Του Γιώργου Λεκάκη
Το Makapansgat είναι ένα Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς στον -24ο παράλληλο [24°9′31″S 29°10′37″E] της Κοιλάδας Makapan, ΒΑ. του Mokopane, στην επαρχία Limpopo στην νυν έκταση της Νότιας Αφρικής. Ένας σημαντικός αρχαιολογικός και παλαιοντολογικός χώρος στις κοιλάδες Makapansgat και Zwartkrans.
Εδώ
βρέθηκαν τοπικά έργα από Αυστραλοπίθηκους, που χρονολογούνται μεταξύ 3.000.000
και 2.600.000 εκατομμυρίων χρόνων!..
Η αρχαιότερη από τις σπηλαιοτοποθεσίες
στην κοιλάδα Makapansgat, είναι μεγαλύτερη από 4.000.000 χρόνια, και ήταν σε
χρήση μέχρι ίσως και πριν από 1.600.000 χρόνια! Αυτή η τοποθεσία έχει δώσει
πολλές χιλιάδες απολιθωμένα οστά, μεταξύ των οποίων του Australopithecus
africanus, 2.850.000 – 2.580.000 χρονων.[1]
Αλλά ανάμεσα στα πιο «περίεργα» αντικείμενα που βρέθηκαν εδώ, είναι και το λεγόμενο «βότσαλο Makapansgat» (που χρονολογείται πριν από 4.100.000 – 2.100.000 χρόνια – δηλ. κατά μέσον όρο είναι περίπου 3.000.000 χρόνων). Έχει μεν φυσικό θρυμματισμό, αλλά θα ήταν τυφλός κάποιος εάν δεν έβλεπε και μοτίβα που το κάνουν να ομοιάζει με γλυπτή απόδοση ανθρώπινου προσώπου, το οποίο, ίσως και να φορά και… σκουφάκι! Ίσως και δύο πιθανών προσώπων! Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι είναι:
- το αρχαιότερο γνωστό «χειρόγραφο» και
- το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα «συμβολικής σκέψης των πρώιμων ανθρώπων».
Οι περισσότεροι απορρίπτουν και μόνο την ιδέα. Αλλά πάντως
λένε ότι το βότσαλο «συνδέεται με τις δραστηριότητες των αυστραλοπιθήκων».
Δηλαδή;
Αλλά ακόμη και αν το βότσαλο δεν
είναι σίγουρα (ποιος μπορεί να το πει αυτό;) φιλοτεχνημένο αντικείμενο, ποιος
μπορεί να αμφισβητήσει ότι ίσως ορισμένοι αρχάνθρωποι αυτού του σπηλαίου, δεν
μπορεί να το αναγνώριζαν ως συμβολικό πρόσωπο;
Το βότσαλο Makapansgat δεν θεωρείται ως τέχνη με τον κλασσικό, συνηθισμένο σημερινό ορισμό. Διότι αυτό θα σήμαινε ότι ένας άνθρωπος – ακόμη και αν τον λέμε υποτιμητικά «αυστραλοπίθηκος» - πριν 4.000.000 χρόνια θα μπορούσε να αναγνώριζε ένα πρόσωπο, άρα και σύμβολα! Και αυτό θα αποκάλυπτε ότι οι πρώιμοι άνθρωποι είχαν την ικανότητα για συμβολική σκέψη, η οποία είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη της τέχνης και της γλώσσας…
Επισήμως δεν έχουν εντοπιστεί (ακόμη) ίχνη τεχνητής επέμβασης ή τροποποίησης.
Είναι σημαντικό επίσης ότι
βρέθηκε σε απόσταση 32 χλμ. από την πλησιέστερη δυνατή φυσική πηγή του! Άρα οι
πρώιμοι άνθρωποι, πριν 4 εκατ. χρόνια είχαν την ευαισθησία να επιλέξουν ένα
πέτρωμα και να το μεταφέρουν για να "βάλουν χρώμα στην ζωή τους", στολίσουν την καθημερινότητά τους, ή ό,τι άλλο.
Όλα αυτά αντιβαίνουν στο «αφήγημα»…
Αλλά το βότσαλο, όταν πρωτοεμφανίσθηκε στο τηλεοπτικό πρόγραμμα «The Roots of Art» του BBC 2, τον Νοέμβριο του 1967, με την συμμετοχή του dr. K. Oakley (του Βρετανικού Μουσείου) εκφράσθηκε η άποψη ότι «το κεφάλι του Macapan είναι ένα σαφές παράδειγμα (εμφανής περίπτωση) αναγνώρισης προσώπου Australopithecus, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως η προέλευση της τέχνης»… Παρ’ όλα αυτά, έκτοτε δεν του δόθηκε νέα προσοχή, παρά μόνον το 1974, πάλι από τον διάσημο ανθρωπολόγο R. Dart.
Έτσι καταχωρήθηκε στην μεγάλη
ευρηματική κατηγορία «έτοιμων καλλιτεχνικών αντικείμενων»…
Πάντως αυτός ο αρχαίος πρωτάνθρωπος
εάν δεν είδε ένα πρόσωπο σε αυτήν την πέτρα, δεν μπορούμε να ξέρουμε εάν είχε
κάποιου είδους μαγική εικασία ή αλληλεπίδραση μαζί της, ή «έπαιξε» με αυτήν… Αυτό
είναι κάτι που δεν μπορούμε να το γνωρίζει το «σοφό» μυαλό μας…
Μόνο R. G. Bednarik, έχει
θεωρήσει το βότσαλο Makapansgat ως απόδειξη συμβολικής συμπεριφοράς των πρώιμων
ανθρώπων.[2]
Το βότσαλο Makapansgat έχει βάρος
260 γραμμ., μήκος 8,3 εκατ., πλάτος 7 εκατ. και πάχος 3,8 εκατ. Είναι από κοκκινοκαφέ
ιασπίτη / jasperite cobble.
Βρέθηκε το 1925 σε μια σπηλιά
δολομίτη, από έναν τοπικό δάσκαλο, τον Wilfred Eitzman. Ορισμένο απολιθωμένο
υλικό από το σπήλαιο εστάλη τότε στον καθηγητή Raymond Dart, ο οποίος ξεκίνησε
μια συστηματική έρευνα το 1947.
Η τοποθεσία περιείχε επίσης
οστά Αυστραλοπίθηκου. Τα μαυρισμένα απολιθωμένα οστά τον έκαναν να πιστέψει ότι
είχαν καεί. Έτσι ονόμασε τους πρώτους αρχανθρώπους του σπηλαίου, που
ανακαλύφθηκαν στην τοποθεσία, Australopithecus prometheus από τον μυθολογικό
Έλληνα ήρωα, Προμηθέα, που έκλεψε την φωτιά από τους θεούς! Αλλά στην συνέχεια
τα μαύρα σημάδια αποδείχθηκαν ότι ήταν κηλίδες μαγγανίου και ο Australopithecus
prometheus αναγνωρίσθηκε ως μέρος του Australopithecus africanus. Αφού ανέλυσε
7.159 απολιθωμένα οστά, ο διάσημος ανθρωπολόγος Dart κατέληξε στο συμπέρασμα
ότι αυτά τα πλάσματα, σε μια εποχή πριν ανακαλυφθούν τα πέτρινα εργαλεία,
χρησιμοποιούσαν εργαλεία κατασκευασμένα από οστά, δόντια και κέρατο,
ονομάζοντάς τον πολιτισμό τους «οστεοδοντοκερατικό». Ο δε Br, Maguire μελέτησε
πετρώματα (1965, 1968, 1980) και είπε ότι βλέπει δραστηριότητες κατασκευής
στοιχειωδών πέτρινων εργαλείων, που χρονολογούνται πριν από περίπου 2.300.000 –
1.600.000 χρόνια. (Ωστόσο, και αυτό απερρίφθη).
Το 1936 ζητήθηκε από την
Επιτροπή Ιστορικών Μνημείων να ανακηρύξει το Σπήλαιο του Makapan Εθνικό Μνημείο.
Ο καθηγητής Cl. van Riet Lowe, γραμματέας της επιτροπής και διευθυντής της
Αρχαιολογικής Έρευνας της Ένωσης της Νότιας Αφρικής, επισκέφτηκε την τοποθεσία
το 1937 και το μετονόμασε σε «Σπηλιά των Εστιών».
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Λεξικο παραδοσεων». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.11.2000.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Bednarik R. G. «Makapansgat cobble analysed», University of Melbourne, 30.3.2003.
- Dart R. A. «How human were the South African man-apes?», South African
Panorama, Νεοέμβρ. 1959, σελ. 18-211. Του ιδίου «The
waterworn Australopithecine Pebble of many faces from Makapansgat», South
African Journal of Science, 70 (6), 1974.
- Kleiner Fr. S. «Gardner's Art Through the Ages: A Global History», 13η έκδ., εκδ. Wadsworth, Βοστώνη, 2011.
- Rayner R. κ.ά. «The Makapansgat australopithecine environment»,
Journal of Human Evolution, 24 (3): 219 - 231, doi:10.1006/jhev.1993.1016, Μάρτιος, 1993.
- Tattersall I. «The Fossil Trail:
How we know what we think we know about human evolution», Oxford & New York,
Oxford University Press, 1996.
[1] Με βάση τον παλαιομαγνητισμό – βλ. A. Herries
(Πανεπιστήμιο La Trobe, Αυστραλία). Ανασκάφηκε προσφάτως από ένα κοινό έργο
μεταξύ του Πανεπιστημίου του Witwatersrand Ν. Αφρικής και του Πανεπιστημίου της
Αριζόνα ΗΠΑ.
[2] ΠΗΓΕΣ: - Mcbrearty S. κ.ά. «Η επανάσταση που δεν
ήταν: μια νέα ερμηνεία της προέλευσης της σύγχρονης ανθρώπινης συμπεριφοράς»,
Journal of Human Evolution, 39 (5): 453 – 563, doi: 10.1006/jhev.2000.0435,
1.11.2000.
- d'Errico
Fr. «Το αόρατο σύνορο. Ένα μοντέλο πολλαπλών ειδών για την προέλευση της
συμπεριφορικής νεωτερικότητας», Εξελικτική Ανθρωπολογία: Θέματα, Νέα και Κριτικές,
12 (4): 188 – 202, doi: 10.1002/evan.10113, 2.5.2021.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook