Του Γιώργου Λεκάκη
Η συλλογή αρχαίων αντικειμένων
εκ Κρήτης στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια ΗΠΑ, είναι η μεγαλύτερη συλλογή
μινωικών τεχνουργημάτων εκτός Ευρώπης!
Τα αρχαία αντικείμενα
ανασκάφηκαν υπό την καθοδήγηση της Αμερικανίδας αρχαιολόγου H. Boyd Hawes (μεταξύ
1901 και 190). Εδημοσιεύθησαν για πρώτη φορά το 1908. Τα αρχαία τέχνεργα «δόθηκαν»
στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια στις αρχές του 20ού αιώνα. Η πρώτη «παρτίδα»
έφθασε στην Φιλαδέλφεια το 1904. Αυτό έγινε μέσω συνεννόησης με την American
Exploration Society (μια ανεξάρτητη οργάνωση με έδρα την Φιλαδέλφεια, η οποία
ήταν ανεπίσημα συνδεδεμένη με το μουσείο του Πανεπιστημίου.
Αυτά τα μεταλλικά αντικείμενα
«παρουσιάσθηκαν» στο μουσείο – λένε οι Αμερικανοί - από την τότε κρητική
κυβέρνηση. (Η Κρήτη έγινε μέρος του νέου ελληνικού κράτους, το 1913).
Αποτελούνταν κυρίως από
αντικείμενα από κράμα χαλκού, από τις ανασκαφές στα Γουρνιά[1] Λασυθίου. Στο Αρχαιολογικό
Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης υπήρχαν παρόμοια, καλύτερα διατηρημένα αντικείμενα
ίδιου τύπου.
Μια πολύ μικρότερη επιλογή
αντιπροσωπευτικών τελικών αρχαίων τέχνεργων κράματος χαλκού, από τις ανασκαφές Γουρνιά, «δόθηκε» στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (παρακάτω φωτογραφία), περίπου την
ίδια εποχή.
Ο πρώτος τόμος με αυτά, εκδόθηκε
το 1983. Περιλαμβάνει μινωικά αντικείμενα που ανασκάφηκαν από Βασιλική, Ψείρα, Σφουγγαρά, Πρινιάτικο Πύργο και άλλες τοποθεσίες.
Ο δεύτερος τόμος, εκδόθηκε το
1991. Εστιάζει στην μινωική κεραμική από τα Γουρνιά. Περιγράφει λεπτομερώς 62
αντικείμενα από χαλκό και κράματα χαλκού και ένα μολύβδινο αντικείμενο, από τον
μινωικό οικισμό στα Γουρνιά της Ανατολικής Κρήτης. Περιλαμβάνει σημαντικές
επιστημονικές αναλύσεις, που εμπλουτίζουν την κατανόηση των έργων και του πώς
ήταν κατασκευασμένα. Επί πλέον, ξεπερνά την ανάλυση των ίδιων των αντικειμένων,
για να παρουσιάσει μια εξαιρετικά ευανάγνωστη και λεπτή κατανόηση της
μεταλλοτεχνίας στα Γουρνιά και γενικότερα στην Κρήτη κατά την Εποχή του Χαλκού.
Η δεύτερη ενότητα του βιβλίου είναι αφιερωμένη στα αντικείμενα εργαστηρίου. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι 4 θραύσματα πλινθωμάτων οξειδίου του χαλκού, ένας τύπος κυπριακής ράβδου που είχε ευρεία εξάπλωση γύρω από την Μεσόγειο Θάλασσα, δυτικά μέχρι την Σαρδηνία (τουλάχιστον)! Τα πλινθώματα οξειδίου του χαλκού, καθ’ ένα από τα οποία αποτελείτο συνήθως από περίπου 29 κιλά καθαρού χαλκού, αντιπροσωπεύουν την παραγωγή ακατέργαστου μετάλλου σε μαζική κλίμακα. Το Κεφάλαιο 6, που συντάχθηκε από τους N. H. Gale και Z. Stos-Gale, εστιάζει στην προέλευση των τεσσάρων θραυσμάτων. Βασίζεται σε εκτεταμένη έρευνα που διεξήχθη από τους Gales, χρησιμοποιώντας ανάλυση ισοτόπων μολύβδου, και δείχνει ότι θραύσματα ιχνών από τα Γουρνιά είναι από τον χαλκό από το ορυχείο Απλικίου[2] στην Κύπρο και πιθανότατα προέρχονται από εκεί. Μαζί με τα πλινθώματα από τον Μόχλο, αυτά είναι τα αρχαιότερα παραδείγματα πλινθωμάτων στην περιοχή της Μεσογείου, που μπορούν να αποδοθούν στο κοίτασμα Απλίκι[2], στους βόρειους πρόποδες των βουνών του Τροόδους.
Στα μέσα της 2ης
χιλιετίας π.Χ. τα μεταλλικά αγαθά εκ Κύπρου ενσωματώθηκαν πλήρως στην μινωική
κοινωνία που ζούσε στα Γουρνιά.
Εκτός από τα προαναφερόμενα, πλινθώματα χαλκού από το Απλίκι έχουν βρεθεί και στην Αγία Τριάδα Κρήτης, και στην Κύμη, ανατολική ακτή της Ευβοίας, και στο Qantir, Αιγύπτου.
ΠΗΓΗ: βιβλίο των Philip P. Betancourt, Susan
C. Ferrence, και Alessandra
Giumlia-Mair «The Cretan Collection in the University Museum, University of
Pennsylvania», vol. 3, Metal Objectsfrom Gournia, Prehistory Mono-graphs 73, εκδ. INSTAP Academic Press Φιλαδέλφεια, 2023. Και American
Journal of Archaeology, Ιαν. 2025, Vol. 129, αρ. 1, pp. E000–000. https://doi.org/10.1086/733721,
5.11.2024. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.11.2024.
[1] Τα Γουρνιά επήραν το όνομά τους από τις κοίλες σκάφες, που ανακαλύφθηκαν σε ολόκληρον τον οικισμό. Γουρνιά, γούρνα = σαν την κοιλιά της γουρούνας. Μερικές τέτοιες σκάφες σώζονται ακόμα στις εισόδους των δωματίων.
[2] ] Το Απλίκι Καραμαλλου είναι ένα μικρό χωριό στην επαρχία Λευκωσίας της Κύπρου, στον 34ο παράλληλο [34°55′51″N 33°7′1″Eσε υψόμετρο 720 μ. δυτικά του μικρού ποταμού Μαρουλένας, που χύνεται στον ποταμό Ακάκη. Το ρέμα του Απλικίου χύνεται στον ποταμό Μαρουλένας, και μετά το ρέμα του Καμπί που εκβάλλει στον ίδιο ποταμό. Γνωστό για την εξόρυξη χαλκού, ήδη από τον 14ο αιώνα π.Χ. Βρέθηκε σκωρία και πηλός (Υστεροκυπριακή IIC – IIIA) με στοιχεία τήξης επί τόπου, αν και δεν βρέθηκαν κάμινοι. Έγιναν μόνο έκτακτες ανασκαφές το 1938–1939. Έκτοτε ο αρχαίος οικισμός έχει καταστραφεί. Οι ανασκαφές βρήκαν χυτήριο, κτισμένο σε βραχώδεις πεζούλες. Ανασκάφηκαν τέσσερα σπίτια, με πλούσια ευρήματα (ο εκτεταμένος Οίκος Α είχε μεγάλες αποθήκες) μεταξύ των οποίων ένας κύλινδρος από ελεφαντόδοντο, μια κυλινδρική σφραγίδα από στεατίτη και ένα χρυσό ενώτιο - σκουλαρίκι.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- J. du Plat Taylor "A Late Bronze Age Settlement at Apliki", Cyprus. Ant Journal 32, 133–167, 1952.
- A. Bernard Knapp "The Archaeology of Community on Bronze Age Cyprus: Politiko Phorades in Context", American Journal of Archaeology 107, 574, 2003.
- J. D. Muhly "The Organisation of the Copper Industry in Late Bronze Age Cyprus" στο E. Peltenburg (επιμ.), "Early Society in Cyprus", εκδ. Edinburgh University Press, 307, Εδιμβούργο, 1989.
- J. D. Muhly "The Development of Copper Metallurgy in Late Bronze Age Cyprus" στο N. H. Gale (επιμ.) "Bronze Age Trade in the Mediterranean", εκδ. P. Åströms, 183, Jonsered, 1991.
- R. Tylecote "From Pot Bellows to Tuyeres", Levant 13, 111, 116, 1981.
- P. S. Keswani - B. Knapp "Bronze Age Boundaries and social Exchange in North-West Cyprus" στο Oxford Journal of Archaeology. Bd. 22/3, σελ. 215, 2003.
- N. Gale, Z. Stos-Gale "Copper Oxhide Ingots and the Aegean Metals Trade. New Perspectives" στο P. P. Betancourt, V. Karageorghis, R. Laffineur, W.-D. Niemeier (επιμ.) "Meletemata: Studies in Aegean Archaeology" αφιερωμένο στα 65α γενέθλια του M. H. Wiener, Kliemo, Eupen, σελ. 272, 1999.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook