Η ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ
ΑΓΓΕΛΑ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ
με την ΑΝΝΑ ΒΑΓΕΝΑ
στο ΘΕΑΤΡΟ «ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ»
Παίζεται ανελλιπώς 25 χρόνια:
Η μακροβιότερη παράσταση,
με τον ίδιο πρωταγωνιστή
στην Ελλάδα!!!
ΠΑΡΑΤΑΣΗ
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
ΕΩΣ 2.1.2025
ΚΑΘΕ ΠΕΜΠΤΗ ΣΤΙΣ 20:00
Είναι κάποιες παραστάσεις που
θεωρούνται σταθμοί στα θεατρικά μας πράγματα. Νομίζουμε ότι ανάμεσα σε αυτές,
δικαίως, μπορούμε να κατατάξουμε και την «Αγγέλα Παπάζογλου» του Γιώργη
Παπάζογλου με την Άννα Βαγενά.
Η «Αγγέλα» πρωτοανέβηκε το 1999
στην Μάντρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς με την βοήθεια του Δήμου Νίκαιας για δυο
μόνο παραστάσεις. Ποιος θα μπορούσε τότε να φανταστεί ότι αυτές οι δυο
παραστάσεις θα γίνονταν εκατοντάδες, ότι η παράσταση θα παιζόταν από τότε
ανελλιπώς 25 χρόνια (είναι η μακροβιότερη παράσταση με τον ίδιο πρωταγωνιστή
στην Ελλάδα!!!), ότι θα την παρακολουθούσαν αμέτρητοι θεατές, ότι θα ταξείδευε
πολλές φορές σε όλην την Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες, αλλά κυρίως ότι θα
σκορπούσε βαθειά συγκίνηση και εθνική αυτογνωσία, με ταπεινότητα και απλότητα.
Η
παράσταση βασίζεται στις μνήμες της σπουδαίας Μικρασιάτισσας, της Αγγελικής
Παπάζογλου, γυναίκας του ρεμπέτη Βαγγέλη Παπάζογλου(*), όπως τις διηγήθηκε στον
γιο της, Γιώργη Παπάζογλου, ο οποίος και τις κατέγραψε. Μέσα από τις αφηγήσεις
της περνά η ιστορία της Σμύρνης, τότε που οι Έλληνες κυριαρχούσαν στην ζωή της,
με τις μαγευτικές ομορφιές της.
%CE%B1.jpg)
Η Αγγέλα γεννήθηκε τον Νοέμβριο του
1899 στην Σμύρνη. Από σημαντική οικογένεια μουσικών: O πατέρας της, Δημήτριος
Μαρωνίτης (ή Χιωτάκης - ίσως εκ Χίου), ήταν ξακουστός σαντουρίστας. Την έμαθε να παίζει βιολί
και σαντούρι. Η Αγγέλα ανέβηκε στο πάλκο σε ηλικία 11 ετών, δίπλα στον πατέρα της!
Αλλά, το μεγάλο χάρισμα της Αγγέλας, ήταν η φωνή της. Δεν είχε κλείσει
καλά-καλά τα 17 της και τα καφέ-αμάν της Σμύρνης μάλωναν ποιο θα την
πρωτοκλείσει για δουλειά: Τζίτζικας, Αράπογλου, Αυταράς... Μέχρι το Κορδελιό
έφτασε η φήμη της.
Με την Μικρασιατική Καταστροφή το
1922, η οικογένειά της έφυγε κυνηγημένη από την Μικρασία. Η οικογένεια Μαρωνίτη εγκαθίσταται
στην Κοκκινιά. Για να βοηθήσει την οικογένειά της να επιβιώσει, η Αγγέλα
συνέχισε να τραγουδά στα κέντρα του Πειραιά και των προσφυγικών συνοικισμών. Το
1924 τραγουδά στου Θεόφραστου, στις Τζιτζιφιές. Στην ορχήστρα συμμετέχει ένας
άλλος Σμυρνιός μουσικός, επίσης πρόσφυγας στην Ελλάδα, που επίσης ζούσε στην
Κοκκινιά.
.jpg)
Ο μουσικός αυτός ήταν σχεδόν μονίμως
σοβαρός. Άτομο με αρχές, που δεν τις παρέβαινε ποτέ και με οποιοδήποτε μάλιστα
κόστος. Πρότυπο μιας αληθινής «μάγκικης» αισθητικής και φιλότιμου[1]. Γι' αυτό του είχαν κολλήσει το παρατσούκλι «Αγγούρης», δηλαδή «ανυπότακτος»,
«ασυμβίβαστος», «δύσκολος», «ζόρικος», «ίσιος σαν αγγούρι». Το κανονικό του
όνομα ήταν Βαγγέλης Παπάζογλου…
Αυτός, την πρώτη φορά που άκουσε την
Αγγέλα να τραγουδά, την ερωτεύτηκε. Την πλησίασε και της δήλωσε καθαρά και
ξάστερα: «Σ' αγαπώ και θα σε πάρω γυναίκα μου!». Στα 25 της και δίχως προίκα, ο
Βαγγέλης ήταν θείο δώρο για την Αγγέλα. Τον ερωτεύτηκε και αυτή. Αλλά η Αγγέλα
άρχισε να χάνει το φως της γρήγορα... Ο Βαγγέλης εκεί: «Σ' αγαπώ και θα σε πάρω
γυναίκα μου!». Και έτσι έγινε. Σαν παραμύθι. Το 1927 που η Αγγέλα ντύθηκε νύφη πλάι
στον Βαγγέλη, ήταν ήδη μισότυφλη... Δυο χρόνια αργότερα τυφλώθηκε εντελώς... Αλλά
ο Βαγγέλης αποκαλούσε την τυφλή γυναίκα του, «φως μου»…
Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε σε μια παράγκα στην Κοκκινιά
και ζούσε από την μουσική του Βαγγέλη και το τραγούδι της Αγγέλας…
Στην
συνέχεια, η Αγγέλα αφηγείται την καταστροφή, τον ξερριζωμό, την εγκατάσταση των
προσφύγων στην πατρίδα Ελλάδα, τον αγώνα που έδωσαν για να προκόψουν και να
ριζώσουν στην Ελλάδα, φέρνοντας μαζί τους το φως της Μικρασίας, τον πολιτισμό
της και την ψυχή της.
Οι αφηγήσεις αυτές έγιναν μέσα από το στόμα, τον λόγο και την ψυχή της Άννας Βαγενά, που την ενσαρκώνει όλα αυτά τα χρόνια, κτήμα όλου του κόσμου, πολύτιμη παρακαταθήκη για τις νέες γενεές.
Οι παραστάσεις είναι αφιερωμένες στον συγγραφέα Γιώργη Παπάζογλου (παραπάνω φωτογραφία), ο οποίος συμπλήρωσε φέτος τα 98 του χρόνια και που διασώζοντας τον λόγο της μάνας του, της κυρά Αγγέλας, διέσωσε τον πολιτισμό και το ήθος των Ελλήνων της Μικρασίας.
Ταυτότητα παράστασης «Αγγέλα Παπάζογλου»
Μονόλογος βασισμένος στο βιβλίο του Γιώργη Παπάζογλου «Ονείρατα της
άκαυτης και της καμένης Σμύρνης»
Τον ρόλο
της Αγγέλας ερμηνεύει η Ά. Βαγενά.
Στον ρόλο
της αναγνώστριας η Μ. Μαυριανού.
Επιλογή κειμένων και μουσική επιμέλεια: Λ. Λιάβας
Σκηνοθεσία: Λ. Λιάβας – Ά. Βαγενά
Σκηνικά – κοστούμια: Μ. Σπηλιόπουλος
Διάρκεια: 90'
Παραγωγή: Θέατρο Μεταξουργείο, Ακαδήμου 14, Αθήνα, τηλ.: 210 5234382, www.metaxourgeiotheatre.gr
Πότε: Πέμπτη 5, 12, 19, 26 Δεκεμβρίου 2024 και Πέμπτη 2 Ιανουαρίου 2025
στις 20:00
Προπώληση: more.
Ο εθνομουσικολόγος καθηγητής του ΕΚΠΑ κ. Λ. Λιάβας, έκανε την επιλογή των κειμένων από το βιβλίο του Γιώργη Παπάζογλου «Ονείρατα της άκαυτης και της καμένης Σμύρνης», καθώς και την επιλογή της μουσικής από σμυρναίικα και ρεμπέτικα τραγούδια. Επίσης, σημαντικό για την επιτυχία της παράστασης είναι το λιτό σκηνικό του ζωγράφου και πρύτανη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, Μ. Σπηλιόπουλου, ως αναφορά στο προσφυγικό καμαράκι και το ρεμπέτικο πάλκο.
«….πρόκειται για μια συγκλονιστική εμπειρία, μια βαθιά κατάδυση στον Έλληνα λόγο και στη λαϊκή ψυχή… Έχει μόνον ήθος. Ένα ήθος άκρας ευγένειας, λαϊκής αρχοντιάς (ναι, υπάρχει κι αυτή η αρετή)… Η Ά. Βαγενά ενσαρκώνει συνταρακτικά την Αγγέλα Παπάζογλου. Λιτή, άμεση, ευθύβολη, ακριβής στους χρόνους, κεντάει βελονιά-βελονιά, ιστορεί με την παλιότερη σημασία της λέξης...»
Κ. Γεωργουσόπουλος, ΤΑ ΝΕΑ
«...μεγαλείο ψυχής η Ά. Βαγενά σε αυτόν τον ρόλο.» K. Μπούρας, periou.gr, 19.10.2024
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.11.2024.
(*) Ο Βαγγέλης
Παπάζογλου εγεννήθη στο χωριό Ντουρμπαλί, το οποίο είναι κοντά στην Σμύρνη το
1897. Ο πατέρας του, ήταν σταθμάρχης στους σιδηροδρόμους. Έτσι μετακινείτο ως
παιδί, με αυτόν. Τον βοηθούσε ως κοτσαδόρος. Γι’ αυτό και δεν τελείωσε το
σχολείο ούτε καν το Δημοτικό…
Από μικρός έμαθε
μαντολίνο[2],
κιθάρα, βιολί, μπάντζο και, μεγαλώνοντας, εντάχθηκε στην Σμυρναίικη
Εστουδιαντίνα του Σιδερή, τα «Πολιτάκια». Εκεί μαθαίνει και να διαβάζει και να
γράφει μουσική σε παρτιτούρα. Το 1919 πηγαίνει εθελοντής στον στρατό. Επιστρατευμένος
πολεμά στην εκστρατεία στον Σαγγάριο. Με την οπισθοχώρηση, μέσω Σμύρνης, έφθασε
στον Πειραιά.
Εργάζεται ως οικοδόμος
και επαγγελματίας μουσικός. Το 1924 είχε δικό του καφενείο-ουζερί στις παράγκες
της Κοκκινιάς. Τον ίδιο χρόνο γνωρίζει την Αγγέλα Μαρωνίτη, Σμυρνιά
τραγουδίστρια, η οποία καταγόταν από οικογένεια μουσικών, με μακρά παράδοση. Το
1927 παντρεύονται. Εγκαθίστανται στην Κοκκινιά. Υιοθετούν παιδί τον πρώτο
ξάδερφο της Αγγέλας, τον Γιώργη. Αλλά η Αγγέλα τυφλώνεται το 1929…
Στην δισκογραφία μπαίνει γύρω στο 1934. Φωνογραφεί, πρωτότυπα και ανεπανάληπτα ως προς την μουσική και τον στίχο, τραγούδια: «Οι λαχανάδες» (“Κάτω στα Λεμονάδικα”), «Βάλε με στην αγκαλιά σου»[3], «Η μπαμπέσα», «Η φωνή του αργιλέ», «Το παιδί του δρόμου», «Ο ξεμάγκας», κ.ά. «Ο Βαγγέλης δεν ήταν κακογράφος, ούτε ανορθόγραφος. Απλά... δεν ήξερε γράμματα. Κι όταν αναγκαζόταν να καθαρογράψει από τις σημειώσεις του ένα τραγούδι, υπέφερε κυριολεκτικά. Λαχτάρα ήτανε και ανάγκη να γράψει και χείμαρρος, που συνήθως όταν βρισκότανε σ' αυτό το αμόκ γραψίματος, έσβηνε με τη γομολάστιχα την αποκάτω μελωδία κι έγραφε από πάνω την καινούργια. 'Η ξεκινούσε απ' την κόλλα του πενταγράμμου από πάνω, έγραφε ένα τραγούδι, μετά γύριζε την κόλλα, έσβηνε το προηγούμενο τραγούδι και προχωρούσε το τωρινό. Αδιαφορώντας αν το προηγούμενο τραγούδι ήταν καλύτερο. Είχε ανάγκη να γράφει κι έγραφε», περιγράφει τον ιδιοφυή μουσικό πατέρα του ο «καραγκιουλές» υιός του Βαγγέλη Γιώργης.
Αλλά με την
επιβολή της λογοκρισίας του Μεταξά, το 1937, επιλέγει την αποχή από την
δισκογραφία. Αρνήθηκε να διαπραγματευτεί το περιεχόμενο των τραγουδιών του με
τους λογοκριτές της δικτατορίας (τους οποίους αποκαλούσε «αμόρφωτους») και
σταμάτησε να ηχογραφεί!
Κάνει περιοδείες
ανά την Ελλάδα[4]. Με την
εισβολή των Γερμανών, αρνείται ακόμη και να ανεβεί στο πάλκο. «Τα πουλιά δεν
κελαηδούν όταν νυχτώσει», είπε. Αρνείται να παίζει για να χορεύουν «φχαριστημένοι
ως κι οι μαυραγορίτες»… Πέταξε το όργανο και το κοστούμι, άρπαξε ένα τσουβάλι
και έκανε τον παλιατζή[5]
στις γειτονιές του Πειραιά, αρνούμενος να παίζει τα τραγούδια του για τους
κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους… Απαγόρευσε και στην Αγγέλα να
ξανατραγουδήσει σε μαγαζί. Θα ζούσαν μόνο με το μεροκάματο του Βαγγέλη... Αλλά
εξακολουθεί να γράφει τραγούδια, τα οποία χαρίζει σε φίλους και συναδέλφους
μουσικούς. Έρχεται η πείνα και η φυματίωση. Αισθάνεται το τέλος… Πάει στο «Καφενείο
των Μουσικών» (οδός Αθηνάς 33), και μοιράζει τις παρτιτούρες πολλών ανέκδοτων τραγουδιών
του, με την ευχή να τα εκδώσουν οι συνάδελφοί τους… Την τύχη τους είναι αδύνατον
να την μάθουμε.
Ο Βαγγέλης πεθαίνει
από πείνα και φυματίωση στις 27 Ιουνίου 1943… Για να τον φιλοξενήσει τελευταία
φορά στο σπίτι τους και να τον μοιρολογήσει το τελευταίο βράδυ, η Αγγέλα
δανείζεται δυο καρέκλες από την γειτόνισσα, για να ακουμπήσει το φτωχικό
φέρετρο…
Η κηδεία έγινε
χωρίς παπά, αφού ήταν μαυραγορίτης! Όση ώρα βάσταξε η κηδεία, από τα τυφλά μάτια της
Αγγέλας δεν βγήκε ούτε ένα δάκρυ. Αλλά πριν το φέρετρο κατεβεί στον λάκκο,
έσκυψε και φίλησε τον σύντροφό της, ξεπροβοδίζοντάς τον με δυο λόγια: «Καλά
έκανες και παινευόσουν που ήμουν γυναίκα σου. Την παλληκαριά σου όμως δεν την
ήξερες. Ούτε ο θεός δεν παντρεύτηκε αόμματη γυναίκα»!..
.jpg)
Η Αγγέλα έζησε
άλλα 40 χρόνια με μόνη παρέα τον θετό τους γιο, Γιώργη, ο οποίος όμως κυνηγιέται
από την πολιτεία για την αντιστασιακή και πολιτική του δράση, ενώ το έργο του Βαγγέλη
Παπάζογλου λεηλατείται από μουσικούς και δισκογραφικές εταιρίες….
Όταν η Αγγέλα έφευγε
να συναντήσει τον Βαγγέλη της, ήταν 17 Αυγούστου 1983:
«κι αν αποθάνω
και βρεθεί
κανένας και με
θάψει
είμαι του
δρόμου το παιδί
κι εκείνος ας με κλάψει»
Τα
φωνογραφημένα τραγούδια στο όνομα του Βαγγέλη Παπάζογλου, στις 78 στροφές, είναι
μόλις 24 – και 11 επανεκτελέσεις. Διασώζονται επίσης και 4 αμανέδες με την
Αγγέλα Παπάζογλου.
ΠΗΓΗ: αποσπάσματα από το βιβλίο του Γιώργη Παπάζογλου «Τα χαΐρια μας εδώ». Ν. Χατζηαντωνίου «Μη μου ρίχνετε άλλα λεφτά. Το 'βγαλα το μεροκάματο», εφημ. «Ελευθεροτυπία», 2.7.2011. Γ. Λεκακης «Η Θεσσαλονίκη στο ελληνικο τραγουδι». Βιβλία του Γ. Λεκάκη για την Κατοχή. Γ. Λεκακης «Λεξικο παραδόσεων».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] «...έβαλα τα λόγια της Σμύρνης σε άλλους σκοπούς και
μου ρίχνανε λεφτά. Στο τέλος τους έλεγα: "Μη μου ρίχνετε άλλα λεφτά. Το
'βγαλα το μεροκάματο σήμερα...". Κι έκρυβα στο τσεπάκι το πιατάκι.
"Μη μου ρίχνετε άλλα... φτάνει... Με τα λεφτά που μάζεψα θα σας παίξω
μέχρι το βράδυ... φτάνει...". Και να δεις, βρε παιδί μου, ο πούστης ο
Ελληνας ψυχή που έχει... Επειδή τους έλεγα μη ρίχνετε άλλα, ερχόντουσαν κοντά
μου, με φιλούσανε και μου τα βάζανε μόνοι τους στην τσέπη μου... Μα την
Παναΐα... δεν σας λέω ψέματα... μου τα βάζανε στην τσέπη...».
[2] «...μια φορά ένας μου λέει: "Το μαντολίνο που
παίζεις, έχει μέσα την Ιτιά;". "Πως δεν την έχει, του λέω, αυτή είναι
η δουλειά του. Να παίζει...". Και του την παίζω και πριν προλάβω να
τελειώσω, σταματάει το χορό που χόρευε κι ήρθε και μου 'πιασε και μου φίλαγε το
χέρι. Τέτοια να δεις η πουτάνα η ζωή, απ' τη μια στην άλλη. Και να φανταστείς
πως δεν τους χώνευα τους βλάχους. Βλάχος ήτανε και μ' έκανε αλοιφή. Θεός
σχωρέσ' τονε. Θα 'χει πεθάνει τώρα. Ητανε μεγάλος...».
[3] Ένα βράδυ που έβρεχε πολύ, η Αγγέλα περίμενε τον Βαγγέλη
να γυρίσει από την δουλειά. Το ταβάνι της παράγκας άρχισε να στάζει. Η τυφλή
Αγγέλα βρήκε κάπου να σταθεί και βολεύτηκε σε μια γωνιά του κρεβατιού. Όταν
μπήκε ο Βαγγέλης και την είδε ξεπαγιασμένη, ράγισε η καρδιά του. Την τύλιξε με
μια κουβέρτα και την πήρε αγκαλιά για να την ζεστάνει: Τότε της σιγοψιθύρισε
και κάτι στίχους: «Βάλε με στην αγκαλιά σου για να κοιμηθώ κοντά σου...», λέγεται
πως η Αγγέλα συμπλήρωσε: «Βάλε με, φως μου, βάλε με...»…
[4] Από την Δράμα στις 23.6.1936 της γράφει:
«Πολυαγαπημένη μου Αγγέλα γεια σου, είμαι καλά, το
οποίον επιθυμώ και δι' εσέ, έλαβα την ποθητήν μου επιστολή σου και μην αρωτάς
την χαρά μου, διότι από την μέρα που έφυγα κάθε βράδυ σε έβλεπα στον ύπνο μου.
Λοιπόν σήμερα που σου γράφω είμαι στη Δράμα, έπιασα δουλειά σε ένα καλό Κέντρο
με 100 δραχμές μεροκάματο αλλά ο καιρός δεν μας αφήνει να δουλέψουμε, όλο βρέχει
αλλά τι να κάνεις κι αυτό θα περάσει. Μου γράφεις που έραψες κουνουπιέρα έκανες
πολύ καλά (...) Ξέρω εγώ, ότι κάνεις είναι καλά καμωμένο. Μου μηνάς για τον
Περιστέρη, έννοια σου όλοι θα με γυρέψουν γιατί ξέρουν ποιος είναι ο Βαγγέλης
σου. Εδώ απ' όπου κι αν επέρασα Σαλονίκη, Σέρραι και Δράμα εγνωριστήκαμε με
τους αντιπροσώπους των εταιριών και μην αρωτάς την τσιριμόνια που μου έκαμαν
και μου έλεγαν «πάντα εθέλαμε να γνωρίσομε τον κύριον Παπάζογλου που βγάνει τα
γαργαλιστικά τραγουδάκια». Εδώ, Αγγέλα μου, τα τραγούδια μου περνάνε πάρα πολύ
και μας τα γυρεύουν και θα πάμε πολύ καλά, μόνον ο Μεγαλοδύναμος να βάλει το
χέρι του να πάψουν οι βροχές. Λοιπόν Αγγέλα μου, για την ώρα δεν έχω άλλο να
σου γράψω. Δώσε χαιρετισμούς στον αγαπητόν μου πεθερό και πεθερά κι ας μη μου
στείλαν (...) χαιρετίσματα και να πιουν μια οκά κρασί (...) στην υγειά μου.
Σε φιλώ Βαγγέλης»
(Παραλείπονται τα σημεία στα οποία οι λέξεις δεν
διακρίνονται).
[5] «...Και μου λέει ο Κώστας ο Γιαννίδης: Βλέπω τον
Αττίκ μια μέρα στην Κατοχή στην μεγάλη πείνα συγκλονισμένο. Ξέρεις - μου λέει -
είδα τον συνθέτη της “Μπαμπέσας” και του “Κάτω στα Λεμονάδικα” (τον Παπάζογλου)
να έχει ένα τσουβάλι στον ώμο και να φωνάζει εξασθενισμένος, κουρασμένος.
Εσερνε τα βήματά του και φώναζε με όση δύναμη είχε: “κουρέλια, σπασμένα τζάμια
και μποτίλιες αγοράζω. Ο παλιατζήηης...”… Τα 'χασα – λέει - σαn να με χτύπησε κεραυνός. Δεν ήξερα τι να κάνω. Να
βλέπω αυτόν που έγραψε την “Μπαμπέσα” να φωνάζει “κουρέλια αγοράζω ο
παλιατζήηης”... Τρελλάθηκα… Είναι Κατοχή, πείνα, δυστυχία, ανέχεια, καταστροφή,
θάνατος, Δευτέρα Παρουσία και αστραπιαία πέρασε απ' το μυαλό μου ότι μέσα σ'
όλα αυτά παλεύει ο άνθρωπος, ο ήρωας, ο περήφανος. Είδα την ίδια την
αξιοπρέπεια να περνάει από μπροστά μου. Εμεινα... Δεν μίλησα... Κατάπια την
γλώσσα μου κι όταν πέρασε και έφυγε ο Βαγγέλης Παπάζογλου και δεν τον έβλεπα
πια, ποιος ξέρει πόση ώρα μετά που χάθηκε απ' τα μάτια μου, εγώ στεκόμουν ακόμη
προσοχή... σούζα...».
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook