προκύπτει όταν σε 4 μονάδες προστεθεί άλλη μία.

5: Το αριθμητικό χρησιμοποιείται ως πρώτο συνθετικό για να δώσει έμφαση στην λέξη που ακολουθεί. Λ.χ. πεντανόστιμο (= πάρα πολύ νόστιμο), πεντάρφανο (= έρημο, εντελώς μόνο του), κ.ά.

        - «τὰ πέντε κρατεῖν», = πένταθλον - βλ. Σιμωνίδ. 158.

Ø  πεντα-, 

Στα αρχαία ελληνικά το 5 γραφόταν ε΄. Στο ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης ως V.

Στους πυθαγορείους(*), E = γάμος. Ο αριθμός της θεάς Αφροδίτης(**).

Ø  «χαῖρε Ἥλιε... σὺ εἶ ὁ γεννήσας τοὺς εʹ πλανήτας ἀστέρας» - P VII.

Ø «ὅταν δὲ ἐνστῇ ἡ ἡμέρα, παράθες εἰς τὴν θυσίαν... στροβίλους πέντε δεξιούς» - όταν είναι η μέρα για την θυσία, ετοιμάστε 5 δεξιούς στροβίλους - P XIII 366.

ΠΑΡΑΓΩΓΑ: πεντάδα / πεντάς, πεντάκις, πέμπτος, πεμπάζω, πενταξός (πενταξή, πενταξόν = πενταπλός), πένταχα (= 5 μέρη), πεντάχα (= η χειρ), πενταχή, πενταχού (= 5 τόποι), πενταχώς (= με 5 τρόπους), πεντάρα, πεντάρι, πεντήρης (αρχαιο πλοίο με 5 σειρές κουπιά).

Ø λατ. quinque, quinctus, σανσκρ. καὶ ζενδ. pankan, λιθ. penki, penktas (quintus), γοτθ. καὶ αρχ. γερμ. fimf. αγγλο-σαξον. fif, γερμ. funf, αρχ. ινδ. panca, αβεστ. panča, αρμεν. hing. Αλλά και γροθιά(***) > αρχ. άνω γερμ. fūst, αρχ. σλαβ. Penstĭ.

To 5 είναι αριθμός Φιμπονάτσι, αριθμός Πελ και αριθμός Μαρκόφ.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το 5 ΕΔΩ και ΕΔΩ.

Το 5 είναι ο πρώτος αριθμός που έγινε σύμβολο και η ζωή ρυθμίστηκε γύρω από αυτόν.

Έτσι στον παλαιότερο κόσμο έχουμε:

    ·        5 οι γενιές των ανθρώπων, κατά τον Ησίοδο: Η χρυσή, η ασημένια, η μπρούτζινη, η τέταρτη του Δία και η τωρινή η σιδερένια.

    ·        5 οι Σπαρτοί που επέζησαν. Μετά την θυσία της αγελάδας από τον Κάδμο η Αθηνά, ή ο Απόλλωνας, του υπέδειξε πού να σπείρει τα δόντια του δράκου που φόνευσε. Τα έσπειρε σε ένα αυλάκι και βγήκε μια νέα γενιά ανθρώπων, οι Σπαρτοί, που γεννήθηκαν ένοπλοι[1]. (Πρόκειται για μια άλλη εκδοχή του μύθου του Δευκαλίωνος). Αυτοί άρχισαν να συμπλέκονται μεταξύ τους και να αλληλοφονεύονται κι έτσι επέζησαν μόνο πέντε: Οι Εχίων, Υδαίος ή Ουδαίος, Χθόνιος, Υπερήνωρ και Πέλωρ, οι πρόγονοι των Θηβαίων, με τους οποίος ο Κάδμος έχτισε την Καδμεία, την ακρόπολη των Θηβών.

    ·        5 οι ιερές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας.

    ·        5 τα κανονικά στερεά γεωμετρικά σχήματα, που αντιστοιχούν στα 5 πρωταρχικά στοιχεία: Κύβος (= γη), τετράεδρο-πυραμίδα (= πυρ), οκτάεδρο (= αέρας), δωδεκάεδρο (= σφαίρα) και εικοσάεδρο (= νερό) – Φιλόλαος, απόψεις που υπερασπίζεται και ο Πλάτωνας στον «Τίμαιο» (D-K, 44α 15).

     ·    Πεμπτουσία: Στα 4 στοιχεία των Ελλήνων φιλοσόφων ο Αριστοτέλης πρόσθεσε τον αιθέρα, την 5η ουσία > πεμπτουσία.

Ανακοίνωση εύρεσης 5ης κατάστασης της ύλης.

    ·        5 τα ελληνικής προέλευσης από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου: Ο ναός της Αρτεμης στην Έφεσο, το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία, το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ο Κολοσσός της Ρόδου και ο Φάρος της Αλεξάνδρειας.

     ·        5 ημέρες προ του μεγάλου σεισμού της Ελίκης ποντίκια, γάτες, νυφίτσες, φίδια και άλλα ζώα εγκατέλειψαν ομαδικά την καταδικασμένη πόλη. Οι κάτοικοί της παρακολουθούσαν με έκπληξη τη φυγή αυτή, αλλά δεν μπορούσαν να την εξηγήσουν" (Αιλιανός).

      ·        5 ημέρες έχει η "εβδομάς" στο παραδοσιακό ιαπωνικό ημερολόγιο: πενθήμερη «εβδομάδα».

    ·        5 τα βήματα του αρχαιοελληνικού χορού πεντοζάλη.

     · 5 στοιχεία: γη, νερό, φωτιά, ξύλο και μέταλλο.

    ·        5 οι πέτρες με τις οποίες ο Δαβίδ αντιμετώπισε τον Γολιάθ, αλλά δεν ξέρουμε ποια απ' αυτές ήταν η μοιραία.

    ·        5 οι άρτοι που ευλόγησε ο Ιησούς και χόρτασε πλήθος λαού.

    ·    5 πληγές του Χριστού - Άγια Πάθη: μαστίγωση, ακάνθινος στέφανος καρφιά στα χέρια, και τα πόδια και λόγχη στην πλευρά. Τα 5 τα καρφιά που σταύρωσαν τον Χριστό, πέρσαν και στα δημοτικά μας τραγούδια[2].

    ·        5 τα κεριά στην Παναγιά και 5 στο Χριστό, που πρέπει να πάνε, κατά τα κάλαντα (της Λοκρίδας): «Πέντε κεριά στην Παναγιά, και στο Χριστό άλλα πέντε»…

    · Πεντάτευχος: 5 πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης: «Νόμος» ή Τορά.

     ·        5στέρινη (πενταστέρινη) η Παναγιά κατά τον Οδ. Ελύτη στο «Δοξαστικό» της στο «Αξιον Εστί» του.

      ·  5 φορές την ημέρα προσεύχονται στον Αλλάχ οι Μουσουλμάνοι.

     ·        5 οι «Στύλοι του Διαβόλου» για τους ισλαμιστές στην Μίνα, που πρέπει να ρίξουν πέτρες, σε τρεις εξ αυτών, οι μουσουλμάνοι προσκυνητές της Μέκκας. 

      · 5 θεμέλια ή 5 στύλοι του Ισλάμ: Πίστη, προσευχή-λατρεία, ελεημοσύνη, νηστεία και το προσκύνημα στην Μέκκα.

      ·  Panjetan / 5 οι αγνοί άγιοι κατά τους Σιίτες, τα μέλη της οικογένειας του Μωάμεθ: ο Μωάμεθ, ο Αλή, η Φατιμά, ο Χασάν και ο Χουσεΐν.

      ·        5 οι πρώτοι μαθητές του Βούδα.

      ·        5 οι μαχητές του Καλού στην χώρα του Τάο. Ο καθένας τους είναι φύλακας και κάτοχος ενός απ' τα 5 δυνατά στοιχεία της φύσης: Ο Γιουν του νερού, ο Γι του μέταλλου, ο Λάι του ξύλου, ο Τσι της φωτιάς και ο Τσουν της γης.

   · 5 οι κατευθύνσεις: τέσσερις βασικές (βόρεια, νότια, ανατολή και δύση), και πέμπτη, η κατακόρυφα προς τα πάνω (κινεζική παράδοση).

      ·  Panj Kakars / τα 5 K - 5 ιερά σύμβολα, κατά τους Σιχ: Kesh (ακούρευτο μαλλί), Kangha (χτένα), Kara (χαλύβδινο βραχιόλι), Kachhehra (στρατιωτική στολή) και Kirpan (ξίφος)

       · 5 θανάσιμα κακά κατά τους Σιχ: Πόθος, φθόνος, προσκόλληση, πλεονεξία και εγωισμός.

       ·        5 οι Μποντισάτβα, οι κυρίαρχοι των κοσμικών δυνάμεων στο πάνθεο της Μαχαγιάνα των Ινδών, αλλά και 5 οι Βούδες διαλογιστές Ντιάνι, στο ίδιο πάνθεο.

       ·        5ποταμία (Παντζάμπ) η χώρα που σταμάτησε ο Μέγας Αλέξανδρος την επέλασή του στην Ασία.

        ·        5 οι ψυχές του άνδρα, κατά τους σαμάνες – μία λιγότερη των γυναικών.

        ·        5 τα έθνη της φυλής των Ινδιάνων Ιρόκουας, των "Ελλήνων της Αμερικής", που αποτέλεσαν την περίφημη Λίγκα: Μοχόκ, Σενέκα, Ονέιδα, Γκαϊούγκα και Ονοντάγκα. (Αργότερα βέβαια γίνηκαν έξι).

        ·        5 τα βασικά συστατικά της φιλοσοφίας του «αλόχα»[3] των ιθαγενών της Πολυνησίας και δη της Χαβάη. Οι Δυτικοί ψυχολόγοι τα ονομάζουν «5 μέγιστες εκδηλώσεις» και παρατηρούν ότι πρόκειται για αναπόσπαστα μέρη ενός ψυχικά και σωματικά υγιούς ατόμου και ταυτόχρονα τους 5 παράγοντες εξάλειψης της κατάθλιψης. Πρόκειται, λοιπόν, κατά τους Πολυνήσιους για: 1) Το αχονούι (= μεγάλη ανάσα, αναπνοή, άρα υπομονή - η κοντή ανάσα είναι το άγχος. Η ανάσα του Δημιουργού του σύμπαντος έδωσε ζωή στα πάντα, πιστεύουν), 2) Το λόκαχι (= αρμονική ενότητα του ατόμου με τους άλλους γύρω του, αλλά και με όλα τα επίπεδα της ύπαρξης, φυσικά και πνευματικά, του παρόντος ή του παρελθόντος. Λένε χαρακτηριστικά: «Κάθε φορά που κόβεις ένα λουλούδι ή μετακινείς μια πέτρα, έχεις επέμβει στην ενότητα του Σύμπαντος»). 3) Το ολού-ολού (= γαλήνη, ψυχραιμία, αποδοχή, συγχώρεση, ευκαμψία, τα αντίθετα της επιθετικότητας και της εχθρότητας). 4) Το χα-αχά (= ταπεινοφροσύνη, να μη παίρνουμε πολύ σοβαρά τον εαυτό μας, είμαστε πολύ σημαντικοί, αλλά εξ ίσου σημαντικοί είναι και οι άλλοι γύρω μας. Η έπαρση είναι προσβολή και ύβρις, προς τους προγόνους και προς τους θεούς. «Η αλαζονεία δεν φέρνει ευτυχία, αλλά μοναξιά», λένε) και 5) Το ακαχάι (= ανιδιοτελής προσφορά, στοργική καλοσύνη, γιατί η δικαιοσύνη είναι ανταποδοτική. «Ο,τι δίνεις σου δίνεται», λένε). «Οι καλύτερες αναμνήσεις μας δεν είναι μέρες, αλλά στιγμές».

        ·        5 οι ήπειροι.

        ·        5 οι ανθρώπινες αισθήσεις: όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση και αφή - Αριστοτέλης .

        · 5 βασικές γεύσεις.

       · 5 = ο αριθμός της αγάπης και του έρωτα(**) (αδιαίρετο άθροισμα του αρσενικού αριθμού 3 και του θηλυκού αριθμού 2).

        ·        5άλφα, το αστέρι-σήμα των πυθαγορείων(*) και των Βαβυλωνίων, τον Ταοϊσμό,τον Μπαχαϊσμό, τον Σατανισμό, τον Ελευθεροτεκτονισμό, και το Ισραήλ.

        ·        5τευχος (Πεντάτευχος) η Βίβλος των Εβραίων.

        ·        5γραμμο, η βάση της γραφής της μουσικής.

        ·        5τονική, η αρχαιότερη μουσική.

        ·        5 οι ανέμοι. Η έκφραση «με σκόρπισες στους 5 ανέμους» σημαίνει «με διέλυσες». Όπως και η έκφραση «χαθήκαμε στους 5 δρόμους» σημαίνει «χαθήκαμε εντελώς».

·            ·        5 οι απολήξεις (δάκτυλα - πενταδακτυλία) του κάθε άκρου μας. Σχεδόν όλα τα αμφίβια, τα ερπετά και τα θηλαστικά ζώα, που φέρουν δάκτυλα, έχουν από 5 σε κάθε άκρο.(***)

        ·    5 άκρα = πενταμερισμός [Οι (περισσότεροι) αστερίες / εχινόδερμα έχουν 5 άκρα - πεντάκτινη ακτινωτή συμμετρία].

        · πέντε αστέρια έχουν οι δομημένοι καρποί (μήλα, αχλάδια)

        · πέντε αστέρια έχουν τα άνθη ορισμένων φυτών (οικογένεια των καμπαναριών και των τριαντάφυλλων).

        ·        5 τα φύλλα ελιάς που βάζουν στα κάρβουνα για το ξεμάτιασμα. Αλλά οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι το έθιμο απαντάται και με 7.

        · 5 ζώων χώρα η Μογγολία. Οι κάτοικοί της την ονομάζουν "Η χώρα των 5 ζώων" και εννοούν: Το πρόβατο, την κατσίκα, τα βοοειδή, το άλογο και την καμήλα.

    ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Λεξικο των παραδοσεων».

    ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:    

    Piers. εἰς Μοῖριν 321, Λοβέκ. εἰς Φρύνιχ. 413, Ἕρμανν. εἰς Ἀριστοφ. Νεφ. 755 (759).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Ο Grote στην "Ελληνική ιστορία" (Ι, 293) αναφέρει πως ο μύθος γεννήθηκε από τους ίδιους τους Σπαρτούς, που ήταν μια από τις βοιωτικές φυλές.

[2] Λέγει ένα ναξιώτικο:

«Ώρα καλή σ’ ατσίγγανε, τίναι αυτά που κάνεις;»

«Έναν θε' να σταυρώσουνε και τα καρφιά του κάνω.

Εκείνοι μου ‘παν τέσσερα, μα ΄γώ τα κάνω πέντε:

Τα δυο στα δυο του γόνατα, τα άλλα δυο στα χέρια,

το πέμπτο και φαρμακερό μέσ’ στην καρδιά του να ΄μπει».

[3] αλόχα < αλό (= μοίρασμα) + χα (= αναπνοή). Βασικός χαιρετισμός των ιθαγενών της Πολυνησίας, που σημαίνει την χαρά του να μοιράζεσαι την αναπνοή (ζωή) σου με κάποιον άλλον.

κοσμος του 5 πεντε Λεκακης

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ