Όσοι κοινωνούσαν στα μυστήρια των Μεγάλων Θεών Σαμοθράκης είχαν «προστασία στην θάλασσα», την ευκαιρία να γίνουν «και ευσεβέστεροι και δικαιότεροι» και να βελτιώσουν στα πάντα τον εαυτό τους - Θρησκευτική δραστηριότητα από τον 7ο αιώνα π.Χ. - του Δ. Μάτσα

Όσοι κοινωνούσαν στα μυστήρια

των Μεγάλων Θεών Σαμοθράκης

είχαν «προστασία στην θάλασσα»,

την ευκαιρία να γίνουν

«και ευσεβέστεροι και δικαιότεροι»

και να βελτιώσουν στα πάντα

τον εαυτό τους

Θρησκευτική δραστηριότητα

από τον 7ο αιώνα π.Χ.

Του αρχαιολόγου Δημήτρη Μάτσα

Στην αρχαιότητα, η φήμη της Σαμοθράκης προερχόταν από την της λατρεία των Μεγάλων Θεών, οι τελετές μύησης των οποίων υπόσχονταν προστασία στην θάλασσα[4] και την ευκαιρία «γίνεσθαι καὶ εὐσεβεστέρους καὶ δικαιοτέρους καὶ κατὰ πᾶν βελτίονας[5] ἑαυτῶν τοὺς τῶν μυστηρίων κοινωνήσαντας» (Διόδωρος).[1] Το ίδιο το ιερό έχει την αναμφισβήτητη αύρα του ιερού χώρου, ο οποίος φιλοξένησε γεγονότα που διαμόρφωσαν την αρχαία μυθολογία και ιστορία.

Η μυθική οικογένεια του νησιού έδωσε τους γεννήτορες του Τρωικού γένους, εδώ γνωρίστηκαν οι γονείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου και εδώ κατέφυγε ο τελευταίος Μακεδόνας βασιλιάς κυνηγημένος από τους Ρωμαίους. Η κοινότητα των μυημένων στην Σαμοθράκη κρατούσε απόρρητη τη φύση των τελετών μύησης.

Όπως στα Μυστήρια της Ελευσίνας, όσοι έπαιρναν μέρος για πρώτη φορά στα Μυστήρια της Σαμοθράκης ονομάζονταν μύσται[2] και όσοι συμμετείχαν για δεύτερη φορά ονομάζονταν επόπται.[3] Ένας είδος προκαταρκτικής μύησης πιθανόν γινόταν στον Θεατρικό Κύκλο. Μετά την προκαταρκτική αυτή ιεροτελεστία, οι μύστες με δεμένα τα μάτια περιπλανιόντουσαν στο σκοτάδι[6] σε αναζήτηση της θεάς Αρμονίας, κόρης του Δία και της Ηλέκτρας. Σύμφωνα με την μυθολογία της Σαμοθράκης, την Αρμονία είχε απαγάγει ο Κάδμος στο πέλαγος, όταν, στη διάρκεια της αναζήτησης της αδελφής του Ευρώπης, πέρασε από τη Σαμοθράκη. Η Αρμονία σώθηκε και μεταφέρθηκε πάλι στο νησί από τ’ αδέρφια της, τον Δάρδανο και Ιασίονα / Ηετίωνα, μορφές που συνδέονται στενά με τα μυστήρια και με την πολύ γνωστή ιδιότητα των Μεγάλων Θεών, την σωτηρία των ναυαγών. Η ευτυχής έκβαση της αναζήτησης της Αρμονίας είχε την μορφή της επιφάνειάς[7] της και ενός ιερού γάμου. Ο γάμος της Αρμονίας με τον Κάδμο αναπαριστανόταν στην ιεροτελεστία της Σαμοθράκης που διαδραματιζόταν μέσα στο Κτήριο του Τελετουργικού Χορού και απεικονιζόταν στην ζωφόρο που το περιέβαλλε.

Το Ιερό των Μεγάλων Θεών, όπου βρέθηκε το 1863 το περίφημο άγαλμα της Νίκης απέχει περίπου 400 μ. από την σημερινή βορειοδυτική ακτή του νησιού και έχει έκταση 50 περίπου στρ. Τα σημαντικότερα και αρχαιότερα κτίρια συνωστίζονται στην ομαλή πλαγιά ανάμεσα σε δυο ρέματα:

        - το Κτήριο του Τελετουργικού Χορού (γύρω στο 340 π.Χ.),

        - η Αυλή του Βωμού (340-330 π.Χ. περίπου),

        - το ιερόν (325-150 π.Χ.),

        - το Ανάθημα των Φιλίππου Γ΄ και Αλεξάνδρου Δ΄ (323-317 π.Χ.),

        - η Θόλος της Αρσινόης Β΄ (288-270 π.Χ.).

Στο δυτικό τμήμα του χώρου βρίσκονται:

        - η Στοά (α΄ μισό του 3ου αι. π.Χ.),

        - το Νεώριον (β΄ τέταρτο του 3ου αι. π.Χ.),

        - το Ανάθημα της Μιλησίας (β΄ μισό του 3ου αι. π.Χ.), και στην ανατολική άκρη

        - το Πρόπυλο του Πτολεμαίου Β΄ (285-281 π.Χ.).

Οι πρωιμότερες ενδείξεις θρησκευτικής δραστηριότητας χρονολογούνται στον 7ο αιώνα π.Χ., αλλά η κατασκευή μνημειακών κτηρίων άρχισε μόλις στον 4ο αιώνα π.Χ. και συνδέεται με τη γενναιοδωρία και τα πολιτικά ενδιαφέροντα του Μακεδονικού βασιλικού οίκου, ήδη από την Βασιλεία του Φιλίππου Β΄. Το ιερό που γνώρισε την μεγαλύτερή του δόξα στους 3ο και 2ο αιώνες π.Χ. εγκαταλείπεται προς το τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ. Η αρχαιολογική έρευνα έχει δώσει μια εικόνα της εξέλιξής του, μολονότι ούτε τα αρχαιολογικά δεδομένα ούτε τα κείμενα της αρχαίας γραμματείας είναι ικανά να διαπεράσουν τον πέπλο μυστικότητας που καλύπτει τα μυστήρια.

Παρ’ όλο που εξερευνήθηκε ήδη από το 1444 (Κυριακός ο εξ Αγκώνος), το Ιερό των Μεγάλων Θεών ανασκάφηκε συστηματικά για πρώτη φορά το 1873 και το 1875 από δυο Αυστριακές αποστολές με επικεφαλής τον A. Conze. Από το 1938 οι εργασίες στον χώρο διεξάγονται από το Ινστιτούτο Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (K. Lehmann, J. R. McCredie, B. D. Wescoat), από το 1964 με την εποπτεία της ΙΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Οι προσπάθειες αυτά τα χρόνια εστιάστηκαν στην ανασκαφή, δημοσίευση και παρουσίαση των μνημείων. 

Στην διάρκεια των τελευταίων 20 χρόνων η ΙΘ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων έχει αναλάβει ενεργό ρόλο στη συντήρηση και διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΕΒΡΟΥ. Γ. Λεκάκης «Συγχρονης Ελλαδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.5.2018.

ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:

ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης "Σαμοθράκη, ιερά νήσος".

[4] ΔΙΑΒΑΣΤΕ Γ. Λεκάκη "Αρχαία και σύγχρονα ιστορικά ναυάγια των ελληνικών θαλασσών".

[5] Είναι η πρώτη αναφορά στον τρόπο και τον όρο βελτίωση / αυτοβελτίωση.

[6] Αυτό μοιάζει με το παιδικό παιχνίδι "τυφλόμυγα", το οποίο παιζόταν και στα αρχαία χρόνια! Αυτό κι αν είναι προπαρασκευή...

[7] Επιφάνεια = Θεοφάνεια, όταν εμφανίζεται θεός στην επιφάνεια της Γης.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

---

[1] «Τὸν δὲ γάμον τοῦτον πρῶτον δαῖσαι θεούς, καὶ Δήμητραν μὲν Ἰασίωνος ἐρασθεῖσαν τὸν καρπὸν τοῦ σίτου δωρήσασθαι, Ἑρμῆν δὲ λύραν, Ἀθηνᾶν δὲ τὸν διαβεβοημένον ὅρμον καὶ πέπλον καὶ αὐλούς, Ἠλέκτραν δὲ τὰ τῆς μεγάλης καλουμένης μητρὸς τῶν θεῶν ἱερὰ μετὰ κυμβάλων καὶ τυμπάνων καὶ τῶν ὀργιαζόντων· καὶ Ἀπόλλωνα μὲν κιθαρίσαι, τὰς δὲ Μούσας αὐλῆσαι, τοὺς δ´ ἄλλους θεοὺς εὐφημοῦντας συναυξῆσαι τὸν γάμον. μετὰ δὲ ταῦτα τὸν μὲν Κάδμον κατὰ τὸν παραδεδομένον χρησμὸν κτίσαι Θήβας τὰς ἐν Βοιωτίᾳ φασί, τὸν δ´ Ἰασίωνα γήμαντα Κυβέλην γεννῆσαι Κορύβαντα. Ἰασίωνος δὲ εἰς θεοὺς μεταστάντος, Δάρδανον καὶ Κυβέλην καὶ Κορύβαντα μετακομίσαι εἰς τὴν Ἀσίαν τὰ τῆς μητρὸς τῶν θεῶν ἱερὰ καὶ συναπᾶραι εἰς Φρυγίαν. καὶ τὴν μὲν Κυβέλην Ὀλύμπῳ τῷ πρώτῳ συνοικήσασαν γεννῆσαι Ἀλκήν, καὶ τὴν θεὰν Κυβέλην ἀφ´ ἑαυτῆς ὀνομάσαι· τὸν δὲ Κορύβαντα τοὺς ἐπὶ τοῖς τῆς μητρὸς ἱεροῖς ἐνθουσιάσαντας ἀφ´ ἑαυτοῦ Κορύβαντας προσαγορεῦσαι, γῆμαι δὲ Θήβην τὴν Κίλικος θυγατέρα. ὁμοίως δὲ τοὺς αὐλοὺς εἰς Φρυγίαν ἐντεῦθεν μετενεχθῆναι, καὶ τὴν λύραν τὴν Ἑρμοῦ εἰς Λυρνησσόν, ἣν Ἀχιλλέα ὕστερον ἐκπορθήσαντα λαβεῖν. ἐξ Ἰασίωνος δὲ καὶ Δήμητρος Πλοῦτον γενέσθαι φασὶν οἱ μῦθοι, τὸ δ´ ἀληθές, τὸν τοῦ σίτου πλοῦτον, δωρηθέντα ἐν τῷ τῆς Ἁρμονίας γάμῳ διὰ τὴν συνουσίαν τοῦ Ἰασίωνος. καὶ τὰ μὲν κατὰ μέρος τῆς τελετῆς ἐν ἀποῤῥήτοις τηρούμενα μόνοις παραδίδοται τοῖς μυηθεῖσι· διαβεβόηται δ´ ἡ τούτων τῶν θεῶν ἐπιφάνεια[7] καὶ παράδοξος ἐν τοῖς κινδύνοις βοήθεια τοῖς ἐπικαλεσαμένοις τῶν μυηθέντων. γίνεσθαι δέ φασι καὶ εὐσεβεστέρους καὶ δικαιοτέρους καὶ κατὰ πᾶν βελτίονας ἑαυτῶν τοὺς τῶν μυστηρίων κοινωνήσαντας. διὸ καὶ τῶν ἀρχαίων ἡρώων τε καὶ ἡμιθέων τοὺς ἐπιφανεστάτους πεφιλοτιμῆσθαι μεταλαβεῖν τῆς τελετῆς· καὶ γὰρ Ἰάσονα καὶ Διοσκόρους, ἔτι δ´ Ἡρακλέα καὶ Ὀρφέα, μυηθέντας ἐπιτυχεῖν ἐν ἁπάσαις ταῖς στρατείαις διὰ τὴν τῶν θεῶν τούτων ἐπιφάνειαν[7]», Διόδ. Σικ. 5,49.

[2] από το ρήμα μύω = κλείνω τα μάτια.

[3] από τον μέλλοντα επόψομαι του ρήματος εφοράω = επιβλέπω, παρατηρώ, βλέπω, στρέφω το βλέμμα προς.

θεια κοινωνια αρχαια μυστηρια Μεγαλων Θεων Σαμοθρακης προστασια στην θαλασσα ευκαιρια ευσεβεστερος δικαιοτερος βελτιωση εαυτος Θρησκευτικη δραστηριοτητα 7ος αιωνας πΧ 2.800 χρονια πριν Ματσας τροπος ορος αυτοβελτιωση πρωτη αναφορα φορα μυστηριο Μεγαλοι Θεοι Σαμοθρακη ευσεβης δικαιος Θρησκεια αρχαιοτητα, φημη λατρεια τελετη μυησης ευσεβεια δικαιοσυνη Διοδωρος ιερο ιερον ιερος αρχαιολογικος χωρος μυθολογια ιστορια νομος εβρου εβρος θρακης θρακη μυθικη οικογενεια νησι νησος γεννητορας γεννητορες Τρωικο γενος, τρωες τροια γονεις Μεγας Αλεξανδρος τελευταιος Μακεδονας βασιλιας περσεας περσευς κυνηγημενος Ρωμαιοι κοινοτητα μυημενων μυημενοι απορρητη φυση τελετες μυηση Ελευσινας, Ελευσινια μυσται μυστες μυστης δευτερη εποπται εποπτες εποπτης ειδος προκαταρκτικη Θεατρικος Κυκλος αρχαιο θεατρο ιεροτελεστια, δεμενα ματια περιπλανηση σκοταδι αναζητηση θεα Αρμονια κορη Διας ζευς Ηλεκτρα απαγωγη Καδμος πελαγος, Ευρωπη Δαρδανος Ιασιονας / Ηετιωνας, Ιασιων / Ηετιων Ηετιονας μορφη ιδιοτητα σωτηρια ναυαγος ναυαγιο ευτυχης εκβαση επιφανεια ιερος γαμος ιερογαμια αναπαρασταση Κτηριο Τελετουργικος Χορος απεικονιση ζωφορος 19ος αιωνας μχ 1863 περιφημο αγαλμα Νικης νικη ακτη σημαντικοτερα αρχαιοτερα κτηρια ρεμα Τελετουργια 4ος 340 Αυλη Βωμος 330 325 150 αναθημα Φιλιππος Γ Αλεξανδρος Δ 323 317 Θολος Αρσινοη Β΄ 3ος 288 270 Στοα Νεωριον Νεωριο Μιλησια μιλητος Προπυλο Προπυλον Πτολεμαιος Β 285 281 πρωιμοτερη ενδειξη κατασκευη μνημειακο γενναιοδωρια πολιτικα ενδιαφεροντα Μακεδονικος βασιλικος οικος Βασιλεια Β μεγαλυτερη δοξα αρχαιολογια κειμενα ελληνικη γραμματεια μυστικοτητα 15ος 1444 Κυριακος ο εξ Αγκωνος, αγκωνα ανκονα ιταλια ανασκαφη 1873 1875 Αυστρια κονζε Conze 20ος 1938 Ινστιτουτο Καλων Τεχνων Πανεπιστημιο Νεας Υορκης λεμαν Lehmann, μακΚρεντι McCredie, βεσκοτ Wescoat 1964 ΙΘ Εφορεια Προιστορικων και Κλασσικων Αρχαιοτητων ανασκαφες μνημειο Δημητρα ερασθεισα καρπος σιτου σιτος δωρο ερμης λυρα αθηνα ορμος πεπλος αυλος ηλεκτρα μεγαλη μητερα μητρος θεων ιερα κυμβαλο τυμπανο οργιο οργιααζοντες απολλωνας απολλων κιθαριζω κιθαρα Μουσες ευφημια χρησμος Θηβαι θηβα Βοιωτια Κυβελη γεννα Κορυβαντας μετασταση Κορυβαντες μετακομιση ασια Φρυγια ολυμπος συνοικηση αλκη ενθουσιασμος προσαγορευση Θηβη Κιλικας θυγατερα αυλοι Λυρνησσος αχιλλεας εκπορθηση Πλουτος μυθοι, σιταρι συνουσια απορρητο μυησις κινδυνος επικληση μυηθεντες ηρωες ημιθεοι επιφανεστατος μεταλαβια Διοσκοροι διοσκουροι ηρακλης ορφεας ορφευς στρατεια Σικελιωτης μυω = κλεινω ματι εποψομαι εφοραω = επιβλεπω, παρατηρβ, βλεπω, στρεφω βλεμμα παιδικο παιχνιδι τυφλομυγα παιγνιδι Θεοφανεια

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ