Η
ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΚΑΙ Η ΕΝΟΤΗΤΑ
ΟΛΩΝ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
«Οὐδένα γάρ ἄλλον ποτέ δυνήσεσθαι μείζω πρᾶξαι
τούτων· οὔτε γάρ ἐν τοῖς Ἕλλησι γενήσεσθαι τηλικοῦτον ἔργον, ὅσον ἐστί τό
πάντας ἡμᾶς ἐκ τοσούτων πολέμων ἐπί τήν ὁμόνοιαν προαγαγεῖν, οὔτε τοῖς
βαρβάροις εἰκός ἐστι συστῆναι τηλικαύτην δύναµιν, ἤν τήν νῦν ὑπάρχουσαν καταλύσῃς.
Ὥστε τῶν µέν ἐπιγιγνοµένων οὐδ᾽ἤν τις τῶν ἄλλων διενέγκῃ τήν φύσιν, οὐδέν ἕξει
ποιῆσαι τοιοῦτον».
(Ισοκράτης,
436-338, “Φίλιππος”, 141)
(= Γιατί ποτέ κανείς άλλος δε θα
μπορέσει να κάνει έργα σπουδαιότερα από αυτά· γιατί ούτε μεταξύ των Ελλήνων μπορεί να γίνει έργο τόσο σπουδαίο, όσο είναι
το να μας συμφιλιώσει κανείς όλους, ύστερα από τόσους εμφυλίους πολέμους,
ούτε οι βάρβαροι είναι φυσικό να συγκεντρώσουν τόση μεγάλη δύναμη, αν
καταστρέψεις αυτήν που έχουν τώρα, ώστε από τους μεταγενεστέρους, ακόμη και αν
διαφέρει κανείς πάρα πολύ από τους άλλους στα φυσικά προσόντα, να καταφέρει να
πετύχει κάτι παρόμοιο).
ΣΧΟΛΙΟ: Η Πανελλήνια Ιδέα ήταν μια νέα πολιτική έκφραση που διατυπώθηκε για
πρώτη φορά στα τέλη του 5ου αι. π. Χ. από τον Σοφιστή Γοργία τον Λεοντίνο (485-380), σε λόγο του στον ιερό χώρο της
Ολυμπίας. Κύριος εκφραστής αυτής της
πολιτικής ήταν ο Αθηναίος Ρητοροδιδάσκαλος Ισοκράτης. Θεωρείται ο πνευματικός
πατέρας του Ελληνικού Έθνους. Είναι ο πρώτος που διατύπωσε την ανάγκη της
διατήρησης του Έθνους, ένας πραγματικός και γνήσιος Πατριώτης. Στον “Πανηγυρικό” του λόγο (380 π. Χ.)
διατυπώνει την άποψη ότι τον κοινό αγώνα εναντίον των Περσών θα μπορούσε να
αναλάβει η Αθήνα με την ανασύσταση της ηγεμονίας της. Αργότερα η αδυναμία της
Αθήνας να εμπνεύσει εμπιστοσύνη και να επιβληθεί, τον έστρεψε στην ιδέα ότι
ένας ισχυρός μονάρχης θα ένωνε τους Έλληνες και θα τους οδηγούσε εναντίον των
Περσών. Απευθύνθηκε σε πολλές προσωπικότητες της εποχής του που θα μπορούσαν να
εφαρμόσουν την πανελλήνια ιδέα, όπως ήταν ο Ευαγόρας, βασιλιάς της Σαλαμίνας της Κύπρου, ο Ιάσων, τύραννος των Φερών της Μαγνησίας, ο Διονύσιος Α’, τύραννος των Συρακουσών, αλλά τελικά βρήκε αποδοχή
στον Φίλιππο τον Β’, βασιλιά της
Μακεδονίας.
Ο Σοφιστής
Γοργίας είχε συνθέσει κατά τη διάρκεια του Πελ/κού Πολέμου “Επιτάφιο” λόγο από τον οποίο έχει
διασωθεί εκτενές απόσπασμα. Η γνωστότερη και διδακτικότερη φράση του κειμένου
του είναι: «Τά µέν κατά τῶν βαρβάρων
τρόπαια ὕµνους ἀπαιτεῖ, τά δέ κατά τῶν Ἑλλήνων θρήνους», ήτοι τα μνημεία
νίκης κατά των βαρβάρων απαιτούν ύμνους και πανηγυρισμούς, ενώ τα κατά των
Ελλήνων χρήζουν θρήνων, κλαυθμών και οδυρμών. Το αίτημα αυτό για συνένωση των
Ελλήνων ήταν ο πυρήνας του “Ολυμπικού” του
λόγου.
Απόσπασμα επίσης έχει σωθεί από τον “Ολυμπιακό” (388 π.Χ.) λόγο του γνωστού
Ρήτορα Λυσία (459-377 π. Χ.).
Ο
Ισοκράτης στο λόγο του “Περί
Ειρήνης” απευθύνει εκκλήσεις συνεργασίας των Ελλήνων και αντιμετώπισης των
Περσών και αργότερα στην επιστολή του “Φίλιππος”
προσκαλεί τον ισχυρό βασιλιά της Μακεδονίας να ενώσει όλους τους Έλληνες ως
“ευεργέτης” τους και να τους οδηγήσει κατά των Περσών. Ο βασιλιάς Φίλιππος ο Β’ για πρώτη φορά ύστερα από
τον Τρωικό πόλεμο ενώνει τους σπαρασσόμενους από εμφύλιες συγκρούσεις Έλληνες
σε μια προσπάθεια κοινή να αποτινάξουν τα δεσμά της υποτέλειας και της
εξάρτησης, στα οποία τους είχε εξαναγκάσει η επονείδιστη Ανταλκίδειος Ειρήνη
(386 π.Χ.).
Η Ανταλκίδειος
Ειρήνη δεν ήταν τίποτε λιγότερο από μια υπαγόρευση, ένα Diktat,
μια Direktiva (με σημερινή έννοια
προαπαιτούμενα), σύμφωνα με την οποία ο βασιλιάς των Περσών με οποιονδήποτε
τρόπο (ενν. με Περσικά χρήματα) μπορούσε να επιβάλλει τη συμμόρφωση κάθε
Ελληνικής Πόλης - Κράτους σ’ αυτή. Όποια Ελληνική Πόλη δε συμμορφωνόταν με τους
όρους της Ανταλκιδείου Ειρήνης, οι Πέρσες θα την πολεμούσαν.
Η Ανταλκίδειος Ειρήνη είχε καταδικαστεί από
τον Αθηναίο Ρήτορα Ισοκράτη στον “Πανηγυρικό”
του, ένα λόγο που συμπλήρωνε και τελειοποιούσε για περισσότερο από (10) χρόνια
προκειμένου να τον απαγγείλει την 100ή
Ολυμπιάδα (380 π.Χ.).
Η συνένωση, η ενοποίηση των δυνάμεων της
Ελλάδας αποτελούσε πάντοτε το κρίσιμο σημείο στην ιστορία της. Αν δηλαδή θα
μπορούσε μια ισχυρή δύναμη να συνενώσει όλες τις πόλεις - κράτη, όλους τους
Έλληνες· όχι αν θα μπορούσαν οι Έλληνες ενωμένοι να αντισταθούν και να νικήσουν
τους επιτιθέμενους βάρβαρους λαούς. Το ότι η Ελλάδα ενωμένη δεν φοβόταν κανέναν
αντίπαλο και θα μεγαλουργούσε, ήταν απολύτως βέβαιο.
Η ενοποίηση των αντιμαχόμενων δυνάμεών της
ήταν το πρόβλημα. Ο Ισοκράτης θεωρούσε την ομόνοια μεταξύ των Ελλήνων ως το
σημαντικότερο επίτευγμα, και γι’ αυτό έστειλε επιστολή στο βασιλιά Φίλιππο Β’.
Ο λόγος του “Φίλιππος” εκφωνήθηκε το
346 π. Χ.
ΜΑΘΗΜΑΤΑ/ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΦΙΛΕΙΡΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΚΑΙ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ
Ο Μέγας Κωμωδιογράφος της Αρχαίας Αττικής
Κωμωδίας και πατέρας της πολιτικής Σάτιρας Αριστοφάνης
(445-386) του Φιλίππου και της Τηνοδώρας έγραψε (44) έργα, από τα οποία
διασώθηκαν (11) κωμωδίες, για τα υπόλοιπα γνωρίζουμε μόνο τους τίτλους τους.
Δύο έργα του, οι “Αχαρνής”, που παίχτηκε
το 425, όπου κέρδισε το Α’ βραβείο και η “Ειρήνη”,
που παίχτηκε το 421, όπου κέρδισε το Β’ βραβείο, αποτελούν τα σημαντικότερα
έργα της παγκόσμιας αντιπολεμικής λογοτεχνίας. Όταν ο Αριστοφάνης έγραψε την
“Ειρήνη” ήταν 24-25 χρόνων, πολύ νέος. Ήταν το 421 π. Χ. και ο Εμφύλιος που
αργότερα πήρε το όνομα “Πελοποννησιακός”
μετρούσε ήδη 10 χρόνια βίας, καταστροφών και θανάτου. Τη χρονιά που παίχτηκε η “Ειρήνη” οι Αθηναίοι είχαν πιστέψει πως
τελείωσε το κακό, γιατί μόλις είχε υπογραφεί η περίφημη “Νικίειος Ειρήνη”, που θα κρατούσε 50 χρόνια. Διαψεύστηκαν. Οι εχθροπραξίες
δε σταμάτησαν ποτέ και ο πόλεμος έφερε κάτι πολύ χειρότερο στην ιστορία των
ελληνικών πόλεων: η Περσία εκμεταλλεύτηκε το διχασμό, για να ορίσει τα ελληνικά
πράγματα, το κυριότερο όμως, ο θεσμός της πόλης - κράτους άρχισε να καταρρέει παίρνοντας μαζί του την
αισιόδοξη περηφάνεια του πολίτη πως μόνο η συμμετοχή του στα κοινά μπορούσε να
αλλάξει τα πράγματα, πως η πολιτική οφείλει να ασκείται από όλους και όλοι να
έχουν μερίδιο ευθύνης στα τεκταινόμενα. Η λήξη του Πελ/κού Πολέμου
ήταν η αρχή του τέλους της έννοιας “πολίτης” και η επαναφορά της ανάθεσης.
Επίκαιροι οι προβληματισμοί από τη μελέτη της περιόδου και σημαντικά τα
συμπεράσματα που μπορεί κανείς να αντλήσει.
Αποσπάσματα από την κωμωδία “Ειρήνη”:
«Δεῦρο πᾶς
χώρει προθύµως εὐθύ τῆς σωτηρίας.
Ὦ Πανέλληνες βοηθήσωµεν, εἴπερ πώποτε, τάξεων ἀπαλλαγέντες
καί κακῶν φοινικικῶν·
ἡµέρα γάρ ἐξέλαµψεν
ἥδε µισολάµαχος.
Πρός τἀδ᾽ἡµῖν,
εἴ τι χρή δρᾶν, φράζε κἀρχιτεκτόνει·
οὐ γάρ ἔσθ᾽ὅπως
ἀπειπεῖν ἄν δοκῶ µοι τήµερον,
πρίν µοχλοῖς
καί µηχαναῖσιν ἐς τό φῶς ἀνελκύσαι
τήν θεῶν πασῶν
µεγίστην καί φιλαµπελωτάτην».
(Από
την Πάροδο του Χορού, στ. 301-308)
(= Όλοι πρόθυμοι εδώ, γραμμή για τη σωτηρία!
Να βοηθήσουμε ΠΑΝΕΛΛΗΝΕΣ όσο ποτέ
δίχως όπλα, παρατάξεις και αιματηρά κτυπήματα·
τούτη η μέρα έλαμψε αντιπολεμική.
Πες λοιπόν τι πρέπει και κάνε και οδήγα,
δισταγμοί και σιωπές δεν πρέπουν σήμερα.
Με σχέδιο και μόχθο πρέπει να λάμψει,
να τη σύρουμε στο φως, η Θεά η τρισμέγιστη και
φίλη του Βάκχου).
«Μά Δι᾽, ἀλλ᾽ἀπόφηνον
ὅλην σαυτήν
γενναιοπρεπῶς τοῖσιν ἐρασταῖς ἡµῖν,
οἵ σου τρυχόµεθ᾽ἤδη τρία και δέκ᾽ἔτη,
λῦσον δε
µάχας και κορκορυγάς, ἵνα Λυσιµάχην σε καλῶµεν.
Παῦσον δ᾽ἡµῶν
τάς ὑπονοίας τάς περικόµψους,
αἷς
στωµυλλόµεθ᾽εἰς ἀλλήλους·
µεῖξον δ᾽ἡµᾶς τούς Ἕλληνας πάλι ἐξ ἀρχῆς
φιλίας
χυλῷ καί
συγγνώµῃ τινί πρᾳοτέρᾳ κέρασον τόν νοῦν.
(Από
το Β’ επεισόδιο, στ. 987-998)
(= Μα το Δία, όχι, αλλά φανέρωσε τον εαυτό σου
γενναιόδωρα σε μας που σ’ αγαπάμε,
που βασανιζόμαστε από τον καημό σου ως τώρα
χρόνια δεκατρία,
λύσε τη μάχη και την αντάρα, για να σε λέμε
Λυσιμάχη.
Σταμάτησε τις υποψίες μας τις περίτεχνες,
αυτές που κάνουν να ξεφωνίζουμε πολλά ο ένας
για τον άλλον·
ανακάτεψε τους Έλληνες όλους πάλι από την αρχή
σε φιλίας χυλό,
και το νου τους με πραότητα σμίξ’ τον και
άφεση).
ΣΧΟΛΙΟ: Αυτούς τους σπουδαίους, επίκαιρους και
διαχρονικούς για κάθε νοήμονα άνθρωπο στίχους, τους απευθύνει ο πρωταγωνιστής
του έργου Τρυγαίος, αμπελουργός δεξιός
(άξιος) Αθμονεύς (= Αμαρουσιώτης) στην Ειρήνη, η οποία είναι φυλακισμένη σ’
ένα βάραθρο από τον Πόλεμο.
Η Ειρήνη
αποτελεί ιδιωτική/ατομική υπόθεση του καθενός από μας και όλου του λαού, όταν
οι ηγέτες του είναι ανίκανοι να του τη διασφαλίσουν και να την εδραιώσουν.
Ο Αριστοφάνης διά στόματος του Τρυγαίου, κάνει
έκκληση στην Ειρήνη, να ξαναπλάσει τον Έλληνα με την ελπίδα να αλλάξει
νοοτροπία και να ξεχάσει και να αποβάλει τα εμφυλιοπολεμικά σύνδρομα και τις
παθογένειες που κουβαλάει εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Η λέξη ΕΙΡΗΝΗ ετυμολογικά παράγεται από το ρήμα εἴρω = ενώνω, συνδέω, συναρμολογώ, εξ ου και η λέξη συνειρμός. Την παρίσταναν να κρατάει
στα χέρια της τον Πλούτο και το κέρας της Αμαλθείας. Η ΕΙΡΗΝΗ ήταν θυγατέρα του Δία
και της Θέμιδας μαζί με τις αδελφές
της, τη Δίκη και την Ευνομία, που αποτελούν τις Ώρες, αρμόδιες, σύμφωνα με τον Ησίοδο,
να διαφυλάττουν τον ηθικό κόσμο της ανθρώπινης ζωής.
ΠΗΓΗ: εφημερίδα «ΕΒΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ”, 31.3.2018. Από την στήλη του «ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ - «ἄπιτε»!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1]
Ἀλληλοπεριχώρησις: συνύπαρξη προσώπων, ιδεολογιών, απόψεων χωρίς
να χάνουν την ιδιοπροσωπία - ιδιαιτερότητά τους, χωρίς να αφομοιώνεται ο ένας
απ’ τον άλλον. Η σύνθεση του πώς οφείλουμε να πράττουμε εμείς στους άλλους και
οι άλλοι σε μας, μια αποδοχή σε υπέρτατο βαθμό. Πολυσύνθετη λέξη, άγνωστη στους
πολλούς, γνωστή στους λίγους αλλά τεράστιας σημασίας. Αν βιωθεί σωστά τότε η
κοινωνία μπορεί να ξεπεράσει πάρα πολλές εγγενείς αδυναμίες της και
παθογένειες, όπως ιδεοληψίες, προλήψεις, προκαταλήψεις. Αν η Σύνθεση/η Ενότητα αποτελεί ένα καθολικό,
πλανητικό ζητούμενο, για τους Έλληνες συνιστά μια κυριολεκτική Υπαρξιακή
Συνθήκη. Όποτε πετυχαίνουμε
την Αλληλοπεριχώρηση διάσπαρτων και αντιφατικών στοιχείων, τότε μπορούμε να
παράγουμε υψηλό πολιτισμό, ιδέες, πολιτικό αποτέλεσμα. Σε όλες τις στιγμές
εκείνες που τα “διαρραγέντα μέλη” των Ελλήνων δεν κατορθώνουν να συντονιστούν,
κυριαρχεί η παρακμή, η ένδεια των ιδεών, ο καημός της Ρωμιοσύνης.
[2]
Αλληλοφθορία: αλληλοσφαγή, αλληλοκτονία, αλληλοφονία,
αλληλοεξόντωση, αλληλοσκοτωμός, αλληλοσπαραγμός, αμοιβαία φθορά. Αντίθετο Αλληλοφιλία = η αμοιβαία φιλία
αλληλεγγύη, αλληλοϋποστήριξη, αλληλοβοήθεια.
ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, ΕΙΡΗΝΗ, ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ, ΟΜΟΝΟΙΑ, ΦΙΛΙΑ, ΦΘΟΡΑ, ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ, ΓΟΡΓΙΑΣ
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook