Στο Καθολικό της Παλαιάς Μονής Ταξιαρχών(*) Αιγιαλείας, μόλις 15 χλμ. από το Αίγιο Αχαΐας, διατηρούνται δυο στρώματα τοιχογραφιών, υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητoς, των ύστερων βυζαντινών χρόνων, που αντανακλούν τις αισθητικές τάσεις της Κωνσταντινούπολης. Κατά τις εργασίες συντήρησής τους, η αρχαιολόγος δρ. Αν. Κουμούση, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας, εντόπισε στο δεύτερο στρώμα τοιχογράφησης, το οποίο βάσει τεχνοτροπικών κριτηρίων χρονολογείται με ασφάλεια, στα μέσα του 15ου αιώνα, την μοναδική προσωπογραφία του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου.
Στην τοιχογραφία απεικονίζεται η μορφή ενός ώριμου άνδρα που φέρει αυτοκρατορικά «διάσημα» (= πολυτελή λώρο επάνω από τον ανοιχτόχρωμο σάκκο, διάλιθο στέμμα) και κρατά σταυροφόρο σκήπτρο.
Ο χρυσοκέντητος πορφυρός του μανδύας (επάνω φωτογραφία) διακοσμείται με μετάλλια, στα οποία εγγράφονται δικέφαλοι αετοί με στέμμα ανάμεσα στις κεφαλές τους, διακριτικό των μελών της οικογένειας των Παλαιολόγων.
Η παρουσία των δικέφαλων
αετών στο ένδυμα της μορφής, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα insignia, αποτελούσαν
ένα εικονογραφημένο μήνυμα που επέτρεπε στον θεατή να ταυτοποιήσει
αδιαμφισβήτητα τον άντρα με αυτοκράτορα.
Ο αυτοκράτωρ στο πρότυπο του εικονιστικού τύπου του Ιησού Χριστού.
Ο αυτοκράτορας που
απεικονίζεται είναι ιστορικό πρόσωπο και ταυτίζεται με τον Κωνσταντίνο ΙΑ΄
Παλαιολόγο, αδελφό των χορηγών της ανακαίνισης της Μονής, των δεσποτών Δημήτριο
και Θωμά. Είναι η τελευταία χρονολογικά σωζόμενη προσωπογραφία αυτοκράτορα στην
βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική και το μοναδικό πορτραίτο του Κωνσταντίνου
Παλαιολόγου, σύγχρονο με την σύντομη βασιλεία του (6 Ιανουαρίου 1449 - 29 Μαΐου
1453). Ως πορτραίτο δεν είναι ιδεαλιστικό ή τυποποιημένο. Πρόκειται για
αυθεντική προσωπογραφία, που αποδίδει με ακρίβεια τα φυσιογνωμικά
χαρακτηριστικά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα. Είναι μια μορφή γήινη,
ένας ώριμος άντρας, με λεπτό πρόσωπο και εξατομικευμένα χαρακτηριστικά, που
αποπνέει ηρεμία και ευγένεια. Στον Μυστρά απ' όπου πιθανότατα προερχόταν ο
ζωγράφος που εικονογράφησε το δεύτερο στρώμα του Καθολικού, ο Κωνσταντίνος
Παλαιολόγος είχε ζήσει πέντε χρόνια ως δεσπότης, πριν στεφθεί αυτοκράτορας. Το
αυτοκρατορικό πορτραίτο συνδέεται με την γνωστή από τις γραπτές πηγές
γενναιόδωρη χορηγία των αδελφών του στην μονή, μετά την λήξη του πρώτου μεταξύ
τους εμφυλίου πολέμου (1449 - 1450), που επιτεύχθηκε με την «διαιτησία» του
Κωνσταντίνου, όπως αναφέρει ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης.
«Το έργο που υλοποιούν οι
Εφορείες Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, δήλωσε η Υπουργος Λ. Μενδώνη,
στο πλαίσιο της συντήρησης και αποκατάστασης των μνημείων, αποδεικνύεται, για
ακόμη μια φορά, εξαιρετικά σημαντικό, καθώς φέρνει στο φως μοναδικές
αρχαιολογικές μαρτυρίες που συνδέονται με ιστορικά πρόσωπα. Το επιστημονικό
προσωπικό των Εφορειών του ΥΠΠΟ, με μεγάλη εμπειρία, υψηλή κατάρτιση και
σφαιρική γνώση τόσο των ιστορικών γεγονότων, όσο και των αρχαιολογικών
δεδομένων, είναι σε θέση να τεκμηριώσει, μετά από ενδελεχή μελέτη, κάθε εύρημα
που έρχεται στο φως. Στην προκειμένη περίπτωση το πορτραίτο συνδέεται με τον
τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου και αφορά στη μοναδική εν ζωή προσωπογραφία
του. Ο ζωγράφος, πρέπει να απέδωσε τα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά του
τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου ΙΑ΄ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, από ιδία
αντίληψη, δηλαδή το πρότυπό του να μην ήταν ένα επίσημο αυτοκρατορικό
πορτραίτο, όπως συνηθιζόταν, αλλά ο ίδιος ο αυτοκράτορας».
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ,
12.12.2024.
(*) Η Ιερά Μονή Ταξιαρχών Αιγιαλείας βρίσκεται σε απόσταση 15 χλμ. νότια του Αιγίου, στους πρόποδες του όρους Κλωκού. Υψηλότερα, σε απόσταση 1 χλμ. βρίσκεται η Παλαιά Μονή Ταξιαρχών Αιγιαλείας, το λεγόμενο Παλαιομονάστηρο, το οποίο ιδρύθηκε από τον όσιο Λεόντιο τον Μονεμβασιώτη στα τέλη του 14ου αιώνα.
Οι Δεσπότες του Μυστρά Θωμάς και Δημήτριος Παλαιολόγος ενίσχυσαν οικονομικά την Μονή κτίζοντας πολλά οικοδομήματά της. Η είσοδος στη Μονή γίνεται μέσω ενός πυλώνα με καταχύστρες. Στο επίπεδο του εκτεταμένου ανδήρου, όπου αναπτύσσονται τα κύρια οικοδομήματα, τοποθετείται το Καθολικό. Στο νότο, εφαπτόμενο στο Καθολικό, βρίσκεται το Νότιο παρεκκλήσι. Βόρεια του Καθολικού σε ένα επίπεδο χαμηλότερο υπάρχει ένα ακόμη ναΐδριο, το Βόρειο παρεκκλήσι. Μεγάλη λίθινη κλίμακα με ξύλινο το τελευταίο της τμήμα, κατασκευασμένη το 1810, οδηγεί στο ψηλότερο επίπεδο της Μονής, όπου τοποθετούνται σε επάλληλες στάθμες το ασκητήριο του οσίου Λεοντίου, ένας μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός, της Ανάστασης, και ο τάφος του οσίου. Και οι τέσσερις ναοί του μοναστηριακού συγκροτήματος ήταν κατάγραφοι με τοιχογραφίες υψηλής ποιότητας που χρονολογούνται στην Ύστερη Βυζαντινή Περίοδο. - ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, Αν. Κουμούση.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook