ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΡΥΤΣΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΧΡΙΔΑ ΕΩΣ ΤΑ ΒΙΤΩΛΙΑ

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΡΥΤΣΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΧΡΙΔΑ ΕΩΣ ΤΑ ΒΙΤΩΛΙΑ

ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ

ΣΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

ΠΟΥ ΣΥΝΕΧΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΑΝ

ΕΝΙΑΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ,

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

ΩΣ ΤΗΝ ΝΕΩΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴν ὄψη τῶν πόλεών της,

ποὺ τὶς ἐπισκεφθήκαμε μὲ ἀφορμὴ τὴν προσκυνηματικὴ ἐκδρομὴ

ἀπὸ 24 ὡς 27 Μαρτίου 2016,

γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τῆς 25^ης Μαρτίου,

στὰ σχολεῖα τῶν Ἑλληνικῶν Κοινοτήτων,

μὲ τὸν Σύλλογο «Φίλοι τῆς Μαριούπολης»

καὶ Μέλη τοῦ ΟΔΕΓ.

 Τῆς Ἀντωνίας Τρουμπούκη (*)

1. ΚΟΡΥΤΣΑ: ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ.

 Ψιλοχιόνιζε ὅλη τὴν νύχτα καὶ τὸ πρωί τὸ εἶχε στρώσει γιὰ τὰ καλά. Ἦταν ἡ ἔκπληξη τῆς χρονιᾶς γιὰ ὅλους μας. Τὸ δῶρο τῆς πόλης ποὺ φόρεσε τὸ νυφικό της, νὰ μᾶς ὑποδεχθεῖ. Ἀπὸ τὸ ξενοδοχεῖο εἴδαμε μπροστά μας τὴν λεωφόρο Ρεπούμπλικα καὶ στὸ βάθος τὸ ἔμβλημα τῆς πόλης τὴν Μητρόπολη, ποὺ τὴν ἔχτισε ὁ Ἀναστάσιος μὲ τὸ πάθος καὶ τὸν πόνο τοῦ λαοῦ του.

 Πόλη πιὸ ὄμορφη ἀπ' ὅ,τι τὴν ἀφήσαμε πρὶν λίγα χρόνια, μὲ πλακόστρωτους δρόμους, πεντακάθαρη, μὲ ὄμορφα καλοδιατηρημένα κτίρια νὰ ἀποπνέει ἠρεμία καὶ ἀρχοντιὰ σὰν παλιὸ ἀστικὸ καὶ πνευματικὸ κέντρο ποὺ ὑπῆρξε. Τὸ πιὸ θλιβερὸ κτήριο εἶναι τὸ ἐρειπωμένο ἀρχιτεκτονικὸ ἀριστούργημα, ποὺ ἀνήκει στὸ Ἑλληνικὸ Δημόσιο. Στεγάστηκε ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν τὸ προξενεῖο Κορυτσᾶς.

Η οικία Σεφέρη στην Κορυτσά.

Ὑπηρέτησε ἐκεῖ ὁ Γ. Σεφέρης τὸ 1936-1938. Βρίσκεται στὸ κεντρικότερο σημεῖο τῆς πόλης μπροστὰ στὴν Μητρόπολη Κορυτσᾶς. Ἡ εἰκόνα του δυσφημεῖ τὴν χώρα μας καὶ μᾶς πληγώνει ἀφάνταστα ἡ ἀδιαφορία τῶν «ὑπευθύνων».

 Ρίχνοντας λίγο φῶς στὴν ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΔΡΟΜΗ βλέπουμε ὅτι ὑπῆρξε ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Φιλίππου, δυτικὸ ὁριακὸ σημεῖο τῆς μακεδονικῆς ἐπαρχίας τῆς Ἀνατολικῆς Ἰλλυρίας (Δασσαρήτιδος), ποὺ περιελάμβανε τὶς ἐπαρχίες Λυγκηστίδος, Πελαγονίας, Δερριόπου, Παιονίας. Ἀπὸ τὶς βόρειες πεδιάδες τῆς Κορυτσᾶς ὡς τὴν Λυχνίτιδα λίμνη (Ἀχρίδα) καὶ τὶς παρακείμενες πεδιάδες. Ἦταν τὸ μέγιστον καὶ λαμπρότερον ἀπὸ τὰ λεκανοπέδια τῆς Μακεδονίας αὐτὸ τοῦ Ἐριγῶνος ποταμοῦ, στὸ ὁποῖο τὸ μεσημβρινό του τμῆμα καλεῖτο Λυγκὸς ἢ Λυγηκιστίς, ὅπου διέμενε φῦλο μακεδονικὸ καὶ οἱ βασιλεῖς του κατάγονταν ἀπὸ τοὺς Βακχιάδες (Θουκυδ.2,99,4). Κατὰ τὸν Στράβωνα (7,326) «οἱ δὲ Λυγηκισταὶ ὑπ' Ἀρραβαίω ἐγένοντο τῶν Βακχιαδῶν γένους ὄντι, τούτου δι' ἣν θυγατρίδη ἢ Φιλίππου μήτηρ τοῦ Ἀμύντου Εὐριδίκη, Σίρρα δὲ θυγάτηρ».

 Κοντὰ στὴν Κορυτσὰ ἡ ἀρχαία πόλις Πήλιον, γνωστὴ ἀπὸ τὴν ἐκστρατεία τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου, ποὺ συγκρούστηκε τὸ 335 π.Χ. μὲ τὸν βασιλέα τῶν Ἰλλυριῶν Κλεῖτο.

 Ἀπὸ ἐδῶ διήρχετο ἢ Ἐγνατία ὁδὸς στὴν περιοχή, ποὺ ὑπῆρξε κέντρο διακομετακομιστικοῦ ἐμπορίου ἀπὸ τὴν Ἀγγλία, Τεργέστη καὶ Κεντρικὴ Εὐρώπη, ὡς τὴν Λυχνήτιδα, τὴν Κων/πολη καὶ τὴν Περσία. Ἐδῶ περνοῦσαν τὰ καραβάνια πρὸς τὴν Αὐλώνα καὶ οἱ μετανάστες πρὸς τὴν Ρουμανία, τὴν Αἴγυπτο κ.ἄ. Διέθετε πλούσιες ἑλληνικὲς τράπεζες, ποὺ εἶχαν συνεργασία καὶ μὲ τὴν Τράπεζα τῆς Ἀνατολῆς κ.ἄ. Ἡ εὐμάρεια καὶ κοσμοπολίτικη ζωὴ θύμιζε τὴν Σμύρνη καὶ τὸ Φανάρι. Τὸ 1859 τὰ ἐμβάσματα ἦταν 68.214 χρυσὲς λίρες.

 Ἐδῶ ἐναπόθεταν οἱ ἀπόδημοι Ἕλληνες καὶ μεγάλοι ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ στὸ ταμεῖο κληροδοτημάτων, ποὺ ὀνομαζόταν «λάσσον» τὶς δωρεές τους γιὰ τὴν ἵδρυση σχολείων καὶ κοινωφελῶν ἔργων. Πρῶτος δωρητὴς ὁ ἡγεμόνας τῆς Μολδοβλαχίας Μαυροκορδάτος. Κυριότεροι εὐεργέτες ἦταν ὁ Ἰωάννης Μπάγκας, Ἀν. Ἀβραμίδης Λιάκτσης, ὁ Δημ. Τσίτσκας κ.ἄ.

 Ὁ ΙΩ. ΜΠΑΓΚΑΣ (1814-1895) δώρισε ὅλη του τὴν περιουσία στὴν γενέτειρά του καὶ τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος. Ὑπέγραψε τὴν παράδοσή της μπροστὰ στὸν Χαρίλαο Τρικούπη, μὲ τὴν συμφωνία οἱ προσοδοί της νὰ γίνονται ἐπενδύσεις. Διαχειριστὲς τῆς περιουσίας ὁρίσθησαν ὁ Μητροπολίτης Ἀθηνῶν καὶ ὁ Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν ἢ Παιδείας, ὅπως ὁ Στέφανος Δραγούμης ὡς ἰσόβιο μέλος. Ἡ περιουσία ποὺ δώρισε ἦταν χρηματικὰ ποσά, δύο κατοικίες στὴν Πλ. Ὁμονοίας: «Μέγας Ἀλέξανδρος» καὶ «Μπαγκεῖον» τὰ ξενοδοχεῖα «Φίλιππος Β΄» καὶ Ὀλυμπιάς, οἰκία στὴν Ἁρμοδίου 12, οἰκόπεδα κ.ἄ. Χορήγησε χρήματα γιὰ τὴν ἵδρυση ὑδραγωγείου, ἐκκλησιῶν, Γυμνασίων, ποὺ λειτούργησαν ἀπὸ τὸ 1821 καὶ τὸ 1836 τὸ ἀλληλοδιδακτικό, καθὼς ὑποτροφίες, μὲ ἐπικοινωνία μὲ ἄλλα πνευματικὰ ἱδρύματα ὅπως τὴν Ριζάρειο ἢ τὴν Εὐαγγελικὴ Σχολὴ κ.ἄ.

Ο εθνικός ευεργέτης Ιω. Μπάγκας.

 Ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ ΛΙΑΚΤΣΗΣ εἶχε χορηγήσει στὸ «Λάσσο» χρήματα γιὰ τὴν ἵδρυση 2 ἀστικῶν σχολείων Ἀρρένων. Δώρισε 203.165 χιλ.δρχ. σὲ ὁμόλογα. Ἔζησε στὸ Βουκουρέστι (1884). Καθὼς δώρισε καὶ χρήματα γιὰ ἵδρυση σχολείων, ναῶν καὶ προικοδοτήσεις κοριτσιῶν. Σύμφωνα μὲ προξενικὲς μαρτυρίες, καθὼς καὶ περιηγητῶν οἱ περισσότεροι κάτοικοι στὴν Κορυτσὰ ἦταν Ἕλληνες. Ὁ Πουκεβὶλ ἀναφέρει ὅτι τὸ 1805 στὴν Κορυτσὰ ὑπῆρχαν 1300 οἰκογένειες ἀπὸ τὶς ὁποῖες τὰ 2/3 ἦταν χριστιανοί. Τὸ 1905 ἦταν 18 χιλιάδες ἀπὸ τοὺς ὁποίους 14 χιλ. ἦταν Ἕλληνες.

1α) Η ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΑΙΡΕΤΗ ΦΙΛΗ ΜΑΣ ΕΡΜΙΟΝΗ ΑΝΔΡΕΟΥ

 Σταθήκαμε τυχεροὶ σ' αὐτὴ τὴν ἐξόρμησή μας, ἀφοῦ γνωρίσαμε ἀπὸ κοντὰ καὶ μᾶς ξενάγησε ἡ κα Ἑρμιόνη Ἀνδρέου, ἡ ὁποία συνετέλεσε σημαντικὸ ἔργο γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ τῆς Κορυτσᾶς. Κατάφερε μέσα ἀπὸ τὴν ἄγνοια καὶ τὴν λήθη «νὰ χτίσει πρόσωπο Ἑλλάδος», ὅπως μᾶς εἶπε χαρακτηριστικά. Νὰ βοηθήσει στὴν θεμελίωση σχολείων, ἐκκλησιῶν, τὴν λειτουργία φροντιστηρίων γιὰ τὴν ἐκμάθηση τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας. Μὲ μεγάλες προσπάθειες ἐπέτυχε νὰ φέρει νέα πνοὴ καὶ νέους τρόπους ζωῆς στὸν τόπο της.

 «Θὰ σπείρουμε νὰ θερίσουμε» ἔλεγε μαζὶ μὲ τὸν Μητροπολίτη Ἀναστάσιο στὸ χτίσιμο τῆς Μητρόπολης τῆς Κορυτσᾶς, καθὼς καὶ τῶν Ἑλληνικῶν φροντιστηρίων, ποὺ ἀπὸ τρία ἔγιναν τριάντα τρία. Πρωτοστάτησε στὴν ἵδρυση τοῦ «Κόμματος Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων» ἀπὸ 1996 ὡς 2004 ποὺ ἦταν Β‘ Κόμμα στὴν Ἀλβανία, καὶ τῆς «Ὁμόνοιας», γιὰ νὰ ὑπερασπίζεται τὰ δικαιώματα τῶν Βορειοηπειρωτῶν. Ὑπῆρξε ζωντανὸς σύνδεσμος μὲ τὴν Ἑλλάδα καὶ προσέφερε ἀφειδῶς τὶς ὑπηρεσίες της σ' ὅσους ἤθελαν νὰ ἔλθουν γιὰ ἐργασίες στὴν περιοχή, ὅπως π.χ. στὴν Λίζαζ Ἔβερτ ὅταν προετοίμαζε τὸ λεύκωμα «Στὴν Γῆ Τοῦ Πύρρου» κ.ἄ.

 Φρόντισε γιὰ τὴν δημιουργία χώρων ταφῆς νεκρῶν στρατιωτῶν τοῦ Ἑλληνοαλβανικοῦ μετώπου τοῦ Β΄Παγκοσμίου Πολέμου στοὺς Βολιαράτες καὶ τὴν Κλεισούρα καὶ τώρα ἑτοιμάζεται τρίτο στὴν ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ Τσιφλίκι. Παρέδωσε πολύτιμα κειμήλια καὶ ἔργα χαρτογράφησης σημείων ἱστορικῶν μαχῶν, γιὰ τὸν ἐντοπισμὸ τῆς ταυτότητος τῶν νεκρῶν στρατιωτῶν.

 Παρ'ὅλα αὐτὰ τὸ 1994 ὁδηγήθηκε μὲ χειροπέδες στὴν Ἀσφάλεια καὶ ὑπέστη ψυχροπολεμικὴ ἐπίθεση. Κρατήθηκε γιὰ μία ἑβδομάδα ὄρθια, νηστικὴ καὶ ἄυπνη χωρὶς καμία αἰτιολόγηση. Τὴν Πέμπτη ἡμέρα ποὺ ἢ ὑγεία της εἶχε ἐπιδεινωθεῖ ἀπελευθερώθηκε καὶ τὴν ἄλλη μέρα πῆγε στὶς Πρέσπες, ποὺ ἔγινε ἢ ἀνέγερση τοῦ ναοῦ, τοῦ Ἀ. Πέτρου ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο Ἀναστάσιο, καὶ ἀδελφοποιήθηκε μὲ τὴν ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Σήμερα θυμᾶται ὅλα αὐτὰ καὶ λυπᾶται, ποὺ ἡ Ἑλλάδα γυρνᾶ τὴν πλάτη σ' αὐτὰ τὰ παιδιά,ποὺ τὴν λάτρεψαν τόσο πολὺ καὶ τὴν πονοῦν ἀκόμη.

 Περπατήσαμε μαζί της στὶς παλιὲς γραφικὲς ἑλληνικὲς γειτονιὲς μὲ τὰ ὄμορφο φτιαγμένα ἀρχοντόσπιτα, ποὺ ἡ ἱστορία τους χάνεται στὸ πέρασμα τοῦ ταραγμένου παρελθόντος. Ἐπισκεφθήκαμε τὸ ἀρχαιολογικό, καὶ τὸ βυζαντινὸ μουσείο. 

1β) ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «Ο ΟΜΗΡΟΣ» μᾶς ὑποδέχθηκε καὶ μίλησε ὁ δάσκαλος Ἑλληνικῆς Γλώσσας κ. Θεμιστοκλῆς Μπάμπουλης. Οἱ αἴθουσες τοῦ σχολείου κατάφορτες ἀπὸ πλούσιο φωτογραφικὸ ἐκπαιδευτικὸ ὑλικό. Μὲ πρώτους τοὺς ἥρωες τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, ἀλφαβητάρια, ἀριθμητολόγια, παιδικὲς ζωγραφιὲς καὶ ὅτι θὰ εὐχαριστοῦσε τὶς παιδικὲς ψυχές.

 Ὅμως γιὰ τοὺς Ἕλληνες τῆς Κορυτσᾶς, παρ' ὅτι τὰ ποσοστά τους εἶναι πολὺ ὑψηλὰ ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα διδάσκεται ὡς δεύτερη καὶ ξένη γλῶσσα, ἀφοῦ δὲν ἀνήκει στὴν περιοχὴ τῆς Ἑλληνικῆς Μειονότητας.

 Τὸ σχολεῖο χτίστηκε μὲ χρήματα τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους, τὸ Λύκειο μὲ χρήματα τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς καὶ περιλαμβάνει νηπιαγωγεῖο, δημοτικὸ (4 χρόνια), γυμνάσιο (5 χρόνια) καὶ λύκειο (3).

Φοιτοῦν συνολικὰ 560 μαθητὲς (ἑλληνικῆς ἢ ἀλβανικῆς καταγωγῆς). Ὑπάρχουν περιορισμοὶ ἀπὸ τὴν Δ/νση, ἐκπαίδευσης Κορυτσᾶς, γιὰ τὸ πόσους μαθητὲς θὰ πάρουν. Ἀκολουθεῖ ἀναλυτικὸ ἀλβανικὸ πρόγραμμα καὶ ὑπάρχει πρόσθετο ἑλληνικό. Ἀπασχολοῦνται 10 δάσκαλοι, οἱ περισσότεροι εἶναι Ἕλληνες ἀποσπασμένοι ἢ Βορειοηπειρῶτες. Ὁ διευθυντὴς τοῦ σχολείου εἶναι Ἕλληνας, ὅπως καὶ τοῦ Λυκείου ὁ κ. Βασίλειος Τούσης, ποὺ ὁμιλεῖ καλὰ ἑλληνικὰ καὶ γνωρίζει καὶ Ἀρχαῖα ἑλληνικά. Στὸ Λύκειο φοιτοῦν οἱ ἀριστοῦχοι καὶ τὰ Ἑλληνικὰ διδάσκονται ὡς ξένη γλῶσσα (ὅπως τ' ἀγγλικὰ).

Τὰ Ἑλληνικὰ δαδάσκονται στὸ σχολεῖο μόνον 2 ώρες μία φορὰ τὴν ἑβδομάδα γιὰ ὅλους Ἀλβανοὺς καὶ Ἕλληνες σὲ ὅλες τὶς τάξεις.

1γ) ΤΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: Παλιὰ ὑπῆρχαν περισσότερα.

Σήμερα λειτουργοῦν μόνον 4 γιὰ τὰ 8-10 γύρω χωριά, ποὺ χρηματοδοτοῦνται ἕνα ἀπὸ τὴν ΣΦΕΒΑ καὶ τ'ἀλλὰ ἀπὸ ἰδιῶτες καὶ τὸν «Σύλλογο Φίλων τοῦ Πολιτισμοῦ». Ὑπάρχει ἔλλειψη χρημάτων γιὰ τὴν λειτουργία τῶν φροντιστηρίων.

 Στὴν πόλη τῆς Κορυτσᾶς λειτουργοῦν 6 φροντιστήρια ἀπὸ τὶς 2 ὡς τὶς 6 μ.μ, ἕξι μέρες τὴν ἑβδομάδα, κάθε τμῆμα ἀπὸ μία ἡμέρα γιὰ 4 ὧρες γιὰ τὸν κάθε μαθητή. Ἡ ἀρχιεπισκοπὴ πληρώνει αὐτὰ τὰ φροντιστήρια, ποὺ βρίσκονται στὸ κέντρο τῆς πόλης.

 ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ χορηγεῖται, ἀφοῦ τελειώσουν γιὰ τέσσερα χρόνια τὰ μαθήματα, καὶ τὶς σπουδές τους πιστοποιοῦν ἀπὸ τὸ πανεπιστήμιο Τιράννων ἢ τὴν Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀλβανίας.

 Γιὰ τὴν ἐνίσχυση τῆς ἑλληνομάθειας ἐπιβάλλεται ἢ πραγματοποίηση σεμιναρίων, καθὼς καὶ ἢ ἐνίσχυση δημιουργίας κέντρων διατήρησης πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς, γιὰ νὰ μένει ἄσβεστη ἡ μνήμη ἑνὸς ὑπέροχου πολιτισμοῦ, ποὺ ἀλλοιώνεται ἐπικίνδυνα καὶ τόσο ραγδαῖα στὶς μέρες μας.

1δ) ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΠΟΓΟΣΤΙΤΣΑ, τῆς Παναγιᾶς.

Τόπος προσκυνήματος γιὰ τοὺς πεσόντες στρατιῶτες στὸ ἑλληνοαλβανικὸ μέτωπο.

 Βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὴν Κορυτσά, ποὺ ἀφήνοντάς την περάσαμε μέσα ἀπὸ περιποιημένες μονοκατοικίες μὲ κήπους, φρεσκοοργωμένα χωράφια ἐντυπωσιαστήκαμε ἀπὸ τὴν νοικοκυροσύνη. Ἐδῶ κατοικοῦν πολλοὶ Βλάχοι, ποὺ εἶναι πιὸ προοδευτικοί. Ἀσχολοῦνται μὲ τὴν γεωργία, τὸ ἐμπόριο καὶ εἶναι ἐπιστήμονες. Περάσαμε λοφώδεις περιοχές, ἐδῶ οἱ χιονοσκέπαστες ψηλὲς βουνοπλαγιὲς ἁπλώνονται κάπως ἀπότομα σὰν τεράστια σεντόνια μονοκόμματα ἀπὸ τὴν κορυφὴ ὡς τοὺς πρόποδες, στολισμένες μὲ τὶς σκουρόχρωμες λαδὶ πινελιὲς τῶν δέντρων. Πάντα συνεχῶς ἀπέναντί μας ὁ ἐπιβλητικὸς Μοράβας.

 Σὲ σημεῖο ποὺ διασταυρώνονται οἱ βουνοκορφὲς δίπλα ἀπὸ βαθειὲς ρεματιὲς βρίσκεται τὸ μοναστήρι τῆς Μπογοστίτσα. Ἐδῶ ὁ χρόνος σταμάτησε νὰ κυλᾶ. Ἴδια ὄψη ὅπως παλιά. Ἡ εἰκόνα του ἔμεινε ἀνέπαφη, ἀφοῦ χρησιμοποιήθηκε γιὰ χρόνια ὡς ἀποθήκη τοῦ στρατοῦ ἢ γιὰ καταφύγιο ζώων. Ὁμάδα τεσσάρων μαθητῶν καθάρισαν τὸν χῶρο καὶ τὸν μετέτρεψαν σὲ ἐκκλησία. Νύχτα μὲ δύο μαστόρους κατασκεύασαν ἀπ' ἔξω ἕναν σταυρὸ πρὸς τιμὴ τῶν Ἑλλήνων πεσόντων, τὰ ὀστὰ τῶν δύο ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἶναι θαμμένοι στὴν βάση του, καὶ τὴν ἄλλη μέρα κατάθεσαν στεφάνι, ἦταν 25.3.1990. Ἔτσι ὅπως γίνεται σὲ κάθε ἐθνικὴ γιορτή, ἔρχονται ἐδῶ παιδιὰ καὶ ἀπαγγέλουν ποιήματα. Καθὼς καὶ τὶς ἅγιες μέρες τοῦ Πάσχα, τῶν Φώτων, κρατᾶνε κερὶ καὶ γιορτάζουν μαζὶ καὶ πολλοὶ μουσουλμᾶνοι, γιατὶ τοὺς ἀρέσει ἢ κατανυκτικὴ ἀτμόσφαιρα νὰ βρίσκονται ὅλοι κοντά.

 Γιὰ τὴν θεία λειτουργία μᾶς περίμενε ὁ παπα-Γιάννης ἀφοῦ, ἦταν 25^η Μαρτίου. Μᾶς μίλησε καὶ γιὰ τὴν ἱστορία ἀνακαίνισης τοῦ μοναστηριοῦ, ὅπου ἐκεῖ μᾶς μίλησε καὶ ὁ δάσκαλος Σωτήρης Μπάμπουλας καὶ μᾶς ἔδωσε μαθήματα ζωῆς. Εἶχε βοηθήσει τοὺς Ἕλληνες ἀγωνιστὲς τοῦ μετώπου τοῦ 1940. Ἀναφέρθηκε στὴν γενναιότητα τῶν Ἑλλήνων, ποὺ κατέλαβαν τὸ ὄρος Μοράβα ἀπέναντί μας. «Ἔρχονται», εἶπε, «ἀκόμη 'τσἀφτιά μας οἱ ἦχοι του «Τ'Ὑπὲρ μάχω» ἀπὸ τὶς βουνοκορφές, οἱ Ἕλληνες πολέμησαν σὰν ἅγιοι, ἡρωϊκά. Δὲν υπάρει ραχούλα χωρὶς κόκαλα νεκρῶν στρατιωτῶν στὸν Μοράβα..» θὰ πεῖ χαρακτηριστικά, καὶ ἔκλεισε λέγοντας: «Νὰ ζήσει ἢ Ἑλλάδα, νὰ πολεμᾶ πάντα». «Μαζέψαμε ὅσα ὀστὰ μπορέσαμε καὶ φτιάξαμε νεκροταφεῖο ἐνθύμιο πεσόντων, στὴν Κλεισούρα γιὰ 600 πεσόντες καὶ τὴν Δρόπολη. Σὲ 2 χιλιόμετρα ἀπὸ ἐδῶ, ἑτοιμάζουμε τρίτο. Θὰ σᾶς περιμένουμε νὰ ἔρχεστε».

2. Η ΛΥΧΝΗΔΟΣ Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΙΛΛΥΡΙΑΣ, ἀλλὰ καὶ τῆς Βυζαντινῆς «ΠΡΩΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΗΣ».

Ἦταν ἀνοιξιάτικο ἡλιόλουστο ἀπομεσήμερο τὴν τρίτη μέρα, ποὺ βρεθήκαμε στὶς ὄχθες τῆς λίμνης τῆς Ἀχρίδος, πόλης πολύβουης, πολυπληθοῦς καὶ μοναδικὸς τουριστικὸς προορισμός, τόσο γιὰ τὴν χώρα, ὅσο καὶ γιὰ τοὺς ξένους. Στὸ βάθος ἡ γραφικὴ παλιὰ πόλη. Κι ἐμᾶς νὰ μᾶς καλωσορίζουν οἱ μεγάλοι δάσκαλοι καὶ διαφωτιστές, ὁ ΚΥΡΙΛΛΟΣ καὶ ΜΕΘΟΔΙΟΣ καὶ πιὸ πέρα ὁ μαθητής τους ΝΑΟΥΜ. Τὰ ἀγάλματα τιμητικὰ νὰ ἔχουν τὸν κύριο λόγο στὴν πρώτη θέαση τῆς πόλης.

Το μνημείο για τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο, στην Αχρίδα,
ευεργετών όλων των σλάβων.

 Ἐδῶ στὴν ἴδια ἔξοχη γεωγραφικὴ θέση διατηρήθηκε μέχρι τὶς μέρες μας ἡ πόλη.

Ἀμφιθεατρικὰ ἐντοιχισμένη μὲ πύργους γιὰ νὰ ‘ναι ἀσφαλὴς στὸ λοφῶδες κυκλοειδὲς τοπίο τῶν ¾.

Η πόλις της Αχρίδος.

Τὸ πεδινὸ ἀνυψώνεται γιὰ νὰ ἀμύνονται οἱ κάτοικοι. Μοιάζει μὲ τὴν Θεσσαλονίκη στὶς ὄχθες τῆς Λυχνήτιδος λίμνης. Ἀπὸ τὸ 258 π.Χ. ἦταν ἡ πολιτικὴ καὶ πνευματικὴ πρωτεύουσα τῆς μακεδονικῆς ἐπαρχίας τῆς Ἀνατολικῆς Ἰλλυρίας τῶν Δασσαρητῶν ἡ ΛΥΧΝΗΔΟΣ, ὡς περιοχὴ καὶ πόλη. Συγκαταλεγόταν στὶς ἐνδοξότερες πόλεις τῆς Μακεδονίας μαζὶ μὲ τὴν Ἔδεσσα καὶ τὴν Θεσ/νίκη, ὅμοια σὲ ἱστορικὴ καὶ φυσικὴ λαμπρότητα, νὰ ὑπάρχει σὰν λύχνος μέγας, σκορπώντας ἄπειρες θρυαλλίδες, ποὺ στραφταλίζουν στὸ φέγγος τῆς λίμνης, μὲ τὴν διαύγεια τῶν ὑδάτων ποὺ ἀκτινοβολοῦν.

 Ἡ ἀρχαία Λυχνηδὸς νὰ ἐξακολουθεῖ νὰ φωτίζει διασώζοντας ἑλληνικὰ μνημεῖα ὅλων τῶν ἐποχῶν. Ἀφοῦ ἐδῶ πάνω ἀπὸ 10 οἱ ἀρχαῖες ἑλληνικὲς πόλεις τῆς Δασσαρήτιδος, ποὺ ἀναφέρονται ἀπὸ τὸν ἱστορικὸ Πολύβιο καὶ τὸν Διόδωρο τὸν Σικελιώτη. Εἶναι οἱ ΦΟΙΒΑΤΙΔΕΣ (λόγω λατρείας τοῦ Φοίβου), ποὺ οἰκοδομήθηκαν σὲ ἡμιορεινὲς περιοχὲς γύρω ἀπὸ τὴν λίμνη καὶ ὀνομάζονταν Ἀντιπάτειρα (ἀπὸ τὶς νῖκες τοῦ Ἀντιπάτρου κατὰ τῶν Ἰλλυρίων), Χρυσονδίων, Γερτοὺς καὶ Κρεώνιον.

Ελληνικό θέατρο στην Αχρίδα.

Καταστράφησαν ἀπὸ τὴν ρωμαϊκὴ ἐποχὴ (168-395 μ.Χ.). Ἐπίσης οἱ πόλεις Ἐγχελάνες (λόγω τῶν πολλῶν χελιῶν, ὅπως ὑπάρχουν μέχρι σήμερα στὴν κωμόπολη Στρούγα στὴν ἔξοδο τοῦ Δρείλου ποταμοῦ), οἱ Κέραξ καὶ Σατίων (κοντὰ στὸ σημερινὸ Πόγραδετς, τὸ Πήλιον στὴν δυτικὴ ὄχθη, ἡ Νίκαια καὶ οἱ Βοιοί, στὴν ὁποία ἔγινε ἡ σύγκρουση τῆς Ὀλυμπιάδος μὲ τὴν Εὐρυδίκη.

 Πλῆθος ἀρχαίων εὑρημάτων πιστοποιοῦν τὴν ἐπὶ 1358 ἔτη ἑλληνικότητά της.

 Ἐδῶ λατρεύοντο ὁ Ἡρακλῆς ὁ Μέγιστος, ἢ Ἄρτεμις, ὁ Ἀσκληπιός, τοῦ ὁποίου ἱερὸ ὑπάρχει κοντὰ στὴν Ἄνω πόλη. Ἀπὸ τοὺς ἀρχαιολογικοὺς χώρους ὑπάρχουν ἀγάλματα ἑλληνικῆς καὶ ρωμαϊκῆς ἐποχῆς, ἀνάγλυφες παραστάσεις καὶ ἐπιγραφὲς σὲ χώρους φύλαξης ἢ ἐντοιχισμένα σὲ βυζαντινοὺς ναούς, ποὺ λέγεται ὅτι ὑπερέβαιναν τοὺς 360, πολλοὶ ἀπ'αὐτοὺς οἰκοδομήθηκαν ἐπάνω ἀπὸ ἀρχαίους. Μέσα στὸ κάστρο ύπαρχουν 7 καὶ ἔξω 2. Ἡ βυζαντινὴ Ἀχρίδα δίκαια ὀνομάσθηκε «Ἱερουσαλὴμ τῶν Βαλκανίων» καὶ ἀπὸ τὸ 1980 θεωρεῖται Μνημεῖο Παγκόσμιας Πολιτιστικῆς Κληρονομιᾶς.

Σπουδαιότεροι, ὁ ναὸς τῆς Αγ. ΣΟΦΙΑΣ, ποὺ ἔγινε κατ' ἀπομίμηση τοῦ ἀντιστοίχου τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Στὴν οἰκοδόμησή του περιελάμβανε κίονες καὶ περιστύλια ἀρχαίων ναῶν. Ἐντοιχισμένη πλάκα παριστάνει μάχη πολεμιστὴ μὲ κένταυρο. Στὴν αὐλὴ τῆς ἐκκλησίας τὸ παλιὸ Ἑλληνικὸ σχολεῖο καὶ ἐπιγραφὲς ποὺ ἀποδεικνύουν ὅτι ἐδῶ ἦταν ἡ ἀρχαία Λυχνηδός.

 Σήμερα ἡ ἐκκλήσια εἶναι μουσεῖο, ὅπως καὶ ὁ ναὸς τῆς ΠΑΝΑΓΙΑΣ τῆς ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΥ.

Ὀνομαστὴ ἐκκλησία ὁ ναὸς τοῦ Αγ. ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ, ποὺ υπήρξε ὀνομαστὸς ἐπίσκοπος. Ἐκτίσθη τὸ 1331 ἀπὸ τὸν ἀρχιεπίσκοπο Μακάριο ἐπὶ Ἀνδρονίκου Παλαιολόγου στὴν Ἄνω Πόλη ὅπως ἀναγράφεται στὸ ἐπιτάφιο κάλυμα, ποὺ ὑπάρχει στὸν ναό. Ὑπάρχουν καὶ λείψανα τοῦ ἁγίου, καθὼς συλλογὴ βιβλίων καὶ 144 ἑλληνικῶν χειρογράφων τοῦ 16^ουαἰ. Ὑπάρχει τὸ πανεπιστήμιο, ποὺ δίδαξε ὁ Ἅγιος Κλήμης καὶ σήμερα θὰ ἀναγερθῆ δίπλα κτίριο γιὰ ἀναβίωση αὐτοῦ τοῦ πανεπιστημίου. Ἡ Ἀχρίδα εἶχε αὐτοκέφαλη ἀρχιεπισκοπὴ καλουμένη «Πρώτης Ἰουστινιανῆς» μέχρι τὸ 1757, λόγω τῆς πλησίον εὑρισκομένης πατρίδας τοῦ Ἰουστινιανοῦ.

 Μεταξὺ τῶν ἀρχαίων πολέων Σατίων καὶ Βοίων ὑπάρχει μέσα στὴν λίμνη ψηλὸς βράχος, ὅπου ἱδρύθη ἡ μονὴ τοῦ ΟΣΙΟΥ ΝΑΟΥΜ, μαθητῆ τῶν Κυρίλλου καὶ Μεθοδίου καὶ μεγάλου διδασκάλου τῶν Σλάβων, ἐδῶ μόνασε καὶ ἐκηδεύθη ὁ ἅγιος.

Ἀπὸ τὸν 4^ο αἰ ἢ πόλη ἀνῆκε στὸ Βυζάντιο, πάμπλουτος καὶ εὐδαίμων μέχρι τὸ 1382, ποὺ ἔπεσε στοὺς Τούρκους. Διατηρήθηκε ὡς αὐτοκέφαλη ἐπισκοπὴ ὡς τὸ 1767. Ἀπὸ τὸ 1000 ὡς τὸ 1018 κατεκτήθη καὶ ἔγινε πρώτη πρωτεύουσα τοῦ βουλγαρικοῦ βασιλείου ἐπὶ Συμεὼν καὶ κατελύθη ἀπὸ τὸν βυζαντινὸ αὐτοκράτορα Βασίλειο τὸν Β. Συνέχισε ἐπεκτείνοντας ἱεραρχικὰ τὴν ἐξουσία στὴν Βουλγαρία προσθέτοντας στὸν τίτλο «Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδος καὶ Πάσης Βουλγαρίας», στὴν ὁποία ὑπῆρξαν 40 ἀρχιεπίσκοποι Ἕλληνες μέχρι τὸ 1767, ποὺ κατελύθη ὡς αὐτοκέφαλος. Ἡ ἑλληνικότητά της οὐδέποτε παρηγωνίσθη καὶ λειτουργοῦσε ὡς φάρος τηλαυγῆς στὰ βόρεια σύνορα τῆς Μακεδονίας.

3. ΠΕΛΑΓΟΝΙΑ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΑ ΩΣ ΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΒΙΤΩΛΙΑ

 Ἀπόβραδο μὲ ψιλόβροχο τὴν Τρίτη ἡμέρα στὶς 26/3 φτάσαμε στὴν μελαγχολικὴ ὄμορφη πόλη τῶν Βιτωλίων (Μοναστήρι), μὲ τὶς πλατειὲς λεωφόρους, ὅπως τοῦ Κόρσο, ποὺ στολίζουν καλοδιατηρημένα νεοκλασσικὰ ἀρχοντικὰ ἑνὸς πλούσιου παρελθόντος, μεγάλες πλατεῖες δίπλα στὸ γραφικὸ ποτάμι Ὑδραγώρας μὲ τὶς τοξωτὲς γέφυρες, ποὺ διασχίζει τὸ κέντρο τῆς πόλης. Στὶς μεγάλες πλατεῖες ἀγάλματα σοσιαλιστικοῦ ρεαλισμοῦ, ἑνὸς κοντινοῦ παρελθόντος, ποὺ ἔχει ἀφήσει ἔντονα τὴν σφραγῖδα του, τὸ ἄγαλμα τοῦ Μανάκη τοῦ Ἕλληνα φωτογράφου τῶν Βαλκανίων, τὸ ρολόι, τὸ τζαμί, ἀλλὰ καὶ τὸ ἄγαλμα τοῦ ἔφιππου Φιλίππου στὸ κεντρικότερο σημεῖο τῆς πόλης, ἀπρόσιτος νὰ ἐκσφενδονίζεται στὸν οὐρανό, ἀγνώριστος γιὰ τὴν ἑλληνικὴ ματιὰ τοῦ «Μέτρον Ἄριστον».

Μνημείο του Έλληνα πρωτοπόρου φωτογράφου και κινηματογραφιστή Μανάκη,
από την Σιάτιστα Κοζάνης.

 Ἐδῶ στὴν Πελαγονία, ποὺ εἶναι μία ἀπὸ τὶς λιγότερο γνωστὲς μακεδονικὲς ἐπαρχίες βορείως τοῦ Ἀξιοῦ. Στὸ κράτος τῶν Λυγκηστῶν, ποὺ ἦταν φῦλο μακεδονικὸ καὶ κατὰ τὸν Στράβωνα (7,327): «πρότερον μὲν οὖν καὶ πόλεις ἦσαν ἐν τοῖς ἔθνεσι τούτοις, Τριπολίτις ἐλέγετο ἢ Πελαγονία», Χώρα ποὺ ἔλαβε τ' ὄνομά της κατὰ τὸν Ὅμηρο ἀπὸ τὸν Πελαγόνα γυιὸ τοῦ Ἀξιοῦ. Τὸ νότιο τμῆμα τῆς χώρας κατέλαβον οἱ ΠΑΙΟΝΕΣ ὠθώντας τοὺς Πελαγόνες βόρεια. Τὸ μεσημβρινὸ τμῆμα καλεῖται ΛΥΓΚΟΣ ἢ ΛΥΓΚΗΣΤΙΣ, στὴν ὁποία ίδρυσεν ὁ Φίλιππος τὸ 359 π.Χ. πρὸς τιμὴν τοῦ Ἡρακλέους, Γενάρχη τὴν πόλη ΗΡΑΚΛΕΙΑ ὡς πρωτεύουσα Λυγκηστίδος καὶ Πελαγονίας. Τὴν ὀχύρωσε καὶ τὴν λάμπρυνε μὲ ἐπίσημα οἰκοδομήματα.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο στην Ηράκλεια του Φιλίππου, στην Πελαγονία.

 Ἡ ἀρχαία πόλη τῆς ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ βρισκόταν 3 στάδια ΝΔ τῶν Βιτωλίων, κοντὰ στὸ χωριὸ Μπούκοβο. Ὑπῆρξε ἡ σπουδαιοτέρα πόλη τῆς Ἄνω Μακεδονίας, ὅπως δηλώνουν τὸ πλῆθος τῶν εὑρημάτων: ἡ ἀκρόπολη, τὰ τείχη κάτω ἀπὸ τὰ ὁποῖα βρέθηκε ἡ ἐπιγραφὴ «Ἡράκλεια», κιονόκρανα, θεότητες, σφίγγες, κτερίσματα, ἀνάγλυφες παραστάσεις, ὅπως καὶ στὴν αὐλὴ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Βιτωλίων ἐγχάρακτη ἐπιγραφὴ 3,5 x 1 μ. μὲ πλῆθος ὀνομάτων φίλων τοῦ Γ. Ἀρβειανοῦ Σεκούνδου.

 Ἐπίσης ἡ προτομὴ τοῦ Αἰσχύνη ποὺ ἀναγράφεται τ' ὄνομά του. Τὸ 1867 βρέθηκε στὸ χωριὸ Λέκνον 40 μίλια ἀπὸ τὴν Ἡράκλεια μέγα χάλκινο ἄγαλμα τοῦ Ἡρακλῆ μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «ΗΡΑΚΛΕΙ ΘΕΩ ΜΕΓΙΣΤΩ». Τὸ ἄγαλμα μεταφέρθηκε στὸν ναὸ τῆς Ἁ. Εἰρήνης στὴν Κωνσταντινούπολη.

Άγαλμα της θεάς Αθηνάς, που βρέθηκε στην Ηράκλεια του Φιλίππου.

 Ἡ Πελαγονία βρισκόταν ἐπὶ τῆς Ἐγνατίας ὁδοῦ, ἔγινε πρωτεύουσα μετὰ τὴν ρωμαϊκὴ κατάκτηση, ἐνῶ ἡ Ἡράκλεια κατεστράφη, κατόπιν βουλγαρικῶν ἐπιδρομῶν καὶ τῶν σταυροφοριῶν. Σ’ αὐτὴ συνερχόταν συνέδριο ἀντιπροσώπων ἀπὸ τὶς ἄλλες ἐπαρχίες γιὰ τὴν ἐκλογὴ πολιταρχῶν. Ἡ νέα πόλη ποὺ ἀνεπτύχθη ἦταν ἡ Βιτώλια ποὺ ὀνομαζόταν καὶ Πελαγονία. Ἡ βυζαντινὴ ὀνομοσία Βουτέλιον σημαίνει μοναστήρι, λόγω κάποιου ποὺ ὑπῆρχε ἐκεῖ ἢ στὸ Μπούκοβο.

 Ὑπῆρξε ἡ ἐπισημοτέρα τῶν πόλεων στὴν Δ. Μακεδονία, ἀφοῦ ὁ μητροπολίτης κατέχει θέση δίπλα στὸν πατριάρχη Κων/πόλεως, Ἱεροσολύμων καὶ Ἀλεξανδρείας, ὡς ἐκπρόσωπος τῆς Θεσ/νίκης. Ἡ ἐπισκοπή του περιελάμβανε τὴν Ἡράκλεια, Λυγκηστίδα, Δερρίοπον καὶ Παιονία.

3α) Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΛΑΓΟΝΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ

 Ἡ παιδεία ἀπετέλεσε θεμέλιο λίθο τῆς κοινωνίας, μέσω τῆς ὁποίας καλλιεργεῖται ὑψηλὸ ἐθνικὸ φρόνημα, καθὼς ἐμπνέει τὴν ἀνδρεία καὶ τὸν ἡρωϊσμό. Μετὰ τὴν καταστροφὴ τῆς Μοσχόπολης πολλοὶ μετανάστευσαν στὸ Μοναστήρι, Κρούσοβο, Πρίλαπο κ.ἄ. Ἡ Μοσχόπολη κέντρο Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ εἶχε τυπογραφεῖο, Ἀκαδημία, λαμπρὲς ἐκκλησίες κ.ἄ.

Με επιγραφή... Πάντα ρει...

 Γνωρίζοντας τὴν ἱστορία καλλιεργήθηκε ἡ ἑνότητα μέσα ἀπὸ τὸ ἀλλόγλωσσο μωσαϊκὸ ἑλληνοφώνων, βλαχοφώνων, σλαβοφώνων, ποὺ ὅμως θεωροῦσαν τοὺς ἑαυτούς τους Ἕλληνες. Ἡ παιδεία συγκρατοῦσε καὶ ἐξελλήνιζε τὸν λαό, παλεύοντας τὴν σκληρὴ προπαγάνδα Ρουμάνων, Βουλγάρων καὶ Τούρκων.

Οἱ Ἕλληνες κατεῖχαν τὸ διεθνὲς ἐμπόριο καὶ ἐνίσχυαν οἰκονομικὰ τὴν παιδεία καὶ τὴν περίθαλψη μέσω τῶν κοινοτήτων καὶ τῶν εὐεργετῶν, ὅπως ἦταν οἱ Ἀδερφοὶ Δημητρίου, Μουσίκος, Α. Νικορούσης, Σ. Στυλιανίδης κ.ἄ.

 Ἀπὸ τὸ 1830 λειτουργοῦσε στὸ Μοναστήρι γυμνάσιο, διδασκαλεῖο, Ἱερατικὴ Σχολὴ παρθεναγωγεῖο, ἀρρεναγωγεῖο, 4 δημοτικὰ σχολεῖα καὶ νηπιαγωγεῖο. Ἐπίσης στὸ Κρούσοβο, Μεγάροβο, Τούρνοβο, Νιζόπολη, Μηλόβιστα, Μπούκοβο, Ἀχρίδα, Πρίλαπον κ.ἄ., ὑπῆρχαν ὅλα τὰ εἴδη τῶν ἐκπαιδευτηρίων βασικῆς καὶ μέσης ἐκπαίδευσης. Σὲ τόσο μικρὴ περιοχὴ ὑπῆρχαν τόσα πολλὰ σχολεῖα. Τὸ 1912 οἱ μαθητὲς τοῦ Μοναστηρίου ἦταν 3.000, ποὺ ἔγιναν σπουδαῖοι πανεπιστημιακοί, ὅπως οἱ Ν. Σιάντης, Νιτσιώτης, Δήμητσας, κ.ἄ. Ὁ Ἀ. Βαβούσκος μὲ τὸ ἀπολυτήριο τοῦ ἡμιγυμνασίου Κροσόβου ἔγραψε γαλλοελληνικὸ λεξικό, κατὰ τὴν ἐξορία του στὴν Βουλγαρία, στὴν ἑλληνική, γαλλικὴ καὶ τουρκικὴ γλῶσσα. Τὰ σχολεῖα ἦταν ἀναγνωρισμένα ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν.

 Ὑπῆρχαν φιλεκπαιδευτικοὶ Σύλλογοι ὅπως ἡ «Καρτερία», καθὼς θεατρικοί, φιλανθρωπικοὶ κ.ἄ. Τὸ τυπογραφεῖο Πίλλη ἐξέδιδε τὴν ἐφημερίδα «Φῶς». Ἡ φλόγα τοῦ πατριωτισμοῦ κρατήθηκε ἄσβεστη στὶς ταραχώδεις ἐποχές.

 ΔΙΑΡΚΕΙΣ ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ στὸ πεδίο τῶν ἀλληλοσυγκρουομένων συμφερόντων. Καὶ ἦταν πολλά, ἀφοῦ ἐπὶ τουρκοκρατίας στὸ Μοναστήρι εἶχε τὴν ἕδρα του τὸ Γ' Σῶμα Στρατοῦ, γιὰ τὶς περιοχὲς ἀπὸ τὴν Προῦσα ὡς τὸ δυτικὸ εὐρωπαϊκὸ τμῆμα. Ὑπῆρξε κέντρο μηχανορραφίας ξένων δυνάμεων καὶ δράσης κάθε προπαγάνδας. Τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος ἀποδυναμωμένο λόγω τῶν συνεχῶν ἀπελευθερωτικῶν ἀγώνων (1897, Κρητικὴ Ἐπανάσταση) καὶ κυρίως λόγω τῆς ρουμανο-βουλγαρικῆς καὶ τουρκικῆς δράσεως, δὲν μποροῦσε ν' ἀντεπεξέλθει.

Κρούσοβο.

 Ἡ ἀποτέφρωση τοῦ ΚΡΟΣΟΒΟΥ ἀπὸ βουλγαρικὰ κομιτᾶτα τὸ 1903 στάθηκε ἢ ἀφορμὴ ν' ἀρχίσει ὁ Μακεδονικὸς Ἀγῶνας, μὲ κέντρο τὸ Μοναστήρι. Μὲ τ'ἀποθέματα ψυχῆς τῶν ἀγωνιστῶν διεσώθη ἡ Μακεδονία. Μεγάλη ἡ συμβολὴ τῆς περιοχῆς στοὺς ἀπελευθερωτικοὺς ἀγῶνες τῆς Ἑλλάδος. Ἡ ἱστορία της συνδέται ἄμεσα μὲ τὴν δημιουργία τοῦ νεώτερου Ἑλληνικοῦ Κράτους ποὺ τὸ στήριζαν σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς.

3β) Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ 25^ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1821 ΑΠΟ ΜΑΘΗΤΕΣ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ

 Ζήσαμε πραγματικὰ συγκινητικὲς στιγμὲς ὅσοι παρευρεθήκαμε στὴν ἐκδήλωση τοῦ «Συλλόγου Πολιτικῶν Προσφύγων «ΤΟ ΜΑΤΙ» Μοναστηρίου», ποὺ λειτούργησε τὸ πρῶτο σχολεῖο στὴν πόλη τὸ 1989. Παρευρέθη ὁ Πρόεδρος τοῦ Συλλόγου Μοναστηριωτῶν «Πελαγονία» κ. Εὐγένιος Ριστέφσκι καὶ ἡ Πρόεδρος τοῦ Συλλόγου Μοναστηριωτῶν Θεσσαλονίκης κα Βιολέττα Παπαθανασίου.

 Ὁ δάσκαλος τοῦ σχολείου κ. Ἀθανάσιος Στεργίου στὸν σύντομο χαιρετισμό του ἀναφέρθηκε στὶς προσπάθειες ποὺ καταβάλλει, γιὰ τὴν ἐκμάθηση τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας καὶ τὴν διάδοση τοῦ Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ. «Οἱ καρδιές μας χτυποῦν δυνατὰ εἶπε ὅταν βρίσκεστε κοντά μας καὶ ἔτσι ἐμεῖς νοιώθουμε ὅτι βρισκόμαστε στὴν Ἑλλάδα, ὅτι δὲν μᾶς ἔχετε ξεχάσει, ἰδίως ἐσεῖς ἐκπρόσωποι τοῦ Συλλόγου σας κα Εἰρήνη Κατσαροῦ ποὺ εἶστε πρόεδρος καὶ Ἀσπασία Σχοινὰ Γραμματέας καὶ Β. Σηφακάκη καθὼς καὶ τοὺς ἐκπροσώπους τοῦ ΟΔΕΓ καὶ ὅλους ἐσᾶς ποὺ μᾶς ἐπισκεφθήκατε».

 Μαζὶ μὲ τοὺς μαθητὲς γιορτάσαμε τὴν Ἐθνική μας γιορτή, τραγουδήσαμε καὶ ἀκούσαμε ποιήματα ὅπως: «Στῶν Ψαρῶν τὴν ὁλόμαυρη ράχη».., «Νὰ τανε τὸ ‘21»…, «Λάμπει ὁ ἥλιος στὰ βουνὰ»…

«Γιὰ σένα γλυκειὰ Ἑλλάδα,

ποὺ τόσο σ' ἀγαπῶ

Τὴν χάρη τὴν δική σου

δὲν ἔχει ἡ γῆ πουθενὰ

βασίλισσα τοῦ κόσμου

Ἑλλάδα μου γλυκειὰ»…

 «Θέλουμε ἀγάπη καὶ εἰρήνη-ὄχι ἄλλα ὄπλα,ὄχι ἄλλο αἷμα καὶ ἄλλο μῖσος. Κι ὅλοι μαζὶ νὰ ζήσουμε σὰν ἀδέλφια»..

 Στὴν συνέχεια ἡ κα Βιολέττα Παπαθανασίου μᾶς μίλησε γιὰ τὴν ἱστορία τῆς περιοχῆς, ποὺ ὑπῆρξε προπύργιο Ἑλληνισμοῦ καὶ κέντρο τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα. Ἐπίσης γιὰ τὴν προσφορὰ τῶν εὐεργετῶν τῆς περιοχῆς στὸν ἀγῶνα καὶ τὴν παιδεία, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Ἑλλάδος, ἀφοῦ τὸ 1821 ἐστάλησαν μέχρι καὶ στρατεύματα στὴν Ἑλλάδα ὑπὸ τὸν Χαλικιάν. Ὁ Σύλλογος «Καρτερία» ἱδρύθη τὸ 1913. Τὸ 1912-8 ἀπεχώρησαν ἀπὸ τὴν ἐδῶ περιοχὴ πολλοὶ Ἕλληνες. «Ἀπὸ τὸ 1989» εἶπε «προσπαθήσαμε ν' ἀφυπνίσουμε ὅτι ἦταν θαμμένο βαθειὰ στὶς ψυχές. Ἀνακαλύψαμε συγγενεῖς καὶ φίλους, ἀφοῦ πολλοὶ εἶχαν ἐγκαταλείψει τὸν τόπο. Θεμελιώσαμε σωματεῖα, ὅπως τὴν «Πελαγονία», κάναμε ἐκδηλώσεις, ὅπως τὴν συναυλία τῆς ΕΡΤ μὲ τὸν ἐξαίρετο Γ. Λογοθέτη. Καταγράψαμε 470 ἑλληνικὰ σπίτια. Βοηθήσαμε στὴν ἵδρυση φροντιστηρίων.

Σήμερα 100-180 μαθητὲς παρακολουθοῦν μαθήματα Ἑλληνικῆς Γλώσσας ἐδῶ». «Σ' ὅλη τὴν ἐπικράτεια ἔχουμε 12 φροντιστήρια ὅπως στὶς πόλεις: Μοσχόπολη, Σκόπια, Κρούσοβο, Περλεπέ, Ἀχρίδα, Μοναστήρι, Στρώμνιτσα, Ντεμὶρ Κάτια, Στίβ, Πέβτσεβο, Γευγελή, καθὼς καὶ σχολεῖο μὲ 20 ἐνήλικες».

 «Τὸ σύνολο τῶν μαθητῶν εἶναι 1.200 τὸν χρόνο ἀπ' ὅλα τὰ φροντιστήρια. Ὑπάρχουν καὶ ἰδιωτικὰ φροντιστήρια γιὰ ἐμπόρους καὶ ἐπαγγελματίες».

Ἡ Πιστοποίηση Σπουδῶν γίνεται μέσω τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ὅπου παρακολουθοῦν μαθήματα Ἑλληνικῶν Σπουδῶν γιὰ ἕναν χρόνο. Ἔπειτα μετέχουν στὸ διαγωνισμὸ γιὰ τὴν ἐπάρκεια γνώσης καὶ ἂν ἐπιτύχουν μποροῦν νὰ διδάξουν. Τὸ Ἑλληνικὸ κράτος βοηθᾶ τὰ φροντιστήρια, ὅπως καὶ ὁ σύλλογος «Καρτερία», ποὺ βοηθᾶ πληρώνοντας τοὺς δύο δασκάλους καὶ τὸ ἐνοίκιο.

 Στὴν χώρα ὑπάρχουν ἑλληνικοὶ σύλλογοι, ὅπως τοῦ Μοναστηρίου (Πελαγονία), τῆς Ἀχρίδος (Ἀχρίδα), τοῦ Κροσόβου (Ἁ. Νικόλαος), τοῦ Περλεπὲ (Δερρίοπος), τοῦ Πέβτσεβο (Ἁ. Παρασκευή), καὶ τῶν Σκοπίων (Μοσχόπολη). Ἀπὸ ἐφέτος ἀναγνωρίστηκε ἡ Ἑλληνικὴ Κοινότητα τῶν Σκοπίων, ποὺ περιλαμβάνει κυρίως ἐμπόρους καὶ ἐπαγγελματίες. Ἔχουν δημιουργήσει καὶ φροντιστήριο Ἑλληνικῶν ἐκεῖ.

 Στὸ Μοναστήρι μετὰ ἀπὸ λίγες ἡμέρες ποὺ φύγαμε συναντήθηκαν πολυάριθμοι ἐπισκέπτες καὶ μέλη τοῦ Συλλόγου Μοναστηριωτῶν Θεσσαλονίκης οἱ ὁποῖοι βρέθηκαν μὲ τοὺς ἐκεῖ φίλους τους, γιὰ ν' ἀγαλιάσει ἡ ψυχή τους μὲ αὐτὴ τὴν ἀντάμωση. Ὅπως τὸ ἴδιο ἦταν καὶ γιὰ μᾶς ,ποὺ γίναμε πιὸ πλούσιοι σὲ γνώση καὶ ψυχικὴ δύναμη. Καὶ ἤρθαμε πιὸ κοντὰ μὲ τοὺς λαοὺς τῶν γειτονικῶν χωρῶν μας.

 ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

1. Βαβούσκου Κ. "Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΠΕΛΑΓΟΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ", Θεσσαλονίκη, 1959.

2. Ἰσμυρλιάδου Αδ. "ΚΟΡΥΤΣΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ", εκδ. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ.

3. Ἀλεξάνδρου Δ. "Ἐγκλωβισμένοι ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ", εκδ. ΕΡΩΔΙΟΣ.

4. Στράβωνος "ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ" Ζ’.

5. Δήμητσα Μ. Γ. "Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (τ. 1,2), εκδ. ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ".

6. Δήμητσα Μ. Γ. "ΑΡΧΑΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ" (τ. 1,2), ΙΜΧΑ.

 (*) Ἡ Ἀντωνία Τρουμπούκη εἶναι μέλος τοῦ Δ.Σ. τοῦ ΟΔΕΓ.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΗΠΕΙΡΟΣ, ΒΟΡΕΙΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ, ΒΟΡΕΙΑ, ΑΛΒΑΝΙΑ, ΚΟΡΥΤΣΑ, ΑΧΡΙΔΑ, ΟΧΡΙΔΑ, ΣΚΟΠΙΑ, ΜΟΣΧΟΠΟΛΗ, ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ, ΤΡΟΥΜΠΟΥΚΗ, ΣΕΦΕΡΗΣ, ΒΑΚΧΙΑΔΕΣ, ΛΥΓΚΟΣ, ΛΥΓΚΗΣΤΕΣ, ΣΕΦΕΡΗΣ, ΙΛΛΥΡΙΑ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ, ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, ΚΥΡΙΛΟΣ, ΜΕΘΟΔΙΟΣ, ΦΟΙΒΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝ, ΗΡΑΚΛΕΙΑ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΜΑΝΑΚΗΣ, ΣΙΑΤΙΣΤΑ, ΚΟΖΑΝΗ, ΟΔΕΓ, ΚΡΟΥΣΟΒΟ, ΜΠΙΤΟΛΑ, ΒΙΤΩΛΙΑ, 

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ