ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΩΣ ΦΑΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ 1878–1908 του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΒΛΑΧΟΥ, ΥΦΗΓΗΤΟΥ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΝ ΤΩΙ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΙ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ
ΩΣ ΦΑΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
1878–1908

ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΒΛΑΧΟΥ
ΥΦΗΓΗΤΟΥ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΕΝ ΤΩΙ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΙ ΑΘΗΝΩΝ


Οἱ ἐκ­δό­σεις Ἑ­λί­κρα­νον, στὴν προ­σπά­θειά τους νὰ συμ­βάλουν στὴν ἱ­στο­ρικὴ ἔ­ρευνα, σή­μερα προ­παν­τὸς ποὺ κρί­νε­ται τόσο ἀ­ναγ­καία, πα­ρου­σι­ά­ζουν τὸ κο­ρυ­φαῖο ἱ­στο­ρικὸ βι­βλίο τοῦ κα­θη­γητῆ Νι­κο­λάου Βλά­χου, «Τὸ Μα­κε­δο­νι­κὸν ὡς φά­σις τοῦ Ἀ­να­το­λι­κοῦ Ζη­τή­μα­τος 1878 – 1908», ποὺ ἐκ­δό­θηκε γιὰ πρώτη φορὰ στὴν Ἀ­θήνα τὸ 1935.
Πι­στεύ­ουμε ὅτι σή­μερα, ποὺ βρί­σκον­ται στὴν ἐ­πι­και­ρό­τητα οἱ δι­α­πρα­γμα­τεύ­σεις με­ταξὺ Ἑλ­λά­δας καὶ Σκο­πίων γιὰ τὸ ζή­τημα τῆς ὀ­νο­μα­σίας, τὸ σπου­δαῖο αὐτὸ ἔργο θὰ συμ­βά­λει τὰ μέ­γι­στα ἀπὸ ἐ­πι­στη­μο­νι­κῆς καὶ ἱ­στο­ρι­κῆς ἄ­πο­ψης, μιᾶς καὶ ὁ κα­θη­γη­τὴς χα­ρα­κτη­ρι­ζό­ταν ἀπὸ ὅλη τὴν ἐ­πι­στη­μο­νικὴ κοι­νό­τητα ὡς σχο­λα­στι­κὸς ἐ­ρευ­νη­τής, ἀν­τι­κει­με­νι­κὸς καὶ ὑ­πη­ρέ­της τῆς ἱ­στο­ρι­κῆς ἀ­λή­θειας.
Κρί­νουμε ὅ­μως σω­στό, στὴν ἀρχὴ τῆς νέας αὐ­τῆς ἔκ­δο­σης, μετὰ ἀπὸ 83 χρό­νια, νὰ πα­ρου­σι­ά­σουμε ἕνα σύν­τομο βι­ο­γρα­φικὸ ση­μεί­ωμα γιὰ τὸν Νι­κό­λαο Βλάχο.
Στὴν ἀ­να­ζή­τηση στοι­χείων, γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του, ἐν­το­πί­σαμε τὸν ἐ­πι­κή­δειο λόγο τοῦ κα­θη­γητῆ Δι­ο­νυ­σίου Ζα­κυ­θη­νοῦ, ποὺ ἀ­να­γνώ­στηκε τὴν 31η Ἰ­α­νου­α­ρίου τοῦ 1956, εἰς τὸν Ἱ­ερὸ Ναό τοῦ Ἁ­γίου Γε­ωρ­γίου Κα­ρύτση καὶ δη­μο­σι­εύ­θηκε στὴν Ἐ­πι­στη­μο­νικὴ Ἐ­πε­τη­ρίδα τῆς Φι­λο­σο­φι­κῆς Σχο­λῆς τοῦ Πα­νε­πι­στη­μίου Ἀ­θη­νῶν, Πέρ. Β' (1955 - 1956), σέλ. 633 - 636. Ἐπὶ τού­του, θε­ω­ρή­σαμε σω­στό, νὰ συμ­πε­ρι­λά­βουμε στὴν ἔκ­δοση αὐτὴ τὸν ἐ­πι­κή­δειο τοῦ κα­θη­γητῆ Δι­ο­νυ­σίου Ζα­κυ­θη­νοῦ καὶ τὴν ἐρ­γο­γρα­φία τοῦ Νι­κο­λάου Βλά­χου, ἡ ὁ­ποία κα­ταρ­τί­σθηκε ἀπό τους φοι­τη­τὲς τοῦ Ἱ­στο­ρι­κοῦ καὶ Ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κοῦ τμή­μα­τος τῆς Φι­λο­σο­φι­κῆς Σχο­λῆς, καὶ δη­μο­σι­εύ­θηκε στὴ σε­λίδα 637, στὴν ἴ­δια Ἐ­πε­τη­ρίδα.


Λό­γος ἐ­πι­κή­δειος εἰς Νι­κό­λαον Βλά­χον
 ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Α. ΖΑΚΥΘΗΝΟΥ
Τα­κτι­κοῦ κα­θη­γη­τοῦ τῆς Βυ­ζαν­τι­νῆς Ἱ­στο­ρίας

Ὁ Νι­κό­λαος Βλά­χος ἐ­γεν­νήθη ἐν Με­γα­λο­χω­ρίῳ τῆς Θή­ρας τὴν 18 Δε­κεμ­βρίου τοῦ 1893. Τὰ ἐγ­κύ­κλια μα­θή­ματα ἐ­δι­δά­χθη ἐν Με­σο­λογ­γίῳ ὑπὸ τὴν προ­στα­σίαν τοῦ θείου του Μη­τρο­πο­λί­του Παρ­θε­νίου Ἀ­κύλα. Ἀ­κο­λού­θως ἐ­νε­γράφη εἰς τὴν Φι­λο­σο­φι­κὴν Σχο­λήν τοῦ Πα­νε­πι­στη­μίου καὶ ἐ­νε­κρίθη εἰς τοὺς πτυ­χι­ού­χους αὐ­τῆς τὴν 29 Ἀ­πρι­λίου τοῦ 1915. Κατὰ τὸν πρῶ­τον παγ­κό­σμιον πό­λε­μον ὑ­πη­ρέ­τη­σεν ὡς ἔ­φε­δρος ἀ­ξι­ω­μα­τι­κὸς ἐν Μα­κε­δο­νίᾳ καὶ Μι­κρᾷ Ἀ­σίᾳ.
Ἐν Γερ­μα­νίᾳ (1922 - 1925) ὁ Νι­κό­λαος Βλά­χος ἠ­σχο­λήθη περὶ τὰ Παι­δα­γω­γικά, ἰ­δίᾳ δὲ περὶ τὴν Φι­λο­σο­φίαν καὶ τὴν Με­θο­δο­λο­γίαν τῆς Ἱ­στο­ρίας. Με­γί­στη ὑ­πῆρ­ξεν ἡ ροπή, ἣν ἤ­σκη­σεν ἐπ' αὐ­τοῦ ὁ ἐν Freiburgim - Breisgau κα­θη­γη­τὴς Georg von Below. Ἐ­πα­νελ­θὼν εἰς τὴν Ἑλ­λάδα, δι­ω­ρί­σθη Δι­ευ­θυν­τής τοῦ Δι­δα­σκα­λείου Κο­ζά­νης καὶ ὑ­πέ­βαλε δι­α­τρι­βὴν ἐπὶ δι­δα­κτο­ρίᾳ περί τῶν οἰ­κο­νο­μι­κῶν με­ταρ­ρυ­θμί­σεων ἐν Γαλ­λίᾳ ἐπὶ Turgot καὶ ἀ­νη­γο­ρεύθη δι­δά­κτωρ τῆς Φι­λο­σο­φι­κῆς Σχο­λῆς τὴν 27 Ἰ­α­νου­α­ρίου τοῦ 1926.
Ἀπό τοῦ 1928 μέ­χρι τοῦ 1937, ὁ Βλά­χος δι­ε­τέ­λεσε Δι­ευ­θυν­τής τοῦ Δι­δα­σκα­λείου Μέ­σης Ἐκ­παι­δεύ­σεως, γε­νό­με­νος, τῷ 1930, ὑ­φη­γη­τής τῆς Ἱ­στο­ρίας τῶν Μέ­σων καὶ Νε­ω­τέ­ρων χρό­νων. Τῷ 1937 δι­ω­ρί­σθη ἔ­κτα­κτος Κα­θη­γη­τὴς παρὰ τῇ ἐ­κτά­κτῳ αὐ­το­τε­λεῖ ἕ­δρᾳ τῆς Ἱ­στο­ρίας τῆς Νε­ω­τέ­ρας Εὐ­ρώ­πης καὶ ἰ­δίᾳ της Ἑλ­λά­δος, κατὰ τὸ αὐτὸ δὲ ἔ­τος ἀ­νέ­λαβε τὴν δι­δα­σκα­λίαν τῆς πο­λι­τι­κῆς Ἱ­στο­ρίας τῆς Νε­ω­τέ­ρας Ἑλ­λά­δος ἐν τῇ Παν­τείῳ Ἀ­νω­τάτῃ Σχολῇ Πο­λι­τι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν. Τὴν 17 Ἀ­πρι­λίου τοῦ 1939 δι­ω­ρί­σθη τα­κτι­κὸς Κα­θη­γη­τής τῆς Ἱ­στο­ρίας τῆς Νε­ω­τέ­ρας Ἑλ­λά­δος. Αἱ πρὸς τὴν μέ­σην καὶ τὴν ἀ­νω­τά­την ἐκ­παί­δευ­σιν ὑ­πη­ρε­σίαι τοῦ με­τα­στάν­τος συ­να­δέλ­φου ὑ­πῆρ­ξαν μέ­γι­σται. Ἐ­πα­νει­λημ­μέ­νως ἡ Πο­λι­τεία καὶ τὸ Πα­νε­πι­στή­μιον ἀ­νέ­θε­σαν εἰς αὐ­τὸν ση­μαν­τι­κω­τά­τας ἀ­πο­στο­λάς.
Μετὰ τὴν ἀ­πε­λευ­θέ­ρω­σιν, ὁ­μοῦ μέτ' ἄλ­λων συ­να­δέλ­φων, με­τέβη εἰς Μα­κε­δο­νίαν, καὶ συ­νε­τέ­λε­σεν εἰς τὸ εἰ­ρη­νευ­τι­κόν ἔρ­γον τῶν τρα­γι­κῶν ἐ­κεί­νων ὡ­ρῶν. Αὐ­τὸς δὲ ὑ­πῆρ­ξεν ὁ ὀρ­γα­νω­τής τῆς παι­δείας εἰς τὴν ἀ­πε­λεν­θε­ρω­θεῖ­σαν Δω­δε­κά­νη­σον, ἐ­πι­τε­λέ­σας τὴν ἀ­πο­στο­λὴν ταύ­την μὲ τήν δι­α­κρί­νου­σαν αὐ­τὸν σύ­νε­σιν καὶ ὀρ­θο­κρι­σίαν.
Ὁ Βλά­χος ὑ­πῆρξε μέ­λος τοῦ Ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κοῦ Συμ­βου­λίου τοῦ Ὑ­πουρ­γείου Παι­δείας καὶ μέ­λος τοῦ Συμ­βου­λίου τοῦ Ἐ­θνι­κοῦ Θε­ά­τρου. Ἀν­τε­προ­σώ­πευσε τὴν Ἑλ­λάδα εἰς δι­ε­θνῆ ἐ­πι­στη­μο­νικὰ συ­νέ­δρια, τε­λευ­ταίως δὲ τὸν Σε­πτέμ­βριον τοῦ πα­ρελ­θόν­τος ἔ­τους εἰς τὸ ἐν Ρώμῃ συ­νελ­θὸν Συ­νέ­δριον τῶν Ἱ­στο­ρι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν.
Τὸ συγ­γρα­φι­κὸν καὶ ἐ­ρευ­νη­τι­κὸν ἔρ­γον τοῦ ἀ­ει­μνή­στου συ­να­δέλ­φου εἶ­ναι ἐ­πι­βλη­τι­κόν. Ἐν Με­σο­λογ­γίῳ διὰ πρώ­την φο­ρὰν συ­νέ­λαβε τὸ δράμα τοῦ ἀ­γω­νι­ζο­μέ­νου Ἔ­θνους καὶ εἰς τὸ Με­σο­λόγ­γιον ἀ­φι­έ­ρωσε δι­α­τρι­βὴν ὑπὸ τὸν τίτ­λον «Αἱ τε­λευ­ταῖαι ἄ­γο­νοι προ­σπά­θειαι πρὸς ἀ­νε­φο­δι­α­σμὸν τοῦ Με­σο­λογ­γίου» (1939).
Τὰ πρῶτα ὅ­μως δι­α­φέ­ροντα τοῦ Νι­κο­λάου Βλά­χου στρέ­φον­ται πρὸς τὴν θε­ω­ρίαν καὶ τὴν Με­θο­δο­λο­γίαν τῆς Ἱ­στο­ρίας. Κατὰ τὸ ἔ­τος 1925 ἐκ­δί­δει τὰ «Θε­ω­ρη­τικὰ καὶ με­θο­δο­λο­γικὰ προ­βλή­ματα τῆς Ἱ­στο­ρίας», ἔ­κτοτε δὲ μέ­χρι τῶν τε­λευ­ταίων ἐ­τῶν ἐ­ξη­κο­λού­θει δη­μο­σι­εύων ἤσ­σο­νας περί τῶν θε­ω­ρη­τι­κῶν τού­των θε­μά­των πρα­γμα­τείας: «Ἡ γε­νε­τικὴ ἢ ἐ­ξε­λι­κτικὴ μορφή τῆς Ἱ­στο­ρίας» (1937), «Ἡ σχέ­σις τῆς Φι­λο­λο­γίας καί τῆς Ἱ­στο­ρίας» (1939), «Ἡ σχέ­σις τῆς Πο­λι­τει­ο­λο­γίας καί τῆς Πο­λι­τι­κῆς πρός τὴν Ἱ­στο­ρίαν» (1953), «Ἡ σχέ­σις τῆς Ἱ­στο­ρίας πρὸς τὴν Ψυ­χο­λο­γίαν» (1954/1955) κλπ.
Ἐ­νω­ρὶς ὅ­μως τὴν δρα­στη­ρι­ό­τητα τοῦ ἐ­ρευ­νη­τοῦ καί τοῦ δι­δα­σκά­λου δε­σμεύ­ουν σχε­δὸν ἀ­πο­κλει­στι­κῶς οἱ ἀ­γῶ­νες τοῦ νε­ω­τέ­ρου Ἑλ­λη­νι­κοῦ Ἔ­θνους διὰ τὴν ὁ­λο­κλή­ρω­σιν τῆς ἀ­νε­ξαρ­τη­σίας του καὶ διὰ τὴν πο­λι­τι­κήν του ὀρ­γά­νω­σιν. Οὕτω προ­έ­κυ­ψαν ἔργα γεν­ναία: «Τὸ Μα­κε­δο­νι­κὸν ὡς φά­σις τοῦ Ἀ­να­το­λι­κοῦ Ζη­τή­μα­τος 1878 – 1908» (Ἀ­θῆ­ναι 1935), «Τὸ Ἀ­να­το­λι­κὸν Ζή­τημα καὶ ἡ Ἑλ­λάς» (1950), «Ἡ ἀμ­φι­σβή­τη­σις ὑπό τῶν Βουλ­γά­ρων τῆς προ­τε­ραι­ό­τη­τος τῆς κα­τα­λή­ψεως τῆς Θεσ­σα­λο­νί­κης ὑπό τοῦ Ἑλ­λη­νι­κοῦ Στρά­του» (1953), «Ἡ συμ­μα­χικὴ προ­σέγ­γι­σις τῶν τεσ­σά­ρων χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς Χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου κατὰ τὸ ἔ­τος 1912» (1953) κ.ἄ.
Πρὸ δύο μό­λις ἐ­τῶν, τῷ 1954, ἐ­ξε­δόθη ὁ ὀγ­κώ­δης πρῶ­τος τό­μος τῆς «Ἱ­στο­ρίας τῶν κρα­τῶν τῆς Χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου, 1908-1914», ἔρ­γον μνη­μει­ῶ­δες, τοῦ ὁ­ποίου ὁ δεύ­τε­ρος τό­μος κα­τε­λεί­φθη ἡ­μι­τε­λής. Τὰ συγ­γράμ­ματα ταῦτα ὑ­πῆρ­ξαν καρ­πὸς ἐ­πι­μό­νων καὶ μα­κρῶν προ­σω­πι­κῶν ἐ­ρευ­νῶν καὶ ἐ­κτά­κτου ἱ­στο­ρι­κῆς ἐμ­πει­ρίας, κρι­τι­κῆς ἱ­κα­νό­τη­τος καὶ συν­θε­τι­κῆς δυ­νά­μεως.
Ἀ­νε­ρευ­νῶν καὶ φω­τί­ζων τὴν Ἱ­στο­ρίαν τοῦ Ἑλ­λη­νι­κοῦ Ἔ­θνους, ὁ Βλά­χος ἐ­γέ­νετο ὁ ἱ­στο­ρι­κὸς ὅ­λων τῶν λαῶν τῆς Χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου. Τὸ ἔρ­γον του θὰ πα­ρα­μείνῃ κτῆμα καὶ ἐγ­καλ­λώ­πι­σμα καὶ παί­δευ­σις τῶν ἐ­περ­χο­μέ­νων γε­νεῶν.

ΚΥΡΙΩΤΕΡΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ
ΤΟΥ ΝΙΚ. ΒΛΑΧΟΥ

 1. Τὸ πλά­τος τῆς Ἱ­στο­ρίας, Ἀρ­χεῖον τῶν Οἰ­κο­νο­μι­κῶν καὶ Κοι­νω­νι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν, τόμ. Ε', τεῦ­χος β', Ἀ­πρί­λιος - Ἰ­ού­νιος 1925, σελ. 97-134[1].
2. Θε­ω­ρη­τικὰ καὶ με­θο­δο­λο­γικὰ προ­βλή­ματα ἐν τῇ Ἱ­στο­ρίᾳ, ἐν Ἀ­θή­ναις, Γ. Κ. Ρο­δῆς, 1925, σχ. 8ον, σελ. 206.
3. Turgot, Anne Robert Jacques, Baron d'Aulne, Ἀρ­χεῖον τῶν Οἰ­κο­νο­μι­κῶν καὶ Κοι­νω­νι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν, τόμ. Ζ', τεῦ­χος α', Ἰ­α­νου­ά­ριος - Μάρ­τιος 1927, σελ. 1-29[2].
4. Rudolf Kjellen, κα­θη­γη­τοῦ τοῦ Πα­νε­πι­στη­μίου τῆς Upsala, Τὰ αἴ­τια τοῦ παγ­κο­σμίου πο­λέ­μου, κατὰ με­τά­φρα­σιν ἐκ τῆς ὀ­γδόης Γερ­μα­νι­κῆς ἐκ­δό­σεως Νικ. Β. Βλά­χου, ἐν Ἀ­θή­ναις, Δ. Π. Δη­μη­τρά­κος, 1928, σχ. 8ον, σελ. 187.
5. Κρι­τική τοῦ βι­βλίου τοῦ Julius Kaerst, Geschichte des Hellenismus, 2 τό­μοι, 1926 - 1927, εἰς Βυ­ζαν­τινὰ καὶ Νε­ο­ελ­λη­νικὰ Χρο­νικά, 1929, σελ. 221-224.
6. Κρι­τική τοῦ ἔρ­γου τοῦ Ἰ­ω­άν­νου Ἀ­πο­στό­λου, Ἱ­στο­ρία της Σι­α­τί­στης, δα­πάνῃ Δούκα Α. Σα­χίνη, ἐν Ἀ­θή­ναις 1929, σ. 142, εἰς Βυ­ζαν­τινὰ καὶ Νε­ο­ελ­λη­νικὰ Χρο­νικά, 1929, σελ. 520-521.
7. Κοι­νω­νι­ο­λο­γία καὶ Ἱ­στο­ρία, πε­ρι­ο­δι­κὸν Κο­σμο­θε­ω­ρία, ἔ­τος Α', τεῦ­χος α', 1931, σελ. 32-45.
8. Ἀπό τοῦ Βι­εν­ναίου μέ­χρι τοῦ Μυ­ρο­τερ­γείου προ­γράμ­μα­τος, Ἀρ­χεῖον των Οἰ­κο­νο­μι­κῶν καὶ Κοι­νω­νι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν, τόμ. Η', τεῦ­χος α', 1933, σελ. 48-96.
9. Ἀ­το­μική, προ­σω­πικὴ καὶ κοι­νω­νι­ο­λο­γικὴ κα­τεύ­θυν­σις ἐν τῇ ἀ­γωγῇ, Ἐκ­παι­δευ­τικὰ Χρο­νικά, ἔ­τος Α', τεῦ­χος γ', 1933, σελ. 83 - 88.
10. Μέ­γας πό­λε­μος. Πο­λι­τικὴ ἱ­στο­ρία, Παγ­κό­σμιος Ἱ­στο­ρία Ἐ­λευ­θε­ρου­δάκη, τόμ. Β', μέ­ρος β', ἐν Ἀ­θή­ναις 1934, σελ. 961-1024.
11. Τὰ ἀ­πο­τε­λέ­σματα τοῦ παγ­κο­σμίου πο­λέ­μου ἀπὸ πο­λι­τι­κῆς ἀ­πό­ψεως, εἰς δυὸ δι­α­λέ­ξεις, ἐν Ἀ­θή­ναις 1934, σελ. 51.
12. Ἐκ­θε­σις περί τοῦ τρό­που δι­δα­σκα­λίας τῆς Ἱ­στο­ρίας ἐν τοῖς σχο­λεί­οις τῆς μέ­σης ἐκ­παι­δεύ­σεως ἐν Ἑλ­λάδι (γαλ­λι­στί), Bulletin of the international Committee of Historical Science, Νο 23, Paris 1934, σελ. 164 κ.ε.
13. Τὸ Μα­κε­δο­νι­κὸν ὡς φά­σις τοῦ ἀ­να­το­λι­κοῦ ζη­τή­μα­τος 1878- 1908, Ἀ­θῆ­ναι, Γ. Χρή­στου, 1935, σχ. 8ον, σ. 531.
14. Ἤ γε­νε­τικὴ ἢ ἐ­ξε­λι­κτικὴ μορφή τῆς Ἱ­στο­ρίας, ἐ­ναρ­κτή­ριον μά­θημα, ἐν Ἀ­θή­ναις 1937, σχ. 8ον, σελ. 32.
15. Τὰ αἴ­τια τοῦ παγ­κο­σμίου πο­λέ­μου ἀπὸ γε­ω­γρα­φι­κῆς, οἰ­κο­νο­μι­κῆς καὶ ἐ­θνο­φυλ­λε­τι­κῆς ἀ­πό­ψεως, Ἀρ­χεῖον τῶν Οἰ­κο­νο­μι­κῶν καὶ Κοι­νω­νι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν, τόμ. ΙΗ', τεῦ­χος α', 1938, σελ. 105 - 128.
16. Ἡ ἐν τῇ νο­τίῳ Μα­κε­δο­νίᾳ ἐ­ξέ­γερ­σις κατὰ Φε­βρου­ά­ριον 1878 ἐπί τῆς βα­σι­λείας Γε­ωρ­γίου τοῦ Α', «Τὰ 75 χρό­νια της Ἑλ­λη­νι­κῆς δυ­να­στείας», λεύ­κωμα ἐκ­δο­θὲν ὑπό τοῦ Ὑ­πουρ­γείου Τύ­που καὶ Του­ρι­σμοῦ, 1938, σελ. 22-28.
17. Ὁ ἄν­θρω­πος καὶ τὸ πε­ρι­βάλ­λον συν­δη­μι­ουρ­γοί τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ, Ἐκ­παι­δευ­τικὰ Χρο­νικά, ἔ­τος Τ' τεῦ­χος 62, 1938, σελ. 59-63.
18. Αἱ τε­λευ­ταῖαι ἄ­γο­νοι προ­σπά­θειαι πρὸς ἀ­νε­φο­δι­α­σμόν τοῦ Με­σο­λογ­γίου, Γαρ­δίκα Γε­ωρ­γίου, Ἐ­πι­στη­μο­νι­κὸν μνη­μό­συ­νον, Ἀ­θή­νησι 1939, σελ. 10-34.
19. Ἡ γέ­νε­σις τοῦ Ἀγ­γλι­κοῦ, τοῦ Γαλ­λι­κοῦ καί τοῦ Ρωσ­σι­κοῦ κόμ­μα­τος ἐν Ἑλ­λάδι, Ἀρ­χεῖον των Οἰ­κο­νο­μι­κῶν καὶ Κοι­νω­νι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν, τόμ. ΙΘ', τεῖ­χος α', 1939, σελ. 25-44.
20. Ἡ σχέ­σις τῆς Φι­λο­λο­γίας καί τῆς Ἱ­στο­ρίας, Τεσ­σα­ρα­κον­τα­ε­τη­ρὶς Θε­ο­φί­λου Βο­ρέα, τόμ. Β', Ἀ­θῆ­ναι 1939, σελ. 97-105.
21. Ὁ­μι­λία ἐπὶ τῇ ἀ­πε­λευ­θε­ρώ­σει τῆς πα­τρί­δος, γε­νο­μένη ἐν τῇ συ­νε­δρίᾳ τῆς Σχο­λῆς κατὰ τὴν 23 Ὀ­κτω­βρίου 1944, δη­μο­σί­ευμα τοῦ Πα­νε­πι­στη­μίου Ἀ­θη­νῶν, Ἀ­θῆ­ναι, «Ἀ­ε­τός» 1944, σχ. 8ον, σελ. 10.
22. Ἡ ἐ­θνο­λο­γικὴ σύν­θε­σις τῶν ἀ­νη­κόν­των εἰς τὴν Ἑλ­λάδα τμη­μά­των τῆς Μα­κε­δο­νίας καί τῆς Δυ­τι­κῆς Θρά­κης, Ἀ­θῆ­ναι, «Ἀ­ε­τός» 1945, σχ. 8ον μι­κρόν, σελ. 32.
23. Ὁ Ἱ­στο­ρι­ο­δί­φης καὶ ὁ Ἱ­στο­ρι­κός, Νέα Ἑ­στία, ἀ­φι­έ­ρωμα εἰς Γι­άν­νην Βλα­χο­γι­άν­νην, Χρι­στού­γεννα 1948, σελ. 64-68.
24. Τὸ ἀ­να­το­λι­κὸν ζή­τημα καὶ ἡ Ἑλ­λάς, Ἀ­θῆ­ναι 1950, σχ. 8ον, σελ. 147.
25. Ἡ ἀ­να­βί­ω­σις τῶν κα­τα­κτη­τι­κῶν βλέ­ψεων τῶν Ἱπ­πο­τῶν τοῦ Τά­γμα­τος τοῦ Ἅγ. Ἰ­ω­άν­νου τῆς Ἱ­ε­ρου­σα­λὴμ ἐν ταῖς Ἑλ­λη­νι­καῖς χώ­ραις κατὰ τὴν ἐ­πα­νά­στα­σιν τοῦ 1821, Πάν­τειος Ἀ­νω­τάτη Σχολὴ Πο­λι­τι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν, Ἐ­πι­στη­μο­νικὴ Ἐ­πε­τη­ρὶς Ἀ­κα­δη­μα­ϊ­κοῦ ἔ­τους 1949 -1950, Ἐν Ἀ­θή­ναις 1950, σελ. 475-486.
26. Ἡ συμ­μα­χικὴ προ­σέγ­γι­σις τῶν τεσ­σά­ρων χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου κατὰ τὸ ἔ­τος 1912 (δι­ά­λε­ξις γε­νο­μένη ἐν τῇ αἰ­θούσῃ τῆς Ἑ­ται­ρείας Μα­κε­δο­νι­κῶν Σπου­δῶν), Μα­κε­δο­νικὴ Λα­ϊκὴ Βι­βλι­ο­θήκη, τεῦ­χος 8, Δη­μο­σι­εύ­ματα τῆς Ἑ­ται­ρείας Μα­κε­δο­νι­κῶν Σπου­δῶν, Θεσ­σα­λο­νίκη 1953, σχ. 8ον, σελ. 29.
27. Λό­γος ἐπὶ τῇ ἐ­πε­τείῳ τῆς ὁ­λο­καυ­τώ­σεως τῆς μο­νῆς τοῦ Ἀρ­κα­δίου καί τῶν ὑ­πε­ρα­σπι­στῶν της, ἐν Ρε­θύ­μνῳ τῇ 7 Νο­εμ­βρίου 1951, Κρη­τικὰ Χρο­νικά, τόμ. Ζ', τεῦ­χος α', 1953 (ἀ­φι­έ­ρωμα εἰς Ἰω. Κα­λιτ­σου­νά­κην), σελ. 422-435.
28. Ἡ ἀμ­φι­σβή­τη­σις ὑπό τῶν Βουλ­γά­ρων τῆς προ­τε­ραι­ό­τη­τος τῆς κα­τα­λή­ψεως τῆς Θεσ­σα­λο­νί­κης ὑπό τοῦ Ἑλ­λη­νι­κοῦ στρα­τοῦ ἐν ἔ­τει 1912, Ἑλ­λη­νικά, τόμ. Δ', «Προ­σφορὰ εἰς Στίλπ. Κυ­ρι­α­κί­δην», Θεσ­σα­λο­νίκη 1953, σελ. 104-123.
29. Ἱ­στο­ρία τῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου 1908 - 1914, τόμ. Α', Ἀ­θῆ­ναι, ΟΕΣΒ, 1954, σχ. 8ον μέγα, σελ. XIV + 779.
30. Μι­χαὴλ Δ. Βο­λο­νά­κης (Λό­γος ἐκ­φω­νη­θεὶς τῇ 6 Μαρ­τίου ἐν τῇ αἰ­θούσῃ τῆς Ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κῆς Ἑ­ται­ρείας κατὰ τὸ ἐ­πι­στη­μο­νι­κὸν μνη­μό­συ­νον τοῦ Μ. Β), Δω­δε­κα­νη­σι­α­κόν Ἀρ­χεῖον, σύγ­γραμμα πε­ρι­ο­δι­κόν, τόμ. Α', ἐν Ἀ­θή­ναις 1955, σελ. 36-47.
31. Ἡ σχέ­σις τῆς Ἱ­στο­ρίας πρὸς τὴν Ψυ­χο­λο­γίαν, Ἐ­πι­στη­μο­νικὴ Ἐ­πε­τη­ρίς τῆς Φι­λο­σο­φι­κῆς Σχο­λῆς τοῦ Πα­νε­πι­στη­μίου Ἀ­θη­νῶν, πε­ρί­ο­δος Β', τόμ. Ε' (Ἀ­φι­έ­ρωμα εἰς Ν. Ἐ­ξαρ­χό­που­λον), 1954-1955, σελ. 165-170.

Ὁ Νι­κό­λαος Βλά­χος συ­νειρ­γά­σθη ἐ­πί­σης εἰς τὴν Με­γά­λην Ἑλ­λη­νι­κὴν Ἐγ­κυ­κλο­παι­δείαν (εἰς τοῦς τό­μους ΣΤ΄, Ζ', Η') ὅ­που ἔ­γραψε δι­ά­φορα ἄρ­θρα. Ἐκ τού­των σπου­δαι­ό­τερα καὶ ἐ­κτε­νέ­στερα εἶ­ναι: 1) Βί­σμαρκ (Bismarck), Ὄ­θων, τ. Ζ', σ. 360, στ. ΙΙΙ σ. 363, στ. Ι καὶ 2) Γε­ωρ­γία (Γε­ω­γρα­φία - Ἱ­στο­ρία), τ. Η', σ. 309, στ. Ι, σ. 310, στ. Ι.

ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ
ΩΣ ΦΑΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ 1878 – 1908

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ἡ ἐ­ξέ­λι­ξις τοῦ μα­κεδ­oνι­κοῦ ζη­τή­μα­τος κατὰ τὰ ἔτη 1878 - 1908 ἀ­πο­τε­λεῖ ὀρ­γα­νι­κὸν μέ­ρος ἄλ­λης ἐ­ξε­λί­ξεως μα­κρο­τέ­ρας, ἥ­τις ἀπὸ τοῦ ἔ­τους 1878 ἀρ­χο­μένη συγ­κλεί­ε­ται διὰ τῶν συν­θη­κῶν τῆς εἰ­ρή­νης, αἵ­τι­νες ἐ­πε­σφρά­γι­σαν τὸν παγ­κό­σμιον πό­λε­μον.
Κατὰ τὴν πε­ρί­ο­δον τῶν ἐ­τῶν 1878 - 1908 ἡ προ­ϊ­οῦσα πα­ρα­κμὴ καὶ ἀ­πο­σύν­θε­σις τοῦ ὀ­θω­μα­νι­κοῦ κρά­τους δι­ευ­κο­λύ­νει τὸν ἀν­τα­γω­νι­σμὸν τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου μὲ ἀν­τι­κει­με­νι­κὸν σκο­πόν, ἵνα ἐ­πε­κτεί­νουν τὰ ἐ­θνικὰ δι­και­ώ­ματα καὶ πυ­κνώ­σουν τὰς τά­ξεις τῶν ἰ­δίων ὁ­μο­ε­θνῶν εἰς τὰς εὐ­ρω­πα­ϊ­κὰς ἐ­παρ­χίας τῆς Τουρ­κίας, μετ’ αὐ­τοῦ δὲ καὶ τὴν τά­σιν τῶν Μ. Δυ­νά­μεων, αἵ­τι­νες ἐν­δι­ε­φέ­ροντο διὰ τὰς τύ­χας τῆς ἐγ­γὺς Ἀ­να­το­λῆς, ἵνα πρὸς ἐ­ξυ­πη­ρέ­τη­σιν ἰ­δι­ο­τε­λῶν σκο­πῶν καὶ συμ­φε­ρόν­των προ­α­γά­γουν ἢ πα­ρα­κω­λύ­σουν τὴν τοι­αύ­την προ­σπά­θειαν τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου.
Ἀπὸ τῆς ἐ­κρή­ξεως τοῦ νε­ο­τουρ­κι­κοῦ κι­νή­μα­τος ἐν ἔ­τει 1908 διὰ τῆς ἀ­να­νή­ψεως τοῦ τουρ­κι­κοῦ ἐ­θνι­κι­σμοῦ ἀ­πο­μα­κρύ­νε­ται προ­σω­ρι­νῶς ἀπὸ τῆς ὀ­θω­μα­νι­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρίας ἡ ἐ­πιρ­ροὴ τῶν Μ. Δυ­νά­μεων, ὁ δὲ ἀν­τα­γω­νι­σμὸς τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου ἀμ­βλυ­νό­με­νος πρὸ τοῦ κοι­νοῦ κιν­δύ­νου με­τα­βάλ­λε­ται εἰς συ­νερ­γα­σίαν πρὸς ὁ­λο­κλή­ρω­σιν τῶν ἐ­θνι­κῶν αὐ­τῶν βλέ­ψεων δι­ευ­κο­λυ­νο­μέ­νης οὕτω τῆς λύ­σεως τοῦ μα­κε­δό­νι­κοῦ ζη­τή­μα­τος.
Ὑπὸ τὰς πε­ρι­στά­σεις ταύ­τας εἶ­ναι προ­φα­νές, ὅτι ἀ­πο­τε­λεῖ τὸ πε­ρι­ε­χό­με­νον καὶ προσ­δί­δει τὴν ἰ­δι­ά­ζου­σαν ἔκ­φρα­σιν καὶ τὴν ἱ­στο­ρι­κὴν ἀ­ξίαν εἰς τὸ μα­κε­δο­νι­κὸν ζή­τημα κατὰ τὰ ἔτη 1878 - 1908 ἡ σύγ­κρου­σις δύο ἰ­δεῶν: τῆς ἰ­δέας τῆς ἐ­θνι­κῆς ἀ­πο­κα­τα­στά­σεως καὶ τοῦ αὐ­το­προσ­δι­ο­ρι­σμοῦ τῶν τυ­χῶν τῶν λαῶν, ἥ­τις ἀπὸ τῆς πε­ρι­ό­δου τῆς γαλ­λι­κῆς ἐ­πα­να­στά­σεως λα­βοῦσα τὴν ἀρ­χὴν αὑ­τῆς δε­σπό­ζει καὶ κυ­ρι­αρ­χεῖ τοῦ πα­ρελ­θόν­τος αἰ­ῶ­νος, καὶ τῆς ἰ­δέας τῆς ὑ­λι­κῆς ἐ­πι­κρα­τή­σεως τῶν με­γά­λων κρα­τῶν ἀ­να­λώ­μασι τῆς ὀν­τό­τη­τος καὶ τῆς αὐ­θυ­παρ­ξίας τῶν ἀ­σθε­νε­στέ­ρων, ἥ­τις ἔκ­δη­λος κυ­ρίως κατὰ τὸ τε­λευ­ταῖον τέ­ταρ­τον τοῦ πα­ρελ­θόν­τος αἰ­ῶ­νος, εἶ­ναι ἄλ­λως γνω­στὴ ὑπὸ τὸ ὄ­νομα τά­σις ἰμ­πε­ρι­α­λι­στική. Ἢ κα­λύ­τε­ρον: Ἡ προ­σπά­θεια τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου, ἵνα ἀ­πο­δώ­σουν τὴν ἐ­θνι­κὴν ἀ­νε­ξαρ­τη­σίαν εἰς τοῦς κατὰ τὴν ὀ­θω­μα­νι­κὴν αὐ­το­κρα­το­ρίαν ἀ­λυ­τρώ­τους ὁ­μο­ε­θνεῖς, ἀ­να­κό­πτε­ται καὶ δι­α­σταυ­ροῦ­ται ἀπὸ τὴν σύγ­χρο­νον τά­σιν τῶν εὐ­ρω­πα­ϊ­κῶν Δυ­νά­μεων, ἵνα ἐπὶ τοῦ αὐ­τοῦ ἐ­δά­φους τῆς ὀ­θω­μα­νι­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρίας ἐ­νι­σχύ­ουν ἢ ἐ­πε­κτεί­νουν τὴν ἐ­δα­φι­κὴν καὶ κυ­ρίως τὴν οἰ­κο­νο­μι­κὴν αὑ­τῶν ἐ­πιρ­ροήν.
Ἀ­να­φο­ρι­κῶς δὲ πρὸς τὸ ζή­τημα, ἂν ἐκ τῆς συγ­κρού­σεως τῶν δύο τού­των ἀν­τι­θέ­των ἰ­δεῶν, αἵ­τι­νες, κατὰ τὰ ἀ­νω­τέρω, ἀ­πο­τε­λοῦν τὸ πε­ρι­ε­χό­με­νον τοῦ μα­κε­δο­νι­κοῦ ζη­τή­μα­τος κατὰ τὰ ἔτη 1878 - 1908, ση­μει­οῦ­ται πρό­ο­δος ἢ ὀ­πι­σθο­δρό­μη­σις, εἶ­ναι ἀ­νάγκη νὰ πα­ρα­τη­ρη­θοῦν τὰ ἑ­ξῆς: Καί­τοι, κατὰ τὴν ἀ­παί­τη­σιν τοῦ θε­με­λι­ω­τοῦ τῆς νε­ω­τέ­ρας ἱ­στο­ρι­ο­γρα­φίας γερ­μα­νοῦ ἱ­στο­ρι­κοῦ Leopold von Ranke, τοῦ ἱ­στο­ρι­κοῦ τὸ ἔρ­γον πρέ­πει νὰ θε­ω­ρηθῇ ἐν­το­πι­σμέ­νον εἰς τὴν ἐ­ξα­κρί­βω­σιν καὶ τὴν ἔκ­θε­σιν τοῦ ὅ,τι πρά­γματι ἐ­γέ­νετο ἐν τῇ αὐ­στηρᾷ αὐ­τοῦ αἰ­τι­ό­τητι καὶ δι­α­δοχῇ, ἡ δὲ κρί­σις, ἂν διὰ τῶν ἱ­στο­ρου­μέ­νων γε­γο­νό­των ση­μει­οῦ­ται πρό­ο­δος ἢ ὀ­πι­σθο­δρό­μη­σις ἐν τῇ ἐ­ξε­λί­ξει τῶν ἐπὶ μέ­ρους λαῶν καὶ τῆς ἀν­θρω­πό­τη­τος κα­θό­λου, με­τέ­χουσα πολ­λῆς ὑ­πο­κει­με­νι­κό­τη­τος προσ­δί­δει πολ­λά­κις εἰς τὸ ἔρ­γον αὐ­τοῦ τὸν χα­ρα­κτῆρα ἀ­στη­ρί­κτων προ­βλέ­ψεων, ἐν τού­τοις δὲν ἀ­φί­στα­ταί τις τοῦ θε­τι­κοῦ ἐ­δά­φους τῆς ἱ­στο­ρι­κῆς ἐ­πι­στή­μης ὑ­πο­στη­ρί­ζων ἀπὸ τῶν ἱ­στο­ρου­μέ­νων γε­γο­νό­των ἀ­να­χω­ρῶν: Κατὰ τὸν ἀν­τα­γω­νι­σμὸν τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου πρὸς προ­πα­ρα­σκευὴν τῆς ὁ­δοῦ, ἥ­τις θὰ ὡ­δή­γει εἰς τὴν συμ­πε­ρί­λη­ψιν εἰς τὰ ἴ­δια ἐ­θνικὰ κράτη τῶν κατὰ τὴν ὀ­θω­μα­νι­κὴν αὐ­το­κρα­το­ρίαν ἀ­λυ­τρώ­των ὁ­μο­ε­θνῶν, καί­τοι πρέ­πει νὰ ὁ­μο­λο­γηθῇ, ὅτι δι­ε­ξή­χθη οὗ­τος πολ­λά­κις διὰ μέ­σων ἀ­θε­μί­των, ἡ ἰ­δέα τῆς ἐ­θνι­κῆς ἀ­πο­κα­τα­στά­σεως τῶν λαῶν ὁ­λο­νὲν πρα­γμα­το­ποι­ου­μένη προσ­λαμ­βά­νει σάρκα καὶ ὀ­στᾶ ἐν μέσῳ παν­το­ει­δῶν ἐμ­πο­δίων, τὰ ὁ­ποῖα πα­ρε­σκεύ­α­σεν ἡ ἰμ­πε­ρι­α­λι­στικὴ τά­σις τῶν με­γά­λων κρα­τῶν, τὰ ὁ­ποῖα ἐκ πα­ραλ­λή­λου ἀ­γω­νί­ζον­ται, ἵνα ἐ­ξα­σφα­λί­σουν τοὺς ὅ­ρους τοὺς δι­ευ­κο­λύ­νον­τας τὴν ὑ­λι­κὴν ἐ­πι­κρά­τη­σιν αὑ­τῶν ἀ­να­λώ­μασι τῆς αὐ­το­τε­λείας, πο­λι­τι­κῆς ἢ οἰ­κο­νο­μι­κῆς, τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου καὶ τῆς ὀ­θω­μα­νι­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρίας.
Εἶ­ναι ἡ νίκη τοῦ δι­καίου τοῦ φυ­σι­κοῦ ἐ­ναν­τίον τοῦ δι­καίου τοῦ τε­χνη­τοῦ, τοῦ δι­και­ώ­μα­τος τῆς πο­λι­τι­κῆς καὶ οἰ­κο­νο­μι­κῆς αὐ­θυ­παρ­ξίας τῶν λαών ἐ­ναν­τίον τῆς τά­σεως τῶν ἰ­σχυ­ρῶν ἰ­δίως κρα­τῶν, ἵνα ἀ­να­λώ­μασι τῆς αὐ­θυ­παρ­ξίας τῶν ἀ­σθε­νε­στέ­ρων ἐ­ξα­σφα­λί­σουν τὴν πο­λι­τι­κὴν ἢ οἰ­κο­νο­μι­κὴν αὐ­τῶν ἐ­πι­κρά­τη­σιν.

Ἐν Ἀ­θή­ναις τῇ 19 Ἰ­ου­λίου 1935.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

Για ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΛΙΚΡΑΝΟΝ, ΠΑΤΟΥΣΑ 2, ΤΗΛ.: 210 33 03 035
ISBN: 978-618-5303-31-0, (16X23,5), Σελ.: 560.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:


[1] Ι. Ἱ­στο­ρία πο­λι­τικὴ καὶ Ἱ­στο­ρία τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ. 1) Ἱ­στο­ρικὴ ἐ­πι­σκό­πη­σις, 2) Τὰ ἑ­κα­τέ­ρω­θεν ἐ­πι­χει­ρή­ματα. Ἡ οὐ­σία τῆς πο­λι­τι­κῆς ἱ­στο­ρίας καί τῆς ἱ­στο­ρίας τοῦ πο­λι­τι­σμοῦ. ΙΙ. Κοι­νω­νία καὶ Ἱ­στο­ρία. 1) Περί τῆς κοι­νω­νι­ο­λο­γίας ὡς ἐ­πι­στή­μης, 2) Δυ­σχέ­ρειαι διὰ τὸν συν­ταυ­τι­σμόν τοῦ πλά­τους τῆς Ἱ­στο­ρίας πρός τὸ τῆς κοι­νω­νίας. ΙΙΙ. Κρά­τος, κοι­νω­νία καὶ πο­λι­τι­σμός, ἡ σχέ­σις αὐ­τῶν πρὸς ἄλ­ληλα. 1) Κρά­τος, 2) Κοι­νω­νία, 3) Πο­λι­τι­σμός. IV. Ἡ ἐ­πι­κρά­τη­σις τῆς πο­λι­τι­κῆς σχο­λῆς. 1) Ἡ πο­λι­τικὴ ἱ­στο­ρία ὁ κύ­ριος χῶ­ρος τῆς ἐ­ρεύ­νης τοῦ ἐξ ἐ­παγ­γέλ­μα­τος ἱ­στο­ρι­κοῦ, 2) Τὰ μέρη, ἐξ ὧν δι­α­θροῦ­ται ἡ πο­λι­τικὴ ἱ­στο­ρία.

[2] Ἡ κα­τά­στα­σις ἐν Γαλ­λίᾳ κατὰ τὴν ἀρ­χήν τῆς βα­σι­λείας Λου­δο­βί­κου XVI, 2) Αἱ ἀρ­χαὶ τῶν φυ­σι­ο­κρα­τῶν καὶ ὁ Turgot, 3) Αἱ σπου­δαι­ό­τε­ραι με­ταρ­ρυ­θμί­σεις αὐ­τοῦ καὶ 4) Ἡ πτῶ­σις τοῦ Turgot.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ, ΣΚΟΠΙΑ, ΣΚΟΠΙΑΝΟ, FYROM, ΠΓΔΜ, ΒΛΑΧΟΣ

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ