Το Σπήλαιο Σχιστού βρίσκεται σε υψόμετρο 259 μ. περίπου στις ΝΔ. κλιτύες του όρους Αιγάλεω και σε μικρή απόσταση από το ΒΙΟ.ΠΑ. Σχιστού Κερατσινίου Πειραιώς.
Η τοξωτή
είσοδός του, μήκους 10 μ. και ύψους 4 μ. περίπου, έχει ανατολικό προσανατολισμό
και διαθέτει πλάτωμα με δυνατότητα εποπτείας του όρους Αιγάλεω έως και την
Σαλαμίνα.
Η κατάβαση
στο εσωτερικό του σπηλαίου είναι τεχνητά διαμορφωμένη με άνδηρα-αναλήμματα και
σκαλοπάτια λαξευμένα στο βράχο, πιθανότατα από τους ιστορικούς χρόνους. Το
συνολικό μήκος του σπηλαίου φτάνει τα 70 μ. και το πλάτος του τα 12-15 μ.
Η ανασκαφική έρευνα, που διεξάγεται από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, έχει προσδιορίσει με ακρίβεια τις φάσεις χρήσης του σπηλαίου μέσω της συστηματικής εφαρμογής απόλυτων μεθόδων χρονολόγησης. Πιο συγκεκριμένα, εφαρμογή τέτοιων μεθόδων σε εργαλεία από οψιδιανό (ηφαιστειακό πέτρωμα που προέρχεται από την Μήλο Κυκλάδων), που βρέθηκαν στα βαθύτερα στρώματα πριν από την εμφάνιση κεραμικής, αποδεικνύουν ότι το σπήλαιο πρωτοχρησιμοποιήθηκε στο τέλος της Ανώτερης Παλαιολιθικής (12η - 11η χιλιετία π.Χ.). Πρόκειται για την αρχαιότερη απόλυτη χρονολόγηση που τεκμηριώνει την διακίνηση οψιδιανού στο Αιγαίο. ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκακης "Ναυτικά ταξείδια Μήλος - Κρήτη, για εμπόριο οψιδιανού, πριν 12.000 χρόνια!!!" - Με την ίδια μέθοδο πάντως, εφαρμοσμένη και πάλι σε εργαλεία οψιδιανού ανώτερων στρωμάτων, επιβεβαιώθηκε η χρήση του σπηλαίου και η διακίνηση του υλικού αυτού και κατά την Μεσολιθική περίοδο (8η - 7η χιλιετία π.Χ.). Ανεξάρτητα του οψιδιανού, από σποραδικές ενδείξεις άλλων ευρημάτων, που δεν έχουν ακόμα επιβεβαιωθεί ανασκαφικά, δεν αποκλείεται ότι η πρώτη χρήση του σπηλαίου ανάγεται σε περιόδους ακόμα παλαιότερες της Ανώτερης Παλαιολιθικής.
Σε νεώτερες
περιόδους το σπήλαιο χρησιμοποιείται κατά την Μέση και Νεότερη Νεολιθική (6η
και 5η χιλιετία π.Χ.), όπως και κατά την ώριμη φάση της Πρώιμης
Εποχής του Χαλκού (μέσα 3ης χιλιετίας π.Χ.). Η ανασκαφή ενός
βαραθρώδους χώρου στο βαθύτερο σημείο του σπηλαίου με πιθανή χρήση ως αποθέτη,
έδωσε στοιχεία για το είδος και τις φάσεις χρήσης του κατά τους ιστορικούς
αιώνες. Η ποιότητα και το πλήθος των ευρημάτων αποδεικνύουν ότι κατά την κλασσική
περίοδο (5ος - 4ος αιώνας π.Χ.) ήταν σημαντικό ιερό, που
πιθανότατα συνδέεται με λατρεία της Αρτέμιδος, των Νυμφών και του Πανός. Άλλα
ευρήματα υποδεικνύουν την περιορισμένη συνέχιση της χρήσης του χώρου στα ελληνιστικά, ρωμαϊκά και νεότερα χρόνια.
Το σπήλαιο
δεν αποτελεί οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ,
Θ. Μαυρίδης, αρχαιολόγος, 2012.
Το Ανώνυμο
Σπήλαιο Σχιστού στο Κερατσίνι Πειραιώς έγινε γνωστό στην Εφορεία
Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας μετά από παράνομη ανασκαφή,
η οποία αναφέρθηκε από πολίτη. Ως αποτέλεσμα, το 2000 διεξήχθη σωστική ανασκαφή
από τον Δ. Χατζηλαζάρου και την Αλ. Ζαμπίτη[1]
στην θέση της λαθρανασκαφής.
Ίχνη πολύ
πρώιμων κατοίκων της Αττικής, που χρονολογούνται από την Εποχή των Παγετώνων - 16η[2]
έως την 11η χιλιετία - βρέθηκαν σε σπήλαιο στο Σχιστό του Κερατσινίου Πειραιώς, στα νοτιοδυτικά του όρους Αιγάλεω, κατά την διάρκεια των ανασκαφών,
που ξεκίνησαν το 2006.
Έχουν
ανακαλυφθεί στοιχεία για κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες στην θέση του σπηλαίου, από
την Ανώτερη Παλαιολιθική έως την Μεσολιθική. Μια 2η φάση κατοίκησης μεταξύ της
Μέσης Νεολιθικής και της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού παρήγαγε εργαλεία
κατασκευασμένα από ραδιολαρίτη και διάφορες μορφές πυριτόλιθου. Τα ζώα που
βρέθηκαν ήταν λαγοί, ελάφια και ένα είδος αλόγου, που έχει εξαφανιστεί. Τα
φυτικά υπολείμματα περιλάμβαναν άγρια δημητριακά και όσπρια. Ευρέθησαν επίσης
ειδώλια από τερακότα της Ύστερης Αρχαϊκής − Ελληνιστικής περιόδου που υποδηλώνουν
και μεταγενέστερη θρησκευτική χρήση του σπηλαίου.
Το σπήλαιο
ήταν σημαντικό ιερό και κατά την κλασσική περίοδο, αν κρίνουμε από την ποιότητα των
ευρημάτων εκείνης της περιόδου (αγγεία, ειδώλια κλπ.). Υπάρχουν ίχνη χρήσης του
σπηλαίου για τον σκοπό αυτό που μπορούν να χρονολογηθούν από την Ύστερη
Γεωμετρική έως την μεταρρωμαϊκή εποχή.
Σχετικά με
την προϊστορική χρήση του υπάρχουν στοιχεία για τουλάχιστον από την Μέση
Νεολιθική (Πρώιμες νεολιθικές φάσεις), έως την Πρώιμη Χάλκινη Εποχή.
Τα πιο
σημαντικά στοιχεία προέρχονται από επαναλαμβανόμενα στρώματα, που έχουν
χρονολογηθεί στο Ύστερο Πλειστόκαινο / Πρώιμο Ολόκαινο, μοναδικά σήμερα στην
Αττική!
Μελέτη των
οστών ζώων και ιδιαίτερα των σπόρων υποδεικνύουν την σημασία αυτής της
τοποθεσίας για την κατανόηση της μετάβασης στην Νεολιθική περίοδο στο Αιγαίο.
Από αυτή την άποψη, το Σπήλαιο Σχιστού μπορεί να παραλληλιστεί με τα σπήλαια
στο Φράγχθι Αργολίδος και στην Θεόπετρα Καλαμπάκας Τρικκάλων Θεσσαλίας.
Μερικά
χαρακτηριστικά των ευρημάτων δείχνουν δεσμούς με τον πολιτισμό και ίσως
χρονολογικό ορίζοντα Κεφαλας Αττικής της κεντρικής Ελλάδος και
βόρειες
Κυκλάδες.
Το σπήλαιο προσεγγίζεται μέσω ενός στενού διαδρόμου - υπόγεια κοιλότητα, που
σχηματίστηκε μετά την κατάρρευση πολύ μεγάλων βράχων. Το μεγαλύτερο μέρος του
υλικού από αυτό περιοχή ανήκει στην περίοδο της κλασσικής-ρωμαϊκής χρήσης του.
Ευρέθησαν πολυάριθμα
όστρακα αγγείων, πήλινα ειδώλια, λίγα μικρότερα αντικείμενα από υαλί,
φαγεντιανή, πηλό και μέταλλο και τότε βρέθηκε μεγάλος αριθμός οστών ζώων. Λόγω μορφολογίας
της περιοχής και των ειδών των ευρημάτων, αυτό το σημείο ερμηνεύθηκε ως
αποθέτης (αναθηματική κατάθεση). Η ποιότητα και η ποσότητα των ευρήματα
υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός σημαντικού ιερού σε αυτό τμήμα της Αττικής. Ανακτήθηκαν
επίσης ένας μικρός αριθμός από προϊστορικά όστρακα, που δείχνουν ότι το σπήλαιο
χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά την Νεολιθική και την Πρώιμη Εποχή του
Χαλκού.[3]
Ως αποτέλεσμα, η έρευνα του κύριου θαλάμου του σπηλαίου ξεκίνησε το 2006 και
εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη.
Το σπήλαιο ευρίσκεται
μέσα στην βιομηχανική ζώνη Σχιστού-Σκαραμαγκά - περιοχή σχιστόλιθου, με θέα ευρεία
περιοχή του γύρω τοπίου και της θάλασσας. Στα ανατολικά έχει πρόσβαση στο όρος Αιγάλεω,
ενώ ακριβώς απέναντι από το στόμιο του σπηλαίου βρίσκεται η κορυφή του όρους
Σκαραμαγκά και ο Κόλπος της Ελευσίνος. Αυτό καθιστά το λιμανάκι «του Ηρακλέους»
του Κερατσινίου, πολύ σημαντικό για εκείνη την απώτατη αρχαιότητα!
Η περιοχή
έξω από το σπήλαιο είναι βραχώδης, χωρίς ορατά ιζήματα. Η αρχαία είσοδος έχει
καταρρεύσει. Το υπάρχον στόμιο του σπηλαίου είναι φαρδύ και τοξωτό. Μια
κεκλιμένη κατάβαση οδηγεί προς τον εσωτερικό κύριο θάλαμο, (περίπου 70 x 15 μ.).
Κοντά στην είσοδο διακρίνεται η θεμελίωση ενός ορθογωνίου κτηρίου - είναι ακόμα
ορατή - και πιο μέσα υπάρχουν μερικοί λαξευμένοι λίθοι.
Οι τοίχοι επιτρέπουν
την κάθοδο στον κύριο θάλαμο, και μερικές σκάλες έχουν λαξευθεί στον βράχο της
κύριας περιοχής πρόσβασης. Κατά μήκος των τοίχων διακρίνονται φυσικές
κοιλότητες (κόγχες). Παλαιά επεισόδια κατάρρευσης στέγης έχουν γεμίσει το
δάπεδο του κυρίως θαλάμου με μεγαλύτερους βράχους και
μικρότερες
πέτρες. Το πιο χαρακτηριστικό είναι ένας τεράστιος ογκόλιθος στο πίσω άκρον του
σπηλαίου.
Η ανασκαφή του Ανώνυμου Σπηλαίου του Σχιστού είναι ένα συνεχιζόμενο ερευνητικό έργο της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας της Νότιας Ελλάδας.
ΠΗΓΗ: Μαυρίδης Φ. – Κορμαζοπούλου Λ. «Ανώνυμο σπήλαιο Σχιστού Κερατσινίου: Η ανασκαφή των ετών 2006-2007. Τα πρώτα στοιχεία της έρευνας», στο Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών, 2006, τ. 40-41 (2007-2008), ανάτυπο 2009. Και εφημ. «Έθνος» 27.2.2009. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.2.2009. Και F. Mavridis, J. T. Jensen «Anonymous Cave Of Schisto At Keratsini, Attika: A Preliminary Report On A Diachronic Cave Occupation From The Pleistocene / Holocene Transition To The Byzantine Times», στο «Stable Places and Changing Perceptions: Cave Archaeology in Greece», σελ. 248 – 284, κεφ: 16, εκδ. BAR International Series S2558, Ιαν. 2013.
Και Βρετανική και Γαλλική Σχολή, 25.1.2011. Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας
- Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδος.
Το σπήλαιο Σχιστού - επάνω από τον Λιμένα Ηρακλέους Κερατσινίου - στον 37ο παράλληλο [37.98698011466517, 23.602834362316973] κείται απέναντι απο την επικίνδυνη χωματερή ΧΑΔΑ Σχιστού[4]. Από τον Άη Γιώργη Κερατσινίου απέχει 8 χλμ. πεζή: Από Σιταποθήκες – γήπεδο – ανάβαση όρους Αιγάλεω (από τέρμα οδού Ηρώων, φαρδύς χωματόδρομος 6 χλμ. περίπου) - μονοπάτι για τα «γερμανικά πυροβολεία» - στην διακλάδωση στο κιόσκι κυνηγών (παίρνουμε το αριστερό σκέλος, απομένουν 1,4 χλμ.) - στο τρίστρατο συνεχίζετε ευθεία (200 μ.) - ώσπου φτάνετε σε ένα φαινομενικά αδιέξοδο. Το σπήλαιο είναι επάνω στα βράχια που βλέπετε - σκαρφάλωμα 100 μ.! Απαγορεύεται η είσοδος στο Σπήλαιο - κίνδυνος ατυχήματος! Κάποιοι έχουν κρεμάσει εικόνες χριστιανών αγίων μέσα στο σπήλαιο!!! Και κάποιοι άλλοι βάρβαροι, έχουν γράψει με μπογιά τα ονόματά τους στα τοιχώματά του σπηλαίου!
(Αν θέλει κάποιος να συνεχίζει την πεζοπορία, μετά από 3 χλμ. βγαίνει στην κορυφή του όρους Σκαραμαγκά - υπέροχη θέα!). Προσοχή: Υπάρχουν πολλά φίδια!
Επίσης, το σπήλαιο προσεγγίζεται (μόνο από έμπειρους ορειβάτες) και από το Σκοπευτήριο Σχιστού (700 μ.) προς ΧΑΔΑ.
Σημειωτέον, ότι δεν είναι η μόνη σπηλιά στην περιοχή! Υπάρχει και η Κούφια, η Κόκκινη, το Σπήλαιο Εξώστης, κ.ά.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις».
βλ. επίσης: Laskaris, N., A. Sampson, F. Mavridis, και I. Liritzis «Late Pleistocene / Early Holocene
Seafaring in the Aegean: New Obsidian Hydration Dates by Employed the SIMS-SS
method», JAS 38, σελ. 2475-2479, 2011.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook