Ο λόφος του ανακτόρου της Φαιστού(*) Ηρακλείου Κρήτης κατοικήθηκε αδιάλειπτα από την 4η χιλιετία έως τον 2ο αιώνα π.Χ. Το Παλαιό Ανάκτορο οικοδομήθηκε μεταξύ 1900 - 1700 π.Χ., στην κορυφή του λόφου. Στο τέλος της Παλαιοανακτορικής περιόδου κάλυπτε έκταση περί τα 9.000 τ.μ. Καταστράφηκε δυο φορές από σεισμό και επανοικοδομήθηκε. Τα αρχιτεκτονικά λείψανα των τριών διαδοχικών οικοδομικών φάσεων διατηρούνται σε καλή κατάσταση στο νοτιοδυτικό τμήμα, όπου τοίχοι σώζονται σε ύψος 6 μ. στο στεγασμένο τμήμα του Παλαιού Ανακτόρου. Μετά την οριστική καταστροφή του (περίπου το 1700 π.Χ.), ανεγέρθηκε σε υψηλότερο επίπεδο το Νέο Ανάκτορο, που κατοικήθηκε ως τα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ. οπότε και καταστράφηκε. Το νέο ανακτορικό σύνολο, μικρότερο αλλά μνημειακότερο από το Παλαιό, διέθετε όλα τα χαρακτηριστικά ενός μινωικού ανακτόρου, όπως:
- ορθογώνια κεντρική αυλή, με πτέρυγες στις τέσσερις πλευρές,
- μεγάλη έκταση (περ. 8.000 τ.μ.),
- αυλή με πομπικό δρόμο, για σύνδεση ανακτόρου-πόλης,
- μνημειακή είσοδο με κλίμακα,
- πολυτελείς αίθουσες,
- δεξαμενές καθαρμών,
- βασιλικά διαμερίσματα,
- αποθήκες και εργαστήρια,
- μεγαλοπρεπή κλιμακοστάσια.
Η πόλη γύρω από αυτό, εξακολούθησε να κατοικείται γνωρίζοντας ιδιαίτερη άνθηση στα γεωμετρικά (810-700 π.Χ.) και στα ελληνιστικά χρόνια (323-67 π.Χ.).
Γύρω στο 150 π.Χ., η πόλη της Φαιστού καταστράφηκε οριστικά...
Η ανασκαφή του ανακτόρου ξεκίνησε το 1900 από τους Ιταλούς αρχαιολόγους Federico Halbherr και Luigi Pernier, ο οποίος και ανακάλυψε το 1908 τον δίσκο της Φαιστού. Το 1909 είχε ολοκληρωθεί η ανασκαφή του Νέου Ανακτόρου, ακολούθησαν κάποιες εργασίες ως το 1914 και από το 1928 ως το 1932. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ανασκαφές συνεχίστηκαν, από το 1950 μέχρι το 1971 από τον Doro Levi(*), περίοδο κατά την οποία ανασκάφηκε το Παλαιό Ανάκτορο αλλά και τμήματα της πόλης των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων.
«Το Μινωικό Ανάκτορο της Φαιστού, το δεύτερο σημαντικότερο ανακτορικό συγκρότημα της Κρήτης, αποτελεί έναν μείζονα αρχαιολογικό χώρο υψηλής επισκεψιμότητας, ο οποίος περιλαμβάνεται στον φάκελο υποψηφιότητας, που έχει καταθέσει η χώρα μας, για σειριακή εγγραφή των μινωικών ανακτόρων στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, το 2025.
Ήδη, το Υπουργείο Πολιτισμού δια των αρμοδίων υπηρεσιών του, εκτελεί το πρόγραμμα αναβάθμισης των υποδομών εξυπηρέτησης των επισκεπτών και βελτίωσης της προσβασιμότητας για τα ΑμεΑ, προϋπολογισμού 2.500.000 ευρώ μέσω του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κρήτη", 2021-2027. Παράλληλα, σε στενή συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, εγκρίθηκαν οι μελέτες για τον εκσυγχρονισμό των στεγάστρων προστασίας των αρχαίων καταλοίπων και δρομολογήθηκαν οι εργασίες συντήρησης και στερέωσής τους, ενισχύεται η στατική επάρκεια του μνημειακού συνόλου, το οποίο θωρακίζεται και έναντι των ισχυρών πλημμυρικών φαινομένων που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια εξ αιτίας της κλιματικής αλλαγής.
Τα υφιστάμενα στέγαστρα κατασκευάστηκαν
τη δεκαετία του 1960, και μέχρι σήμερα προστάτευσαν επαρκώς τα εξαιρετικά
ευπαθή κατάλοιπα. Δύο στέγαστρα καλύπτουν τα Βασιλικά Διαμερίσματα και τμήμα
των Παλαιών Ανακτόρων, ενώ τρία μικρότερα στέγαστρα καλύπτουν το Δωμάτιο – για
την προστασία των πίθων που βρίσκονται κατά χώραν - τον χώρο του Κλιβάνου - για
την προστασία των ευαίσθητων πηλοκονιαμάτων, με τα οποία έχουν επιχριστεί οι
επιφάνειες του - και τον δυτικό προμαχώνα, προκειμένου να προστατευθεί ο
μάρτυρας στρωματογραφίας, που σώζεται εκεί. Τα νέα στέγαστρα λαμβάνουν υπόψη
την ανάγκη για πλήρη προστασία των υποκείμενων καταλοίπων, τη μείωση στο
ελάχιστο της διεπαφής μεταξύ νέων δομικών στοιχείων και των αρχαίων τοίχων, την
αποφυγή οριζοντίων υδροσυλλεκτών στις άκρες των στεγάστρων.
Η ειδική αρχιτεκτονική μελέτη
περιλαμβάνει προτάσεις συντήρησης για το Παλαιό Ανάκτορο και τα Βασιλικά
Διαμερίσματα. Σε αυτές λαμβάνονται υπόψη οι μηχανισμοί φθοράς που έχουν
επιδράσει με διαφορετικό τρόπο στα διάφορα υλικά, ανάλογα και με τη θέση τους
στους διάφορους χώρους, αλλά και τη διαφορετική επίδραση που είχαν στα μνημεία
καταστροφές που έλαβαν χώρα κατά την αρχαιότητα, όπως σεισμοί και πυρκαγιές, τα
κλιματολογικά, και τα περιβαλλοντικά στοιχεία.
Το Υπουργείο Πολιτισμού,
παράλληλα, με τα έργα αναβάθμισης των υποδομών εξυπηρέτησης των επισκεπτών και
διασφάλισης της προσβασιμότητας για εμποδιζόμενα άτομα και ΑμεΑ, τα οποία
εξελίσσονται στον αρχαιολογικό χώρο της Φαιστού, δρομολογεί επεμβάσεις αναγκαίες
για τη συντήρηση και αποκατάσταση των αρχαίων καταλοίπων, εγκατάστασης νέων
στεγάστρων, καθώς και στερέωσης των πρανών, στο Μινωικό Ανάκτορο της Φαιστού. Για την προώθηση των εργασιών στερέωσης και
αποκατάστασης των αρχαίων καταλοίπων, κατασκευής στεγάστρων και στερέωσης των
πρανών του Μινωικού Ανακτόρου της Φαιστού, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο
γνωμοδότησε ομόφωνα θετικά επί της γεωλογικής και γεωφυσικής μελέτης, της
γεωτεχνικής έρευνας και μελέτης, της έρευνας των δομικών υλικών, της
υδραυλικής, της αρχιτεκτονικής, της στατικής και της ειδικής αρχιτεκτονικής
προμελέτης, της τεχνικής έκθεσης κατάστασης διατήρησης, αναγνώρισης παθολογίας
και προτάσεων συντήρησης για το Παλαιό Ανάκτορο και τα Βασιλικά Διαμερίσματα
του ανακτορικού συγκροτήματος.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 8.1.2025. - Κρατήθηκε η ανορθογραφία του δελτίου Τύπου του ΥΠΠΟΑ.
(*) Η Φαιστός είναι κτισμένη πάνω σε χαμηλό λόφο (υψόμετρο 100 μ. περίπου από την επιφάνεια της θάλασσας), στα νότια του ποταμού Γεροπόταμου, του αρχαίου Ληθαίου, και δεσπόζει στην εύφορη κοιλάδα της Κάτω Μεσαράς, που περιτριγυρίζεται από επιβλητικά βουνά (Ψηλορείτης, Αστερούσια, Λασιθιώτικα Βουνά). Στα νότια εκτείνεται το Λιβυκό πέλαγος. Ο Ληθαίος περιβάλλει το λόφο της Φαιστού από ανατολικά και βόρεια, αποτέλεσε την πηγή ύδρευσης της πόλης. Το ήπιο και ζεστό κλίμα της περιοχής έκανε άνετη και ευχάριστη τη ζωή των κατοίκων της.
Η Φαιστός αποτελούσε ένα από
τα σημαντικότερα κέντρα του μινωικού πολιτισμού και τη σπουδαιότερη σε πλούτο
και δύναμη πόλη της νότιας Κρήτης. Αναφέρεται στα κείμενα αρχαίων συγγραφέων
(Διόδωρος, Στράβωνας, Παυσανίας) ενώ μνημονεύεται και από τον Όμηρο. Ανήκει
στις τρεις σημαντικές πόλεις που ίδρυσε στην Κρήτη ο Μίνωας. Κατά τη μυθολογία
στη Φαιστό βασίλεψε η δυναστεία του Ραδάμανθυ, γιου του Δία και αδελφού του
Μίνωα. Ο Όμηρος αναφέρει τη συμμετοχή της στον Τρωικό πόλεμο και τη χαρακτηρίζει
πόλη ''καλά κατοικημένη''. Η περίοδος ακμής της Φαιστού ξεκινά με την είσοδο
της Κρήτης στην Εποχή του Χαλκού στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ, όπου
δημιουργούνται οι βάσεις για το μινωικό πολιτισμό.
Ο Ληθαίος περιβάλλει το λόφο
της Φαιστού από ανατολικά και βόρεια, αποτέλεσε την πηγή ύδρευσης της πόλης. Το
ήπιο και ζεστό κλίμα της περιοχής έκανε άνετη και ευχάριστη τη ζωή των κατοίκων
της.
Το λεγόμενο "Μέγαρο της Βασίλισσας".
Η κατοίκηση στη Φαιστό αρχίζει από τη νεολιθική περίοδο, όπως φανερώνουν θεμέλια νεολιθικών κατοικιών,
εργαλεία, ειδώλια και όστρακα αγγείων που αποκαλύφτηκαν κάτω από το ανακτόρο
κατά τις ανασκαφές. Ο νεολιθικός οικισμός πρέπει να απλωνόταν στην κορυφη του
λόφου και τη νοτιοδυτική πλαγιά του. Στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., άρχισε η
χρήση των μετάλλων γεγονός που ευνοεί την ανάπτυξη της πόλης. Η ανάπτυξη
συνεχίζεται μέχρι την ίδρυση και εδραίωση των μινωικών ανακτόρων (15ος αι.
π.X.). Στις αρχές της 2ης χιλιετίας η εξουσία περνά στα χέρια βασιλιάδων, οι
οποίοι ιδρύουν μεγάλα ανάκτορα. Το πρώτο ανάκτορο χτίστηκε στα 1900 π.Χ.
περίπου και μαζί με τα άλλα γύρω κτίσματα είχε έκταση 18.000 τετρ. μ.,
λίγο μικρότερη από εκείνη του ανακτόρου της Κνωσού. Ο μεγάλος σεισμός που έγινε
κοντά στο 1700 π.Χ. ήταν η αιτία της καταστροφής του, όπως και της Κνωσού. Στη
θέση του οικοδομήθηκε νέο, επιβλητικότερο, στο οποίο ανήκουν και τα περισσότερα
αναστηλωμένα σήμερα λείψανα, ενώ έχουν αποκαλυφτεί και αρκετά τμήματα του
πρώτου ανακτόρου, κυρίως στα νοτιοδυτικά. Η μινωική πόλη αναπτύσσεται γύρω από
το ανακτορικό κέντρο σε μεγάλη έκταση. Η Φαιστός ήταν η έδρα του
άρχοντα-βασιλιά που έλεγχε όχι μόνο τον πλούσιο κάμπο της Μεσαράς αλλά και τους
οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και την έξοδο προς τη θάλασσα και τα
λιμάνια του κόλπου της Μεσαράς. Μετά την καταστροφή του ανακτόρου (15ος αι.
π.X.) η πόλη της Φαιστού συνεχίζει να κατοικείται στα μυκηναϊκά χρόνια και στη
γεωμετρική εποχή (8ος αι. π.X.).
Στους επόμενους αιώνες η
Φαιστός γνωρίζει νέα περίοδο ακμής. Η έκταση της πόλης μεγαλώνει σε σχέση με
εκείνη της μινωικής. Πρόκειται για μια πλούσια, δυνατή, πολυάνθρωπη και
ανεξάρτητη πόλη. Έκοβε δικά της νομίσματα και κατά την εποχή της ακμής της, η
κυριαρχία της απλωνόταν από το ακρωτήριο Λίθινο ως το ακρωτήριο Μέλισσα και
περιελάμβανε και τις νησίδες Παξιμάδια με την αρχαία ονομασία Λητώαι. Το κράτος
της Φαιστού διέθετε δύο ισχυρά λιμάνια, τα Μάταλα και τον Κομμό στα
νοτιοδυτικά.
Κατά τα ιστορικά χρόνια
κτίζεται ο ναός της Ρέας, στα νότια του παλαιού ανακτόρου. Ένα χρονικό κενό
παρατηρείται την κλασική περίοδο, από την οποία δεν έχουν αποκαλυφτεί ακόμη
αρχιτεκτονικά λείψανα. Αντίθετα, η ελληνιστική πόλη υπήρξε εξαιρετικά ακμαία.
Δείγμα οικιών της εποχής αυτής διακρίνεται στην δυτική αυλή (άνω άνδηρο) του
ανακτόρου. Στα μέσα του 2ου αιώνα π.X. (περίπου 160 π.Χ.) η πόλη καταστράφηκε και
υποδουλώθηκε από την γειτονική Γόρτυνα. Αν και δεν εγκαταλείφτηκε αμέσως, η
θέση της Φαιστού, χάνει πλέον την ισχύ της. Ίχνη κατοίκησης της περιόδου της
ενετοκρατίας υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη την περιοχή. Το σημερινό χωριό του Αγίου
Ιωάννη στις νότιες παρυφές της αρχαίας πόλης αποτελεί το φτωχικό κατάλοιπο ενός
ένδοξου παρελθόντος.
Από αρχαιολογική άποψη η
Φαιστός είναι η δεύτερη σε σπουδαιότητα μινωϊκή πόλη μετά την Κνωσσό. Ο πρώτος
που αναγνώρισε και ταύτισε τη θέση της Φαιστού ήταν ο Άγγλος πλοίαρχος H.
Spratt. Το 1884 άρχισαν οι αρχαιολογικές έρευνες από τον F. Halbherr στη Φαιστό και συνεχίστηκαν από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή (Halbherr and L. Pernier,
1900-1904) και από τον Doro Levi (1950-1971). Παράλληλα με τις ανασκαφές έγιναν
στερεωτικές εργασίες από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή. Ορισμένοι χώροι,
κυρίως το παλαιό ανάκτορο και τα βασιλικά δωμάτια του νέου ανακτόρου καλύφτηκαν
με πλαστικά στέγαστρα, ενώ άλλοι, όπως οι αποθήκες του νέου ανακτόρου,
καλύφτηκαν με πλάκα μπετόν.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». - Κρατήθηκε η ανορθογραφία του δελτίου Τύπου του ΥΠΠΟΑ.
ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη:
(*) Ο Θεόδωρος Λεβί, ήταν Ιταλός αρχαιολόγος, εκ Τεργέστης. Από το 1921 έως το 1926 ήταν μέλος της Scuola Archeologica Italiana di Atene και διευθυντης της από το καλοκαίρι του 1947 έως τα τέλη του 1976. Το 1935 έγινε καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κάλιαρι Σαρδηνίας. Λόγω των ιταλικών φασιστικών / φυλετικών νόμων, αναγκάστηκε να μεταναστεύσει, ως εβραίος που ήταν, (1938 - 1945) στις ΗΠΑ και έγινε μέλος του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον. Λέγεται ότι κατάφερε και απέτρεψε την απώλεια ενός υάλινου αρχαιου περιδέραιου, από την νεκρόπολη της αρχαίας ελληνικής πόλεως Ολβίας, που επρόκειτο να δοθεί ως... δώρο στον νο 2 του γερμανικού ναζιστικού καθεστώτος, H. Göring, κατά την άφιξή του στο νησί! - βλ. L. Marroccu, «Εβραίοι διανοούμενοι στην περίοδο των Φυλετικών Νόμων», στο AA.VV. "Ιουδαϊσμός και σχέσεις με μεσογειακούς πολιτισμούς".
Το 1960 ξεκίνησε ανασκαφές και στην Ιασό της Καρίας.
Ανάμεσα στην εργογραφια του:
- Arkades, una città cretese all'alba della civiltà ellenica, Bergamo, 1931.
- Early Hellenic pottery of Crete, Princeton, 1945.
- Antioch mosaic pavements, Princeton 1947.
- Festòs e la civiltà minoica, parte I, 4 volumi, serie "Incunabula Graeca" 60, εκδ. dell'Ateneo, 1976 / «Institute for Aegean Prehistory Study Centre East Crete».
- Festòs e la civiltà minoica, parte II, 2 volumi, με τον F. M. Carinci, serie "Incunabula Graeca", 77, εκδ. dell'Ateneo, 1988
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook