Ο Νομικός
Κώδιξ της Γόρτυνος[1]
χρονολογείται από το πρώτο μισό του 5ου αι. π.κ.χ. αι. (480 – 460 π.κ.χ.) και αποτελεί
αφ' ενός τον αρχαιότερο Νομικό Κώδικα που γνωρίζουμε και, αφ’ ετέρου, ένα από
τα πιο παλαιά (όχι, όμως από τα αρχαιότερα) γραπτά μνημεία του Ελληνικού
αλφαβητικού συστήματος γραφής.
Περιλαμβάνει
νομοθεσία Αστικού, Οικογενειακού, Κληρονομικού και Εμπορικού Δικαίου.
Ο Πλάτων
(«Μίνως», 318-321) αναφέρει ότι οι Κρήτες έχουν τους πιο παλαιούς νόμους απ’
όλους τους Έλληνες· και τους νόμους αυτούς τους θέσπισαν ο Μίνως και ο
Ραδάμανθυς.
Ο Στράβων, επίσης, αναφέρει (Ι,17) ότι επί εποχής του, ίχνη των παλαιών Μινωικών Νόμων απέμειναν στους Λυττίους, στους Γορτυνίους και σε μερικά τής εποχής του χωριά.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΕΥΡΕΣΗΣ
Το 1884 η
ανεύρεση και διάσωση της Μεγάλης Επιγραφής από τους Ι. Χατζηδάκη και Στ.
Ξανθουδίδη, στάθηκε αφορμή για μια ευρύτερη ανασκαφική έρευνα της περιοχής της
Γόρτυνας.
Το 1889 ο
Ιταλός αρχαιολόγος F. Halbherr και o Γερμανός E. Fabricius, μετά την
αυτονόμηση της Κρήτης, ξεκίνησαν τις εργασίες μέσω τής Ιταλικής Αρχαιολογικής
Αποστολής σε συνεργασία με την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Οι εργασίες
κράτησαν μέχρι και το 1940.
Η Μεγάλη Επιγραφή ήταν χαραγμένη σε οίκημα που
χρησίμευε ως Εκκλησιαστήριον ἤ Βουλευτήριον, τόπους συνάθροισης και λήψης
αποφάσεων, στην Αγορά της αρχαίας πόλης.
Ωστόσο, περί το 100 π.κ.χ. κατά την Ρωμαϊκή
Εποχή, οι λίθοι της μεταφέρθηκαν και εντοιχίστηκαν στο ρωμαϊκών χρόνων Ωδείο της
περιοχής.
Η Μεγάλη Επιγραφή αποτελούνταν από 12 στήλες ή δέλτους (Δωδεκάδελτος - βλ. παρακάτω φωτογραφίες) πάνω σε 42 συνεχομένους λίθους, και εκτεινόταν σε 630-640 στίχους, από τους οποίους σώζονται οι 605.
Το κείμενο είναι σε αρχαία δωρική διάλεκτο και το μήκος των 12 στηλών κυμαίνεται μεταξύ 53 και 55 γραμμών. Η φορά της γραφής είναι βουστροφηδόν.
Το αλφάβητο της είναι ελλιπές, αφού δεν απαντώνται τα γράμματα φι, χι, ψι, ζήτα, ήτα και ωμέγα, αν και κάποια από αυτά αντικαθιστώνται από άλλα. πχ. το Ω από το Ο, το Η από το Ε, το Π από το C, το Ι από το S και σε κάποιες περιπτώσεις ένα σημείο όπως το Θ για το Ω.
Η Μεγάλη Επιγραφή δεν βρέθηκε όλη μαζί.
Ένα μικρό της μέρος, που περιελάμβανε τους 15 πρώτους στίχους της 11ης στήλης, βρέθηκε, στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, από δύο Γάλλους αρχαιολόγους περιηγητές, τους G. Perrot και ο L. Thenon, εντοιχισμένο σ’ έναν νερόμυλο τού χωριού Άγιοι Δέκα.
Είκοσι χρόνια αργότερα, ο επίσης μεγάλος Γάλλος ελληνιστής, αρχαιολόγος και επιγραφολόγος, B. Haussoulier, βρήκε εντοιχισμένο σε ένα σπίτι του ίδιου και πάλι χωριού, ένα νέο τμήμα τής επιγραφής: εκείνο που περιλαμβάνει τους 15 πρώτους στίχους από τους Νόμους.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΙΧΕ Ο ΚΩΔΙΞ
Οι Νόμοι της Γόρτυνος είναι υποδειγματικοί για το πνεύμα ελευθερίας που τούς διείπε, καθώς και για την προοδευτικότητά τους. Δεν είναι απλά οι Νόμοι μιας Κρητικής Πολιτείας, αλλά ο αρχαιότερος κώδιξ ελληνικού Δικαίου και θεωρούνται ως η μεγαλύτερη προσφορά της Κρήτης της κλασσικής εποχής στον παγκόσμιο πνευματικό πολιτισμό.
Ο βασικός κορμός των ζητημάτων τα οποία πραγματεύεται, είναι η υιοθεσία, η διαδοχή και κληρονομία, τα διαζύγια, τα εξώγαμα τέκνα, οι δωρεές, τα εγκλήματα κατά των ηθών, η υποθήκευση χρεών, οι πωλήσεις, αλλά και θέματα προσωπικής ελευθερίας για τους δούλους και τα δικαιώματα τους.
Ένα μικρό
«δείγμα γραφής», οι παρακάτω Νόμοι:
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ
ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Η θέση της
γυναίκας στην κοινωνία της Γόρτυνος, ήταν πολύ καλύτερη από αυτήν της Αθήνας.
Ενώ, για παράδειγμα, η Αθηναία δεν είχε προσωπική περιουσία και είχε την ανάγκη
πάντα ενός προστάτη και εκπροσώπου της στην πόλη, η Γορτύνια μπορούσε να έχει
δική της περιουσία και μπορούσε επίσης να εμφανίζεται μόνη, χωρίς συμπαραστάτη,
στα δικαστήρια για τις υποθέσεις της.
Το μόνο που
δεν είχε, ήταν το δικαίωμα της υιοθεσίας. Είχε πάντως το δικαίωμα να διαθέτει
κάθε πράγμα που τής ανήκε, να αποφασίζει μόνη για τον γάμο της και να διανέμει
με τους αδελφούς της την πατρική κληρονομία.
Είναι
σημαντικό επίσης το γεγονός πως ο γάμος δεν επηρέαζε τα δικαιώματα των συζύγων
πάνω στην περιουσία τους, είτε αυτή αποκτήθηκε πριν από τον γάμο είτε μετά. Αν ο
σύζυγος προχωρούσε σε απαλλοτρίωση ή επιβάρυνση της περιουσίας της συζύγου,
ήταν υποχρεωμένος να την επιστρέψει διπλή και να αποκαταστήσει τυχόν ζημιά.
Όριζε επίσης
ότι:
- Αν ένας
άνδρας πεθάνει χωρίς να αφήσει τέκνα, η γυναίκα του, εαν θέλει, μπορεί να
ξαναπαντρευτεί κρατώντας την περιουσία της και όσα τής έχει δώσει επί πλέον ο
άνδρας της, σύμφωνα με το νόμο, μπροστά σε τρείς ενήλικους μάρτυρες.
- Αν πάρει
κάτι από τα τέκνα της, αυτό αποτελούσε θέμα δίκης.
- Αν μια
διαξευγμένη γυναίκα γεννήσει, πρέπει να φέρουν το παιδί στον πρώην σύζυγο της
στο σπίτι του, με την παρουσία τριών μαρτύρων. Αν αυτός δεν το παραλάβει, το
παιδί θα πρέπει να υπαχθεί στην εξουσία της μητέρας του, είτε για να ανατραφεί
είτε για να εκτεθεί.
- Αν μια
μητέρα αποβιώσει αφήνοντας τέκνα, την μητρική περιουσία να την διαχειρίζεται ο
πατέρας. Να μην την πουλά όμως και να μην την ενεχυριάζει, αν δεν συναινέσουν
τα τέκνα, όταν ενηλικιωθούν.
- Αν ο
άντρας νυμφευθεί άλλη γυναίκα την διαχείριση της πατρικής περιουσίας να έχουν
τα τέκνα.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΔΟΥΛΩΝ
- Αν
κάποιος βιάσει μια δούλη οικόσιτη, να καταβάλει πέντε στατήρες. Αν όμως η δούλη
έχει ήδη διακορευτεί, να καταβάλει έναν οβολό, αν την βίασε την ημέρα και δύο
οβολούς αν την βίασε την νύχτα, και η δούλη να καταθέσει ενόρκως.
- Αν
κάποιος βιάσει ελεύθερο ή ελεύθερη θα καταβάλει εκατό στατήρες. Αν ένας δούλος
βιάσει ελεύθερο ή ελεύθερη θα καταβάλει τα διπλά από αυτά.
- Αν μια
οικέα (δούλη) χωρίσει έναν οικέα, είτε εν ζωή ή μετά τον θάνατο του, να διατηρεί
την περιουσία της. Αν πάρει κάτι επί πλέον αυτό είναι θέμα δίκης.
- Αν ένας
δούλος (οικέας) έλθει σε σπίτι ελεύθερης και νυμφευθεί μια ελεύθερη γυναίκα τα
τέκνα τους να είναι ελεύθερα. Αν όμως μια ελεύθερη γυναίκα έλθει σε σπίτι
δούλου και παντρευτεί έναν οικέα τα τέκνα να είναι δούλοι.
Η Μεγάλη
Επιγραφή, όταν ανακαλύφθηκε θεωρήθηκε ως η μεγαλύτερη αρχαιολογική ανακάλυψη
του 19ου αιώνα.
ΠΗΓΗ: Τα στοιχεία
που παρουσιάζουμε ανωτέρω, προέρχονται από την μετάφραση τού Κώδικα στα νέα
ελληνικά, όπως εμφανίζεται στο βιβλίο του αρχαιολόγου Α. Βασιλάκη «Η μεγάλη επιγραφή με τον Κώδικα των Νόμων στην Γόρτυνα».
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.11.2024.
[1] Γόρτυς / Γόρτυνα είναι μία από τις σημαντικότερες
πόλεις της Κρήτης, με αδιάκοπη ιστορία 6.000 χρόνων τουλάχιστον και ένας από
τους μεγαλύτερους σε έκταση αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. Βρίσκεται στο
Νότιο Κεντρικό τμήμα της Κρήτης στην εύφορη πεδιάδα της Μεσαράς, 45 χλμ. νοτίως
του Ηρακλείου. Φημίζεται για την πρώτη ανθρώπινη κατοίκηση στο νησί στο τέλος
της Νεολιθικής περιόδου (5η χιλιετία π.Χ.).
Η Γόρτυς, πήρε το όνομά της από τον Γόρτυνα, γιό του
Ραδαμάνθυος, βασιλέα της Φαιστού και αδερφού του Μίνωος, ο οποίος και την
ίδρυσε.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook