Ο Κένταυρος μουσικός και η Χορεύτρια επέστρεψαν στο Κάστρο της Λαμίας

Ο Κένταυρος μουσικός

και η Χορεύτρια

επέστρεψαν

στο Κάστρο της Λαμίας

Τις πρωινές ώρες της 16.5.2022 εκτελέστηκε μία συμβολική πράξη στο Κάστρο της Λαμίας Φθιώτιδος, το εμβληματικότερο μνημείο της πόλεως. Στην τετράπλευρη κόγχη, επάνω από το υπέρθυρο της νότιας πύλης του, τοποθετήθηκε πιστό αντίγραφο ανάγλυφης πλάκας, η οποία αποσπάστηκε από εκεί στα μέσα του 19ου αι., όταν ακόμη το κάστρο λειτουργούσε ως φρούριο.

Περιηγητές που επισκέφθηκαν το Κάστρο της Λαμίας κατά τον 18ο και 19ο αι. παρατήρησαν μια μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφη παράσταση πάνω από μια πύλη του. Η πρώτη αναφορά έγινε το 1706 από τον Γάλλο περιηγητή P. Lucas, ο οποίος παρατήρησε «…επί λευκού μαρμάρου ανάγλυφον παριστών εν μεν πρόσωπον κρούον όργανον ικανώς όμοιον προς λύραν, πλησίον δε τούτου έτερον μικρόν πρόσωπον, έχον την κεφαλήν κεκαλυμμένην …και εις στάσιν προσώπου, όπερ έμελλε να χορεύση…». Γύρω στο 1821, το είδε ο F. Beaujour, ο οποίος ταύτισε τις μορφές με τον Κένταυρο Χείρωνα και τον Ηρακλή. Τελευταίος είδε το ανάγλυφο ο ιστορικός Ι. Βορτσέλας κατά το 1860, όντας μαθητής του Γυμνασίου Λαμίας. Το 1868 αναφέρθηκε σχετικά σε επιθεωρητές του Γυμνασίου, ερμηνεύοντας τις μορφές ως τον Κένταυρο Χείρωνα ή τον Φοίνικα που διδάσκουν μουσική στον Αχιλλέα. Έκτοτε το ανάγλυφο χάθηκε από την πύλη του Κάστρου της Λαμίας και η τύχη του αγνοούνταν μέχρι το 2009.

Στο Αρχείο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ο αείμνηστος αρχαιολόγος καθηγητής Γ. Δεσπίνης εντόπισε αναφορές για το ανάγλυφο, στο χειρόγραφο Ημερολόγιο Υπηρεσίας που κρατούσε ο Π. Ευστρατιάδης, όταν ήταν Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων (14.10.1863 - 1.3.1884). Εκεί καταγράφεται ότι με ενέργειες της Διεύθυνσης Μηχανικού του Υπουργείου Στρατιωτικών, το ανάγλυφο μεταφέρθηκε από την Λαμία στο φρουραρχείο Πειραιώς και στις 2.12.1869 κατατέθηκε στη συλλογή της Άυλής του Κεντρικού Μουσείου, όπως ονομαζόταν αρχικά το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, προτού μετονομαστεί σε Εθνικό. Η προέλευση του ανάγλυφου δεν καταγράφηκε στα ευρετήρια του Εθνικού Μουσείου και τελικά αυτό κατέληξε το 1915 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, όπου μεταφέρθηκαν όλα τα βυζαντινά γλυπτά από την συλλογή του Εθνικού. Σήμερα αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και εμβληματικότερα αντικείμενα της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου, στην οποία εκτίθεται ως αναπόσπαστο τμήμα της ενότητας «Δημόσιος και ιδιωτικός βίος: Ο διάκοσμος των κοσμικών κτηρίων».

Η πλάκα είναι λαξευμένη σε γκριζογάλανο μάρμαρο και σώζεται σε διαστάσεις 0,94 x 0,72 μ. Η άνω πλευρά της λείπει. Ο Κένταυρος στρέφει κατενώπιον το ανθρώπινο κορμί του και το κεφάλι του, που πλαισιώνεται από πλούσια «δαιδαλική» κόμμωση [σ.σ.: όπως και σήμερα οι μουσικοί, συνήθως έχουν μακριά μαλλιά!!!]. Το πίσω μέρος και τα πόδια του αλογίσιου σώματος λείπουν. Φορά υψηλό υφασμάτινο κάλυμμα κεφαλής με πτυχώσεις που υποδηλώνονται με εγχαράξεις και χιτωνίσκο με τριγωνικές απολήξεις. Κρατά μουσικό όργανο, όμοιο με λαγούτο, από το άκρον του οποίου κρέμεται μια κορδέλλα. Στο βάθος δεξιά εικονίζεται μετέωρη μια μικρή γυναικεία μορφή που χορεύει. Φορά μακρύ ένδυμα ζωσμένο στην μέση, με μακριά φαρδιά χειριδωτά μανίκια, χαρακτηριστικό των χορευτριών. Έχει όμοια κόμμωση με του κενταύρου και φορά μακρύ υφασμάτινο κάλυμμα κεφαλής. Ένα κυπαρίσσι ολοκληρώνει την παράσταση στα δεξιά. Πιθανότατα η παράσταση συνεχιζόταν προς τα αριστερά σε δεύτερη πλάκα.[1] Ο συμβολισμός τέτοιων κοσμικών παραστάσεων είναι αρκετά ασαφής και επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες, καθώς αυτές συνήθως δεν συνοδεύονται από επιγραφές.

Το ανάγλυφο χρονολογείται μεταξύ του 11ου, 12ου και πιο πρόσφατα στον 13ο αι., λόγω των τεχνικών αδεξιοτήτων στην κατασκευή του. Η αρχική χρήση του ενδεχομένως σχετιζόταν με την διακόσμηση κάποιου κοσμικού κτηρίου της πόλης ή του κάστρου. Αργότερα ένα τμήμα του επαναχρησιμοποιήθηκε για τον διάκοσμο της πύλης του Κάστρου της Λαμίας πριν την οθωμανική επικυριαρχία, πιθανότατα κατά την καταλανοκρατία.

Η ταύτιση του ανάγλυφου σχεδόν συνέπεσε χρονικά με τις εργασίες του ενταγμένου στο ΕΣΠΑ 2007-2013 έργου «Συντήρηση τειχών Κάστρου Λαμίας – Αποκατάσταση του ΝΑ τμήματος του Κάστρου και της Νότιας Πύλης του» και αποτέλεσε μείζονος σημασίας ιστορική είδηση για την πόλη. Με αφορμή την έναρξη του μακρόχρονου έργου συντήρησης των τειχών του Κάστρου της Λαμίας, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδος και Ευρυτανίας σε συνεργασία με την Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων και το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο εκτέλεσαν στις απαραίτητες ενέργειες για την έγκριση της κατασκευής από ανθεκτικό υλικό ενός αντιγράφου του ανάγλυφου. Στο πωλητήριο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου εκτίθεται ένα γύψινο αντίγραφο του ανάγλυφου κατασκευασμένο από τον γλύπτη Χρ. Πόνη. Με βάση αυτό εκπονήθηκε η τεχνική έκθεση για την παραγωγή του αντιγράφου από τον ίδιο γλύπτη σε συνεργασία με την συντηρήτρια Ι. Παπαϊωάννου. Το εκμαγείο κατασκευάστηκε στο εργαστήριο λίθου του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου από κλιμάκιο της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων. Στις 16.5.2022, κλιμάκιο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδος και Ευρυτανίας τοποθέτησε το αντίγραφο του ανάγλυφου με τον Κένταυρο και την Χορεύτρια στην κόγχη του υπερθύρου της νότιας πύλης του Κάστρου Λαμίας, ολοκληρώνοντας συμβολικά την επιστροφή του στο μνημείο που ανήκει, μετά από απουσία 153 χρόνων.

ΠΗΓΗ: ΕΦΑ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ, 24.12. 2022. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.12.2022.

Βιβλιογραφια:

        - Βορτσέλας Ι. Φθιώτις, η προς Νότον της Όθρυος, ήτοι απάνθισμα ιστορικών και γεωγραφικών ειδήσεων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, Αθήναι, 1907, 3-4.

        - Δεσπίνης Γ. «Το ανάγλυφο του Κάστρου της Λαμίας», στο Για τον Γιώργο Δεσπίνη, Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη, Τιμής Ένεκεν-3, Αθήνα, 2010, 95-105.

        - Πάλλης Γ. Από την Λαμία στο Ζητούνι, Ανασυνθέτοντας μια μικρή βυζαντινή πόλη, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2020, 125-129.

        - Παπακωνσταντίνου Μ.-Φ. Το Κάστρο της Λαμίας, Αθήνα, 1994, 16, εικ. 10, 18.

- Παπαναγιώτου Τρ. Ιστορία και Μνημεία της Φθιώτιδος, εν Αθήναις 1971, 92-93, εικ. 31.

Γενική Επιμέλεια: Ε. Καράντζαλη, Δρ Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη ΕΦΑΦΕΥ

Τεχνικό κλιμάκιο ΕΦΑΦΕΥ: Χρ. Βαποράκης, Προϊστάμενος Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης και οι εργατοτεχνίτες: Δ. Κουλαρμάνης, Π. Σκεπετάρης, Αθ. Τσέλος.

Εξωτερικός συνεργάτης: Himi Askeri.

Επιμέλεια video: Αλ. Υφαντή, Αρχαιολόγος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Παράλληλη σχεδόν περίπτωση παράστασης, με αυτή του ανάγλυφου του Κάστρου της Λαμίας, καταγράφεται σε ξύλινο θυρόφυλλο του ναού του Αγίου Νικολάου στην Αχρίδα (12ος-13ος αι.).

Κενταυρος αρχαιος ελληνας ελλην μουσικος αρχαια Χορευτρια Καστρο Λαμιας λαμια φθιωτιδα φθιωτις Κενταυροι μουσικοι Χορος 2022 συμβολικη πραξη μνημειο πολη τετραπλευρη κογχη, υπερθυρο πυλη αντιγραφο αναγλυφη πλακα αποσπαση 19ος αιωνας μχ φρουριο περιηγητες 18ος μαρμαρινη αναγλυφη παρασταση πρωτη αναφορα 1706 Γαλλος περιηγητη λουκας Lucas, λευκο μαρμαρο αναγλυφο προσωπο κρουον οργανον μουσικο οργανο λυρα προσωπο, κεφαλη κεκαλυμμενη καλυμμενη 1821, μπωζουρ μποζουρ Beaujour, μορφη με χειρων Χειρωνας Ηρακλης ιστορικος Βορτσελας 1860, μαθητης Γυμνασιο 1868 επιθεωρητης Φοινικας φοινξ διδασκαλια μουσικη Αχιλλεας Αχιλλευς 2009 Αρχειο Αρχαιολογικη Εταιρεια αρχαιολογος καθηγητης Δεσπινης χειρογραφο Ημερολογιο Υπηρεσιας Ευστρατιαδης, Γενικος εφορος Αρχαιοτητων 1863 1884 Διευθυνση Μηχανικου Υπουργειο Στρατιωτικων, φρουραρχειο Πειραιως Πειραια Πειραιευς Πειραιας 1869 συλλογη αυλη Κεντρικο Μουσειο Αρχαιολογικο Αθηνας, αθηνων αθηνα μετονομασια Εθνικο προελευση καταγραφη ευρετηριο 20ος 1915 Βυζαντινο Χριστιανικο Μουσεια, βυζαντινα γλυπτα παλαιοτερο Δημοσιος ιδιωτικος βιος διακοσμος κοσμικο κτηριο λαξευμενη γκριζογαλανο ανθρωπινο κορμι κεφαλι πλουσια δαιδαλικη κομμωση ποδια αλογισιο σωμα αλογο ιππος υφασμα καλυμμα κεφαλης πτυχωση εγχαραξη χιτωνισκος τριγωνικη αποληξη τριγωνο λαγουτο, λαουτο κορδελα κορδελλα μετεωρη μικρη γυναικεια γυναικα μακρυ ενδυμα ζωνη μεση, φαρδυ χειριδωτο μανικι υφασματινο κυπαρισσι παρασταση ξυλινο θυροφυλλο ιερος ναος ιν Αγιου Νικολαου Αγιος Νικολαος Αχριδα 12ος 13ος συμβολισμος κοσμικη ασαφης ερμηνεια επιγραφη 11ος, τεχνικη αδεξιοτητα κατασκευη χρηση διακοσμηση κτηριο πολις διακοσμος οθωμανικη επικυριαρχια, κυριαρχια καταλανοκρατια καταλανοι συντηρηση τειχη αποκατασταση ιστορια τειχος Εφορεια Αρχαιοτητες Φθιωτιδος και Ευρυτανιας Μνημεια Βυζαντιο γλυπτης Πονης συντηρητρια Παπαιωαννου εκμαγειο εργαστηριο λιθου Φθιωτιδας συμβολο οθρυς, γεωγραφια Βιβλιοθηκη Μπενακη, Παλλης Ζητουνι, βυζαντινη Παπακωνσταντινου Παπαναγιωτου Καραντζαλη, αρχαιολογια μαλλιας μακρυμαλλης πρωτος γιε-γιε γιεγιε γιεγιες γεγες

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ