Μεγάλος αρχαϊκός ναός
της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος
αποκαλύφθηκε στο Καλαπόδι
Λοκρίδος Φθιώτιδος
Ίσως έργο του Ικτίνου
Καταστράφηκε 8 φορές
Της Αθηνάς Γ. Καλογεροπούλου και του Γιώργου Λεκάκη
(*) Ο βωμός ευρέθη άθικτος, με όλα τα σκεύη της τελευταίας ιεροτελεστίας, όπως δακτυλίδια, καρφίτσες (Γεωμετρικής και Αρχαϊκής εποχής), μια μεγάλη σούβλα για ψήσιμο, μια πήλινη γυναικεία μάσκα, έναν χάλκινο κούρο (του 500 - 490 π.Χ. από τοπικό εργαστήρι).
Εδώ γινόταν η μεγαλη εορτή των Ελαφηβολίων των Φωκαέων,
με παγκόσμια ακτινοβολία.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΛΟΚΡΙΔΟΣ, ΕΔΩ.
Το Καλαπόδι ευρίσκεται στον 38ο παράλληλο [38°38′3″N 22°53′6″E].
Ανήκε αρχικώς στην σπουδαία Υάμπολι Φωκίδος (μόνον ο αρχαιολογικός της χώρος έχει έκταση 1.000 στρ.)! Στρατηγική θέση: Ήταν η μόνη είσοδος της Φωκίδος, για τους κατερχόμενους από βορρά προς νότο!
Σήμερα στα Δ. ευρίσκεται το ορεινό Καταφύγιο Άγριας Ζωής Καραγκιόζη - Ασπρογαίες και πιο μακρυά το επίσης Καταφύγιο Άγριας Ζωής Σβάρνιας. Συνδέεται με το χωριό Ζέλι (= Ήλιος)
Ας σημειωθεί ότι επιφανειακά ευρήματα στην τοποθεσία Αγία Ειρήνη Καλαποδίου έχουν φέρει στο φως ίχνη νεολιθικού οικισμού. Τα ευρήματα είναι εργαλεία καθημερινής χρήσεως από σκληρή πέτρα και οψιδιανό από την Μήλο Κυκλάδων. Στον περίβολο του Ιερού στους Αγίους Αποστόλους ευρέθησαν Μεσονεολιθικής και Εποχής Χαλκού πέτρινα τσεκούρια, ένα κεραμικό όστρακο βαμμένο κόκκινο, όστρακα, τρίποδες, κ.ά.
Συμμετείχε στην Φωκική Συμπολιτεία (Φωκικό Κοινό).
Ο ναός της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος - ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης "Τα 800 επίθετα της θεάς Αρτεμιδος" - ευρέθη στην θέση Άγιοι Απόστολοι, 700 μ. Α. του Καλαποδίου, επί της δημόσιας οδού Αταλάντης-Δελφών, σε λόφο 500 μ. Με διαδοχή στρωμάτων από την Υστερομυκηναϊκή εποχή. Το Ιερόν είναι μυκηναϊκής εποχής. Αποτελείτο από κτήριο και τάφρο θυσιαστηρίου. Χρονολογείται από τον 14ο αιώνα π.Χ. Μοναδικό οργανωμένο ιερό μυκηναϊκής εποχής στον ελλαδικό χώρο, με δυο ναούς των διδύμων Αρτέμιδος και Απόλλωνος! Είναι το πολυπόθητο μαντείο του Απόλλωνος των Αβών. Λειτούργησε έως το 850 π.Χ. Άρα έχει μεγάλη σημασία για την έρευνα στους κακώς λεγόμενους Σκοτεινούς Αιώνες στην ελληνική ηπειρωτική χώρα. Ο ναός είναι περίπτερος δωρικός με πρόναο, οπισθοδομή, σηκό και άδυτον (μήκους 45,80 μ. με 14 κίονες και πλάτους 19,26 μ. με 6 κίονες - 520 σπονδύλους συνολικώς)!
Στην Γεωμετρική Περίοδο (850 - 820 π.Χ.) κατεστράφησαν για 1η φορά και κατασκευάσθηκαν στην ίδια τοποθεσία ένα ιερόν με δυο ναούς μετρίου μεγέθους, ο ένας προς νότον επάνω στο Ιερόν της Μυκηναϊκής εποχής (της Αρτέμιδος) και ο άλλος προς βορά, με βωμό τύπου εστίας (του Απόλλωνος). Επίσης και μια πλατεία λατρευτικών εκδηλώσεων εμπρός των δύο ναών. Στις ανασκαφές ευρέθησαν αφιερώματα, τρίποδες, κοσμήματα και σιδερένια όπλα.
Τον 7ο αιώνα π.Χ. κατεστράφησαν για 2η φορά και κατασκευάστηκαν δυο νέοι ναοί, στην ίδια θέση, μεγαλύτερου μεγέθους. Οι ναοί αυτοί είναι από τους πρώτους πρόστυλους ναούς που έχουν βρεθεί ποτέ στον ελλαδικό χώρο! Στον ναό του Απόλλωνος ευρέθησαν σημαντικά υπολείμματα τοιχογραφιών σε secco. Εικονίζουν δύο οπλίτες στρατούς να αντικρίζουν ο ένας τον άλλο στην μάχη! Οι πίνακες χρονολογούνται στο β΄ μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Οι ελληνικές τοιχογραφίες αυτής της περιόδου είναι εξαιρετικά σπάνιες!
Ελειτούργησαν έως τις αρχές του 6ου αι. όταν κατεστράφησαν - για 3η φορά - από πυρκαϊά.
Η μεγαλύτερη πολεμική σύγκρουση του Α΄ Ιερού Πολέμου (6ος αι. π.Χ.) έγινε στις Κλεωνές Υαμπόλεως, (νυν Βάλτετσι, 1 χλμ. ΝΑ. του αρχαιολογικού χώρου), όπου οι Φωκαείς κατατρόπωσαν τους Θεσσαλούς. Μετά την νίκη αυτή των Φωκαίων (560 π.Χ.) αποφασίστηκε το ιερό να καταστεί τόπος παμφωκικός τόπος λατρείας και να εορτάζονται εδώ τα Ελαφηβόλια. Με επίχωση ισοπεδόθηκε το μέρος των προηγούμενων ναών - 4η καταστροφή τους - και οικοδομήθηκαν δυο νέοι ναοί, περίπτεροι, παράλληλα ο ένας με τον άλλο. Στο βόρειο τμήμα ο ναός του Απόλλωνος (μήκους 44,50 μ, με 18 κολώνες και πλάτους 14 μ. με 6 κολώνες) και ένας μικρότερος μάλλον της Αρτέμιδος (μήκους 26,28 μ. με 11 κολώνες και πλάτους 13,62 μ. με 6 κολώνες) στο νότιο τμήμα. Με ξύλινες και πέτρινες κολώνες, τοίχους κατασκευασμένους από ωμές πλίνθους, με σοβά και στέγες από χοντρά κεραμίδια επί ξυλοκατασκευής.
Οι δύο ναοί ξανακαταστράφηκαν - για 5η φορά - το 480 π.Χ. από τον Ξέρξη.
Μετά την νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών αποφασίστηκε η κατασκευή ενός μόνο ναού, επί των ερειπίων των δυο προηγουμένων. Ξανακαταστράφηκαν - για 6η φορά. Στο νότιο τμήμα, αφιερωμένου στην θεά Άρτεμη. Στο βόρειο ιδρύθηκε ένας βωμός (που βρέθηκε άθικτος(*). Αλλά με την αποπεράτωση του νέου ναού ήλθε και η επανακαταστροφή - για 7η φορά - του από τον μεγάλο σεισμό του 426 π.Χ.
Ο ναός του Απόλλωνος Αβών - Υαμπόλεως, σήμερα.
Νέα επανοικοδόμηση άρχισε. Ετελείωσε το 420 π.Χ. Τα σχέδια του είναι της Αθηναϊκής Αρχιτεκτονικής Σχολής του 5ου αιώνα π.Χ., και παρόμοια με αυτά του Παρθενώνος! Ίσως αρχιτέκτονάς του ήταν ο Ικτίνος. Ευρέθη μεγάλος αριθμός μεταλλικών αντικειμένων, κοσμημάτων, ειδώλων και αγαλματιδίων.
Οι κάτοικοι της Υαμπόλεως αντιτάχθηκαν στην κάθοδο του Φιλίππου των Μακεδόνων. Το 338 π.Χ. βοήθησαν τους Αθηναίους στην Μάχη της Χαιρώνειας στην Βοιωτία. Μαζί με άλλους Έλληνες απέκρουσαν το 279 π.Χ. τους Γαλάτες στις Μάχες Θερμοπυλών και Οίτης!
Η 8η καταστροφή ολοκληρώθηκε από τον (Μέγα) Θεοδόσιο.
Ευρέθησαν νομίσματα και εποχής Ιουστινιανού (6ος αιώνας μ.Χ.).
Ευρέθησαν επίσης και ενετικά και ουγγρικά νομίσματα. Από τον πόλεμο που εκήρυξε ο Μέγας Λουδοβίκος της Ουγγαρίας κατά της Ενετικής Δημοκρατίας, επί δόγη G. Gradenigo (1355 - 1356).
Τα ευρήματα από τις ανασκαφές φυλάσσονται στα Αρχαιολογικά Μουσεία Λαμίας και Αταλάντης.
Το Καλαπόδι προ οθωμανοκρατίας εξακολουθούσε ένα μεγάλο χωριό.
Στην Επανάσταση του 1821 είχε σημαντική συμμετοχή με τους: Αν. Γραμματίκα, Ζυγογιάννη, Μιχαλίτση και Γ. Μπούρχα.
Το 1894 η Βρετανική Σχολή της Αθήνας, ανέλαβε τις πρώτες σύγχρονες ανασκαφές στην περιοχή στην Κοιλάδα του Εξάρχου (τότε γνωστή ως Καλαπόδι): Στον λόφο Μπογδάνου (τώρα Ριγκουνέικα) στα βόρεια, και στον λόφο Κάστρο στα νότια. Δικό της το παραπάνω σχεδιάγραμμα της περιοχής. - Βρετανική και Γαλλική Σχολή, ΕΔΩ.
Το Καλαπόδι ανασκάφηκε (1972 - 1982) υπό την διεύθυνση του R. Felsch. Από το 2004, η έρευνα συνεχίζεται ως έργο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, αρχικώς υπό την διεύθυνση του W.-D. Niemeier και στην συνέχεια της K. Sporn.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης "Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις".
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Όμηρος (Ιλ. Β,517-526), Ηρόδοτος (Η,28), Πλούταρχος ("Γυναικών Αρεταί"), Ξενοφών (ΣΤ,4), Στράβων, Διόδωρος Σικελ. Παυσανίας, κ.ά.
- Δακορώνεια Φ. - Κωτούλας Δ. Μπαλτά Ε. Συθιακάκη Β. Τόλιας Γ. «ΛΟΚΡΙΔΑ, Ιστορία και Πολιτισμός», εκδ. Κτήμα Χατζημιχάλη, Αθήνα, χ.χ.
- Δαλιάνης Α. Ι. «Υάμπολις, Βάλτετσι Καλαπόδι. Ιστορική αναδρομή 7.000 χρόνων μιας μικρής περιοχής της Ανατολικής Λοκρίδας», εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα, 1998.
- Δαλιάνης, Α. Ι. «Μεγάλα Ελαφηβόλια», εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα, 2000.
- Κορδάτος Γ. «Ιστορία της Νεώτερη Ελλάδας», τ. ΙΧ, Αθήνα.
- Niemeier W.-D. «Kultkontinuität von der Bronzezeit bis zur römischen Kaiserzeit im Orakel-Heiligtum des Apollon von Abai (Καλαπόδι)», στο Gerlach, Iris, Dietrich (επιμ.) "Sanktuar und Ritual. Heilige Plätze im archäologischen Befund", εκδ. M. Leidorf. σελ. 33 - 42, Rahden, 2013.
- Prignitz S. "On the identification of the sanctuary of Kalapodi", Journal of Papyrology and Epigraphy 189, 2014, 133 - 146.
- Πρωτόπαππας Ζ. «ΛΟΚΡΙΔΑ», Αθήνα, 1952.
- Felsch R. "Καλαπόδι. Αποτελέσματα ανασκαφών στο ιερό της Αρτέμιδος και του Απόλλωνα της Υάμπολης στην αρχαία Φωκίδα", τ. 1–2, εκδ. Zabern, Mainz, 1996 - 2007.
Μεγαλος αρχαικος ναος Ελαφηβολος θεα Αρτεμις Καλαποδι Λοκριδος Φθιωτιδος Καλογεροπουλου αρχαιος Ελαφηβολου Αρτεμη Λοκριδας Φθιωτιδας Αρτεμιδος Λοκριδα Φθιωτιδα Λοκρις Φθιωτις χαλκινο αγαλματιδιο κουρος βωμος ανασκαφη περσες καταστροφη αρχαιων ναων 480 5ος αιωνας πΧ επιφανειακα ευρηματα Αγια Ειρηνη Καλαποδιου νεολιθικος οικισμο; ευρημα εργαλειο καθημερινη χρηση σκληρη πετρα οψιδιανος οψιανος Μηλος μηλου Κυκλαδων κυκλαδες περιβολος Ιερο Αγιοι Αποστολοι Μεσονεολιθικη Εποχη Χαλκου πετρινο τσεκουρι πελεκυς κεραμικο οστρακο βαφη κοκκινο, οστρακα, τριποδας, τριπους Felsch γερμανος αρχαιολογος φελς αθικτος, σκευη ιεροτελεστια δακτυλιδι, καρφιτσα Γεωμετρικη Αρχαικη σουβλα ψησιμο, πηλινη γυναικεια προσωπιδα μασκα, χαλκος 6ος 500 - 490 εργαστηρι καταστροφη σεισμος 426 περιπτερος δωρικος προναος, οπισθοδομη, σηκος αδυτον αδυτο κιονας κιονες σπονδυλος οικοδομηση 420 σχεδια Αθηναικη Αρχιτεκτονικη Σχολη Παρθενωνας Παρθενων αθηνων αθηνας αθηνα αρχιτεκτονας Ικτινος γιορτη εορτη Ελαφηβολια Ιερον μυκηναικη εποχη κτηριο ταφρος θυσιαστηριο 13ος μοναδικο οργανωμενο μυκηναιοι ελλαδικος χωρος 9ος 850 Απολλωνος καταστροφη 480 Ξερξης Μεγας Θεοδοσιος Φωκαεις φωκις φωκιδα ενετικα ουγγρικα νομισματα πολεμος Λουδοβικος της Ουγγαριας Ενετικη Δημοκρατια δογης γραδενιγο γραδενιγος γκραντενιγκο Gradenigo 14ος μΧ 1355 - 1356 38ος παραλληλος Υαμπολις Φωκιδος αρχαιολογικος χωρος στρατηγικη θεση μονη εισοδος Φωκιδας, ορεινο Καταφυγιο αγριας Ζωης Καραγκιοζη - Ασπρογαιες αγρια Ζωη Σβαρνιας χωριο Ζελι ηλιος ευρηματα Αγια Ειρηνη Καλαποδιου νεολιθικος οικισμος ευρημα εργαλειο Αγιοι Αποστολοι τσεκουρι Φωκικη Συμπολιτεια Φωκικο Κοινο Ελαφηβολου Αρτεμιδος Αταλαντη Δελφοι Υστερομυκηναικη ιερον μυκηναικη κτηριο ταφρος θυσια 14ος μοναδικο οργανωμενο ιερο μυκηναιοι ελλαδικος ναοι διδυμοι δισυποστατος ναος διπλος διδυμα θεος Απολλων μαντειο Απολλωνας Αβαι αβες 9ος 850 Σκοτεινοι Αιωνες χρονοι ελληνικη ηπειρωτικη χωρα περιπτερος δωρικος προναος, οπισθοδομη σηκος αδυτον αδυτο κιονες κιονας Γεωμετρικη 820 καταστροφη κατασκευη εστια πλατεια λατρεια εκδηλωση ανασκαφες αφιερωμα τριπους, κοσμημα σιδερενιο οπλο 7ος ανακατασκευη πρωυτος προστυλος ελλαδα τοιχογραφια σεκο secco οπλιτης στρατος μαχη αρχαιος πινακες ελληνικες τοιχογραφιες εξαιρετικα σπανια 6ος πυρκαια πυρκαγια μεγαλυτερη πολεμικη σγκρουση 1ος Α Ιερος Πολεμος Κλεωνες κλεωναι Υαμπολη Βαλτετσι, Φωκαεις θεσσαλια Θεσσαλοι νικη Φωκεις 6ος 560 παμφωκικος τοπος λατρειας εορτη Ελαφηβολια επιχωση ισοπεδωση οικοδομη περιπτεροι, κολωνα κολωνες ξυλινη πετρινη τοιχος ωμη πλινθος, σοβας στεγη χοντρο κεραμιδι ξυλοκατασκευη 480 5ος Ξερξης Ελληνες Περσες ερειπια αφιερωμα ιδρυση αθικτος σεισμος 426 Αβων - Υαμπολεως, 420 σχεδιο Αθηναικη Αρχιτεκτονικη Σχολη Παρθενων μεταλλικο αντικειμενο κοσμηματα ειδωλο αγαλματιδιο κατοικοι καθοδος Φιλιππος Μακεδονια 4ος 338 Αθηναιοι Χαιρωνειας Χαιρωνεια Βοιωτια 3ος 279 Γαλατες Μαχες Θερμοπυλες Οιτη Μεγας Θεοδοσιος νομισματα Ιουστινιανος μ ενετικα ουγγρικα νομισμα Λουδοβικος της Ουγγαριας Ουγγαρια ενετια βενετια Ενετικη Δημοκρατια δογης ανασκαφη Αρχαιολογικο Μουσειο Λαμιας Αταλαντης οθωμανοκρατια Επανασταση του 1821 Γραμματικας, Ζυγογιαννης, Μιχαλιτσης Μπουρχας 1894 Βρετανικη Σχολη της Αθηνας, αθηνα βρετανια πρωτη ανασκαφη Κοιλαδα Εξαρχος λοφος Μπογδανου Μπογδανος Ριγκουνεικα Καστρο σχεδιαγραμμα γαλλικη γαλλια ανασκαφες Γερμανικο Αρχαιολογικο Ινστιτουτο Αθηνων, ομηρος Ιλιας Ηροδοτος Πλουταρχος Γυναικων Αρεται Ξενοφων Στραβων, Διοδωρος Σικελιωτης Παυσανιας, Δακορωνεια Κωτουλας Μπαλτα Συθιακακη Τολιας ΛΟΚΡΙΔΑ, Ιστορια πολιτισμος Κτημα Χατζημιχαλη, Δαλιανης 7.000 χρονια 6η χιλιετια 5000 Ανατολικη Λοκρις Μεγαλα Κορδατος εποχη χαλκου Καραγκιοζης - Ασπρογαια Σβαρνια
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook