Το ΙΕΡΟ ΣΠΗΛΑΙΟ του ΔΙΟΝΥΣΟΥ στην ΙΚΑΡΙΑ με τους ΛΑΞΕΥΤΟΥΣ ΟΦΘΑΛΜΟΥΣ της ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΘΕΑΣ των ΘΡΑΚΩΝ και τα ΜΥΘΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ – ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ στο ΑΓΝΩΣΤΟ ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ - του Απ. Τσακρίδη

Το ΙΕΡΟ ΣΠΗΛΑΙΟ του ΔΙΟΝΥΣΟΥ

στην ΙΚΑΡΙΑ

με τους ΛΑΞΕΥΤΟΥΣ ΟΦΘΑΛΜΟΥΣ

της ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΘΕΑΣ των ΘΡΑΚΩΝ

και τα ΜΥΘΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ στο ΑΓΝΩΣΤΟ ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ

Του Απόστολου Τσακρίδη

Η Νήσος Ικαρία, ανήκει γεωγραφικά στο σύμπλεγμα των Ανατολικών Σποράδων του Αιγαίου. Συνορεύει από Βορρά με την Χίο, από Νότο με την Πάτμο και τους Κορσεούς, από Ανατολάς με την Σάμο και από Δυσμάς με την Μύκονο.

Το όρος Δράκανον ή Πράμνος (αρχαίο τοπωνύμιο με μυθολογική προέλευση) είναι η οροσειρά, η οποία κατευθύνεται από ΒΑ προς ΝΔ. Βόρεια του Δρακάνου υπάρχει ο όρμος «Ιερό» με το ομώνυμο σπήλαιο. Σε βραχώδη πλαγιά δεσπόζει το ιερό άντρον του Διονύσου, του οποίου σήμερα, μεγάλο μέρος της οροφής έχει καταπέσει. Πλήθος οστράκων, κεραμικών, θραυσμάτων μαρμάρων, κιόνων εντός και εκτός της θάλασσας, λείψανα βωμών και σημάδια από λαξευτές κόγχες στους βράχους, αποτελούν ενδείξεις τόπου αρχέγονης λατρείας.

Από το απώτατο παρελθόν η νήσος «Μάκρις» όπως ήταν και η προϊστορική ονομασία της συνδέεται μυθολογικά (ακόμα και γεωμυθολογικά, ανατρέξτε στο βιβλίο Γεωμυθολογία του καθηγητού Ηλ. Μαριολάκου) με τον θεό προστάτη της οργιαστικής φύσης και των αρχέγονων ανθρώπινων ενστίκτων, Διόνυσο.

Στους ιστορικούς χρόνους η λατρεία του θεού ήταν διαδεδομένη στις πόλεις και τα χωριά της νήσου Ικαρίας και τούτο το πιστοποιούν τα αρχαιολογικά ευρήματα και οι φιλολογικές πηγές. Πολλές περιοχές της αρχαιότητας διεκδικούσαν την τιμή της γέννησης του θεού στον τόπο τους. Το ίδιο συνέβαινε και με τους αρχαίους Ικάριους οι οποίοι πίστευαν ότι ο Δίας γέννησε τον Διόνυσο στην Ικαρία, στο Δράκανο (Ομηρικός ύμνος εις Βάκχον, Θεοκρ. ειδ 6.33).

Ο Θεόκριτος γράφει συγκεκριμένα στους στίχους του:

«χαίρε μοι Διόνυσος,

ον εν Δρακάνω νιφόεντι Ζεύς ύπατος

μεγάλαν επιγουνίδα θηκάτο λύσας».

Η νήσος «εν ή το πρώτον έφυ άμπελος» και του παραγώγου αυτής του πράμνιου οίνου, γίνεται αναφορά στην Ομήρου Ιλιάδα.

Πολλά από τα τοπωνύμια της Ικαρίας με μυθολογική προέλευση, δηλώνουν την σχέση της με τη λατρεία του Διονύσου και κάποια εξ’ αυτών όπως θα αναφερθεί και στην συνέχεια έχουν σχέση με την Θράκη (βλέπε τον χάρτη στις φωτογραφίες).

Οι Ατσιππάδες σχετίζονται με το όνομα μίας εκ των τροφών του Διονύσου, η οποία λεγόταν Ίππα ή Ίπτα. (Πολλές Νύμφες, ενώ φέρουν ένα όνομα παρουσιάζονται ως δύο πρόσωπα: Ίππα- Ιππάδες, Νύσσα-Νύσσες). Αυτή, όταν ο θεός γεννήθηκε τον παρέλαβε και τον τοποθέτησε σε Λίκνο τον στεφάνωσε με φίδια και κατέφυγε σε σπήλαιο όπου ασχολήθηκε με την ανατροφή του (49ος ορφικός ύμνος: Ίππας θυμίαμα).

Σε άλλες αρχαίες πηγές ως τροφός του Διονύσου αναφέρεται η Ερίφη, από την οποία έλαβε και την επωνυμία Ειραφώτης (48ος ορφικός ύμνος). Κατ' άλλη παράδοση ο Ζεύς για να προφυλάξει τον Διόνυσο από την οργή της Ήρας, τον μεταμορφώνει σε Ερίφιον και ο Ερμής τον μεταφέρει στην Νύσσα, βουνό ή κατ' άλλους δροσερή κοιλάδα με σπήλαιο. Εκεί παραδόθηκε στις Νύμφες για να τον αναθρέψουν. Η Νύσσα παραδίδεται από μεταγενέστερες μαρτυρίες ως γενέτειρα του Διονύσου και άλλοτε ως τροφός του. Τα ονόματα των τροφών αυτών διατηρούνται στην Ικαρία στα τοπωνύμια Ερίφη στις κορυφές του Πράμνου και Νύσσες στο χωριό Καραβόσταμο.

Με τις Διονυσιακές τελετουργίες σχετίζονται και οι Θράσσες Μαινάδες. Μια από αυτές ήταν η Κοσκώ, της οποίας το όνομα σχετίζεται με το τοπωνύμιο Κοσκινάς. Η Κοσκώ οργάνωσε και τον Διονυσιακό θίασο των Πλατανιστών. Αλλά και Πλατανίτης προσφωνείται ο Διόνυσος και Πλατανιστής, Πλαταμώνας και Πλατανωπή διασώζονται ως τοπωνύμια στη Βόρεια και Νότια Ικαρία.

Από επιγραφή στη Μαγνησία κοντά στον Μαίανδρο (2ος μ.Χ. αι.) και από επιγραφή σε βωμό στην ίδια πόλη (1ος μ.Χ. αι) πληροφορούμαστε για την Διονυσιακή λατρεία στην περιοχή και ότι σύμφωνα με Δελφικό χρησμό ιδρύθηκαν εκεί τρείς σύλλογοι:

        - των Πλατανιστών

        - των Περιχώρων και

        - των Καταιβατών - ΔΙΑΒΑΣΤΕ για τους ΘΡΑΚΕΣ ΚΑΤΑΙΒΑΤΕΣ ΘΕΟΥΣ, στο βιβλίο του Γ. Λεκάκη "Αρχαία και σύγχρονα ιστορικά ναυάγια των ελληνικών θαλασσών και η λαογραφία της θάλασσας".

που τα ονόματα αυτά τα συναντάμε και ως τοπωνύμια στην Ικαρία (Πλατανιστής, Περίχου, Καταβασίδι).

Ένα από τα πολλά επίθετα του θεού είναι και Διόνυσος Φλεύς. - ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης "Διόνυσος, ο θεός που τα έχει 400". Οι αρχαίοι ερμηνεύουν το φλές (ή φλέος ή φλοιός) ότι έχει σχέση με τους νέους βλαστούς και την βλάστηση και την άνθηση. Αλλά και Φλειώ το όνομα μίας Βάκχης ή Μαινάδας και Φλέως είναι είδος καλαμιού, που ίσως εχρησιμοποιείτο στην κατασκευή των θυρσών κατά τις Διονυσιακές τελετές. Το επίθετο αυτό του θεού διασώζεται σήμερα στην ονομασία του χωριού Φλες.

Η θέση Φύτεμα είναι δυνατόν να σχετισθεί με τον Φύτιο, γιό του Ορεσθέα και πατέρα του Οινέα, από το όνομα του οποίου η άμπελος ονομάσθηκε Οίνη ή Οινή και που είναι το όνομα της αρχαίας πόλης της Ικαρίας Οινόης (σημερινός Κάμπος).

Το τοπωνύμιο Κεραμέ, στην βόρεια και στη νότια Ικαρία συνδέονται με τους διονυσιακούς μύθους, μια και ο γιος του Διόνυσου και της Αριάδνης ονομαζόταν Κέραμος.

Ένα άλλο επίθετο του Διόνυσου είναι Εννάλιος, το οποίο αποδίδεται και στον θεό Άρη. Το συναντάμε και αυτό ανατολικά των αρχαίων Θέρμων στο τοπωνύμιο Νεάλια, κοντά στον τεράστιο ογκόλιθο που ονομάζεται Δαιμονόπετρα (και Δαίμων αποκαλείται ο Διόνυσος). Σήμερα πιστεύεται ότι από τη Δαιμονόπετρα φεύγουν προς το ηφαίστειο της Σαντορίνης οι καλλικάτζαροι (σάτυροι) μετά την τελετή του αγιασμού των Θεοφανείων.

Εκτός των παραπάνω, ο Διόνυσος προσφωνείται ως Στύλος και Περικιόνιος (47ος ορφικός ύμνος). Τα επίθετα αυτά διασώζονται ως τοπωνύμια: Στύλος στο Αμάλου, Στελί στην Μεσαριά, Κιόνι(ον) στο χωριό Νέγια.

Ακόμα και τα τοπωνύμια Κέρος, Κισσές, Κισσώντας, έχουν σχέση με επίθετα του Διόνυσου (Διόνυσος Βούκερος, Δίκερος, Ταυρόκερος, Κεραός - Διόνυσος Κισσός ή Κισσεύς). Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θράκας Βασιλιάς Κισσέας πιθανόν να πήρε το όνομα του ως μυημένος εις τα Διονυσιακά Μυστήρια.

Ο Βουτσιδές ποταμός στον Κάμπο της νήσου, μπορεί να συσχετισθεί με τον Βούτη, βασιλιά των Θρακών, ο οποίος οδήγησε αποίκους στην γειτονική Νάξο, έκανε επιδρομές στα γύρο νησιά και οι μύθοι αυτοί είναι συνδεδεμένοι στενά με τον Διόνυσο και τις Θράσσες Μαινάδες. Ίσως το τοπωνύμιο αυτό να έχει σχέση με τη λέξη Βούτης που σημαίνει βουκόλος, αγελαδάρης και που το συναντάμε ως τίτλο διονυσιακών θιάσων (οι Θράκες Βίστωνες ήταν οι πρώτοι που εξημέρωσαν του βίσσωνες).

Όλα τα παραπάνω τοπωνύμια παρουσιάζουν εξαιρετικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον και δείχνουν την παρουσία ανθρώπινης δραστηριότητας στις περιοχές πριν από χιλιάδες χρόνια. Η δύναμη του Ελληνικού μύθου διασώζει τη μνήμη της γεωγραφίας (γεωμυθολογίας) και είναι άμεσα συνδεδεμένη με το παρελθόν και την ιστορία του τόπου.

Διονυσιακές οργιαστικές (μυστηριακές) βακχικές τελετές, εκστατικοί χοροί, τύμπανα και θύρσοι που προέρχονται από τα κατάφυτα βραχώδη όρη της Θράκης (Ροδόπης και Παγγαίο) επιβιώνουν από τα βάθη του αρχαίου παρελθόντος μέσα από ιερά δρώμενα, θεατρικές παραστάσεις, ποιητικά έργα και μύθους μέχρι τον αρχαίο κλασσικό Ελληνικό κόσμο. Το «νήμα» της μυθικής παράδοσης είναι ένα αδιάσπαστο και συνεχές, στο πέρασμα του χρόνου και ενώνει πολιτισμικά τους κατοίκους του Αιγαιακού και περιαιγαιακού γεωγραφικού χώρου.

Η σχέση της Ικαρίας με τον Διόνυσο και η συσχέτιση των παλαιών μυθικών τοπωνυμίων με την Θράκη, τα πολυάριθμα μεγαλιθικά μνημεία (Θρακικός Μεγαλιθισμός) όπως, Μενίρ (ορθόλιθοι), ντολμένς, τα αντιπειρατικά κτίσματα (δρακόσπιτα κάτω από γιγαντιαίους ογκόλιθους), λίθινα πατητήρια σταφυλιού και οι ιερές σπηλαιώδεις κόγχες, μας προκαλούν να εξετάσουμε την πιθανότητα, ότι, σε κάποια άγνωστη χρονική περίοδο – φάση της προϊστορίας (πριν το γεγονός του Τρωικού πολέμου), αποικιστές από την Θράκη να εγκαταστάθηκαν στο νησί. Πιθανόν να έχτισαν μεγαλιθικές κατασκευές και να μύησαν τους ντόπιους κατοίκους στη χθόνια λατρεία του Διονύσου και της Μεγάλης Μητέρας θεάς.

Στην Αιγαιακή Θράκη, όπως και σε άλλους μεγαλιθικούς τόπους του Ελλαδικού χώρου (στο Αιγαίο και πέριξ αυτού) δίπλα στην χθόνια λατρεία της Μεγάλης Μητέρας (θηλυκή αρχή - γη) είναι απαραίτητος ο πάρεδρος θεός, προστάτης της βλάστησης της φύσης, Διόνυσος (Αρσενική γονιμοποιός αρχή - Ήλιος).

Στον όρμο του Ιερό, κοντά στο σπήλαιο της γέννησης του θεού Διονύσου (μήπως η γέννησή του σε αυτόν τον τόπο συμβολίζει παραβολικά την αρχή της λατρείας του στο νησί και στα γύρω νησιά; Όπως και την δραστηριότητα της παραγωγής οίνου μέσω της ιερής τελετουργίας του πατήματος;), διακρίνονται οι γνωστοί λαξευτοί οφθαλμοί της Μεγάλης Μητέρας θεάς που συναντάται στη Θράκη του Αιγαίου (Μεγαλιθικά μνημεία της Αιγαιακής Θράκης, Μια ανθρωπολογική προσέγγιση του καθηγητού Στ. Κιοτσέκογλου).

Η έρευνα έγινε αποκλειστικά μέσω των βιβλιογραφικών πηγών και του οπτικού υλικού. Ένα ταξείδι στο νησί της Ικαρίας, θα με βοηθούσε να σχηματίσω μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.11.2024.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ:

- Παλαιολιθικά, νεολιθικά και μεγαλιθικά μνημεία στην Ικαρία», Novo Scriptorium.

- «Άμπελος η εν Ικάρω», εκδ. Ν. Αφιανές, Ικαρία, 2004.

- ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ. (βίντεο).

αρχαιο ιερον ΙΕΡΟ ΣΠΗΛΑΙΟ θεος ΔΙΟΝΥΣΟΣ νησος νησι ΙΚΑΡΙΑ ΛΑΞΕΥΤΟΙ ΟΦΘΑΛΜΟΙ σπηλαιοματια ΜΕΓΑΛΗ ΜΗΤΕΡΑ ΘΕΑ ΘΡΑΚΩΝ αρχαιοι θρακες αρχαια θρακη ΜΥΘΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Τσακριδης ΙΕΡΟΝ ΣΠΗΛΑΙΑ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΙΚΑΡΙΑΣ ΛΑΞΕΥΤΑ ματια ΟΦΘΑΛΜΟΣ ΜΥΘΙΚΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΑ ΑΙΓΑΙΟΥ νησος γεωγραφια νησαιο συμπλεγμα Ανατολικες Σποραδες Χιος Πατμος δωδεκανησα Κορσεοι Σαμος Μυκονος κυκλαδων κυκλαδες ορος Δρακανον Δρακανο Πραμνος αρχαιο μυθολογια προελευση οροσειρα ορμος Ιερος αντρον αντρο οστρακο κεραμικο θραυσμα μαρμαρο κιονας θαλασσα λειψανα βωμος λαξευτη κογχη βραχος, αρχεγονη λατρεια Μακρις προιστορια γεωμυθολογια Μαριολακος προστατης οργιαστικη φυση αρχεγονο ανθρωπινο ενστικτο ιστορικα χρονια χωριο νησι αρχαιολογια ευρημα αρχαιοτητα γεννηση θεου Ικαριοι Διας ζευς ομηρικος υμνος εις Βακχον, βακχος Θεοκριτος στιχος χαιρε μοι Δρακανω νιφοεντι υπατος μεγαλαν επιγουνιδα θηκατο λυσας πρψτον εφυ πρωτη πρωτο αμπελος αμπελι πραμνιος οινος Ομηρου Ιλιαδα ομηρος ιλιας Ατσιππαδες Ατσιπαδες τροφος ιππα ιπτα Νυμφες,ιπα Ιππαδες, Νυσσα Νυσσες γεννα λικνο στεφανι φιδια φιδι οφις σπηλια ανατροφη ορφικος υμνος θυμιαμα νυμφη Εριφη, επωνυμια επιθετο επιθετα Ειραφατης ορφεας οργη θεα ηρα μεταμορφωση εριφιον εριφιο Ερμης βουνο δροσερη κοιλαδα ανατροφη γενετειρα ονομα τροφοι κορυφη Καραβοσταμο διονυσιακη τελετουργια Θρασσες Μαιναδες Κοσκω Κοσκινας Κοσκο διονυσιακος θιασος Πλατανιστες Πλατανιτης προσφωνηση Πλατανιστης, Πλαταμωνας Πλαταμων Πλατανωπη Βορεια νοτια επιγραφη Μαγνησια Μαιανδρος ποταμος 2ος μΧ αιωνας βωμος πολη 1ος δελφοι Δελφικος χρησμος ιδρυση συλλογος,Περιχωρων Καταιβατων, Πλατανιστης, Περιχου, Καταβασιδι καταιβατης καταιβατες περιχωρα Φλευς φλεας αρχαιοι φλεος φλοιος βλαστος βλαστηση ανθηση Φλειω Βακχη βακχιδα Μαιναδα Φλεως ειδος καλαμι κατασκευη θυρσος τελετη χωρια Φυτεμα Φυτιο, Ορεσθεας Ορεσθευς Οινεας, Οινευς οινη Οινος Οινοη Καμπος Κεραμε μυθος, Αριαδνη Κεραμος Ενναλιος, Εναλιος αρης Θερμα Νεαλια, τεραστιος ογκολιθος Δαιμονοπετρα Δαιμων Δαιμωνας ηφαιστειο θηρα Σαντορινη καλλικατζαροι καλλικαντζαροι καλικατζαροι καλικαντζαροι σατυροι αγιασμος Θεοφανεια σατυρος Στυλος Περικιονιος Αμαλου, Στελι Μεσαρια Κιονι κιονιον κιονιο Νεγια Κερος, Κισσες, Κισσωντας, Βουκερος, Δικερος, Ταυροκερος, Βουκερως, Δικερως, Ταυροκερως Κεραος Κισσος Κισσευς Θρακας Βασιλιας Κισσεας μυηση Μυστηρια Βουτσιδες ποταμι Βουτης, βασιλευς αποικια Ναξος, επιδρομη νησια μυθοι Θρασσα βουκολος, αγελαδαρης διονυσιακοι θιασοι Βιστωνες εξημερωση βισσωνας βισσων ανθρωπινη δραστηριοτητα ελληνικος μνημη ιστορια οργιαστικη μυστηριακη βακχικη τελετες, εκστατικος χορος, τυμπανο θυρσοι Ροδοπη Παγγαιο δρωμενα, θεατρικη παρασταση ποιητικο εργο αρχαιος κλασσικος Ελληνικος κοσμος μυθικη παραδοση πολιτισμος αιγαιακος περιαιγαιακος γεωγραφικος χωρος Θρακικος Μεγαλιθισμος μενιρ ορθολιθος ντολμεν, αντιπειρατικο κτισμα δρακοσπιτο γιγαντιαιος ογκολιθος λιθινο πατητηρι σταφυλι σπηλαιωδης κογχη αγνωστη Τρωικος πολεμος αποικιστες μεγαλιθικες κατασκευες μυηση χθονια αιγαιακη θηλυκη αρχη - γη παρεδρος αρσενικη γονιμοποιος ηλιος πατημα Κιοτσεκογλου παλαιολιθικη εποχη Ικαρος ικαριωτες

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ