Του Αθανασίου Ιατρίδου
Ἡ κατὰ τὴν ἄνω Αἰτωλίαν πόλις Οἰχαλία, ἥτις εἶναι ἡ πρωτεύουσα τῆς Διοικήσεως Εὐρυτανίας, πρότερον μὲν ὠνομάζετο Καρπενήσιον ἢ Καρπονήσιον, ὑπὸ τὸ αὐτὸ γνωριζομένης καὶ ὅλης τῆς Ἐπαρχίας. Ἐκλήθη δὲ οὕτως, ὡς ἐκ παραδόσεως ἔχομεν, ἀπό τινος Κάρπου, ὅστις πρῶτος κατῴκησεν εἰς αὐτήν[2], δὲν ἔκειτο ὅμως, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ἤδη θέσιν, ἀλλὰ εἰς τὴν περιφέρειαν τῆς πλησίον κειμένης ἐν τῷ μέσῳ τῆς μικρᾶς πεδιάδος τῆς ῥάχεως, ἥτις ἐκαλεῖτο Παλαιόκαστρον, καὶ ἤδη Ἅγιος Δημήτριος[3], εἰς τὴν κορυφὴν τῆς ὁποίας εὑρίσκεται ἐρείπιον ναοῦ τοῦ αὐτοῦ Ἁγίου, καὶ ἴχνη ἑνὸς παλαιοῦ ἀσβεστοκτίστου πύργου, καὶ ἄλλα τοιαῦτα λείψανα. Περὶ δὲ τὰς ὑπωρείας της, ἀρκτικοδυτικῶς μάλιστα, φαίνονται πλήθη τετριμμένων κεράμων καὶ πιθαρίων. Καρπόνησος δὲ ἴσως ὠνομάσθη διὰ τὴν θέσιν τῆς μικροτάτης ταύτης ῥάχεως, ἐχούσης σχῆμα νήσου.
Ἐσχάτως δὲ μετεκλήθη Οἰχαλία· τοῦτο τὸ ὄνομα ἐδόθη εἰς αὐτήν, ἐπειδὴ κατὰ Στέφανον τὸν Βυζάντιον, ἦτό ποτε
μία πόλις, κατοικουμένη ὑπὸ τῶν Εὐρυτάνων, οἵτινες κατῴκουν εἰς τὸ ἀνατολικομεσημβρινὸν
μέρος τῆς ἐπαρχίας ταύτης. Κεῖται δὲ ἡ νῦν Οἰχαλία εἰς τοὺς μεσημβρινοὺς
πρόποδας τοῦ ὄρους Τυμφρηστοῦ (Βελουχίου). Συνῳκίσθη δέ, ὡς εἰκάζομεν, καθ’ οὓς
χρόνους ἐσαλεύετο ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἀπὸ τὰ περὶ αὐτὴν χωρία, ἤδη ὄντα ἐρημωμένα
καὶ ἀφανῆ, οἷον Μεσοχώραν, Λυκούρησιν, Μαγκλάνην, Μαργαζίον καὶ Πέτραν, κείμενα
ὅλα εἰς τὸ ἀνατολικομεσημβρινὸν αὐτῆς μέρος. Τὰ δὲ περὶ τὴν Οἰχαλίαν μέρη ἦσαν,
ὡς φαίνονται καὶ παρὰ τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων κατῳκισμένα, ἀλλ’ ἀφανίσθησαν ἐξ ἀμνημονεύτων
χρόνων ἐπειδὴ εἰς τὸ χωρίον Κλαυσεῖον, ἀπέχον αὐτῆς ὡσεὶ δύω ὡρῶν διάστημα
μεσημβρινῶς, εὑρίσκονται πλήθη κεράμων καὶ πίθων τετριμμένων, καὶ ἴχνη ἑνὸς
μικροῦ τετραγώνου ἀρχαίου τείχους· ὡσαύτως σώζονται καὶ ὑπεράνωθεν αὐτοῦ τοῦ
χωρίου πρὸς ἀνατολὰς σημεῖα ἀρχαίου φρουρίου. Εὑρέθησαν προσέτι καὶ νομίσματα ἐκ
χρυσοῦ καὶ ὀρειχάλκου, ἐπιγραφὴν ἔχοντα τὰ μὲν Μακεδόνων, τὰ δὲ Αἰτωλῶν, τὰ δὲ Ῥωμαϊστὶ
ἐπιγεγραμμένα, καὶ τὰ τελευταῖα ταῦτα εἶναι τῆς Ἑλληνικῆς παρακμῆς. Ὅθεν καὶ
δύναται πιθανῶς νὰ νομίσῃ, ὅτι αὐτοῦ ἦτον ἡ παλαιὰ Οἰχαλία. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ
τῆς Οἰχαλίας.
Ἄνωθεν δὲ τοῦ χωρίου τοῦ
καλουμένου Κορυφάδες ἢ κοινότερον Κορυσχάδες, ἀπέχοντος τῆς πόλεως μιᾶς ὥρας
διάστημα, ἐπὶ τῆς κορυφῆς τῆς ἐκεῖ ῥάχεως εὑρίσκεται ἓν περίφραγμα εἰς εἶδος
φρουρίου, ἐκτείνεται δὲ κατὰ μῆκος ἀπὸ ἀνατολῶν πρὸς δυσμὰς περίπου 270 πόδας γαλλ.
καὶ 93 κατὰ πλάτος, τὸ δὲ πάχος τοῦ τείχους 6. Τὰ ὁλοκλήρως δὲ κατεκρημνισμένα
τείχη του εἶναι ἀκανόνιστα, καὶ ἐξ ἀκατεργάστων μικρῶν καὶ κατὰ μέρος μεγάλων
λίθων ἐκτισμένα ἄνευ ἀσβέστου· εἰς δὲ τὴν μέσην τῆς ἐπιφανείας τοῦ μικροῦ
τούτου Φρουρίου σώζονται δύω μικραὶ στρογγυλοειδεῖς τρῦπαι λιθόκτιστοι ἐν εἴδει
δεξαμενῶν, καὶ μερικὰ κατεδαφισμένα τοιχάρια οἰκημάτων, καί τινα θραύσματα κεράμων
καὶ πίθων. Τὸ Φρούριον τοῦτο πιθανῶς ἀνήκει εἰς τοὺς καιροὺς τοῦ Μεσαιῶνος χρησιμεῦσαν
ὡς ἀποθήκη τῶν τότε Δεσποτῶν. Αἱ δὲ ὑπώρειαι τῆς εἰρημένης ῥάχεως μετέχουν, ὡς
πιθανολογεῖται[1],
μεταλλείων χρυσοῦ ἢ χαλκοῦ, καὶ σώζεται εἰσέτι ἐκ παραδόσεως εἰς τὸ αὐτὸ μέρος
καὶ ὀνομασία Καμίνια. Πρὸς δὲ τὸ κατωφερὲς τῆς ῥάχεως ταύτης ἀνατολικῶς
φαίνεται πληθὺς πετρῶν οἰκοδομημάτων, ἀρχαίων κεράμων, κλπ.
Εἰς δὲ τὴν θέσιν, τὴν
καλουμένην Κοκκάλια, ἥτις εἶναι σειρὰ τῶν Οἰτοίων ὀρέων, καὶ διαιρεῖ τὴν ἐπαρχίαν
Εὐρυτανίας ἀπὸ τὴν τῆς Φθιώτιδος, καὶ ἀπέχουσαν σχεδὸν τριῶν ὡρῶν διάστημα ἀνατολικῶς
τῆς πόλεως Οἰχαλίας, φαίνεται πλῆθος τετριμμένων ὀστέων, περὶ τῶν ὁποίων ἂν ἡ ἱστορία
δὲν μᾶς δίδῃ καμμίαν ἰδέαν, νομίζομεν ὅμως ὅτι αὐτοῦ συνέβη ἡ τρομερὰ ἐκείνη καὶ
περιᾳδομένη τῶν Ἑλλήνων μάχη πρὸς τοὺς εἰσβάλλοντας εἰς τὴν Ἑλλάδα Γαλάτας. Εἴς
τινα δὲ κοιλοειδῆ θέσιν τῶν Κοκκαλίων κεῖνται λίθοι μεγάλοι τετραγωνικοὶ ἀρχαίου
μικροῦ ἐρειπίου ἐν εἴδει τροπαίου. Εἰς τὰ προλαβόντα ἔτη εὑρέθη δι’ ἀνασκαφῆς εἰς
τὰ Κοκκάλια μία περικεφάλαια μὲ λόφον ἐξ ὀρειχάλκου ἢ ἅλλου τινὸς δυσαναλύτου
μεταλλικοῦ μίγματος, ἐπειδὴ χωρικός τις δοκιμάσας ἀπέτυχε τὴν ἐν χωνευτηρίῳ ἀνάλυσίν
της. Εὑρέθη δὲ καὶ ἓν ξίφος, τοῦ ὁποίου ἡ λαβὴ ἦτο κωνοειδὴς πρὸς τὸ ἔξωθεν
μέρος, ἔχουσα κυκλοειδές τι περίφραγμα πρὸς τὸ ἔσωθεν εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς
λεπίδος, ἥτις ἦτον ὀλίγον κυρτοειδής, καὶ καθαρισθεῖσα ἔδειχνε θαυμασίαν στιλπνότητα.
Τὸ ξίφος τοῦτο μετεκομίσθη εἰς τὸν Σατράπην τῶν Ἰωαννίνων Ἀλῆν Τεπελένιον κατ’
αἴτησίν του. Εἰς τὰ Κοκκάλια εὑρέθησαν προσέτι κατὰ καιροὺς αἰχμαὶ σιδηρῶν ἀκοντίων
καὶ νομίσματα παρὰ τῶν τὰ μέρη ἐκεῖνα γεωργούντων χωρικῶν.
Κατωτέρω δὲ τῶν Κοκκαλίων ἀνατολικῶς,
ἐντὸς τῆς Ἐπαρχίας Φθιώτιδος, πρὸς τὰ χωράφια τὰ ὀνομαζόμενα Παλαούραις, οὐ
μακρὰν τοῦ χωρίου Μουντσουρακίου σώζονται, ὡς διηγοῦνταί τινες τῶν χωρικῶν,
πλίνθοι λίθων μεγάλων ἀρχαίου τινος κτηρίου μ’ ἐπιγράμματα ἀφανῆ. Πρὸς δὲ τὸ ἀπέναντι
μέρος τὸ ὀνομαζόμενον Ζυγὸς Μαυρογιαννίτικος ἀνατολικοαρκτικῶς, εἰς πεπυκνωμένον
τι δάσος σώζονται παρόμοια ἐρείπια, καὶ ἐν τῷ μέσῳ αὐτῶν κεῖται ἐρείπιον μικροῦ
ναοῦ τοῦ Προφήτου Ἠλιοῦ, ἐκ τῶν ἰδίων λίθων ἐκτισμένον. Διηγοῦνται προσέτι, ὅτι
κατὰ τὸ χωρίον Ζ[ε]μνιανή, ἀνατολικῶς κείμενον, καὶ ἀπέχον αὐτόθεν τριῶν ὡρῶν
διάστημα, εὑρίσκονται ἐπίσης τοιαῦτα ἴχνη ἀρχαιοτήτων. Ἀλλ’ ἐπειδὴ τὰ ἀνωτέρω
μέρη, μ’ ὅλον ὅτι γειτνιάζουν εἰς τὴν Εὐρυτανίαν, ἀνήκουν ὅμως εἰς τὴν
Φθιώτιδα, διὰ τοῦτο ἐπιφυλαττόμεθα νὰ ὁμιλήσωμεν ἄλλοτε περὶ αὐτῶν, ὅταν ἐπισκεφθέντες
τὰ μέρη ἐκεῖνα ἐκ τοῦ σύνεγγυς, ἀνακαλύψωμέν τι οὐσιῶδες ἀρχαιολογικόν.
Εἰς δὲ τὸν δῆμον τῶν Εὐρυτάνων,
ἄνωθεν τοῦ χωρίου Ψιανά, ἀπέχοντος τῆς Οἰχαλίας περίπου πέντε ὥρας μεσημβρινῶς,
ἐπί τινος ἐπιμήκους ῥάχεως κειμένης ἀνατολικομεσημβρινῶς, σώζεται σειρὰ μεγάλων
τετραγώνων λίθων ἀρχαίου φρουρίου. Καλεῖται δὲ ἡ ῥάχις αὐτὴ Ἁγία Παρασκευὴ· ἐπειδὴ
κατωθεν αὐτῆς πρὸς μεσημβρίαν εὑρίσκεται μικρὸς ναός τις, καὶ ἡ μορφὴ αὐτῆς ἐπὶ
πέτρας ἐγγεγλυμμένη, ἐργασία τῶν παλαιοτέρων χρόνων τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὡσαύτως
καὶ εἰς τὸ χωρίον Ῥωσκᾶ τοῦ αὐτοῦ δήμου εὑρέθησαν πολλοὶ τάφοι ἀρχαῖοι εἰς τὴν
λεγομένην θέσιν Παλαιάμπελα· εἰς ἕνα δὲ ἐξ αὐτῶν εὑρέθη καὶ μία σπάθη ἀρχαία
κατὰ τὸ 1823· ἀλλ’ ὁ εὑρὼν αὐτὴν χωρικός, μὴ γνωρίζων τὴν ἀξίαν τοῦ εὑρήματος
μετέβαλε αὐτὴν (ὡς ὁ ἴδιος λέγει) εἰς δρέπανον διὰ τοῦ χαλκέτη[;]. Εὑρίσκονται
προσέτι κατὰ καιροὺς καὶ νομίσματα φέρονται ἐπιγραφὴν «ΑΙΤΩΛΩΝ».
Εἰς τὸ τμῆμα δὲ τῆς Ἐπαρχίας
ταύτης, Σοβ[ι]λάκον καλούμενον, δυτικῶς τῆς Οἰχαλίας, κατὰ τὴν θέσιν τὴν
λεγομένην Ἅγιος Βασίλειος τοῦ Δημ. Παρακαμπυλίων, πλησίον τοῦ Καμπύλου ποταμοῦ,
φαίνονται εἰσέτι λίθοι μεγάλοι τετράγωνοι, καὶ ἐπίγραμμα εἰς ἕνα ἐξ αὐτῶν,
ΘΕΟΔΟΤΟΣ ΑΙΤΩΛΑΟΣ. Εἰς τὴν ἰδίαν θέσιν ἀνεσκάφησαν καὶ τάφοι ἀρχαῖοι κατὰ τὰ
παρελθόντα ἔτη· εὑρέθη δὲ εἰς ἕνα ἐξ αὐτῶν μία λιθίνη σφαῖρα κύκλωθεν
γεγραμμένη ἀλλὰ κατὰ τὸ 1822 διελθὼν ἐκεῖθεν χιλίαρχός τις τὴν ἥρπασε, στερήσας
τὴν Ἑλλάδα τοῦ περιέργου τούτου μνημείου, ὡς ὁ Δήμαρχος Παρακαμπυλίων Κ. Ι.
Σερμπανίδης μ’ ἐπληροφόρησε. Κατὰ τὸν αὐτὸν δῆμον, κάτωθεν τοῦ χωρίου Ἁγ.
Βλάσιος, τὸ ὁποῖον ὑπάρχει πρωτεύουσα τοῦ Δήμου τούτου, πλησίον τοῦ Ἀχελῴου
ποταμοῦ εὑρίσκεται Φρούριον ἀρχαῖον, τοῦ ὁποίου τὰ τείχη κατὰ μέρος σώζονται ἱστάμενα.
Κατὰ δὲ τὸν δῆμον Ἀγραίων, οὐ
πολὺ μακρὰν τοῦ χωρίου Κερασόβου, πρωτευούσης τοῦ αὐτοῦ δήμου, κεῖται ἐπὶ μικρᾶς
ῥάχεως ἐρείπιον φρουρίου ἀρχαίου, ὀνομαζόμενον Τσοῦκα ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ὁποίου
σώζεται καὶ μία ἀσβεστότοιχος δεξαμενή, ἄνωθεν δὲ τοῦ χωρίου Παλαιοκατούνου, ἀπέχοντος
τῆς πρωτευούσης μιᾶς καὶ ἡμισείας ὥρας, κεῖται ἐπὶ ῥάχεως ἕτερον φρούριον ἀρχαῖον,
ὅλον σχεδὸν κατεδαφισμένον, Παλαιοκάτουνον ἢ Παλαιόκαστρον καλούμενον. Μίαν δὲ ὥραν
μακρὰν τῆς Μονῆς Τατάρνης, δυτικομεσημβρινῶς ἐπὶ ῥάχεως, σώζονται κατὰ μέρος
πλευραὶ ἀρχαίου φρουρίου, ἔξωθεν τοῦ ὁποίου κεῖται καὶ ἐρείπιον ναοῦ τῆς
Θεοτόκου. Ἀνατολικῶς δὲ τῆς εἰρημένης ῥάχεως πρὸς τὸ κάτωθεν μέρος περὶ τὴν ἡμίσειαν
ὥραν φαίνονται εἴς τινα μέρη ἐπὶ τῆς πεδιάδος ἴχνη ἐδάφους ψηφιδωτοῦ (μωσαϊκοῦ),
καὶ πληθὺς ἀρχαίων κεράμων, κλπ.
Πλησίον δὲ αὐτόθεν ῥεῖ ὁ…
ποταμὸς Ἀγραφιώτης καλούμενος, καὶ παρὰ τὸ χεῖλος αὐτοῦ εἶναι ἐρείπιόν τι ναοῦ
τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Εἰς δὲ τὰ πέριξ τῆς Μονῆς Τατάρνης εὑρέθησαν πρὸ καιροῦ καὶ
τάφοι ἀρχαῖοι, καὶ εἰς ἕνα ἐξ αὐτῶν ἐπίγραμμα ἀφανές, σωζομένης μόνης τῆς ὀνομασίας
ΑΠΕΡΑΝΤΕΥΣ (δῆμος Ἀπεραντίων, τὸ νῦν Ῥαδοβίσδιον).
Κατὰ τὴν Ἐπαρχίαν δὲ Τριχωνίας σώζονται εἰς διάφορα μέρη ἐρείπια φρουρίων ἀρχαίων, καθὼς τὸ φρούριον τῆς Μονῆς Βλωχοῦ, ὁ Κούβελος, τῆς Μονῆς τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, τῆς Μόκηστας, τοῦ Πετροχωρίου (Παμφίας), ὅπου σώζονται σημαντικὰ τείχη φρουρίου ἀρχαίου, καὶ εἰς διάφορα ἄλλα μέρη τῆς αὐτῆς ἐπαρχίας, τὰ ὁποῖα παραλείπομεν πρὸς τὸ παρόν, διὰ νὰ κάμωμεν ἄλλοτε τὰς ἀνηκούσας εἰς αὐτὰς παρατηρήσεις δι’ αὐτοψίας.
Ἐν Ἀθήναις, τῇ 23 Αὐγούστου
1838.
Ἀκολούθως θέλομεν φέρει καί
τινας παρατηρήσεις ἐπὶ ἐκείνων τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἐφημερίδος.
ΠΗΓΗ: εφημ. «Αιών», αρ. φύλ.
39, 12.2.1839. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.2.2019.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ἐβεβαιώθη σχεδὸν τοῦτο εἰς τοὺς προλαβόντας χρόνους
παρά τινων ἐπισκεφθέντων τὰ ἐκεῖσε μέρη περιηγητῶν.
ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:
[2] Σήμερα λέγεται ψευδώς, λοιπόν, ότι το Καρπενήσι ετυμολογείται από:
- την αρωμουνική λέξη kárpinu (= οστρύα, γάβρος) και την περιεκτική κατάληξη -iş (δηλ. -ώνας), και αυτή από την λατινική carpinus, που σημαίνει γάβρος, οστρύα· είναι δηλαδή φυτωνύμιο. Συνεπώς, η ετυμολογικώς ορθή γραφή είναι Καρπενίσι. Το -η- εμφανίζεται από παρετυμολογία με την λέξη νησί. Για πρώτη φορά το τοπωνύμιο μνημονεύεται σε τουρκικό απογραφικό κατάστιχο του 1454 /1455. - ΠΗΓΗ: Κ. Οικονόμου "Τοπωνυμικό Ζαγορίου", διδακτορική διατριβή, Ιωάννινα, 1986. Και Nicoară Beldiceanu - Petre Ș. Năsturel «Η Θεσσαλία στην περίοδο 1454 / 1455 - 1506», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 19 (1991).
Δεν αναφέρουν βεβαια πως το carpinus / karpinu προέρχονται από την αρχαία ελληνική λέξη καρπός, η οποία αναφέρεται από τον Όμηρο (Ιλ. Ζ.142) και τον Ησίοδο (Έργ. κ. Ημ. 117) ακόμη...
- από την έλευση των πρώτων εποίκων, που είδαν το πλήθος σφενδαμιών που υπήρχαν στην περιοχή, και που τους ανάγκασε να την ονομάσουν στην γλώσσα τους "Carpen-isu" (carpen = σφενδάμι + isu = τόπος).
Δεν αναφέρουν βεβαια πως το isu προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη άσιος / άσις > ασία = λειμώνας, τόπος γεμάτος βλάστηση.
- από τις τούρκικες λέξεις "kar" (= χιόνι) + "benis" (= σκέπασμα) > "Καρμπενίς" = χιονοσκεπής τόπος.
ΠΗΓΗ: Βικιπαίδεια.
[3] Εδώ ευρέθη ο περίφημος «Θησαυρός του Καρπενησίου». Πρόκειται για μία συλλογή από 35 αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής (και όχι ελληνιστικής) χρυσοχοΐας - βλ. Συλλογή Ελ. και Αντ. Σταθάτου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook