Του Γιώργου Λεκάκη
Μια νέα
κούκλα-σύμβολο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 παρουσιάσθηκε προσφάτως, αυτή του
Πρωτέως. Όμως ποιος ήταν στ’ αλήθεια αυτός;
Ο Πρωτεύς
λογιζόταν θαλάσσιος θεός, υιός του Διός, ή του Ωκεανού, ή υιός και υπηρέτης του
Ποσειδώνος.
Αναφέρεται
πως κατοικούσε στην Κάρπαθο. Ζούσε, συνήθως, περί την Αιγυπτία θάλασσα – τότε η
Αίγυπτος ήταν αυτό που λέμε σήμερα «εξοχή» για τους αρχαίους μας προγόνους.
Μεταξύ Καρπάθου-Ρόδου και Αιγύπτου τον βρήκε ο Κάδμος, όταν αναζητούσε την
αδελφή του, Ευρώπη, και του ζήτησε να τον ακολουθήσει. Έφθασαν στην Παλλήνη
Χαλκιδικής. Ο βασιλιάς της Σιθωνίας Κλίτος του έδωσε την θυγατέρα του, Χρυσονόη
ή Τορώνη – γι’ αυτό λογιζόταν Παλληναίος. Μαζί έδιωξαν από την Βισαλτία τους
παλαιούς κατοίκους της, και ίδρυσαν νέο βασίλειο.
Με την
Τορώνη, απέκτησε τον Τηλέγονο και τον Πολύγονο ή (Τμώλο). Υπέδειξε στον Ηρακλή
πού ευρίσκεται ο Κήπος των Εσπερίδων (ο πιο δυτικός κήπος δηλαδή). Αλλά, ο
Ηρακλής φόνευσε τους υιούς του Πρωτέως σε μονομαχία. Και ο δυστυχής πατέρας, μη
αντέχοντας τον χαμό των παιδιών του, έπεσε στην θάλασσα. Γι’ αυτό όσοι ναυτικοί
τον είδαν, έλεγαν πως «ούτε κλαίει, ούτε γελάει» (φράση που έμεινε έκτοτε για
ό,τι είναι αδιάφορο). Τότε οι θεοί τον ευσπλαγχνίσθηκαν και τον πέρασαν στην αθανασία.
Μητέρα του
θεωρείτο η νύμφη Φοινίκη (κατ’ άλλους η Τηθύς).
Ο θεός
Ποσειδών του ανέθεσε την φύλαξη των θαλασσίων ποιμνίων του. Επέβλεπε και
ποίμαινε τις φώκιες, λοιπόν, καθώς και άλλα θαλάσσια ζώα. Σε αντάλλαγμα του
προσέφερε την δύναμη να μεταβάλλεται / μεταμορφώνεται σε ό,τι ήθελε και να μαντεύει το μέλλον.
Αλλά ο Πρωτεύς ποτέ δεν έλεγε το μέλλον, εάν δεν εξαναγκάζετο να το κάμει. Κι
αυτό γινόταν μόνο εάν τον συνελάμβανε κάποιος κοιμώμενο, τον έδενε ασφαλώς και
του υπέβαλε επίμονες ερωτήσεις! Τότε αυτός ο δύστροπος δαίμων ελάμβανε διάφορες
μορφές: Γινόταν διαδοχικώς λέων, τίγρις, κάπρος, δράκων, ύδωρ, δένδρο, και πυρ
και εν τέλει επανερχόταν στην αρχική του μορφή. Εάν ο ερωτών δεν είχε φοβηθεί
και επέμενε, τότε και μόνον τότε ο θεός του μάντευε τα μελλούμενα αψευδώς…
Εξ αιτίας
αυτών των μεταμορφώσεων και των εναλλαγών του («πρωτεϊκότης του δαίμονος»), η
διδασκαλία των ορφικών έλεγε πως ο Πρωτεύς (= Πρώτος) ήταν ό,τι λέει και το
όνομά του, δηλαδή εκ των πρώτων, δηλαδή σύμβολο της αρχικής ύλης.
Οι αρχαίοι,
τον φαντάζονταν ως γέροντα, ο οποίος να αναδύεται κάθε μεσημέρι εκ της θαλάσσης
και να αναπαύεται στην παραλία με τα θαλάσσια ποίμνιά του. Ο μέγας Όμηρος τον
αναφέρει ως «άλιο γέροντα».
Ο Πρωτεύς
έγινε βασιλεύς της Μέμφιδος ή του Φάρου (νησίδα της μετέπειτα Αλεξανδρείας, στις εκβολές του
Νείλου) Αιγύπτου – άλλωστε όλοι οι πρώτοι βασιλείς της Αιγύπτου ήσαν Έλληνες.
Θεωρήθηκε τότε ως ένας εκ των υιών του ονοματίσαντα την χώρα, του Έλληνα
βασιλιά Αιγύπτου (και της Αργυρίας).
Υποδέχθηκε
τον στραηγό θεό Διόνυσο, κατά τις περιπλανήσεις του.
Ο Πρωτεύς
νυμφεύθηκε την Νηρηίδα Ψαμμάθη και απέκτησε τον Θεοκλύμενο και την Ειδώ / Ειδοθέα
(αργότερα ονομασθείσα Θεονόη ή Θειώνη). Θυγατέρες του αναφέρονται η Ευρυνόμη
και η Καβείρα (ή Καβειρώ), η οποία έσμιξε με τον Ήφαιστο και έτεκε τους
Καβείρους.
Στον θρόνο
της Αιγύπτου τον διαδέχθηκε ο υιός του Θεοκλύμενος – γνωστός και ως ο πλούσιος
φαραώ Ραμψίνιτος (περί τον 12ο αι. π.Χ.) – γι’ αυτό και είναι πολύ
γνωστή η σχέση αυτού του φαραώ με τα Καβείρια Μυστήρια. Αυτός ενόχλησε με
ερωτικές προτάσεις την Ελένη, κι εκείνη κατέφυγε στον τάφο του Πρωτέως, όπου
την βρήκε ο Μενέλαος και την αναγνώρισε. Ο Θεοκλύμενος, όμως, αντίθετα από τον
πατέρα του, θανατώνει όλους τους ξένους οι οποίοι τύχει να βρεθούν στην χώρα
του! Τότε η Ειδοθέα, φροντίζει το ζευγάρι να φύγει ασφαλώς από την χώρα.
Ο Μενέλαος
έμαθε πώς να επιστρέψει ασφαλώς στην Σπάρτη, ερχόμενος εκ Τροίας, αλλά με…
μέσον την Ειδοθέα. Αφού αυτός και τρεις συντρόφοι του ενεδύθησαν με δέρματα
φώκιας, ξάπλωσαν στην παραλία μαζί με τον θεοποιημένο βασιλιά, τον συνέλαβαν
και με τον προαναφερόμενο τρόπο του πήραν μαντεψιά...
Με την
επικράτηση του Δωδεκαθέου όλοι οι μικρότεροι θαλάσσιοι θεοί δαίμονες
παραμερίσθηκαν και ξεχάσθηκαν, εν όψει του Ποσειδώνος.
ΠΗΓΗ: από την στήλη του Γ. Λεκάκη «Ελληνικο Λεξικο» της εφημ. «΄Εθνος της Κυριακής», 28.9.2003. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.9.2003.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Βιργίλιος, Ευριπίδης («Ελένη» 1-67 και 1165), Ζηνόδοτος, Ηρόδοτος (2,112-120), Λυκόφρων («Αλεξάνδρα» 112-125), Μανέθων, Όμηρος (δ 351-570), ορφικά, κ.ά.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook