Του Γιώργου Λεκάκη
Η ρύπανση από μόλυβδο πιθανότατα μείωσε τον μέσο δείκτη νοημοσύνης (IQ)
του μέσου ατόμου στην αρχαία Ρώμη κατά 2,5 - 3 βαθμούς. Ο μόλυβδος κατέληγε
στην κυκλοφορία του αίματος των Ρωμαίων και θα είχε επιπτώσεις στην γνωστική
τους λειτουργία.
Η έρευνα βασίζεται σε ανάλυση των συγκεντρώσεων μολύβδου σε πυρήνες
πάγου που εξήχθησαν από την Γροιλανδία.
Τα ευρήματα λένε ότι ο μόλυβδος μπορεί να συνέβαλε στην
πτώση της Ρώμης, ένα ερώτημα που οι ιστορικοί και οι ειδικοί συζητούν εδώ και
δεκαετίες.
Μια ανάλυση ενός πυρήνα πάγου από την Γροιλανδία, που διεξήχθη από τον κλιματικό και περιβαλλοντικό επιστήμονα J. McConnell (του Desert Research Institute) και τους συναδέλφους του, ανίχνευσε στοιχεία ρύπανσης από μόλυβδο, που συνδέεται με την τήξη αργύρου της αρχαίας ρωμαϊκής περιόδου. «Για κάθε ουγγιά αργύρου που μπορεί να παράγετε, ίσως παράγετε 10.000 ουγγιές μολύβδου», είπε ο κ. McConnell. «Τα σωματίδια μολύβδου μπορούν στην συνέχεια να προσκολληθούν σε σωματίδια σκόνης και να μεταφερθούν στην ατμόσφαιρα», εξήγησε.
Οι ερευνητές προσδιόρισαν επίσης ότι τα επίπεδα μολύβδου στον πυρήνα
του πάγου αυξήθηκαν και μειώθηκαν με τις οικονομικές συνθήκες στην Ρώμη για μια
περίοδο περίπου 1,000 ετών. Για παράδειγμα, τα επίπεδα μολύβδου αυξήθηκαν, όταν
η Ρώμη άρχισε να παράγει ασήμι στην Ισπανία.
Η έκθεση στον μόλυβδο έχει βρεθεί ότι προκαλεί μαθησιακές δυσκολίες, στειρότητα, προβλήματα ψυχικής υγείας, απώλεια ακοής και άλλα προβλήματα υγείας. Η ποσότητα μολύβδου στον πυρήνα του πάγου από μόνη της υποδηλώνει ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι πιθανότατα είχαν επιπτώσεις στην υγεία, αλλά οι Ρωμαίοι εκτέθηκαν επίσης σε μόλυβδο μέσω της χρήσης μολύβδινων δοχείων κρασιού, μολύβδινων υδραυλικών αγωγών κ.ά., κατέληξε ο McConnell.
Τα αρχαία ρωμαϊκά ασημοχυτήρια μόλυναν απίστευτα το περιβάλλον, και θα είχαν
επηρεάσει μεγάλο μέρος της Ευρώπης.
Ο μόλυβδος, μια ισχυρή νευροτοξίνη, παραμένει απειλή για την δημόσια
υγεία και σήμερα. Δεν υπάρχει ασφαλής ποσότητα για το σώμα μας. Η έκθεση
σχετίζεται με μαθησιακές δυσκολίες, αναπαραγωγικά προβλήματα, προβλήματα
ψυχικής υγείας και αυξημένο κίνδυνο απώλειας ακοής, μεταξύ άλλων…
Τα ευρήματα είναι το πρώτο σαφές παράδειγμα εκτεταμένης βιομηχανικής
ρύπανσης στην ιστορία.
«Οι ανθρώπινες ή βιομηχανικές δραστηριότητες πριν από 2.000 χρόνια
είχαν ήδη επιπτώσεις σε όλην την ηπειρο στην ανθρώπινη υγεία», δήλωσε ο επί κεφαλής
συγγραφέας της εργασίας, κ. J. McConnell. «Η ρύπανση από μόλυβδο της ρωμαϊκής
εποχής είναι το αρχαιότερο σαφές παράδειγμα ανθρώπινων επιπτώσεων στο
περιβάλλον». Η ιστορία της αρχαίας ρύπανσης θάφτηκε στο στρώμα πάγου της
Γροιλανδίας. Η χημική σύνθεση του πάγου εκεί και σε άλλες πολικές περιοχές
μπορεί να δώσει βασικές ενδείξεις για το πώς ήταν τα περιβάλλοντα του
παρελθόντος. Οι χημικές ουσίες παγιδεύονται μέσα του προσφέρουν ένα είδος
χρονοδιαγράμματος. Με διάτρηση, εξαγωγή και επεξεργασία «καρότων» (μακριών
κυλίνδρων πάγου), οι επιστήμονες μπορούν να μετρήσουν ποιότητες, όπως το
ατμοσφαιρικό διοξείδιο του άνθρακα σε παλαιότερα κλίματα ή, όπως σε αυτήν την
περίπτωση, τις συγκεντρώσεις μολύβδου με την πάροδο του χρόνου.
Οι ερευνητές ανέλυσαν τρεις πυρήνες πάγου και διαπίστωσαν ότι οι
συγκεντρώσεις μολύβδου αυξήθηκαν και μειώθηκαν κατά την διάρκεια περίπου μιας
χιλιετίας με τρόπους που αντιστοιχούσαν σε βασικά γεγονότα στην οικονομική
ιστορία της Ρώμης. Το επίπεδο αυξήθηκε, για παράδειγμα, όταν η Ρώμη οργάνωσε
τον έλεγχο της σημερινής Ισπανίας και αύξησε την παραγωγή αργύρου στην περιοχή.
Η επιστημονική ομάδα ανέλυσε τις σύγχρονες πληροφορίες σχετικά με την
έκθεση στον μόλυβδο και προσδιόρισε τις επιπτώσεις στην υγεία του ατμοσφαιρικού
μολύβδου, που υπήρχε κατά την διάρκεια της Pax Romana - εποχή ειρήνης στην
αυτοκρατορία (27 π.Χ. - 180 μ.Χ.). Διαπίστωσαν
ότι η μέση έκθεση σε μόλυβδο ήταν περίπου το 1/3 αυτής που ήταν στις ΗΠΑ στα
τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν η χρήση βενζίνης με μόλυβδο ήταν στο
αποκορύφωμά της και πριν από τον νόμο για τον καθαρό αέρα! Τα επίπεδα ρωμαϊκού
μολύβδου ήταν περίπου διπλάσια από αυτά στα οποία εκτίθενται τα παιδιά των
Αμερικανών σήμερα, είπε ο McConnell!!!
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι που ζούσαν πιο κοντά στα ορυχεία
αργύρου στην Ιβηρία (σημερινή Ισπανία) θα είχαν τον περισσότερο μόλυβδο στο
αίμα τους. «Σχεδόν κανείς δεν ξέφυγε», είπε ο McConnell.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα πιθανότατα δεν μιλούν για το πλήρες εύρος των
συνεπειών του μολύβδου στην υγεία των ανθρώπων στην αρχαία Ρώμη, επειδή οι
Ρωμαίοι εκτέθηκαν και μέσω άλλων πηγών, στον μόλυβδο: Αγγεία με επένδυση από
μόλυβδο, ποτήρια μολύβδου, μολύβδινα παιδικά παιγνίδια[1],
κ.ά.
Ο μόλυβδος «υπήρχε παντού» στην αρχαία Ρώμη, είπε ο δρ. Br. Lanphear (καθηγητής
επιστημών υγείας στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser στον Καναδά). «Οι εκτιμήσεις της
έρευνας είναι πιθανόν να είναι και υποτιμημένες!», είπε ο Lanphear.
Και οι επιστημονικές συζητήσεις σχετικά με την επίδραση που είχε το
μόλυβδο στην παρακμή της αρχαίας Ρώμης συνεχίζονται…
Οι ιστορικοί και οι ειδικοί της Ιατρικής έχουν συζητήσει επί δεκαετίες
εάν ο μόλυβδος συνέβαλε στην πτώση της αυτοκρατορίας και σε ποιο βαθμό.
Ερευνητές στη δεκαετία του 1980 υπέδειξαν ότι οι ελίτ της Ρώμης κτυπήθηκαν από
ουρική αρθρίτιδα[2] και
ακανόνιστη συμπεριφορά, επειδή έπιναν άφθονες ποσότητες κρασιού με μόλυβδο!
«Είμαι αρκετά πεπεισμένος ότι ο μόλυβδος ήταν ένας από τους παράγοντες
που συνέβαλαν στην παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά ήταν μόνο ένας
παράγοντας. Ποτέ δεν είναι μόνο ένα πράγμα», είπε ο κ. Lanphear.
Ο Τζ. Μάνινγκ (καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ), είπε ότι
οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι η Ρώμη έπεσε για μυριάδες λόγους: Πανούκλες,
ασθένειες, δυσεντερία παντού, βρώμα, πραγματικά φρικτές συνθήκες υγιεινής, οικονομικά
προβλήματα, αλλαγές στο κλίμα, κ.ά. Η αρχαία Ρώμη ήταν ένα δύσκολο μέρος για να
επιβιώσει κανείς, με προσδόκιμο ζωής περίπου 25 -30 χρόνια…
ΠΗΓΗ: Proceedings of the National Academy of Sciences. Και «Lead pollution in ancient Rome may have dropped
average IQ by up to 3 points, study finds - Researchers linked lead found in
ice samples from Greenland to ancient Roman silver smelters, suggesting the
pollution was pervasive enough to affect much of Europe», NBC News, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.1.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Λ.χ. από τον τάφο της Julia Graphis
στο αρχαίο Brixellum ή Brixillum > Brescello / Barsèl,
Bersèl > Μπρεσέλο σήμερα στην επαρχία του Ρέτζιο Εμίλια στην Εμίλια-Ρομάνια,
50 χλμ. ΒΔ. της Μπολόνια, στον ποταμό Πάδο, στην Ιταλία.
[2] Βλ. J. O. Nriagu «Saturnine Gout among Roman Aristocrats — Did Lead Poisoning Contribute to the Fall of the Empire?», DOI: 10.1056/NEJM198303173081123, N Engl J Med 1983, 308:660-663, VOL. 308 NO. 11, 17.3.1983.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook