Ο παράφορος και ασίγαστος έρως της Θεσσαλής πριγκήπισσας Τυρούς με τον ομορφότερο των ποταμών, Ενιπέα - της Έφ. Οικονόμου

Ο παράφορος και ασίγαστος έρως

της Θεσσαλής πριγκήπισσας

Τυρούς

με τον ομορφότερο των ποταμών,

Ενιπέα

Της δρ. Έφης Οικονόμου

Στο παρακάτω ειδώλιο απεικονίζεται ο μύθος της Θεσσαλής πριγκήπισσας Τυρούς[1], που ερωτεύτηκε παράφορα[2] τον ποταμό Ενιπέα, τον ομορφότερο από τους ποταμούς που τρέχουνε πάνω στην γη. Η επιμονή της να τον σαγηνεύσει ξύπνησε τον πόθο και την ζήλεια του Ποσειδώνος, που πήρε την μορφή του Ενιπέα και κοιμήθηκε μαζί της στις εκβολές του ποταμού. Από την ένωση αυτή γεννήθηκαν δυο παιδιά δίδυμα, ο Πελίας και ο Νηλέας.

 Στο ειδώλιο ιστορείται η στιγμή που η άγαμη μητέρα, καθισμένη σε βράχο, κοιτάει τους σπαργανωμένους νεογέννητους γιους της, εκτεθειμένους στα νερά του ποταμού να επιπλέουν μέσα σε μία σκάφη. Το αριστερό χέρι της γυναίκας λυγισμένο υψώνεται προς το πρόσωπό της, σε χειρονομία περίσκεψης και βαθειάς θλίψης, ενώ το δεξί λυγίζει στο ύψος της κοιλιάς. Τα παιδιά του θεού διασώζονται από ένα βοσκό που τα αναθρέφει με την γυναίκα του, ενώ η σκάφη αυτή, μετά από χρόνια, θα αποτελέσει το σημείο αναγνώρισης και επανένωσής τους[3].

Ειδώλιο (ύψους 0,18 εκατ.) με την Τυρώ που εκθέτει τα παιδιά της.

Από την Τανάγρα Βοιωτίας (300 - 250 π.Χ.).

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Έκθεση ειδωλίων, αρ. ευρ. Α 4721.

Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 58.

Υπαινιγμός στην τραγική μοίρα της Σοφόκλειας Τυρούς[4] υπάρχει στην Λυσιστράτη με την φράση «Ποσειδῶν καὶ σκάφη»[5]. Η σκάφη που ήταν η κιβωτός σωτηρίας για τα παιδιά της, πιθανόν να ανάγεται παράλληλα και σε σύμβολο του δύσβατου δρόμου και του ψυχικού πόνου της γυναίκας εξ αιτίας της τιμωρητικής τοποθέτησής της εκτός κοινωνικού πλαισίου. Η παραπλάνηση και στην ουσία ο βιασμός που υπέστη από τον θεό λειτούργησε τελικά ως αποκατάσταση της κοινωνικής τάξης που διασάλεψε μία θνητή επιλέγοντας για τον εαυτό της τον αντρικό ρόλο του ερωτικού διεκδικητή.

Ο περιώνυμος για την ομορφιά του ποταμός Ενιπέας[6] αποτελεί τον βασικό πυρήνα του μυθολογικού επεισοδίου. Πιθανόν, στις απαρχές του ήταν ποτάμιος θεός ή τοπικός ήρωας, όμως στο πέρασμα του χρόνου, με την επικράτηση του δωδεκάθεου, υποβιβάστηκε σε δευτερεύουσα θεότητα. Ζωοποιός δύναμη ο ίδιος, δημιουργεί μία οργιαστική φύση γύρω από τις όχθες του[7] που αποτελεί το ασφαλές περιβάλλον για την γονιμοποιό ένωση του ανθρώπου με το θείο, σε μία αέναη αναγέννηση.

Όταν την βρήκαν, ιδιαίτερα ταλαιπωρημένη, έμαθαν τα βάσανα που είχε υποστεί από την μητρυϊά της και γύρισαν να πάρουν εκδίκηση. Η Σιδηρώ κατέφυγε στον ναό της Ήρας, ως ικέτης. Ο Πελίας όμως, δεν σεβάστηκε τον ιερό χώρο και αδιαφορώντας για την οργή της θεάς, την σκότωσε. Γι’ αυτό του το ανοσιούργημά αργότερα τιμωρήθηκε πολύ σκληρά. Τον έσφαξαν οι ίδιες του οι κόρες όταν ήταν πλέον ηλικιωμένος, γιατί πλανήθηκαν από τα λόγια της μάγισσας Μήδειας, ότι έτσι θα μπορούσε να γίνει πάλι νέος.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, έκθεμα του μήνα Μάρτιος 2024. Γ. Λεκακης «Ελληνικη Μυθολογία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2024.

Ενδεικτική Βιβλιογραφια:

S. Besques, Figurines et reliefs grecs en terre cuite III, Paris 1994, p. 10, pl. 7c.

P. Wolters, Tyro, Jb 6 (1891), pp. 61-63, Taf. 2.

Fr. Koepp, Terracottagruppe aus Tanagra, Ath. Mitt. X (1885), pp. 173-174.

Α. Chaniotis – N. Kaltsas – Ι. Mylonopoulos (επιμ.), A world of Emotions: Ancient Greece, 700 BC-200 BC, New York 2017, no. 43, p. 123 (E. Oikonomou).

Μ. Τιβέριος, Κειρομένη Τυρώ, όχι Μελανίππη, Λογεῖον 7 (2017), 67-85.

Natura graeca.

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Η Τυρώ είναι η πρώτη από τις γυναίκες που συναντάει ο Οδυσσέας στον Άδη στη Νέκυια (Όμ., Οδ., λ, 235 κ.ε.). Για την ιστορία της Τυρούς βλ. Απολλ., 1.9.8. Διόδ. Σ., IV, 68.1. Λουκ. Ενάλιοι Διάλογοι 13. Ησ., Αποσπάσματα 30. Λιβ., Προγυμνάσματα ΙΙ, 39. Μέν., Διαιτησία 150 κ.ε. Σχολιαστής του Ομήρου: Ιλ. Κ, 334. Αιλ., Ποικίλη ιστορία ΧΙΙ, 42.

[2] ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: παράφορος (-ον) < ρ. παραφέρω / παραφέρομαι = ὁ παραφερόμενος (Πλουτ. Θεμιστ. 3).

[3] Η μητρυΐά της Τυρούς, η Σιδηρώ, ήταν σκληρή και βασάνιζε την αρχοντοπούλα. Την έδιωξε μάλιστα και από το παλλάτι της. Όταν οι δύο γιοι της Τυρούς μεγάλωσαν, έμαθαν την αλήθεια για την καταγωγή τους και αναζήτησαν την μητέρα τους.

[4] Με το όνομα Τυρώ ο Σοφοκλής έγραψε δύο τραγωδίες («Τυρὼ ἀναγνωριζομένη» και «Τυρὼ κειρομένη»), οι οποίες όμως δεν διασώθηκαν.

[5] Η φράση αυτή ερμηνεύεται από τον Σχολιαστή του έργου ως «συνουσιάζειν και τίκτειν» (Σχολιαστής του Αριστοφάνη: Λυσιστράτη 138) συμπυκνώνοντας πιθανόν τον τρόπο που προσλάμβανε το αντρικό κοινό την ουσία του μύθου.

[6] Το όνομα απαντά σε τρεις ποταμούς. Ο ένας ρέει στην Πιερία, ο άλλος είναι μεγάλος παραπόταμος του Πηνειού στην Θεσσαλία και ο τρίτος ο μικρός παραπόταμος του Αλφειού, δυτικά της Ολυμπίας (Στρ. 8, 3, 32).

[7] Ο ποταμός Ενιπέας που βρέχει την θεσσαλική γη, την προικίζει με μία εντυπωσιακή παρόχθια βλάστηση, αλλά αποτελεί και θύλακα ζωής για πολλά είδη πανίδας.

παραφορος ασιγαστος ερως Θεσσαλη πριγκηπισσα Τυρω ομορφοτερος ποταμων, Ενιπεας Οικονομου ερωτας Θεσσαλια πριγκιπισσα Τυρους ωραιοτερος ποταμι Ενιπευς ειδωλιο μυθος μυθολογια Θεσσαλικος ποταμι ομορφοτερο επιμονη σαγηνη ποθος ζηλεια ζηλια θεος Ποσειδωνας, Ποσειδων μορφη εκβολες ερωτικη ενωση γεννηση γεννα παιδια διδυμα, Πελιας Νηλεας αγαμη μητερα, καθιστη βραχος, σπαργανωμονο νεογεννητο σπαργανο σπαργανα εκτεθειμενο εκθετο εκθεση νερα σκαφη αριστερο χερι γυναικα προσωπο χειρονομια περισκεψη βαθια θλιψη δεξι κοιλια παιδι θεου βοσκος ανατροφη σημειο αναγνωρισης επανενωσης αναγνωριση επανενωση τραγικη μοιρα Σοφοκλεια Σοφοκλη Σοφοκλεους Λυσιστρατη παροιμιωδης φραση παροιμια κιβωτος σωτηρια συμβολο δυσβατος δρομος ψυχικος πονος τιμωρια κοινωνια πλαισιο παραπλανηση βιασμος αποκατασταση κοινωνικη ταξη θνητη επιλογη αντρικος ρολος ερωτικος διεκδικητης περιωνυμος ομορφια ομορφος ποταμιος ηρωας, δωδεκαθεο υποβιβασμος δευτερευουσα θεοτητα ζωοποιος δυναμη δημιουργος οργιαστικη φυση οχθες ασφαλες περιβαλλον γονιμοποιος γονιμοποιηση ανθρωπο θειο, αεναη αναγεννηση ταλαιπωρημενη, βασανα μητρια εκδικηση Σιδηρω καταφυγη ναος ηρας, ηρα ικετης ικετισσα σεβασμος ασεβεια ιερο ιερος χωρος αδιαφορια οργη φονος ανοσιουργημά σφαγη κορες ηλικιωμενος, γερος πλανη λογια μαγισσα Μηδεια νεος ταναγρα βοιωτιας αρχαια βοιωτια χανιωτης καλτσας μυλωνοπουλος Τιβεριος, Κειρομενη 4ος 300 - 3ος αιωνας 250 πΧ Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο, ειδωλια αρχαιες γυναικες Οδυσσεας Οδυσσευς αδης Νεκυια ομηρος ομηρου Οδυσσεια ιστορια Λουκιανος Εναλιοι Διαλογοι Ησιοδος Προγυμνασματα Σχολιαστης παραφερω παραφερομενος μητρυια σκληρη βασανισμος αρχοντοπουλα παλλατι παλατι καταγωγη τραγωδια αναγνωριζομενη χαμενα εργα βιβλια ερμηνεια εργο συνουσιαζειν και τικτειν συνουσια και τικτω συνουσιαζομαι Αριστοφανη αντρικο κοινο Πιερια, παραποταμος Πηνειος Αλφειος Ολυμπια Στραβων θεσσαλικη γη, παροχθια βλαστηση, ειδη πανιδα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ