Εορτασμός στην Κίνα για τον Νίκο Καζαντζάκη


Εορτασμός στην Κίνα
για τον Νίκο Καζαντζάκη

Η εφημερίδα "Λαϊκή Ημερησία" της 21.8.1983.
Το άρθρο του Γουάγνκ Τζεν Τζι και η φωτογραφία του τ. πρωθυπουργούΤσου Εν Λάι με τον Καζαντζάκη
και τα άλλα μέλη της Αντιπροσωπείας το 1957.

Εφέτος, με την ευκαιρία συμπλήρωσης 60 χρόνων από το θάνατό του, με τη σκέψη να κάνω λόγο για τον μεγάλο Έλληνα συγγραφέα ως μια Κινέζα που, έχει τόσο βαθύ γραφτό με την Ελλάδα και ως πρέσβειρα Ελληνισμού του 2007 που έχουν περάσει 10 χρόνια από το 2017, έγραψα το παρακάτω κείμενο.

Η Κραυγή του Καπετάν Μιχάλη:

Μητέρα Ελλάδα, Πώς Μπορώ να Ζήσω
Δίχως την Αγκαλιά σου;

Εντυπώσεις από την ανάγνωση του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη «Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ (Ελευθερία ή Θάνατος)»

Σιού Και (Νίκη)

Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι Έλληνας συγγραφέας του 20ου αιώνα με διεθνή φήμη, είναι κορυφαία μορφή της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 60 χρόνων από το θάνατό του τιμούμε όλοι μαζί το μεγάλο Έλληνα συγγραφέα με μεγάλο σεβασμό.
Ο Καζαντζάκης είναι φίλος του κινεζικού λαού. Επισκέφθηκε την Κίνα και την Ιαπωνία ως δημοσιογράφος, το 1935, και έγραψε ένα βιβλίο «ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΙΑΠΩΝΙΑ-ΚΙΝΑ», με το οποίο έδειξε το μεγάλο του ενδιαφέρον για τη μακρά ιστορία του κινεζικού πολιτισμού. Γεμάτος ενθουσιασμό έψαξε το θαυμάσιο μυστικό τούτης της αρχαίας ανατολικής χώρας. Η κατανόησή του για τη σημασία του κινεζικού ιδεογράμματος "γυναίκα", που αναφέρει στο βιβλίο του, μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Τον θαυμάζω, ως Κινέζα, για την πολύ υψηλή κατανόηση και αιχμηρή ανάλυσή του της κινεζικής γλώσσας – μιας εντελώς διαφορετικής γλώσσας από την ελληνική. Από τις λέξεις που έχουν ως συνθετικό τη ρίζα «γυναίκα» αντιλαμβάνεται την προκατάληψη εναντίον των γυναικών κατά τη μακρά κινεζική φεουδαρχική περίοδο. Η “γυναίκα” αντιμετωπίσθηκε, ως ένα βαθμό, όπως η «Κίρκη» στην ελληνική μυθολογία.
Τον Ιούνιο του 1957, κατόπιν προσκλήσεως της Κινεζικής Λαϊκής Επιτροπής για την Προάσπιση της Παγκόσμιας Ειρήνης, ο Καζαντζάκης ηγήθηκε μιας Αντιπροσωπείας συγγραφέων που επισκέφθηκαν την Κίνα. Για να καταλάβει τι είχε αλλάξει στην Κίνα κατά τα 24 χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη του επίσκεψη, το 1935, έως τη δεύτερη, το 1957, για να πραγματοποιήσει το πολυαναμενόμενο ταξίδι στη Νέα Κίνα, δεν νοιάστηκε για την ασθένειά του και, έτσι, ταξίδεψε πάλι στην Κίνα.
Ο Καζαντζάκης ήταν ο μοναδικός Έλληνας συγγραφέας που επισκέφθηκε δύο φορές την Κίνα, αλλά και ο μόνος ξένος συγγραφέας που είδε τόσο την παλιά Κίνα όσο και τη Νέα Κίνα. Ο τέως Πρωθυπουργός της Κίνας, Τσου Εν Λάι δέχθηκε τον Καζαντζάκη και τα άλλα μέλη της Αντιπροσωπείας. Το 1957 είχαν μόλις συμπληρωθεί οκτώ χρόνια από την ίδρυση της Νέας Κίνας· όλα ήταν ακόμα υπό κατασκευή. Στις σημειώσεις που κρατούσε, σημείωνε τις διαφορές που έβλεπε ανάμεσα στην παλιά και τη νέα Κίνα με τη διορατικότητα του φιλοσόφου και του συγγραφέα. Δεν του αρκούσε μια επιπόλαια επίσκεψη, επιθυμούσε να αποκτήσει βαθιά γνώση και κατανόηση του τόπου. Έτσι, παρατήρησε μεγάλες αλλαγές στις πόλεις που επισκέφτηκε, και κατανόησε όσα ο ίδιος άκουσε, ‘είδε’ και παρατήρησε κατά την επίσκεψή του, ώστε να αναγνωρίσει και επαινέσει τα επιτεύγματα της Νέας Κίνας. Εξήρε το ταξίδι αυτό ως μια "υπέρτατη συγκομιδή".
Ήταν έτοιμος να γράψει ένα ακόμη βιβλίο για την Κίνα, με θέμα πώς την είδε 20 χρόνια μετά, αλλά δυστυχώς δεν πρόλαβε· μας άφησε για πάντα τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Ωστόσο, η αγάπη του για τον κινεζικό πολιτισμό εξακολουθεί να αφήνει ένα μόνιμο διακριτικό γνώρισμα. Στο βιβλίο «Ελευθερία ή Θάνατος» (όπως είναι ο τίτλος της κινεζικής έκδοσης - Σιού Και), η υπόθεση έχει ως εξής: Ο Κοσμάς, ανιψιός του καπετάν Μιχάλη που σπούδασε στην Ευρώπη, επέστρεψε με τη σύζυγό του στην Κάνδια. Τελικά αποφάσισε να αγωνιστεί εναντίον των Τούρκων εισβολέων μαζί με το θείο του, τον καπετάν Μιχάλη, στο βουνό, και τελικά θυσίασε τη ζωή του. Από την περιγραφή του Καζαντζάκη οι αναγνώστες ξέρουν ότι ο Κοσμάς συναντήθηκε για πρώτη φορά με τη σύζυγό του όταν ήθελε να δανειστεί ένα αγαπημένο του βιβλίο, «Τα κινέζικα τραγουδια της δυναστείας των Σόγκ» στη βιβλιοθήκη, αλλά δεν το βρήκε και ήταν κακόκεφος. Ακριβώς τη στιγμή εκείνη, ο Κοσμάς είδε τυχαία μια νεαρή Εβραία και αμέσως η διάθεσή του βελτιώθηκε. Αργότερα, αυτή έγινε σύζυγός του. Σχετικά με την αναφορά του κινεζικού βιβλίου, αν και δεν μπορεί να γνωρίζει κανείς την ακριβή πρόθεση του Καζαντζάκη, μπορεί όμως να είναι βέβαιος ότι ήταν πολύ εντυπωσιασμένος μ’ αυτό το βιβλίο που σχετίζεται με τη λογοτεχνία της κινεζικής δυναστείας Σονγκ.
Επειδή η ελληνική γλώσσα είναι η ειδικότητά μου και, επειδή προσωπικά, αγαπώ πολύ την ελληνική λογοτεχνία, είναι φυσικό ο Καζαντζάκης να είναι ένας από τους Έλληνες συγγραφείς που αγαπώ και θαυμάζω. Θυμάμαι ότι το 1983 διάβασα ένα άρθρο του Γουάγνκ Τζεν Τζι που δημοσιεύθηκε στη «Λαϊκή Ημερησία» με τίτλο «Πιστός Πολεμιστής, Μεγάλος Συγγραφέας – προς Τιμήν του Καζαντζάκη για την Εκατοστή Επέτειο Γέννησής του». Από το άρθρο αυτό έμαθα ότι υπήρχε ένας Έλληνας συγγραφέας που αγαπούσε την Κίνα. Επίσης, για πρώτη φορά άκουσα τα έργα του, όπως «Ο τελευταίος πειρασμός», «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά»,«Αναφορά στον Γκρέκο»,«Ο Καπετάν Μιχάλης (Ελευτερία ή Θάνατος)», κ.α. Έμαθα, επίσης, ότι ο Γουάγνκ Τζεν Τζι (1914-1995) ήταν ο μεταφραστής του μυθιστορήματος «O Καπετάν Μιχάλης («Ελευτερία ή Θάνατος»)» από τα γαλλικά στα κινέζικα.
Εκείνη την εποχή, δεν μπορούσαμε να βρούμε καμιά ελληνική εφημερίδα ούτε στη Σαγκάη ούτε πουθενά αλλού στην Κίνα, πόσο μάλλον ελληνικά μυθιστορήματα. Όμως από τότε έχω στο νου μου το όνομα του Καζαντζάκη. Αργότερα, σ΄ένα βιβλιοπωλείο, βρήκα το «Ελευτερία ή Θάνατος» στη μετάφραση του Γουάγνκ Τζεν Τζι. Το 2001 πήρα υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών της Κίνας για να σπουδάσω στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αργότερα, είχα πολλές άλλες ευκαιρίες να πάω στην Ελλάδα, και πολλοί Έλληνες φίλοι και φίλες μου δώρισαν πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων και τα προαναφερόμενα έργα του Καζαντζάκη. Έτσι, μπόρεσα να διαβάσω το βιβλίο «Ελευτερία ή Θάνατος» στην ελληνική έκδοση.
Από γλωσσική άποψη, ο Καζαντζάκης βίωσε την εποχή των έντονων συζητήσεων για τη χρήση της καθαρεύουσας ή της δημοτικής. Το ίδιο συνέβη και με το Κίνημα Νέου Πολιτισμού στην Κίνα, που υποστήριξε δυναμικά την αντικατάσταση της κλασικής κινεζικής από την κοινή κινεζική. Όπως ο Lu Xun είναι ένας από τους πρωτοπόρους της χρήσης της λαϊκής κινεζικής γλώσσας και δημοσίευσε το πρώτο του έργο, «Το Ημερολόγιο του Τρελού», στην κοινή κινεζική, έτσι και ο Καζαντζάκης είναι ένας από τους στυλοβάτες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ανέλαβε την πρωτοβουλία και υποστήριξε τη χρήση της δημοτικής. Ως Κινέζα που μελετάει τα ελληνικά, συμφωνώ φυσικά με την εκλαίκευση της γλώσσας, η οποία όχι μόνο συμβάλει στη μελέτη και τη γνώση του ελληνικού λαού, αλλά και των άλλων λαών.
Επιπλέον, οφείλω να πω ότι τη Λαϊκή Ημερησία με ημερομηνία 21-08-1983, στην οποία δημοσιεύθηκε το άρθρο του Γουάγνκ Τζεν Τζι μαζί με τη φωτογραφία του τέως Πρωθυπουργού Τσου Εν Λάι με τον Καζαντζάκη και τα άλλα μέλη της Αντιπροσωπείας το 1957, την έχω φυλάξει προσεκτικά μαζί με το βιβλίο μέχρι σήμερα, μολονότι μετά από 34 χρόνια η εφημερίδα έχει κιτρινίσει.
Το παραπάνω είναι ένα κείμενο που γράφω για την 60η επέτειο από το θάνατο του Καζαντζάκη.
Η Κρήτη είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του Καζαντζάκη, εκεί όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε και όπου εξελίσσονται αρκετά μυθιστορήματά του. Περί τη δεκαετία του '50, προκάλεσαν μεγάλη αίσθηση στη Βόρεια Ευρώπη, τη Γαλλία, τη Βρετανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες του δυτικού κόσμου. Ανάμεσά τους είναι και το «Ελευθερία ή Θάνατος», ένα από τα αριστουργήματά του. Θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας και είναι το τελευταίο έργο του συγγραφέα. Εκφράζει τη μεγάλη του αγάπη προς τους συμπατριώτες του, καθώς και την υπερηφάνια που ένιωθε γι’ αυτούς που αγωνιζόταν αψηφώντας τη ζωή τους για την ελευθερία.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1953 με τον τίτλο «Ο Καπετάν Μιχάλης» και τον υπότιτλο «Ελευτερία ή Θάνατος». Κέρδισε αμέσως τη διεθνή αναγνώριση. Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία, μεταφράστηκε συνολικά σε 28 γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης και της κινεζικής.
Το «Ελευθερία ή Θάνατος», που ουσιαστικά σημαίνει "προτιμώ το θάνατο από μια ζωή χωρίς ελευθερία", ήταν το πολεμικό σύνθημα του κρητικού λαού κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Η γενική υπόθεση εκτυλίσσεται στην Κάνδια της Κρήτης. Η Κάνδια (Χάνδακας), σήμερα γνωστή ως Ηράκλειο, είναι η μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης και μια από τις σημαντικότερες ελληνικές πόλεις. Το Ηράκλειο δεν είναι άγνωστο στους Κινέζους. Το Φεβρουάριο του 2011, λόγω της αναταραχής στη Λιβύη, η Κινεζική Κυβέρνηση επέτυχε την επείγουσα και ασφαλή επιστροφή 35.860 κινέζων πολιτών από τη Λιβύη στην Κίνα. Από αυτούς, οι 13.815 έφτασαν στο Ηράκλειο με τα ελληνικά επιβατικά πλοία "Ολυμπιονίκη" και "Πνεύμα της Ελλάδας" και από εκεί επέστρεψαν στην Κίνα.

Ο χάρτης της Ελλάδας με την Κρήτη με κόκκινο χρώμα.
Το σχήμα της είναι σαν φύλλο, ή σαν στέμμα,
που επιπλέει στο νότιο Αιγαίο Πέλαγος.

Το κύριο θέμα του «Ελευθερία ή Θάνατος» είναι η εξέγερση του 1889 στην Κρήτη. Ο Καζαντζάκης απεικονίζει τα βάσανα και τις απάνθρωπες λεηλασίες που είχαν υποστεί οι λαοί της Κάνδιας από τους Τούρκους εισβολείς. Μη έχοντας άλλη επιλογή, ο λαός ανέλαβε να οργανώσει μια ισχυρή αντίσταση εναντίον των εισβολέων υπό την ηγεσία του καπετάν Μιχάλη. Έτσι, άρχισε ο ένοπλος αγώνας. Στις 25 Μαρτίου 1821 ξέσπασε, στην Πελοπόννησο, η ένοπλη εξέγερση εναντίον της τουρκικής κυριαρχίας. Μετά από επίμονες προσπάθειες και σκληρούς αγώνες, η Ελλάδα απόκτησε την ανεξαρτησία της το 1828. Παρά τους περιορισμούς που επέβαλαν οι μεγάλες δυνάμεις και τις σχετικά μη επαρκείς στρατιωτικές και οικονομικές δυνατότητες του νέου Ελληνικού Κράτους, την εποχή εκείνη, οι Κρητικοί εξεγέρθησαν κατά της τουρκικής κυριαρχίας. Πρώτα το 1821, και μετά, διαδοχικά, το 1824, 1840, 1841, 1856 και 1866 διεκδικώντας την επιστροφή τους στην αγκαλιά της Μητέρας Ελλάδας. Η εναντίωσή τους στους εισβολείς έχει γίνει ένας ιδιαίτερος τρόπος ζωής για τους κατοίκους της Κρήτης, οι οποίοι σταμάτησαν τον αγώνα μόνο με την επανένωση της νήσου με την Ελλάδα το 1913. Σε αυτά σχεδόν τα 90 χρόνια, γενιές και γενιές Κρητών αφιέρωσαν με ηρωισμό τη ζωή τους στην υπόθεση του αγώνα.
Οι δύο κύριοι χαρακτήρες του βιβλίου, ο Έλληνας καπετάν Μιχάλης και ο Τούρκος Νουρήμπεης, μεγάλωσαν μαζί. Από την παιδική τους ηλικία έως τη μέση ηλικία έζησαν στο ίδιο χωριό, αλλά σε διαφορετικές περιοχές, την ελληνική και την τούρκικη, αντίστοιχα, και τελικά τερμάτισαν τη ζωή τους διαφορετικά -ο καθένας σύμφωνα με τις προσωπικές του επιδιώξεις και τη δική του φιλοσοφία της ζωής. Γύρω από τους δύο κύριους χαρακτήρες, περιστρέφονται οι υπόλοιποι, που έχουν το δικό τους πεπρωμένο, αλλά δεν μπορούν φυσικά να ξεφύγουν από τις ιστορικές συγκυρίες και τα σημεία των καιρών· δεν μπορούν, τελικά, να ξεφύγουν από το μεγάλο φινάλε της επίθεσης και της αντεπίθεσης, της καταπίεσης και της αντίστασης, της ελευθερίας ή του θανάτου.
Ο Καζαντζάκης γράφει αυτή την πολύ φορτισμένη ιστορία με την τριπλή του ιδιότητα: του στοχαστή, του συγγραφέα και του πολεμιστή. Στο «Ελευθερία ή θάνατος» αποτυπώνει το πιστεύω του για τα ιδανικά, την ηθική, το χρέος και το νόημα της ζωής. Ο φιλοσοφικός του στοχασμός είχε παρουσιαστεί, από νωρίς κιόλας, στην «Ασκητική». Συνεπώς, αυτά τα δύο βιβλία μπορούν ουσιαστικά να θεωρηθούν ως συγγενή έργα.
Κατά κάποιο τρόπο, το «Ελευθερία ή θάνατος» είναι ο λογοτεχνικός μετασχηματισμός του φιλοσοφικού του έργου «Ασκητική». Στο «Ελευθερία ή θάνατος» ο Καζαντζάκης ζωντανεύει το φιλοσοφικό του στοχασμό μέσα από τις ανθρώπινες μορφές του καπετάν Μιχάλη και των άλλων ηρώων. Όπως γράφει στην «Ασκητική»:Σε κάθε κρίσιμη στιγμή, μια παράταξη άνθρωποι ριψοκινδύνευαν μπροστά θεοφόροι και πολεμούσαν, παίρνοντας απάνω τους όλη την ευθύνη της μάχης." Ο καπετάν Μιχάλης και οι ήρωες της Κάνδιας είναι ακριβώς τέτοιοι άνθρωποι· αυτοί παίρνουν απάνω τους όλη την ευθύνη της μάχης, αδιαφορώντας για την ζωή. Θεωρούν την Ελευθερία ως το υψηλότερο νόημα της ζωής· είναι ο υπέρτατος στόχος της ζωής και της ύπαρξής τους.’’
Στα μάτια του Καζαντζάκη, η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Κάνδια, είναι μια πανέμορφη γη. Την περιγράφει με βαθιά αγάπη: «... την άνοιξη όταν ο άνεμος πνέει, μεγαλώνει τ΄αγγούρια, το λέμε αγγούρ-μελτέμι... Στις πεδιάδες και τα βουνά, η ζεστή γη έχει ανακτήσει τη ζωτικότητά της, προαναγγέλλοντας την άφιξη της εποχής στην οποία όλα τα πράγματα θα αναπτυχθούν και μεγαλώσουν... ο καπετάν Μιχάλης έπαιξε τα ρουθούνια του, μοσκομύριζαν οι κρητικές πέτρες θυμάρι και φασκομηλιά... Στους κάτοικους αρέσουν δροσερή βυσσινάδα και ρακή. Στην λιμανόπορτα, φόρτωναν και ξεφόρτωναν καΐκια. ...στην πλαγιά της Σελένας, ο κούρος είχε αρχίσει, τρανό πανηγύρι ετούτο στα βουνά. Από το πρωί ο παπα-Μανόλης γύριζε στους πρωτομηνιάτικους αγιασμούς, σούρωνε σε κάθε σπίτι, ...και σώριαζε στη λεκάνη τα τραταμέντα, λουκούμια, κεφτέδες, αγγουράκιαν, φιστίκια, χουρμάδες, καρυδόπιτες...»
Ο Νίκος Καζαντζάκης καταφέρνει να αγγίξει με εξαιρετική λογοτεχνική και συγγραφική δεξιότητα την καρδιά των αναγνωστών. Εμένα με άγγιξε βαθιά η τόσο απλή αλλά ευχάριστη καθημερινότητα της ζωής των συμπολιτών του. Η περιγραφή των εντελώς διαφορετικών εθίμων, σε σχέση με τα κινέζικα, είναι πολύ ελκυστική για μένα. Φαίνεται καθαρά ότι ο συγγραφέας αγαπούσε την πατρίδα του ψυχή τε και σώματι. Αφού διάβασα αυτά τα αποσπάσματα του βιβλίου, ένιωσα βαθιά λυπημένη για τη μοίρα της πανέμορφης και εύφορης κρητικής γης. Αυτή η όμορφη και πλούσια γη έχασε την ηρεμία, τη ζεστασιά και την ευημερία της μετά την εισβολή των Τούρκων εισβολέων.
Ο Καζαντζάκης απεικονίζει στο «Ελευθερία ή Θάνατος» πολλούς ανθρώπινους χαρακτήρες· υπάρχουν περίπου 90 και ο καθένας τους αναφέρεται ή με το επώνυμο ή με το όνομα· μερικοί όμως έχουν και παρατσούκλι. Οι κεντρικοί ήρωες είναι ο καπετάν Μιχάλης και οι τρεις γενιές της οικογένειάς του. Υπάρχουν ακόμη ο Μητροπολίτης, ο επισκοπικός διάκονος, το αρχαίο απομεινάρι του ’21, ο πρώην πλοίαρχος, ο γιατρός, ο φαρμακολόγος, ο δάσκαλος, ο λόγιος, οι καταστηματάρχες, ο φούρναρης, ο κουρέας, οι νοικοκυρές, και ούτω καθεξής. Ανάμεσα στους Τούρκους προύχοντες, ξεχωρίζουν ο Νουρήμπεης, ο Πασάς, ο Χότζας, η Εμινέ, οι Τούρκοι στρατιώτες, και ούτω καθεξής. Οι κάτοικοι ανήκουν σε διαφορετικά κοινωνικά στρώματα· ο καθένας έχει διαφορετική προσωπικότητα και διαφορετική στάση απέναντι στη ζωή και τον αντιστασιακό αγώνα κατά των επιτιθεμένων.
Χρονολογικά, η ιστορία περιστρέφεται γύρω από το βασικό θέμα των κατοίκων του Χάνδακα που αγωνίζονται εναντίον των Τούρκων και προσβλέπουν στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Με την έξοχη συγγραφική του ικανότητα και τη βαθιά σκέψη του, ο Καζαντζάκης κάνει αυτούς τους ανθρώπους να ζωντανέψουν στο μυαλό των αναγνωστών. Καθώς διαβάζουμε, τους ακούμε να μιλάνε για τη στάση που κρατάνε και τη δράση που αναλαμβάνουν σε κάθε συμβάν.
Ο συγγραφέας επικεντρώνεται στην τύχη του Χάνδακα. Μετά την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και την ανεξαρτησία της χώρας, τι να έκανε η Κρήτη έως το 1889; Ο Καζαντζάκης, ως κορυφαίος Έλληνας συγγραφέας και φιλόσοφος, με χιουμοριστικό τρόπο, γράφει: "Τα λόγια και τα κονσούλτα πήραν τέλος, ήρθε η σειρά του να λαλήσει το αληθινό στόμα της Κρήτης, το τουφέκι". Πράγματι, η μοίρα της Κρήτης ήταν μονόδρομος: να αγωνιστεί εναντίον των Τούρκων εισβολέων με τα τουφέκια για να μπορέσει να επιστρέψει στην αγκαλιά της Μητέρας Πατρίδας.
Ο Καπετάν Μιχάλης είναι ένας ακατέργαστος χαρακτήρας· σαν να ήταν γεννημένος Κρητικός πολεμιστής που αγωνίστηκε για ελευθερία, δικαιοσύνη και ιδανικά. Ορκίστηκε ότι θα ήταν μαυροντυμένος, αξύριστος και αγέλαστος· "μήτε στεφάνωνε μήτε βάφτιζε", μέχρι να ελευθερωνόταν η Κρήτη. Επιπλέον, δεν μιλούσε σχεδόν καθόλου με τη σύζυγο και με την κόρη του. Πάντα υπήρχε μια βαριά σκιά στο σπίτι, ακόμα και όταν απουσίαζε. Τόσο η σύζυγος όσο και η κόρη του δεν τολμούσαν να κοντοζυγώσουν, αισθανόταν ότι το άγγιγμα του σώματός του θα τις έκανε να "πισωδρομήσουν ανατριχιάζοντας".
Ωστόσο, ένα τέτοιο πρόσωπο που φαίνεται τόσο παράλογο για τα φυσικά ανθρώπινα συναισθήματα και τόσο σκληρόκαρδο, είναι γεμάτο αγάπη για την Κρήτη. Ο Καζαντζάκης γράφει σε κάποιο σημείο: "Αναστέναξε, αργοτράβηξε από τη θάλασσα στον κάμπο κι από τον κάμπο στα βουνά, θολωμένα τα μάτια του, έτρεξε κατά μήκος της ακτής και πέρα από τις πεδιάδες και τα βουνά, ψιθύρισε: Πόσο όμορφη είναι η Κρήτη. Είναι τόσο όμορφη! Θα ήθελα να γίνω αετός, φτερά, με θέα στη γη."
Τότε, τι κάνει τον καπετάν Μιχάλη τόσο αφύσικο και αναίσθητο; Πρέπει να είναι ένα χρέος, ένα είδος δύναμης ή αδυναμίας που προέρχεται από την απουσία της προστατευτικής παρουσίας της πατρίδας, προκειμένου να αποφύγει τη σφαγή των μελών της οικογένειάς του και των συμπατριωτών από τους εισβολείς. Δημιουργείται, έτσι, μια μη-ελεύθερη αλυσίδα. Γι’ αυτή την αίσθηση του Χρέους, ο Καζαντζάκης έγραψε στην «Ασκητική» του με σαφή και ειλικρινή εξομολογητικό τρόπο. Στο «ΠΡΩΤΟ ΧΡΕΟΣ» της «Ασκητικής» γράφει: "Ήσυχα, καθαρά, κοιτάζω τον κόσμο και λέω: Όλα τούτα που θωρώ, γρικώ, γεύουμαι, οσφαίνουμαι κι αγγίζω είναι πλάσματα του νου μου." Και στη συνέχεια: "Μα εγώ, ο Νους, με υπομονή, με αντρεία, νηφάλιος μέσα στον ίλιγγο, ανηφορίζω. Για να μην τρεκλίσω να γκρεμιστώ, στερεώνω απάνω στον ίλιγγο σημάδια, ρίχνω γιοφύρια, ανοίγω δρόμους, οικοδομώ την άβυσσο. [...] Βάνω τάξη στην αναρχία, δίνω πρόσωπο, το πρόσωπό μου, στο χάος." Τα "πλάσματα του νου" του Καζαντζάκη είναι, ακριβώς, το ατρόμητο Χρέος για να "Βάνω τάξη στην αναρχία, δίνω πρόσωπο, το πρόσωπό μου, στο χάος." Έδωσε, λοιπόν, στο Χάος αυτό τη μορφή του Καπετάν Μιχάλη· τον δημιούργησε για να μπορέσει να εκπληρώσει το δικό του Χρέος. Έτσι, καταλαβαίνουμε ότι οι τρεις γενιές του Καπετάν Μιχάλη -ο παππούς του, οι τρεις αδελφοί και τρεις ανιψιοί του, και τελικά ο ίδιος, συνολικά οκτώ άτομα- για να «ανοίγουν δρόμους», έδωσαν τις ζωές τους. Η αιώνια ζωή του καπετάν Μιχάλη είναι η ενσάρκωση του υψηλότερου πόθου του Καζαντζάκη για την ελευθερία.
Ως συγγραφέας και φιλόσοφος, ο Καζαντζάκης ενδιαφέρεται, επίσης, για τη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους. Ένα τέτοιο ενδιαφέρον αντικατοπτρίζεται στην απεικόνιση της σχέσης του καπετάν Μιχάλη και του Νουρήμπεη. Ο Καζαντζάκης μίλησε για τα βάρβαρα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από Τούρκους στρατιώτες, αλλά δεν αρνήθηκε όλους τους Τούρκους. Σε περιόδους ειρήνης, τα τουρκικά τζαμιά, οι καφενέδες κλπ., ήταν και αυτά μέρος της κοινωνικής ζωής της Κάνδιας. Ειδικότερα, ο Καζαντζάκης αναφέρει ότι ο καπετάν Μιχάλης και ο Νουρήμπεη έγιναν αδερφοχτοί.
Ωστόσο, το εθνικιστικό μίσος οδήγησε, τελικά, στη διακοπή της σχέσης τους. Ο Νουρήμπεης εκδικήθηκε το φόνο του πατέρα του από τον αδερφό του καπετάν Μιχάλη, το Μανούσακα, σκοτώνοντας το Μανούσακα. Τελικά ο ίδιος αυτοκτόνησε εξαιτίας του ανείπωτου πόνου από το τραύμα που του προκάλεσε η αντίσταση του Μανούσακα. Αυτή είναι μια βαθιά τραγωδία. Τι έκανε τους δύο φίλους, που μεγάλωσαν μαζί απο παιδιά, να γίνουν εχθροί έως θανάτου; Εδώ είναι σα να υπάρχουν ίχνη αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Οι περισσότερες από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες είναι τραγωδίες απρόβλεπτης μοίρας, σκληρού πεπρωμένου. Στην εποχή του Καζαντζάκη, 2.400 χρόνια αργότερα, ο συγγραφέας πιστεύει ότι η ανθρωπότητα θα έπρεπε να είχε ξεπεράσει τη μοίρα και να είναι κυρία της δικής της τύχης. Αυτό που προκάλεσε την τραγωδία από την πλευρά των εισβολέων ήταν που καταπάτησαν την ξένη γη και στραγγάλισαν την ελευθερία των κατοίκων της. Ο Καζαντζάκης, δανειζόμενος τη φωνή ενός χαρακτήρα του, του ηγούμενου, φωνάζει: Λευτέρωσέ μας, Θεέ μου, να ησυχάσουμε.
 Ο Καζαντζάκης περιγράφει, εκτός από τον καπετάν Μιχάλη, ο οποίος έχει και μια ομάδα αγωνιστές που τον ακολουθούν με μαχαίρια και όπλα για να αγωνιστούν, και κάποιον άλλο που ζούσε στην Κάνδια· ένα λόγιο, που κρατούσε στο χέρι την πένα για να αντισταθεί κατά του εισβολέα. Ήταν ο Ιδομενέας. Η μοναδική του απασχόληση ήταν να διαβάζει, να συλλογίζεται και να γράφει επιστολές, τις οποίες έστελνε στον τσάρο, στον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, στη Βασίλισσα της Αγγλίας Βικτωρία και στον Πρόεδρο της Αμερικής. Τους ζητούσε να στείλουν στρατεύματα για να βοηθήσουν την αντίσταση της Κρήτης ενάντια στους Τούρκους. Συνεπώς, γελοιοποιόταν από όλους. Έλεγε πάντα: ξέρω όλοι με παίρνουν για παλαβό, περπατώ κι ακούω από πίσω μου: Κρίμα στα γράμματα!
Ακριβώς ό,τι συνέβη το 212 π.Χ., ενώ ο Αρχιμήδης μελετούσε με επιμονή ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα, και σκοτώθηκε από ένα Ρωμαίο στρατιώτη με σπαθί. Και ο Ιδομενέας, ενώ καθόταν μπροστά σε μια κόλλα χαρτί αλληλογραφίας, ένας Τούρκος μπήκε στο σπίτι και με μια σπαθιά του έσκισε το κεφάλι από το κούτελο ως το λαρύγγι· όλο αίματα βαμμένα απάνω στην κόλλα το χαρτί, ενώ φαινόνταν αμυδρά τα λόγια του: η Κρήτη θα ήταν από καιρό στην αγκαλιά της μάνας της.
Ο Ιδομενέας, όπως απεικονίζεται από τον Καζαντζάκη, ενσωματώνει τις ιδέες του που εκφράζονται στην «Ασκητική»: "Η ταύτισή μας τούτη με το Σύμπαντο γεννάει τις δυό ανώτατες αρετές της ηθικής μας: την ευθύνη και τη θυσία".
Εκτός από τον Ιδομενέα, που κρατάει στο χέρι την πένα, ο Καζαντζάκης έχει διαμορφώσει έναν ακόμη χαρακτήρα, τον μπαρμπέρη (κουρέα), που λόγω του επαγγέλματός του δουλεύει με το ξυράφι. Είναι ο Παρασκευάτος, ένας "γλυκομίλητος, αγαθός ανθρωπάκος". Αλλά και αυτός δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη μοίρα του, τον σκότωσαν οι Τούρκοι και άρπαξαν την κόρη του.
Το 1899, μια δεκαετία μετά την επαναστατική καταιγίδα του 1889, η Τουρκία αποσύρθηκε εντελώς από την Κρήτη. Το νησί ενσωματώθηκε επίσημα στην Ελλάδα το 1913. Η κραυγή του καπετάν Μιχάλη θα παραμείνει για πάντα στην ελληνική ιστορία.
Ένα εξαιρετικό λογοτεχνικό έργο συνιστά πολιτιστικό πλούτο μιας συγκεκριμένης χώρας αλλά είναι, επίσης, και πολιτιστικός πλούτος που μοιράζονται όλες οι χώρες του κόσμου. Ως Κινέζα, διαβάζοντας στο «Ελευθερία ή Θάνατος» τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες που υπέστη ο κρητικός λαός, είναι σαν να νιώθω τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες που βίωσαν οι δικοί μου συμπατριώτες από τους Ιάπωνες εισβολείς τον 20ο αιώνα. Το 1937 οι Ιάπωνες εισβολείς πραγματοποίησαν σκληρή σφαγή μεγάλης κλίμακας στην πόλη Ναντζίνγκ. Επρόκειτο, ακριβώς, για την ίδια πολιτική, την πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του "σφάζοντας και πυρπολώντας" που εφαρμόστηκε στην Κρήτη. Συνεπώς, αυτό το βιβλίο έχει, για μένα, παγκόσμια σημασία· λέει στους ανθρώπους, σ΄ όλο τον κόσμο, ότι μπροστά στην ξένη εισβολή δεν υπάρχει άλλη επιλογή παρά μόνο η αντίσταση. Χωρίς την αγκαλιά της πατρίδας, δεν υπάρχει ελευθερία και ατομική ζωή.
Έτσι, απ΄ αυτή την άποψη, ο Καζαντζάκης είναι μαζί Έλληνας συγγραφέας και συγγραφέας του κόσμου. «Ο Καπετάν Μιχάλης (Ελευθερία ή Θάνατος)» και τα άλλα έργα του τον κατέστησαν συγγραφέα διεθνούς φήμης. Του άξιζε, βεβαίως, η απονομή του Παγκόσμιου Βραβείου Ειρήνης το 1956. Τα ιδανικά και οι σκέψεις του, που εμπεριέχονται στα βιβλία του, εμπνέουν μέχρι σήμερα τις φιλειρηνικές και προοδευτικές δυνάμεις στον κόσμο.

Σαγκάη, 15 Νοεμβρίου 2017.


ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ΚΡΗΤΗ, ΚΑΝΤΙΑ, ΚΑΝΔΙΑ, ΚΙΝΑ, ΙΑΠΩΝΙΑ, ΤΣΟΥ ΕΝ ΛΑΙ, ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΘΑΝΑΤΟΣ
Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ