Του Γιώργου Λεκάκη
Οι αδελφοί Ξένου[1] [Νικολό
(1326; – 1402;) και Αντώνιος (;-1403)], ήταν πολιτογραφημένοι Ιταλοί ευγενείς,
στην Δημοκρατία της Βενετίας, πιθανώς ελληνικής καταγωγής.
Η οικογένεια Ξενου κατείχε το
μονοπώλιο των μεταφορών Βενετίας - Αγίων Τόπων επί εποχής Σταυροφοριών!!! Ο
Κάρλος Ξένος ήταν Ενετός ναυτικός ήρωας, της αριστοκρατίας της Βενετίας!
Το 1558, ο Νικολό Ξένος ο
νεώτερος, εδημοσίευσε έναν χάρτη και μια σειρά επιστολών, τα οποία περιέγραφαν
μια εξερεύνηση που έκαναν πρόγονοί του, ως άλλοι Οδυσσειδείς(**) - στον Βορειο Ατλαντικό και τον Αρκτικό
Κυκλο, την δεκαετία του 1390 - 1400. Ισχυρίσθηκε δε, ότι τα έγγραφα
ανακαλύφθηκαν σε μια αποθήκη του οικογενειακού τους σπιτιού.
Ο Νικολός Ξένος είναι γνωστός
από το 1360. Τον Μάιο του 1389 ήταν επί κεφαλής της Guardia στο Golfo, δηλαδή
της ομάδας των γαλέρων, η οποία εστάθμευε στην Αδριατική. Το 1394 σε ενετικά
δικαστικά έγγραφα φαίνεται υπόδικος για υπεξαίρεση απ΄ όταν ήταν στρατιωτικός
κυβερνήτης Μεθώνης και Κορώνης Μεσσηνίας Ελλάδος, το 1390 – 1392 – δικάστηκε
και το 1396 καταδικάστηκε σε πενταετή αποκλεισμό από τα δημόσια αξιώματα,
πρόστιμο 200 χρυσών δουκάτων και αποζημίωση στους τραυματίες. Το α΄ εξάμηνο του
1393 ήταν δημοτικός σύμβουλος Βενετίας. Τον Αύγουστο του 1393 διορίσθηκε στην
Κέρκυρα ως δικαστικός επιμελητής και στρατηγός. Έγραψε την τελευταία του
διαθήκη στην Βενετία το 1400 - πολλά χρόνια μετά τον (υποτιθέμενο) θάνατό του
στην Φρισλανδία, ο οποίος τοποθετείται γύρω στο 1394. Αλλά το 1989, ο Ιταλός
μελετητής G. Padoan εδημοσίευσε μια μελέτη, που είπε ότι υπάρχει κάποια
αυθεντικότητα στα ταξείδια τους. Κατά την έρευνά του, ο Nicolò δεν βρίσκεται σε
κανένα ενετικό έγγραφο μεταξύ των ετών 1396 - 1400 – άρα θα μπορούσε να ήταν στην
Ισλανδία…
Το μακρύ ταξείδι έγινε υπό
την προτροπή ενός πρίγκηπος ονόματι Ζιχμνί – άλλοι λένε από τον
σύγχρονο Σκοτσέζο ευγενή Χ. Σινκλαίρ(*), κόμη του Όρκνεϋ. Ο βαρόνος του Roslin, από την πλευρά της μητέρας του ήταν Βίκινγκ. Η χώρα
του ήταν υποτελής του Βασιλείου της Νορβηγίας και ήταν φεουδάρχης των νησιών
Orkney.[2]
Οι πρώτες επιστολές (από τον
Nicolò στον Antonio) λένε πώς ο Nicolò εξεκίνησε το 1380 για ένα ταξείδι από την
Βενετία στην Αγγλία και την Φλάνδρα. Υπάρχουν αποδείξεις ότι ένα τέτοιο ταξείδι
όντως έγινε. Ο Νικολό επέστρεψε στην Βενετία γύρω στο 1385. Ο Nicolò περιγράφει
ότι έμεινε εγκλωβισμένος σε ένα νησί, μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Ισλανδίας,
που ονομάζεται Frislanda. Ήταν μεγαλύτερο σε μέγεθος από την Ιρλανδία. Σώθηκε κατά
τύχη από τον Zichmni, πρίγκηπα, που κατείχε μερικά νησιά, που ονομάζονταν
Porlanda (< πορος + λαας) στην νότια ακτή της Frislanda. Αυτός ήταν ο κυβερνήτης του Δουκάτου
Sorant / Sorand, ΝΑ. της Frislanda[3].
Ο Νικολό προσκαλεί τον Αντώνιο να έρθει μαζί του στην Φρισλάντα. Πράγματι το κάνει, όπου έμειναν 14 χρόνια. Υπό την παρότρυνση του Zichmni, ο Αντώνιος επιτίθεται στην Εστλανδία / Estlanda - ίσως στα νησιά Shetland - και ο Zichmni επιχειρεί να επιτεθεί στην Ισλανδία / Islanda αλλά την βρήκε πολύ καλά αμυνόμενη, και επιτίθεται τελικώς σε 7 νησιά κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του: Μπρες[4], Τάλας, Μπροάς, Ισκαν, Τρανς, Μιμάντ και Ντάμπερκ[5].
Ο Νικολό κάνει ένα ταξείδι
στην Γροιλανδία όπου βρίσκει ένα μοναστήρι Δομινικανών με κεντρική θέρμανση -
άρα στην πραγματικότητα πήγε στην Ισλανδία, με την γνωστά γεωθερμικά πεδία.
Αναφέρεται στον πληθυσμό, την οικονομία, την αρχιτεκτονική! Ήταν, ίσως, η πρώτη
είδηση από την Ισλανδία, που είχε φτάσει στην κεντρική-νότια Ευρώπη, από την
εποχή του ταξειδιού του αρχαίου Έλληνα Φωκιανού Μασσαλιώτη Πυθέα!
Ο Zichmni βρίσκει μια ομάδα
χαμένων ψαράδων από την Frislanda, οι οποίοι έχουν επιστρέψει μετά από απουσία
πάνω από 25 χρόνια, σε άγνωστες χώρες στην Άπω Δύση, την Estotiland και
Drogeo (< Υδρόγεω;). Οι ψαράδες ισχυρίσθηκαν ότι συνάντησαν περίεργα ζώα, και καννίβαλους,
από τους οποίους δραπέτευσαν μόνον αφού τους έμαθαν πώς να ψαρεύουν.[6]
Εμπνευσμένος από τις ιστορίες αυτές, ο Zichmni οργανώνει ένα ταξείδι προς τα
δυτικά με τον Αντώνιο επί κεφαλής του στόλου του. Στα δυτικά της Φρισλανδίας
συνάντησαν ένα μεγάλο νησί, που ονομάζεται Ικαρία. Οι κάτοικοι της Ικαρίας
τους χαιρετούν, πριν προλάβουν να φτάσουν στην στεριά. Μόνον ένα άτομο μεταξύ
των Ικαριωτών μπορεί να μιλήσει μια γλώσσα που καταλαβαίνει ο Ζίχμνι. Οι Ικαριώτες
δηλώνουν ότι οι επισκέπτες του νησιού δεν είναι ευπρόσδεκτοι και ότι θα
υπερασπιστούν το νησί μέχρι τον τελευταίο άνθρωπο έαν χρειαστεί. Ο Ζίχμνι αποφασίζει
να πλεύσει κατά μήκος του νησιού, αναζητώντας μέρος για να ελλιμενιστεί και να φτάσει
στην στεριά. Οι Ικαριώτες τον κυνηγούν. Ο Ζίχμνι εγκαταλείπει την προσπάθεια…
Πλέοντας πιο δυτικά, στις 2 Ιουνίου 1398, πέφτουν πάνω σε ένα ακρωτήριο που ονόμασαν Τριν[7], στο νότιο άκρον της Γροιλανδίας / Ενγκρουελάντα. Στον Ζίχμνι αρέσει το εύκρατο κλίμα και το έδαφος. Αλλά το πλήρωμά του το βρίσκει αφιλόξενο. Όσοι ναυτικοί ήθελαν θα επέστρεφαν με τον Αντώνιο στις Φερόες (Φάρος / Faro - βλ. παρακάτω χάρτη). Ο Ζίχμνι παραμένει για να εξερευνήσει την περιοχή και να κτίσει μια πόλη - σημείο απόβασης. Εκεί βρήκε έναν πληθυσμό Εσκιμώων, από μικρά και φοβισμένα άτομα. Αργότερα επέστρεψε και ο Ζίχμνι στις Φερόες. Πέθανε σε μάχη το 1402. Ο Αντώνιος Ξενος πέθανε το 1405, ενώ επρόκειτο να επιστρέψει στην Βενετία…
Το ταξείδι το είπαν από τις «πιο
παράλογες, αλλά ταυτόχρονα μια από τις πιο επιτυχημένες πλαστογραφίες στην
ιστορία των ανακαλύψεων», ένα από τα «μεγαλύτερα λάθη και ψέματα στους χάρτες»…
Αλλά σε κάθε περίπτωση ο χάρτης του Ξένου τους έγινε ευρέως αποδεκτός από την στιγμή της δημοσίευσής τους και ενσωματώθηκε στα έργα κορυφαίων χαρτογράφων, όπως ο G. Mercator. Όπως πάντα το κατεστημένο αμφισβήτησε την ακρίβειά του, το περιγραφόμενο ταξείδι και κατηγορήθηκε για πλαστογραφία… Κάτι τέτοιο χάλαγε το αφήγημα του Ισπανικού Στέμματος (και όσων ήσαν πίσω από αυτό) και του - επίσης πιθανώς ελληνικής καταγωγής - Χρ. Κολόμβου – αφού έγινε, εάν έγινε, σχεδόν έναν αιώνα πριν από τα ταξείδια του…
Άλλοι λένε πως όταν δημοσιεύθηκε
το έργο, η Βενετία ήθελε να διεκδικήσει τα πρωτεία στην αναγνώριση των
ανακαλύψεων του Κολόμβου έναντι της αντιπάλου της, Γένοβα, η οποία σχετιζόταν
με τον Κολόμβο.[8] Η
Βενετία, λένε, ήθελε… αναδρομικά να πει ότι ανακάλυψε τον Νέο Κόσμο πριν από τον
Χρ. Κολόμβο…
Βασικός αποδεικτικός
ισχυρισμός κατά της αυθεντικότητος του χάρτη των Ξένων είναι τα πολλά νησιά-φαντάσματα,
όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται:
-Το Estotiland – ίσως την Νέα
Σκοτία - στην δυτική πλευρά του Ατλαντικού Ωκεανού, όπου σήμερα το Λαμπραντόρ,
στην βορειοανατολική ακτή της Βόρειας Αμερικής.[9] Εδώ
υπήρχε πολυπληθής πόλη και «όσοι μένουν εκεί είναι ευρηματικοί και έχουν όλες
τις τέχνες σαν εμάς. Πιστεύεται ότι σε άλλες εποχές είχαν εμπόριο με τις δικές μας
χώρες», γιατί λέει έχει δει «λατινικά βιβλία[10] στην
βιβλιοθήκη του βασιλιά, τα οποία τώρα δεν είναι κατανοητά από αυτούς! Έχουν
ξεχωριστή γλώσσα και γράμματα. Εξάγουν μέταλλα όλων των ειδών, και κυρίως
αφθονούν σε χρυσό. Από την Εγκρόουελ παίρνουν γούνες, και θειάφι. Προς τον όστρο
[νότια] υπάρχει μεγάλη χώρα, πολύ πλούσια σε χρυσό και κατοικημένη. Σπέρνουν
σιτάρι και φτιάχνουν cervisa[11], που
είναι ένα είδος ποτού που χρησιμοποιούν οι βόρειοι λαοί, όπως εμείς το κρασί.
Έχουν τεράστια δάση και κτίζουν τείχη (...). Φτιάχνουν καράβια και πλέουν: αλλά
δεν έχουν τον μαγνήτη[12], ούτε
καταλαβαίνουν την τραμοντάνα». Μιλά για τους γηγενείς Αμερικάνους, και έναν
οικισμό των Βίκινγκς ξεκάθαρα αναγνωρίσιμο, που είχε χάσει την επαφή του με την
Σκανδιναβία. (…) «Η χώρα είναι πολύ μεγάλη, και σχεδόν ένας Νέος Κόσμος. Αλλά
οι άνθρωποι είναι αγενείς και στερούνται κάθε καλό, γιατί κυκλοφορούν γυμνοί,
ακόμα κι αν υποφέρουν από σκληρό κρύο. Ούτε ξέρουν πώς να καλυφθούν με τα
δέρματα των ζώων που πιάνουν στο κυνήγι. Δεν έχουν κανένα μέταλλο. Ζουν με το
κυνήγι και φέρουν ξύλινα δόρατα με αιχμηρά μυτερά και τόξα, των οποίων οι
χορδές είναι φτιαγμένες από δέρματα ζώων. Είναι άνθρωποι μεγάλης αγριότητος. Πολεμούν
μαζί μέχρι θανάτου και τρώνε ο ένας τον άλλον. Έχουν ανώτερους και ορισμένους
νόμους, που είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Αλλά όσο προχωράς προς NA. (garbino), βρίσκεις περισσότερο πολιτισμό, λόγω του εύκρατου
αέρα. Εκεί υπάρχουν πόλεις, ναοί στα είδωλα - και θυσιάζουν ανθρώπους και μετά
τους τρώνε. Έχουν σε αυτό το μέρος λίγη ευφυΐα και χρήση χρυσού και αργύρου».
- Το νησί Frisland[13]. Εμφανίζεται
σχεδόν σε όλους τους χάρτες του Βόρειου Ατλαντικού από το 1560 έως το 1660![14] Εδώ
φέρεται να πέρασαν λίγο χρόνο οι αδελφοί Ξένου.
- Το νησί Islanda - ξεκάθαρα η
νυν Ισλανδία / Θούλη.
- Το Estland, ίσως η Shetland.
- Η νήσος Ποδαλίδη,
ίσως παραφθορά του Pomona, ιστορικό όνομα για την ηπειρωτική χώρα Orkney.
- Η νήσος Ικαρία / Icaria ή
Καρία / Caria – λένε πως ίσως το αρχικό "I" σημαίνει island / «νησί». Άλλοι το διαβάζουν άστοχα ως Kerry και
άλλοι ως Kilda < Κλείδα, πραγματικά νήσος-κλειδί για τους θαλασσοπόρους του
Βόρειου Ωεκανού.
- Η νήσος Νεομή, έχει
ταυτιστεί με το Fair Isle ή Φούλη / Φούλα / Foula.
Πάντως η αφήγηση των ταξειδιών
που έκανε ο νεώτερος Νικολό Ξένος συνεχίζει να προκαλεί συζητήσεις ακόμη και
σήμερα – ΔΕΙΤΕ βιβλιογραφία...
Τέλος, σημειώνω, πως δεν είναι τα μόνα νησιά-φαντάσματα στον Ατλαντικό - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ...
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.4.2019.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- R. L. D. Cooper (επιμ.) «The Voyages of the Venetian Brothers Nicolo & Antonion Zeno to the Northern Seas in the XIVth Century», εκδ. Masonic(*) Publ., 2004.
- E. Grazzini «Nicolò και
Antonio Zeno's ταξείδι στον βορρά με βιογραφικές σημειώσεις των πλοηγών και
πλήρες κείμενο της ταξειδιωτικής έκθεσης», Μιλάνο, 1943.
- J. R. Forster «Geschichte der Entdeckungen und Schiffahrten im Norden,
Frankfurt an der Oder», εκδ. C. G. Strauss,
1784.
- Fr. W. Lucas «Τα χρονικά των ταξειδιών
των αδελφών Nicolo και Antonio Zeno στον Βόρειο Ατλαντικό, περίπου στα τέλη του
14ου αιώνα και η αξίωση που θεμελιώθηκε σε αυτόν για μια βενετσιάνικη
ανακάλυψη της Αμερικής», εκδ. H. Stevenson son and Stiles, Λονδίνο, 1898.
- R. H. Major (επιμ.) «The Voyages of the Venetian Brothers Nicolò and
Antonio Zeno» / «Τα ταξίδια των Βενετών αδελφών, Nicolo & Antonio Zeno,
στις βόρειες θάλασσες, τον XIV αιώνα, οι τελευταίες γνωστές μαρτυρίες για την
χαμένη αποικία της Γροιλανδίας και της βορείας Αμερικής πριν από τον Κολόμβο»,
εκδ. Hakluyt
Society, Λονδίνο, 1873. Του ιδίου «On the travels
of the Zeno brothers: dissertation», «Αρχείο Veneto», τ. 7, 1873.
- L. Matti – J. Nurminen «A History of Arctic Exploration: Discovery,
Adventure and Endurance at the Top of the World», εκδ. Conway, 2009.
- A. Mosto «The navigators Niccolò and Antonio Zeno», στο «The Italian State Archives - Miscellany of history studies»,
Φλωρεντία, 1933, τ. Ι, σελίδες 293-308.
- G. Padoan «The Ulyssides(**) of the Atlantic», στο “Veneti nel mondo”, έτος II, αρ. 10, Νοεμβ. 1998.
- A. di Robilant «Βορράς: από
την Βενετία στην Γροιλανδία, στα ίχνη των αδελφών Ζεν», εκδ. A. A. Knopf, Νέα
Υόρκη, 2011. Του ιδίου «Ενετοί πλοηγοί: τα ταξείδια των αδελφών Ζεν στον
απώτερο Βορρά», εκδ. Faber & Faber, Λονδίνο, 2011. Του ιδίου «Irresistible North», εκδ.
Corbaccio, Μιλάνο, 2012.
- Br. Smith «Earl Henry Sinclair's fictitious trip to America» /
«Το φανταστικό ταξείδι του κόμη Χ. Σινκλαίρ στην Αμερική», «New Orkney
Antiquarian Journal», τ. 2, 2002.
[1] Επισήμως το επίθετο είναι στα ενετικά Zen, που εξιταλίσθηκε σε Zeno. Άλλοι το αποδίδουν Ζήνας, Ζένος και Ζήνων.
[2] Ένας απόγονος του H. Sinclair, ο William Sinclair
(1404; – 1484;), που κατασκεύασε το περίφημο Rosslyn Chapel, είπε ότι εγνώριζε
την εμπλοκή του H. Sinclair με τους αδελφούς Ξενου και γι’ αυτό είχε διακοσμήσει
το εσωτερικό του παρεκκλησίου με φυτά, που ανακαλύφθηκαν κατά την διάρκεια αυτού
του ταξειδιού. Και αυτός ο ισχυρισμός απαξιώθηκε.
[3] Η Frislanda του Ξένου, είναι μάλλον ένα από τα Νησιά
Φερόε, που συγχωνεύθηλαν κατά λάθος από τον συγγραφέα, ως μια ενιαία στεριά,
από τον Nicolò τον νεώτερο - αν και το Frisland και τα νησιά Φερόε εμφανίζονται
μαζί σε αρκετούς χάρτες, σε απόσταση πολλών εκατοντάδων μιλίων.
[4] Ίσως το νησί Bressay.
[5] Ίσως το νησί Danaberg, κοντά στο Lerwick.
[6] Βλ. ιστορία Er. Gnupsson,
ήδη από το 1112.
[7] Trinity
Promontory: To νότιο άκρον της Γροιλανδίας (σημερινό ακρωτήριο Φάρβελ).
[8] Βλ. H. Wrigley Wilson «The Royal Navy, a History from the
Earliest Times to the Present».
[9] Η Εστοτιλάνδη / Estotiland μαζί
με την Εδέμ και την Αρκαδία, εκφανίζονται υπό τον τίτλο «ουτοπία και παράδεισος
στην γη», στον Διεθνή Θησαυρό του Roget. Και ως Estoty, στο ρωσικό έργο «Ada»
του Vl. Nabokov (το 1969).
[10] Είναι γνωστό πως ο πρώτος επίσκοπος της Γροιλανδίας,
Er. Gnupsson, ήδη από το 1112 είχε πάει από την Γροιλανδία στον κοντινό οικισμό
των Βίκινγκς της Vinland - δηλαδή στην Νέα Σκοτία της ηπείρου της Αμερικής. Είπε
ότι αυτός και οι σύντροφοί του είχαν σταλεί από τον βασιλιά, στην χώρα Drogir -
ίσως βορειοδυτικό τμήμα της σημερινής Μασαχουσέτης - αλλά είχαν ναυαγήσει και αιχμαλωτιστεί
από άγριους πληθυσμούς. Κάποιοι είχαν καταφέρει να σωθούν διδάσκοντάς τους την
χρήση των διχτυών ψαρέματος.
[11] cervogia, είδος μπύρας.
[12] πυξίδα.
[13] Πολλοί ετυμολόγησαν το Frisland από το Freezeland (=
κρύα νήσος) και το συνέδεσαν με την Ισλανδία. Αλλά ο χάρτης του Ξένου το είχε
ως ένα εντελώς ξεχωριστό νησί νότια / νοτιοδυτικά της Ισλανδίας, όπως και εμφανιζόταν
στους χάρτες για τα επόμενα… 100 χρόνια!
[14] Δεν πρέπει να συγχέεται με τα νησιά Friesland της νυν
Ολλανδίας, ούτε με τις δύο νήσους Friesland της Γερμανίας.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook